Israël
verjaagt
droogte uit
Negev-
woestijn
I
ip IRDAM Sigaren zijn oud,
Set zo oud als de mensheid. Een
-«weer oud standaardwerk weet
len: „De bewoners van Amerika,
e meeste soorten nicotiana (ta-
inten) inheems zijn, hebben de
ilanten reeds lang voor de ont-
door de Europeanen over bijna
ix^je continent verbouwd om de
Ude bladeren op verschillende
"fals genotsmiddel te gebruiken.
I^estindische eilanden waar Co-
het eerst landde, werden de
;n opgerold en, in een maisblad
^eld, op de wijze van sigaren
),fl Aan deze rollen gaven de In
een naam waarvan de Spanjaar-
ibaco" hebben gemaakt, welke
iter op de plant is overgebracht,
injaarden namen het gebruik
0 bot roken over en begonnen op San
9.4 f0 tabak te verbouwen. Dit
en to^d werd al spoedig door de
1e et)zen in Brazilië en de Engelsen
inia gevolgd. Sigaar komt van
"^Unse woord „cigarro", afgeleid
aars i werkwoord „cigarrar" dat „in
anlenwikkelen" betekent en dat
Jieurt is afgeleid van het Maya-
jm fisiqar".
s in Amsterdam is ook oud,
liet zo oud als de sigaar, al
de firma aan het fameuze ro-
jjn nationale en internationale
(onderdvijftig jaar bestaat deze
[iet eerbiedwaardige bedrijf dat
'vindingrijke volksmond „haaie-
ferd bijgenaamd en dat via de
I kreet „Ha, Hajenius" populair
|cen als de firma daar niet veel
voor was. Veel groten der
jn er binnengestapt eerst op
indam (zo geheten omdat bij de
?rvan een bedorven lading vij-
;rmee een schip was binnengelo-
rd gebruikt bij wijze van dem-
iteriaal). Vervolgens op de Dam
iet uitzicht op de toen nog be-
Naatje „die moest verdwijnen
electrische tram" en pal onder
club waar lieden van aanzien
jfeld dikke Hajenius-sigaren in
ifd hebben gedragen. Op het
jnslotte waar prins Bernhard er
jenzakjes heeft laten repareren
|s Claus een sigarettenpijpje
fcocht („ja zeker, wij mogen ons
fancier noemen") en waar die-
Itstelijk tot drie maal toe de
uiten hebben verbrijzeld te-
Öanstekers van 815,- te jatten,
jere verkeerde indruk weg te
je kunt bij Hajenius ook een
paansteker van ƒ2,95 krijgen,
pakjes thee en koffie van het
erk, onder eigen naam ge'impor-
herry, een waardige port er) een
tstige champagne. „Eigenlijk
f/e alles verkopen, zelfs verpak-
fippelen. Alleen vuurwapens en
hen niet".
;aren zijn de hoofdzaak. Daar-
;nt Hajenius zijn roem. Zaken-
iren worden ze wel genoemd,
levert ook voortdurend aan
[polders. De afnemers zijn vooral
lanse notabelen. Ook oliesjeiks?
nog komen, we hebben het
idreklame". Vijfenzestig soortei)
1 eigen merk heeft Hajenius in
•oeger 100), plus 26 soorten Bra-
soorten Havanna en 10 soorten
Een rijstebrijberg van tabak
ïter zich het ware luilekkerland
Tip: Doop het uiteinde van uw
luchtigjes in een glas goede
tognac alvorens hem met een
cederhout tot ontbranding te
en de poort van het paradijs
voor u ontsluiten.
order
■n van pijpen ook een specia-
de firma variëren bij Haje-
ƒ22,50 tot 295,-. Maar we
het over sigaren hebben. Ze
/an 32 cent per stuk (cigarillo)
l(Churchill-sigaar). „We ervaren
het met de prijzen allemaal
lakkeiijker ligt dan vroeger. We
reedl heel grote omzet in de
95 cent. Maar als een sigaar
in prijs omhoog gaat, hoor
Vroeger keek zelfs een bankdi-
'nsierzuur als een sigaar een halve
der werd. Jazeker, dan ging
regeljr op een goedkopere sigaar.
Vroeger was een sigaar een luxe artikel.
Nu loopt iedere provo met een sigaar
in zijn mond. Natuurlijk mogen ze hier
binnen. Iedereen mag hier binnen. Maar
het gekke is dat zo'n provo eerder een
sigaar van 9 gulden koopt dan een
bankdirecteur. Ach meneer, de jeugd
heeft geen benul van geld meer".
We praten met de huidige firmant A.
J. N. Nijman, wiens roepnaam „Nean-
der" is wat hetzelfde betekent als zijn
achternaam, te weten „nieuwe mens",
daarmee zijn 75 levensjaren tartend. Zo
grijs is het verleden van Hajenius dat
hij moet bekennen: „Wanneer mijn
grootvader de zaak van de oude Haje
nius heeft overgenomen, durf ik niet te
zeggen". Waarom de naam Hajenius is
gebleven? „ik weet het niet, maar ik
denk vanwege de bekendheid". Waarom
de oude Hajenius zijn zaak heeft over
gedaan? Omdat zijn zoons naar Indië
en Amerika gingen. Ze deugden niet,
heette het in die tijd. Het verschil tussen
vroeger en nu? Vroeger waren de siga
ren veel zwaarder, groter en dikker. En
op de kistjes stonden de kleuren ver
meld. Dat liep van licht naar donker,
van amarillo via claro, Colorado, Colora
do claro naar maduro. Nu staan de
kleuren er niet meer op. Selecteren
naar kleur is te duur geworden. Vroe
ger werden ze ook verpakt in kistjes
van cederhout, afkomstig van de cedra-
ta odorata, een boom die groeit in
Cuba, Midden-Amerika en Trinidad. De
eigenaardige reuk van dit hout had
schijnbaar een gunstige invloed op de
geur van sigaren. „Ach, ik ben een
nuchter mens. Lyrisch doen over een
sigaar ligt niet in mijn aard. Maar als
je sommige mensen hier in de zaak
bezig hoort over een sigaar of pijp
er zijn er bij die wel vijftig pijpen
hebben dan gebeurt dat met een
geestdrift, een zielsverrukking bijna die
een betere zaak waardig zou zijn".
De vervaardiging van de eminente siga
ren waarmee Hajenius zijn sjieke 'clien
tèle placht en pleegt te verwennen, ge
schiedde vroeger met de hand. Daartoe
moest de tabak eerst gestript worden
(het verwijderen van de steel en de
hoofdnerf van het blad). Naarmate de
bladen meer of minder beschadigd wer
den, waren ze bruikbaar als binnen
goed, omblad of dekblad. Het binnen
goed bevochtigde men soms met een
oplossing van borax en kalisalpeter
waardoor men een wittere as verkreeg.
De eigenlijke fabrikage kende drie fa
sen. Eerst maakte men van het binnen
goed, bestaande uit strookjes en korte
stukjes of, bij mindere kwaliteiten, en
kel uit stukjes, het zogenaamde pakje
of bosje. Dit legde men op een blad,
de „oplegger", en het geheel rolde men
in het omblad tot de „wikkel", die
tenslotte door het dekblad omgeven
werd. Het dekblad plakte men aan de
punt vast om het verband te bewaren.
Het maken van sigaren leende zich in
die vooroorlogse dagen uitstekend voor
huisarbeid en dat gebeurde dan ook
voor 45 percent. Maar de machine deed,
zoals overal, zijn intrede en maakte het
mogelijk een goede sigaar te fabriceren
voor een matige prijs, hetgeen zakelijk
van groot belang was in verband met
het sterk toenemende sigarettengebruik.
De machinale vervaardiging (we spre
ken nu over de dertigerjaren) bleek
bovendien veel hygiënischer men
denke slechts aan het veel voorkomen
van besmettelijke tuberculose onder de
sigarenmakers en aan de primitieve sa
nitaire toestanden in de huisindustrie.
Eerst was, kortom, de sigaar en daarna
dc handgemaakte sigaar een luxe.
Neander Nijman: ..Wij hebben gepro
beerd onze clientèle zo lang mogelijk
met handgemaakte sigaren te bedienen.
Maar een jaar of tien geleden moesten
we voor de bijl. Het werd te duur.
Momenteel leveren we nog drie of vier
soorten Hajenius die met de hand ge
maakt zijn. Daarom gaat de Bolknak
er ook uit. Die is veel duurder in pro-
duktie dan de Corona. Het is moeilijk
om met de machine een mooi model te
krijgen. Persoonlijk betreur ik het niet,
want als sigarenroker vind ik dat pun
tje van de Bolknak niet lekker. Je moet
eerst door een puntje van dek- en om
blad heen voordat je het binnengoed
proeft. Maar met het verdwijnen van de
Bolknak gaat een traditie verloren, dat
wel".
Over de receptuifr van de vermaarde
Hajenius-sigaren wil Neander Nijdam
zich niet uitlaten slechts „dat het om
het melange gaat, een binnenwerk van
Havanna, Vorstenlanden en Brazil, ge
wikkeld in een Sumatra-dekblad". Over
de paar fabrieken in Nederland die ze
vervaardigen, is hij even zwijgzaam.
„Daar praat ik niet over, zeg. Dan gaan
de mensen maar vergelijken, want die
fabrieken maken ook andere sigaren.
Daar voelen we niets voor. Van belang
is de constante kwaliteit. Kijk, sigaren
kunnen nooit helemaal gelijk zijn. Ta
bak is iets dat groeit. Ieder jaar is de
oogst weer anders, net als bij wijn.
Maar door een juiste voorraadvorming
kun je toch wel een constante kwaliteit
bereiken. Dat is overigens de zaak van
de betrokken fabrieken en een kwestie
van vertrouwen. We gaan pas eens kij
ken als er klachten mochten zijn. Nee,
sigarenproevers zoals er wijnproevers
zijn, die hebben we bij Hajenius niet".
Gepoederde sigaren weigert Hajenius te
leveren. „Dat is ons principe: alleen
ongematteerd. Poederen is misleidend,
want een sigaar die er licht uitziet, kan
best zwaar zijn. Sauzen doen we ook
niet. Een sigaar moet een puur natuur-
produkt blijven. Dat is trouwens ook de
trend. „Andere trend: „De jeugd wil
vooral naar steeds langere en dunnere
sigaren toe wel de helft dunner dan
we ze kunnen maken. Het vervaardigen
van een dunne sigaar is erg moeilijk.
Ze trekken slecht en zwaar en het is
lastig om ze harmonisch te maken, om
het dekblad, omblad en binnengoed in
de juiste verhouding te krijgen. Hier
speelt de machine wel een positieve rol,
maar bij dikkere sigaren is die weer
negatief, want een sigarenmaker kan
met zijn vinger precies voelen of het
binnengoed helemaal gelijkmatig is, ter
wijl de machine er maar in propt wat
hem opgedragen wordt. Hetgeen niet
wil zeggen dat er met machines niet
heel goede resultaten bereikt worden
tegenwoordig".
De vrouw en de sigaar tenslotte. Het
onderwerp stemt Neander Nijman zui
nig. „Het sigarengebruik onder dames
neemt toe, ja. Dat zie ik hier in de zaak.
Er komen steeds meer dames binnen
die voor zichzelf sigaren kopen inplaats
van voor hun man. We hebben er een
heel klein modelletje voor. Ach nee, ik
vind het helemaal niet storend. Maar de
ene dame met een sigaar staat beter
dan de andere. En echt vrouwelijk heb
ik het nooit kunnen vinden".
PIET SNOEREN
De heren Hajenius, met sigaar.
m
inten van eucalyptusplantjes wordt geprobeerd de woestijn wat leefbaarder
(Van onze correspondent Eric Silver)
JERUZALEM Hatzerim, ongeveer tien
kilometer van Beersheba in de Negev-
woestijn, ziet eruit zoals elke kibboets
eruit zou moeten zien of althans er
vroeger uitzag. Je komt er binnen via een
smalle oprijlaan die nergens naar toe
leidt. De bungalows, met hun rode daken,
staan in de schaduw van hoge naaldbo
men. Alleen een dadelpalm hier en daar
herinnert je eraan dat je hier eigenlijk in
een woestijn bent. Maar de meest voorko
mende kleur is het groen van de grasvel
den, waartussen de meest felkleurige bloe
men staan.
De kibboets is een redelijk welvarende
kleine samenleving van zo'n 100 boeren. Ze
verdienen de kost met het verbouwen van
fruit en groente voor de markt, planten en
bloemen voor bloemisten, en met de fabri
cage van de beroemde irrigatiesystemen
die de Israëlische landbouw tot de meest
efficiënte ter wereld gemaakt heeft.
Dat boeren een irrigatiesysteem maken is
niet zo vreemd. Het heeft veel te maken
met de droogte van dit gebied. „We hebben
ongeveer 90 pet van de Israëlische markt
in irrigatiesystemen in handen", zegt Ya'ir
Koertz, die behalve boer ook hoofd van de
exportafdeling van de fabriek is. „Boven
dien doen we hier ruim 99 pet. van alle
research die in Israël gedaan wordt op het
gebied van druipirrigatie".
Druipirrigatie is een systeem dat gebruik
maakt van een netwerk van plastic pijpen
met gaatjes, waardoor het water direct
naar de wortels van de plant komt. In
Israël is dit systeem allang niet meer expe
rimenteel. De boeren in de woestijngebie
den gaan er vanuit dat ze het hele jaar
met droogte te kampen hebben, en druipir
rigatie is al tien jaar in gebruik.
De vraag naar dit systeem is intussen in
binnen- en buitenland zo gestegen dat de
kibboets nu met drie ploegen werkt. Liever
trekt men geen krachten van buiten aan.
De 35 arbeiders die hier normaal werken,
worden geholpen door alle andere leden
van de kibboets. Iedereen moet op zijn
minst één keer per week in de fabriek
werken, naast zijn normale werk.
De kibboets voerde vorig jaar voor meer
dan 2,5 miljoen uit naar de VS, Zuid-
Amerika, Zuid-Afrika en Europa. En van
wege de droge zomer is er vooral van
Europese zijde weer veel interesse voor de
irrigatiesystemen. Zelfs Israëlische ambas
sades zijn ingeschakeld voor advies en
bemiddeling.
Ya'ir Koertz, een zwaar besnorde „sabra"
(wat betekent dat hij in Israël geboren is)
noemt de voordelen van druipirrigatie ten
opzichte van sproeien op. Het systeem
werd eerst bedacht om water uit te sparen
in dit droge gebied. Men zocht naar de
beste manier om de uiterst minieme hoe
veelheden water te benutten.
„Tot onze grote verbazing ontdekten we
dat dat bitter tegenviel. Het druipsysteem
gebruikte maar zo'n 10 tot 15 pet. minder
water dan sproeien. Maar wat we niet
verwacht hadden, en wat het grote winst
punt van dit systeem is, is dat we opeens
veel grotere gewassen kregen, die boven
dien van veel betere kwaliteit waren ook".
Met dezelfde hoeveelheid water produceer
de Hatzerim bijvoorbeeld 100 ton tomaten
in plaats van de 55 ton die met gewoon
sproeien geproduceerd werd. De druive
noogst steeg met ruim 30 ton per hectare.
Met het druipsysteem krijgt men niet al
leen meer, maar ook grotere en betere
gewassen. Dit komt omdat de plant steeds
dezelfde hoeveelheid water krijgt en dat
water wordt voor de volle 100 pet. door
de plant gebruikt. Er verdampt niets, er
wordt niets door de grond onnodig opgeno
men.
Ook heeft men met het druipsysteem min
der last van bijvoorbeeld wind en tempera
tuurschommelingen. Bovendien kan men
water van een mindere kwaliteit gebrui
ken. Omdat de wortels altijd goed nat zijn,
neemt de plant alleen het water op, en niet
extra zouten of mineralen. Zeewater is
echter weer niet zuiver genoeg, maar wel
heeft men in Hatzerim al geexperimen-
teerd met water waar wel 650 milligram
chloor inzat, ruim het dubbele van de
gewone hoeveelheid.
In de buurt van Jeruzalem hebben de
Israëli's de methode met succes toegepast
op een fruitplantage, waarbij rioolwater
werd gebruikt. De resultaten daar waren
bemoedigend, maar Ya'ir Koertz is zelf
sceptisch. „Het systeem is niet ontworpen
voor het gebruik van rioolwater, want
vaste stoffen kunnen de gaatjes verstop
pen. En het water blijft natuurlijk een
hoge concentratie zout houden. Het enige
voordeel is dat het druipsysteem gezonder
is, omdat het rioolwater niet bij de vruch
ten of de bladeren kan komen".
En der nadelen? Voornamelijk de hoge
kosten van de installatie. Het systeem is
alleen maar rendabel voor groenten, fruit
en bloemen. „We gebruiken het nog niet
voor graan, katoen of suikerbieten", zegl
Koertz. „Maar dat is waarschijnlijk wel
onze volgende stap".
Hoeveel het systeem zou kosten voor boe
ren in Europa is moeilijk te schatten. Elk
systeem wordt apart gebouwd, na bestude
ring van de plaatselijke omstandigheden
zoals landschap, klimaat, kwaliteit van df
aardsoort, en welke gewassen men wil
verbouwen. „We hebben hier geen cash
and carry".
Voor de Israëlische boer kost het systeerr
tussen de 1000 en 3000 gulden, een prijs
die hij graag betaalt omdat hij niet zonder
irrigatie kan. Terwijl de Europese boeren
de droogte vervloeken, verbouwen de boe
ren in Israël de woestijn.
(Copyright The Guardian
