TOON STELT ZICHZELF
TE BOEK ALS CLOWN
Mannenhuis:
Zweeds drama
TELEVISIE VANAVOI
l'l'hMI'll
TELEVISIE DONDERDE
RADIO VANAVOND
RADIO DONDERDAG
TERUGBLIK
UAG1NA 2
LEIDSE COURANT'
WOENSDAG 8 SEPTEMBER!
NEDERLAND I
NOS
17.50 Wereldkampioenschappen
Wielrennen
18.45 Verkeers(p)llcht
18.55 Journaal
19.05 Van gewest tot gewest
19.50 Politieke Partijen - ARP
20.00 Mannenhuis tv-fiim
21.35 Journaal
21.50 Den haag Vandaag
22.05 Studio Sport
22.55 Panoramlek
23.25 Journaal
NEDERLAND II
NOS
18.45 Tl-Ta-Tovenaar
18.55 Journaal
IKON
19.05 Ik spreek Jou nog wel over
God en gelooft
IKON/IKOR/RKK
19.30 Kenmerk
NOS
20.00 Journaal
20.25 Stichting Socutera
VPRO
20.30 De bl|stand in New York -
herhaling documentaire
NOS
23.10 Journaal
18.00 Nieuws uit Noord
Westfalen
18.05 Intermezzo
18.45 Motief Liefde
19.15 Hier und Heute
19.45 Truc om kwart voor i|
20.00 Journaal
20.15 West-Duitsland voor|
kiezingen
21.05 Spel zonder Grenzen
22.30 Journaal
DUITSLAND
18.20 Zwlckelbach Co -
19.00 Journaal
19.30.Blok 7 - serie
20.15 Balan3
21.00 Journaal
21.15 Xerxes - opera
23.30 Journaal
BELGIE
NEDERLANDS
17.30 Tip Top - |ongerenpr|
ma
18.45 Michel Strogoff - serii
19.40 Mededelingen en Ji
20.15 Klaverweide - De stt
het bestaan j
21.05 Spel zonder Grenzen^
22.20 Nationale Loterij
22.25 Journaal
NEDERLAND I
DUITSLAND I
10.00-13.10 Ochtendprogramma
met om 10.25 speelfilm Home
Sweet Home
DUITSLAND I
16.15 Het spel van de wi
documentaire
17.00 Journaal
17.10 De bij Mja- serie
17.40 De draaischijf
band magazine. 20.00 Nws. 20
Radiophilharmonisch Orkest. r
Theun de Vries vertelt. 21.55 (S) t
recital. 22.40 (S) Radio Blazers
ble. NOS: 23.00 (S) Met het d
HILVERSUM II
VARA: 18.00 Nws. 18.11 Dingen van de
dag. P.P.: 18.20 Uitz. GPV. VARA. 19.00
(S) Tussen start en finish. 19.30 Brass-
HILVERSUM III
NOS: 18.03 De vakaturebank. 11
NOS-maal. 19.15 (S) Langs de liji
(S) NOS-jazz. 0.02 (S) Take it
(S) Dat wordt weer nachtwerk.
(S) De Andernacht.
HILVERSUM
NCRV:7.000 Nws. 7.02 Het levende
woord. 7.08 (S) Te Deum Laudamus.
7.30 Nws. 7.41 (S) Hier en nu. 7.55
Muziek in uw straatje.
8.24 Op de man af, evangelisch com
mentaar. 8.30 Nws. 8.36 Gymn. v.d.
huisvrouw. 8.45 (S) Tot uw dienst. 9 45
Onder de hoogtezon. 10 30 Nws. 10.33
(S) Een uur natuur 11.30 (S) Metropo
leorkest met solist. 12.00 (S) Uit het
songbook van Ria Joy. 12.15 Boer en'
tuinder. 12.26 Mededelingen voor land
en tuinbouw. 12.30 Nws. 12.41 (S) Hier
en nu. 12.55 (S) Middagpauzedienst.
13.15 (S) Goed gestemd. 14.00 (S)
Klanksnoer. 15.00 (S) Globaal. (15.30
Nws.) 17.30 Nes. 17.40 (S) Hier en nu.
HILVERSUM II
AVRO: 7.00 Nws. 7.11 Ochtendgymnas
tiek. 7.20 Dag met een gaatje. (8.00
Nieuws. 8.11-8.25 Radiojournaal). 8 50
Morgenwijding. 9.00 Wie zijn wij dan
HILVERSUM
TROS: 7.00 (S) Drie op je bof^
9.03 (S) Pep op drie. 11.03 De va
bank. 18.03 (S) Drie draait op vë
12.03 (S) Drie draait tussen de
14.03 (S) Pop-kontakt. 16.03
Hitmeesters.
HILVERSUM IV
KRO: 7.00 Nws. 7.02 (S) Badine
Nws. 9.02 (S) Aan woorden voortf
Echo. 9.30 Onderwijsprogramma*
(S) aubade. 12.00 (S) Rondom K
14.00 Nws. 14.02 (S) Internatioif
calistenconcours. 15.00-16.00 (SI
ge van alledaags en zeldzaam.
De derde aflevering van de serie
portretten over „Kleine leefge
meenschappen" die de TROS op
het scherm bracht was van aan
zienlijk minder vrijblijvende
aard en zeker minder in de toon
van een VW-folder gehouden
dan de twee vorige. Maar zij
ging dan ook over het Limburg
se dorpje Schinveld, dat de laat
ste tijd nog al eens in het
nieuws is geweest omdat het bij
uitstek getroffen wordt door de
economische malaise. Het werk
loosheidspercentage bedraagt er
zelfs 16 1/2 procent. En het kon
deze keer dus moeilijk alleen
maar over rustieke plekjes
gaan, dat had ook Yvo Niehe
wel begrepen.
Erg diepgraven deed hij ook
echter nu niet. Zijn reportage
bood een wat tweeslachtig beeld
van het dorp: aan een kant die
maatschappelijk-sociale som
berheid, aan de andere kant het
ondanks alles toch nog welig
bloeiende gezelligheidsleven.
Wat dat laatste betreft: Schin
veld heeft voor elke 250 inwo
ners één cafe beschikbaar. En
helemaal verwonderlijk was het
dus niet dat de documentaire
zich hoofdzakelijk binnen de be
grenzing van zo'n etablissement
afspeelde. Maar men kreeg toch
wel de indruk van slechts een
vaag gelijkend portret van een
eigenlijk scherp geprofileerde
leefgemeenschap.
Meteen daarna vertoon»,
TROS een documentaire l
het uitermate bonte leven of
eiland Malekula in de
Zuidzee. Nog een soort i
veld, althans een „kleine 1(
meenschap", maar dan
lichtelijk anders. Een ong(
feld zeer boeiend
van David Attenbourgh, did1
waarachtig niet met een 1
in het riet had laten sti
die tot in alle geheimnisser
het hem toegewezen gebied
doorgedrongen. Men
hem bijna ademloos.
„Hier en nu" bleek zich
op de (bedreigde)
volksgezondheid geworpe
hebben. Eerst ging het ov<
buikgriep die hier te lande i
dan normaal schijnt op li
den en die het gevolg moe
van „onhygiënisch omgaan
voedsel", daarna kwam d
seen-vergiftiging in Tiel no|^
aan de orde (en in het
daarvan veegde een
de vloer aan met een insps
van de volksgezondheid) eii
slotte kreeg men nog eens
reportage te zien over gelij2
dende verschijnselen die hé
liaanse Seveso, maar dan ii
heviger mate, hebben getro
Menigeen zal gisteravond
meer dan normaal kuchend
legerstede hebben opgezocht
Herman Hofhu
ijjlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliillllllllllllllllllllllllillllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllll
1 Toptien
De toptien van deze week luidt:
1 (1) Dancing queen Abba
2 (6) Smile Pussycat
3 (5) Tango d'amore Vicky Leandros
4 (2) Kiss and say goodbye Manhattans I
5 (3) Let's stick together Bryan Ferry
6 (7) Now is the time Jimmy James VIP
7 (4) Don't go breaking my heart I Elton John Kiki Dee
8(11)5.05 P.M. I Lia Velasco
9 (8) Wild Bird I George Baker
10 (17) My love I Rosie en Andres
HOU HET
SCHERM
IN HET OOG
De NOS zendt vanavond de
Zweedse tv-film uit „armen
huis", een sociaal drama waar
de vrolijkheid niet vanaf spat.
Het probleem ligt bij Göte
Loev, die aan de drank is daar
door zijn vrouw kwijt raakte en
ook zijn kinderen niet vaak
mag zien. Hij werkt in de haven
en woont in een tehuis voor
onbehuisden. De fles kan hij
nog steeds niet goed laten staan
en juist de drank houdt een
droom in stand, over een eigen
zaak die hij met zijn zoon kan
beginnen. De film behandelt de
vraag, of de man het redt.
Ned. I, 20.00 uur.
Gewest
De traditionele heiligdomsvaart
in Maastricht, de donderdag-
markt en het ringrijden in Mid
delburg, de restauratie van de
St. Gudulakerk in Lochem, ver
plicht Fries op de lagere school
en de Wouwse Plantage in Bra
bant. Dat zijn de onderwerpen
die vanavond in de NOS-ru-
briek „Van gewest tot gewest"
aan bod komen.
Ned. 1,19.05 uur.
Grand Prix op tv
Zondag 12 september zendt de
NOS-televisie van 16.27 tot 16.55
uur via Ned. I een samengevatte
reportage uit van de Grand Prix
van Italië, de autorace voor for
mule-1 wagens, die op het cir
cuit van Monza wordt verreden.
Frans Henrichs verzorgt, het
commentaar.
Panoramiek
Panoramiek geeft vanavond in
formatie over de situatie in de
Indische Oceaan, die volgens de
redactie van het programma
„steeds meer een arena van de
grootmachten schijnt te wor
den." Speciaal wordt daarbij
aandacht geschonken aan de
Amerikaanse basis Diego Gar
cia, die op topconferenties van
de niet-gebonden landen in Co
lombia onderwerp van veel kri
tiek was.
Ned. I, 22.55 uur.
God en geloof
Het IKON-programma „Ik
spreek jou nog wel" gaat van
avond over „God en geloof", in
een studiogesprek dat Wim Neij-
man voert met 15- en 16-jarigen.
Vragen worden gesteld als: „Ga
je met je ouders mee naar de
kerk, kan je in je eentje geloven
en geloven jullie nog wel?"
Ned. II, 19.05 uur.
De bijstand
De VPRO zendt opnieuw de do
cumentaire van Frederic Wise
man uit „De bijstand in New
York", die eerder werd uitge
zonden, maar moest concurre
ren met een voetbaltopper. Zon
der commentaar, maar met
beelden en geluid geeft Wise
man een kritische blik op insti
tuten in zijn land. Hoe de bij
stand fungeert in New York Ci
ty, met zeer veel bijstand trek
kers, is vanavond te zien.
Ned. II, 20.30 uur.
IKON vraagt betere zendtijd
(Van onze radio- en tv-radactie)
HILVERSUM Voor het eerst in het 30-jarig bestaan van de
kerkelijke zendgemachtigden heeft de IKON zich „bezorgd en
kritisch" gewend tot het NOS-bestuur met de vraag om betere
televisie-zendtijd.
Dit deelt dominee B. J. Koole, directeur van de IKON mede. De
IKON is onlangs ontstaan door samenvoeging van de kerkelijke
zendgemachtigden IKOR en CVK. Het struikelblok is de zendtijd,
die de IKON op vrijdagavond heeft en waarin deze kleine omroep
eigen documentaire programma's uizendt. Na veel heen en weer
schuiven verwierven de kerkelijke zendgemachtigden in 1973 zend
tijd op vrijdagavond, direct na het vaste avondprogramma van
een A-omroep. Op 1 januari j.l. is deze zendtijd op de vrijdagse
wisselavond gezet en daardoor heeft de IKON sterk aan kijkdicht
heid ingeboet.
Voorzitter mr. E. Jurgens van de NOS deelde mede, dat de raad
van beheer van de NOS de klacht van de IKON zal bestuderen
en zijn pre-advies zo spoedig mogelijk zal voorleggen aan het
NOS-bestuur.
Als je het dagboek leest, dat Toon
Hermans in een paar maanden tijd
over zijn leven geschreven heeft,
moet je onwillekeurig denken aan het
gedicht van Gabriël Smit over de
clown, die zijn intrek nam in het
klooster. Hoe die clown zich ook in
spande, hij kreeg het koorgebed niet
onder de knie. Tenslotte vond hij een
andere oplossing. Hij ging God op
eigen wijze dienen. Terwijl het Gre
goriaans in de gewelven galmde,
maakte hij halsbrekende hoogstand
jes voor de Heer. Zie hier, mijn God,
mijn gave.
vak te Schrijven. De zelfkritiek, die
Toon altijd op zichzelf heeft toege
past, komt hier terug in de vorm van
kritiek op collega's. Hij maakt een
uitzondering voor Wim Kan en Wim
Sonneveld, met wie hij samen tot de
Grote Drie werd gerekend. Over Wim
Kan niets dan goeds: „De boom van
Wim Kan groeit op de top. Dat is
gewoon een constatering. Het is hem
aangeboren. Hij kan niet anders. Het
zit vast aan hem. Een étage lager zou
hij er al niet meer zijn. Ik maak mij
er zeker niet ongerust over dat hij
misbruik zal maken van de hoogte
waarop ik hem plaats. Ik weet zelfs
zeker dat hij zijn eigen hoogte niet
eens ervaart. Dat is maar goed ook,
want hoogtevrees is in ons vak en ook
daarbuiten een vervelende zaak. In de
Haagse Schouwburg heb ik verschrik
kelijk gelachen om de manier waarop
hij de mensen „inpakt". Dat is werke
lijk topklasse en dat kan alleen een
uiterst bekwame vakman. Zoals hij
tegen een denkbeeldige dame op de
eerste rij kan praten en daar telkens
weer op terug komen dat vind ik iets
om in te blijven".
die graag alleen was met haar boeken
en haar gebed. Tot Toon's grote te
leurstelling heeft zij in Toon's prille
artiesten jaren maar één keer een
voorstelling bijgewoond en zich na
dien nooit meer in het theater laten
zien. „Zij had zich teruggetrokken in
haar eigen wereldje", schrijft Toon.
„Daar paste geen show in, ook de
mijne niet". Hij mist haar nu nog, dag
een dag.
Als jochie heeft Toon zijn moeder
vaak aan het lachen weten te krijgen,
als hij figuren uit het Sittard van die
dagen imiteerde, dezelfde figuren, die
wij later op het toneel hebben gezien:
de vaandeldrager, de trommelslager,
de predikant, de fanfareblazers enz. In
die jaren moet in Toon de droom zijn
ontwaakt clown te willen worden.
Toon is het geworden en gebleven en
kreeg er maar één keer kritiek op, en
wel van de buurvrouw die zei, dal
Toon zijn gezicht niet wit had moeten
maken, omdat-ie van zichzelf al zo'n
aardig gezicht had. Toen later het
succes kwam en hij royaal kon gaan
wonen, vroeg hij zich vaak af hoe het
mogelijk is dat je in je leven zoiets
bij elkaar kunt zingen. En of het
eigenlijk niet een beetje erg veel was?
„Ach nee", denkt hij dan weer. „Ik
ben zo onbeschrijflijk arm geweest en
zo lang. Het mag nou wel eens even".
En zo iemand als Wim Sonneveld zal
nooit meer geboren worden, daarvoor
is niet alleen de mens, maar bovenal
de mens-Sonneveld te uniek. Toon
heeft wat meer moeite met jonge ca
baretiers. Hij had er thuis eens een
op bezoek (hij zegt er niet bij wie,
maar hij noemt het een groot talent
met een bril op en dus zal het Freek
de Jonge wel geweest zijn).
Toon: „Vandaag lang zitten praten
met een' jonge cabaretier. Een man
met geweldig veel mogelijkheden. Hij
had me een manuscript laten lezen en
ik vond dat er nogal veel in werd
gevloekt. Dat komt bij mij over als
een valse noot in een muziekstuk.
„Ja", zei hij, „dat zit zo, als je de
mensen bereiken wilt, moet je soms
aan ze schudden. Een schok is dan als
een paukeslag, het doet wat". En dit
zegt dan de schoonzoon van Eli Asser,
welke schoonzoon er geen geheim van
maakt, dat hij met diens dochter een
erg gelukkig huwelijk heeft. Toon is
het met dit soort shocktherapie niet
eens en stelt, dat de grote mensen in
het vak geen shocks nodig hadden.
Verderop in het boek geeft hij zijn
mening over humor, over de verschil
lende soorten van humor, de cynische
humor, het sarcasme, het leedver
maak. Daar voelt Toon niet voor. Het
moet voor iedereen leuk zijn. Toon wil
maar zeggen, dat echte, goede humor
nooit kwetsend is.
In dit verband lijkt het dienstig de
woorden aan te halen van een artiest,
die het verschil wilde aanduiden tus
sen Toon en andere humoristen. Wel,
als andere artiesten Eva willen prijzen
om haar geweldige vrouwelijkheid,
dan zeggen zij: „Daarbij vergeleken
zijn die tegenwoordige vrouwen maar
niks". Toon die nooit wil kwetsen
drukt zich anders uit. Hij zegt: „Ik
vind de vrouwen van tegenwoordig al
zo geweldig, kun je nagaan Eva
En daar zie je dan Toon zoals je hem
in zijn dagboek ervaart, een dagboek
dat hij liet uitgeven door zijn vriend
Ted Schaap, die directeur is van de
Zwitserse uitgeverij Bentili, een
clownsk boek.
Wim Kan
Toon kan er uiteraard niet omheen
over het vak en over de groten in dit
Toon filosofisch: „De clown dat ben
ik zelf. Mijn carrière is een burcht
gebouwd op los zand".
TON OLIEMULLER
De EO zendt morgenmiddag om 15.00 uur via Ned. I
een aflevering uit van de serie De Waltons.
Wim Neijman „spreekt jou nog wel over God en geloof".
Toon: „Ik geloof in dit leven - het is
een zinvol geschenk. Ik voel dat ik er
iets van maken moet, omdat ik Hem
anders teleurstel. Want Hij ziet wat ik
met Zijn leven doe".
Elders citeert Toon uit een recensie in
een Weense krant, de dag na zijn
optreden in het Theater an der Wien:
„Een kind komt op het toneel en toont
ons zijn speelgoed", schreef er een.
„Hij had het goed gezien", beaamt
Toon.
Dit is inderdaad de Toon, die wij uit
persoonlijke gesprekken met hem heb
ben leren kennen. Toon is in zijn hart
altijd een kind gebleven. Hij noemt
zich zelfs een Mariakind en verklaart
daaruit zijn voorkeur voor de kleur
blauw: „Mediterranée, zo blauw, zo
blauw" en niet te vergeten zijn blauwe
ballonnetjes. Typerend voor het kind
is ook zijn afhankelijkheid, het onbe
wust steunen op anderen, en daarvoor
heeft hij op zijn naaste omgeving
soms zware wissels getrokken. Zijn
assistentes, van wie hij zich bediende
in zijn One Man Shows, hielden het
meestal niet lang bij hem uit, omdat
zij behalve hun werk op het toneel,
waarvoor zij waren ingehuurd, dui
zend-en-één andere dingen voor Toon
moesten doen: zorgen dat zijn koffie
er op tijd was, knoopjes aannaaien,
krantje kopen, huisje kijken als hij
weer iets nieuws wilde etc. Zijn laatste
assistente werkte dit ooit eens zozeer
op de zenuwen, dat zij toen zij direct
na de pauze een stoel moest opbren
gen deze met groot venijn op zijn
tenen zette, zodat Toon een kreet van
pijn niet kon onderdrukken. Het meis
je is daarop het theater uitgelopen en
nooit meer teruggekomen. Sindsdien
laat Toon zich in het theater bijstaan
door zijn zoon Maurice.
Dit gebeuren mag men beschouwen
als een bijkomstig hebbelijkheidje van
Toon, die men veel vergeeft, omdat hij
veel mensen heel veel gegeven heeft.
Maar het is nuttig om dit aspect van
zijn persoonlijkheid ook te kennen,
opdat men tot een beter oordeel over
dit boek en de auteur ervan komt.
Toon noemt het zelf trouwens hele
maal geen boek: „Ik schrijf zonder
plan, zonder lijn. Ik schrijf geen boek.
Ik schrijf bladzijden. Ik zal nooit een
boek kunnen schrijven. Ik ben er te
springerig voor. Ik laat me te gauw
afleiden. Zo schilder ik ook. Kleine
schilderijtjes kan ik nog net in be
dwang houden. Zodra het grotei
wordt, verlies ik het overzicht".
Gelovige Toon
Toon schreef geen boek. En dit is geen
recensie. We springen maar wat van
de hak pp de tak. Wij delen het diepe
geloof van Toon, dat uit elke bladzijde
spreekt, maar er is aan hem bepaald
geen theoloog verloren gegaan.
Eerst de gelovige Toon: „Met Babiche,
vier jaar, naar de kerk geweest. Eigen-
Toon voelt zich behalve een clown ook een Mariakind.
lijk meer naar haar gekeken en geluis
terd dan naar de pastoor en de preek
en het zingen. Meer over haar gedacht
dan over God. Maar ik heb er geen
spijt van. Zonder dat zij aan God kan
denken, maakt zij al lang deel uit van
het verband tussen al het levende en
het goddelijke".
En dan de theologiserende Toon: „Ik
geloof al lang niet meer dat ik iets
denk over God. Ik ben ervan over
tuigd, dat God mij over hem iets te
denken geeft, of niet? We overschatten
ons denken en menen, dat we alles via
het denken kunnen weten. Ik weet niet
zoveel zeker, maar wel dat de verwar
ring die er over God bestaat heel
dikwijls voortkomt uit het denken en
menen dat we alles via het denken
kunnen weten."
Natuurlijk, het is een gave over een
groot religieus gevoel te beschikken en
Toon schijnt over zichzelf bijna te
willen zeggen: ik bezit die in hoge
mate. De één, Toon bijv., ervaart God
in de nerven van een boomblad, de
ander ontmoet God in het denken over
God. Wat ons betreft, mogen en kun
nen beide rustig naast elkaar bestaan.
Zij kunnen trouwens niet buiten el
kaar.
Zo maakt Toon meer typische denk
fouten, die merkwaardig genoeg juist
gelegen zijn in de charme van zijn
denken over de mens. Hij schrijft
bijv., dat hij eens mensen in bewon
dering heeft zien staan voor een stand
beeld, de afbeelding van een mens. Nu
zegt Toon: „Als je je ervan bewust
bent hoe wonderlijk en mooi de mens
gemaakt is, dan begrijp je ook dat een
standbeeld het er niet bij haalt". Uite
raard, zouden we zeggen, maar wij
bewonderen in een standbeeld niet het
beeld an sich, maar juist wat de kunst
enaar er in tot uitdrukking heeft wil
len brengen wat hem aan schoonheid
en zielskracht in de mens getroffen
heeft. Toon en die kunstenaar staan
daarmee op hetzelfde plan.
Armoede
Genoeg kritiek. In veel opzichten
schreef Toon een vertederend boek,
zowel naar de feiten als door de arge
loosheid waarmee hij zijn zielestruc-
tuur bloot legt. Zoon van een welge
stelde bankier, die jong en arm over
leed na de beurskracht heeft hij met
zijn moeder en de kinderen jaren van
bittere armoede gekend. De notabelen
van het stadje, de professoren van het
Bisschoppelijk College, die zo vaak tot
diep in de nacht bij eten en drinken
gastvrijheid hadden gevonden in de
villa verdwenen als sneeuw voor de
zon en lieten taal noch teken meer van
zich horen, toen het gezin afzakte naar
het kleine huis in de eenvoudige
straat. Dankzij het succes van haar
kinderen is het zijn moeder later beter
gegaan, bijv. toen Toon na zijn eer-
steoptreden een alpino vol dubbeltjes
en kwartjes over tafel kon uitstrooien.
Toon's moeder is in die jaren een
verstilde, eenzame vrouw geworden,
