gid. Beiden zijn vrienden van prins
iard. Volgens Hauser zou het geld be-
zijn geweest voor prins Bernhard. In
linctie van inspecteur-generaal van de
trachten zou de prins immers invloed
|n kunnen uitoefenen op de beslissing
pekheed-Starfighter aan te schaffen
van Kerken over
godsdienstvrijheid
Lockheed-onderzoek voor Nederland
na ruim zes maanden afgesloten
COMMISSIE-DONNER
DIENT RAPPORT IN
Nieuwe liturgie
voor begrafenis
Derde nationale ziekendag van De Zonnebloem
is (TERDAG
14 AUGUSTUS 1976
HH
*x
De commissie Donner, v.l.n.r. dr. Holtrop, drs. H. Peschar en mr. A. Donner
ijze
[et sk{
;t joel
yB"e JIAAG Zo'n week of zes, dat was
s aan"' 20 ,uidde aanvankelijk de verwach-
ie de Commissie-Donner nodig zou
om het onderzoek te voltooien naar
ikkenheid van prins Bernhard bij
ickheed-omkoopschandaal. Het wer-
zes maanden, een feit dat geacht
n'et geheel zonder politieke
gerd pis te lijn.
ïaar hi^11 de beschuldigingen in Amerika
\i dat Prins Bernhard grote bedragen
le van Eockheed zou hebben ontvan-
ersooi'e Publieke opinie in Nederland en
haar üten aanvankelijk in gTote beroering,
f: kinlPt verstrijken van de tijd liep dit
en an; bi april schreef het serieuze Franse
en. zokLe Monde" verhalen onder de kop
wat e/dand ziek van Lockheed". De patiënt
rande^de zich tijdens de zomer echter rede-
i de sc
ig. Kir
n de vroerin6 was vooral ontstaan in februa-
komei toen de ex-president van Lockheed,
ïandelf' K°tchian, zijn beschuldigingen uitte
iitief v Nederlandse regering naar aanleiding
:k helrf" de Commissie van Drie instelde.
'land was echter al eerder in de Lock-
I^ffaire gemengd. Voor het eerst ge-
e dat openlijk op 4 december vorig
die dag publiceerde een gezagheb-
Amerikaans dagblad uit het dagboek
ïrnest F. Hauser, een Amerikaan van
hrijkse komaf, die van '61 tot '64 voor
Iieed werkte.
ir beweerde, dat Lockheed steekpen-
n had betaald aan het hoofd van het
leed-verkoopkantoor voor Europa,
1 en het Midden-Oosten, Fred. C. Meu-
l aan de Wassenaarse zakenman Hans
Gerritsen, Lockheed-agent voor Ne-
Ernest Hauser
voor de Nederlandse Luchtmacht. Op het
moment van Hausers publikatie had Neder
land echter iets anders aan zijn hoofd: De
Molukse gijzelingsactie. Toch bleef de
kwestie-Hauser zeker in regeringskringen
niet onopgemerkt.
In eerste instantie richtte de aandacht zich
vooral op Teengs Gerritsen, die later echter
beschouy/d werd als een minder belangrijke
figuur in de Lockheed-affaire. Hij vertegen
woordigde destijds ook Lockheed-concur-
fent Northrop, een bedrijf, dat ook in een
corruptieschandaal werd gewikkeld. Vorig
jaar bleek uit het onderzoek van de Ameri
kaanse senaatscommissie voor multinationa
le ondernemingen, de commissie-Church,
naar de praktijken van Northrop, dat
Teengs vanJ67 tot '74 voor 10.000 dollar per
jaar de contacten met Nederlandse rege
ringsfunctionarissen onderhield.
Het onderzoek naar Northrop leidde tot de
ontdekking van omkooppraktijken bij Lock
heed. Northrop-president Thomas V. Jones
verklaarde namelijk voor de commissie, dat
Northrop bij zijn laakbare activiteiten de
methode had gevolgd van Lockheed. Daar
bij werd voor betalingen met een geheime
Zwitserse N.V. gewerkt.
Terug naar de beschuldigingen tegen de
prins. Op 6 februari schrok Nederland eerst
goed op. Kotchian verklaarde op die dag
voor de commissie-Church dat Lockheed in
het begin van de jaren zestig 1,1 miljoen
dollar heeft betaald voor „een hoge Neder
landse regeringsfunctionaris". Daar zou in
1972 nog eens 100.000 dollar bijgekomen
zijn. Daarnaast zou Lockheed 25.000 dollar
aan steekpenningen betaald hebben aan een
hoge KLM-functionaris.
Premier Den Uyl vroeg onmiddellijk de
teksten van de verhoren op en sprak met
prins Bernhard. Den Uyl had inmiddels
bevestigd gekregen, dat met de hoge rege
ringsfunctionaris prins Bernhard werd be
doeld. In het gesprek verzekerde de prins
de premier nimmer geld van Lockheed te
hebben ontvangen.
Den Uyl
Vanwege de verregaande consequenties die
de zaak politiek en constitutioneel kon heb
ben, liet Den Uyl er geen gras over groeien.
Op zondag 8 februari verscheen hij voor
televisie en radio en kondigde aan, dat de
regering had besloten een onderzoek te laten
instellen naar aanleiding van de beschuldi
gingen van Kotchian. Den Uyl haastte zich
eraan toe te voegen, dat dit in genen dele
betekende dat de prins zich dus aan laakba
re handelingen zou hebben schuldig ge
maakt. De prins zelf stemde met het onder
zoek in. In de „onafhankelijke commissie",
die het onderzoek moest uitvoeren werden
benoemd mr. A. M. Donner, anti-revolutio
nair en rechter in het Europese hof van
Justitie, dr. M. W. Holtrop, partijloos en
oud-president van de Nederlandse Bank en
drs. H. Peschar, PvdA-er en voorzitter van
de Algemene Rekenkamer. De Commissie
kreeg geen juridische bevoegdheden en
diende haar werkwijze zelf te bepalen.
Dan volgde het Kamerdebat over de instel
ling van de Commissie. Premier Den Uyl
verklaarde bij die gelegenheid, dat de con
clusies van het drietal openbaar zullen wor
den gemaakt De politieke leiders toonden
zich in verband met de gevoeligheid van de
materie zeer terughoudend en stemden in
met de aanpak van het kabinet. Door dat
te doen, verspeelde de Kamer het recht om
achteraf te discussiëren over de methoden
die de Commissie heeft gehanteerd, zo bleek
later uit uitlatingen van prémier Den Uyl.
Het kabinet is hierover niet aanspreekbaar.
De verantwoordelijkheid voor de gehanteer
de methoden lag uitsluitend bij de Commis
sie zelf, zo werd duidelijk gemaakt.
De progressieve partijen PvdA, D'66 en PPR
bereidden verder het voorstel van de radi-
kaal Waltmans voor om een parlementair
onderzoek in te stellen naar de grote vlieg
tuigaankopen van de luchtmacht, de Star-
fighter, de NF-5 en de F-16. De drie wacht
ten echter met hun definitieve voorstel tot
het rapport van de Commissie van Drie
bekend zou zijn.
Ex-Lockheed-directeur Kotchian Frank Church
Een aantal staatsrechtdeskundigen bleek
minder gelukkig met de opzet van het onder
zoek. De Amsterdamse hoogleraar straf
rechtwetenschappen, prof. dr. C. Rüter
meende dat een strafrechtelijk onderzoek
moest worden ingesteld, als men definitief
uitsluitsel wilde. Eerder had premier Den
Uyl gezegd dat, wil men een strafrechtelijk
onderzoek instellen, er een redelijk vermoe
den van schuld moet bestaan. Dat was
onvoldoende aanwezig, aldus Den Uyl.
Strafrechtdeskundigen hebben deze redene
ring aangevochten. Inmiddels was de Com
missie volop aan het werk gegaan, al zou
het ontbreken van een juridische status haar
nog enige malen problemen opleveren.
De eerste activiteit was een gesprek met de
prins zelf. Daarna werd de Commissie na
aanvankelijke bezwaren van Zwitserland tot
dat land toegelaten. De Commissie hoorde
daar de eerder genoemde Fred Meuser en
dr. Hubert Weisbrod, advocaat te Zurich.
Via hem zouden de betalingen voor de prins
volgens Kotchian zijn gelopen. Weisbrod zou
in het begin van de jaren zestig grote bedra
gen van Lockheed hebben ontvangen om die
op een geheime Zwitserse bankrekening te
zetten waar Lockheed vrijelijk over het geld
kon beschikken.
In Nederland voerde de Commissie gesprek
ken met een twintigtal mensen, onder wie
een aantal oud-bewindslieden als ir. S. H.
Visser. Hij was minister van Defensie, toen
ons land in 1960 besloot de Starfighter aan
te schaffen. De Nederlandse regering had
inmiddels bij de Amerikanen aan de bel
getrokken om meer Lockheed-gegevens los
te krijgen. Dr. Holtrop, die goede contacten
heeft in de VS, ging naar dat land en sprak
daar onder meer met Arthur Burns, de
president van de Amerikaanse Centrale
Bank. Robert Haack, de nieuwe Lockheed-
president en Roderick Hills, de voorzitter
van de Amerikaanse beurscommissie, die
zich ook met het Lockheed-onderzoek bezig
hield. Ook de Amerikanen keken wat
vreemd aan tegen de status van de Neder
landse Commissie. Deze werd niettemin vrij
spoedig erkend als een „law enforcement
agency", de term van de Amerikanen voor
een juridische onderzoekscommissie.
Na enig onderhandelen sloot de Commissie
daarop een overeenkomst met de VS voor
de uitwisseling van gegevens. Op 15 april
kwam een koffer met materiaal de oceaan
over, nadat de Commissie zich in een inte
rim-bericht aan premier Den Uyl geïrriteerd
had getoond over de traagheid van de Ame
rikanen.
Een week later bleek, dat de Westduitse
journalisten aan de Commissie van Drie een
document ter hand hebben gesteld, waaruit
zou blijken, dat Fred Meuser op 23 mei 1962
een bedrag van 867.327,89 dollar in contan
ten op Schiphol heeft overhandigd aan de
toenmalige chef public relations van Fokker,
de heer G. Aalbertsberg ten behoeve van
prins Bernhard. De Commissie onderzocht
het document, maar de waarde ervan voor
het onderzoek werd al snel in twijfel getrok
ken.
Op 24 april volgde opnieuw een bezoek aan
de VS, ditmaal door de voltallige Commis
sie. Zij bleef daar ongeveer een week en
voerde „een groot aantal openhartige ge
sprekken" met huidige en voormalige func
tionarissen van Lockheed. De directie van
het bedrijf was daarbij zeer behulpzaam, zo
deelde de Commissie mee. Inmiddels kreeg
de Commissie de beschikking over nieuw
materiaal, dat de commissie-Church ter
hand had gesteld aan het Amerikaanse mi
nisterie van Buitenlandse Zaken.
Half mei vertrokken de heren Peschar en
Donner onverwacht opnieuw naar Los An
geles om over een aantal zaken bij Lock-
heed-functionarissen opheldering te krijgen.
Kort daarop dook plotseling de voormalige
Lockheed-employee Robbie Robbins in het
Zuidfranse Mouans Sartoux op. Robbins zou
in 1972 in Parijs, waar hij voor Lockheed
werkte, de 100.000 dollar voor prins Bem-
Teengs Gerritsen
hard in ontvangst hebben genomen. Het geld
zou overgemaakt zijn op een rekening van
de Parijse vestiging van het Amerikaanse
advocatenkantoor Coudert Freres. Coudert
heeft dit ontkend. Mr. Kist, secretaris van
de Commissie verklaarde dat de Commissie
wel belangstelling voor Robbins had, maar
niet of zij hem al had gesproken.
Langzaam maar zeker trad daarna in ieder
geval naar buiten een stilte in rond de
Lockheed-zaak. De Commissie ging haar
onderzoek afronden en de heren Donner,
Holtrop en Peschar vonden tijd voor een
weekje vakantie tussendoor.
Op donderdag 12 augustus was de Commis
sie van Drie met haar werk gereed.Om zes
uur des avonds kon zij premier Den Uyl het
rapport overhandigen, die onmiddellijk aan
het lezen sloeg. Gistermorgen op de weke
lijkse vergadering van de ministerraad, kon
de minister-president de meeste van zijn
collega's op de hoogte stellen van het feit,
dat de Commissie van Drie haar zes maan
den geleden verstrekte opdracht had uitge
voerd.
In de gisteren aan de Tweede Kamer verzon
den brief, schreef premier Den Uyl onder
meer: „De regering zal zich op de inhoud
van het rapport beraden. De resultaten van
het verrichte onderzoek en conclusies van
de Commissie zullen, tegelijk met de stand
puntbepaling van de regering, zo spoedig
mogelijk ter kennis van de Kamer worden
gebracht."
De Commissie van Drie heeft haar werk in
de grootst mogelijke stilte trachten te doen
en dat is haar ook gelukt Over de bevindin
gen van de Commissie is tijdens het onder
zoek nauwelijks iets bekend geworden. Het
totaal aan voorlichting dat de Commissie
gedurende de zes maanden via communi
qués heeft verstrekt overschreed de vijftig
getikte regels niet. De enige achtergrond, die
bij deze informatie werd verstrekt kwam via
de wekelijkse persconferenties van premier
Den Uyl.
lIJP* Wereldraad Van Kerken
1 1 peft in Genève bekendge-
laakt dat men van plan is
tn adviescommissie in het
sven te roepen die zich zal
aan bezig houden met het
robleem van de godsdienst
igheid over de gehele we-
tld en in het bijzonder in de
pwjet—Unie en de Oosteuro-
Cse landen.
iezegd werd dat hiertoe is
fcsloten naar aanleiding van
jachten uit Oost—Europa.
Men moet onze inspanningen
p het gebied van de rechten
an de mens zien tegen de
chtergrond van het feit dat
nCt achtentwintig jaar na de
^nvaarding van de verklaring
an de rechten van de.mens,
O— i vele landen van de wereld
og altijd een veelvuldige in-
ireuk gemaakt wordt op de
odsdienstvrijheid, ook in lan-
len die het akkoord van Hel-
inki ondertekend hebben," al-
lus secretaris-generaal Potter
m^0pt het centrale comité van de
Wereldraad van Kerken op de
Jaarlijkse bijeenkomst in Ge-
lijdens de vergadering is ook
I I k inhoud bekend geworden
m L Z3" een memorandum van een
m w vertrouwelijk colloquium, dat
iind juli in Montreux is gehou-
maa<*en ^oor ongeveer dertig v.er-
„-ipgenwoordigers van de ker-
IZZZfcen uit de „Helsinki-landen".
let heeft zich bijzonder bezig
gehouden met de rechten van
de mens, vooral in de Oosteu-
ropese landen.
Onder meer wordt gesteld, dat
de dialoog tussen christenen
en marxisten moet worden
voortgezet en uitgediept. Ken
nelijk met het oog op de span
ningen, die in het verloop der
discussie om de rechten van
de mens in de Sowjet-Unie
met kerkelijke vertegenwoor
digers in de socialistische lan
den zijn opgetreden, constra-
teert het memorandum: „de
kerken kunnen door haar we
derzijdse betrekkingen duide
lijk maken, dat verantwoorde
kritiek een vriendendienst is
en geen vijandigheid betekent.
Kritiek is echter dan pas ver
antwoord, wanneer zij het re
sultaat is van een objectieve
beoordeling van aanwezige in
formatie. De veroordeling van
schendingen van de rechten
van de mens, overal waar deze
als feit worden geconstateerd,
is voor de kerken een plicht
en dient niet verward te wor
den met ongerechtvaardigde
inmenging".
De Russisch-orthodoxe delega
tie in het centraal comité van
de wereldraad heeft zich over
igens bij voorbaat gedistan
tieerd van een belangrijk deel
van het rapport, dat het Inte-
racademisch Instituut voor
Missiologisch en Oekumenisch
onderzoek in Utrecht het Kes-
ton College in Engeland en de
stichting „Het geloof in de
tweede wereld" in Ztirich heb
ben opgesteld over de schen
ding van de rechten van de
mens en met name over de
christenvervolging in de Sow
jet-Unie
Metropoliet Nikodim heeft na
mens de Russisch-orthodoxe
delegatie verklaard, dat hij
geen enkele aanleiding ziet om
in de vergadering van het cen
traal comité in te gaan op
brieven van „particuliere per
sonen". Wel zou zijn delegatie
meedoen met de discussie over
de zaak zelf', dat wil zeggen
de controverse inzake de rech
ten van de mens en de gods
dienstvrijhei.
De laatste twee Baskische
geestelijken die nog in Spanje
gevangen zaten, Domingo. Ar-
teche en Luis Amiano zijn
deze week vrijgelaten op
grond van de jongste amnes
tieregeling. Beiden hebben
een jaar gevangen gezeten op
de beschuldiging militanten
leden van de afscheidingsbe
weging ETA te hebben ver
borgen, die verantwoordelijk
waren voor de ontvoering van
een Baskische industrieel.
Bij graafwerk 'in de Zuidhon-
gaarse stad Pecs is ongeveer
twee meter onder een straat
een vroeg-christelijk mauso
leum ontdekt, waaraan grote
historische waarde wordt toe
gekend. In de uitgegraven
grafkamers zijn zeer waarde
volle fresco's, vermoedelijk uit
de derde eeuw na Christus,
KORTE METTEN
aangetroffen, alsmede resten
van drie marmeren sarcofa
gen.
De Zweedse filmconsulent
Jörn Donner, die eerder zijn
steun had toegezegd aan de
filmer Jens Jörgen Thorsen
voor het maken van zijn om
streden film over het leven
van Jezus, heeft zich nu van
het project gedistantieerd.
Daarmee is er voor Thorsen
nauwelijks nog een kans de
film te maken. In een vraag
gesprek met de Finse radio
zei Donner, dat hij het be
treurt, dat van christelijke
kant Thorsen belemmerd is
bij het verwezenlijken van
zijn bijdrage - tot het debat
over Jezus. Maar, zo zei hij
erbij, het draaiboek legde een
overdreven nadruk op seksue
le motieven. De filmplannen
van Thorsen hebben ook in
Finland talrijke protesten op
geroepen.
Een door Caritas Zwitserland
gefinancierde kinderkliniek is
in Bethlehem opgeleverd. Vol
gens de Vaticaanse radio is de
kliniek bestemd voor alle kin
deren zonder onderscheid.
Naar de bedoeling van de
stichters moet de kliniek een
teken van eenheid zijn tussen
de onderscheidene geloofsge
meenschappen in het gebied
rondom Bethlehem.
Dr. Manas Buthelezi, secreta
ris-generaal van de evangeli-
sch-lutherse kerk van Zuid-
Afrika is gisteren door de
Zuidafrikaanse veiligheidspo
litie gearresteerd. Even later
werd hij echter weer vrijgela
ten met de mededeling, dat
een vergissing was gemaakt
Het Christel ijik Instituut van
Zuid-Afrika ziet een en ander
evenwel als een poging tot
intimidatie van de zwarte lei
ders.
till
WÊÈÈÈÊÈÊÊÈÈÊ^ÊÊ
- -
KERK
EN
WERELD
Verschenen is „De uitvaartliturgie", het eerste deel van een
serie „Liturgie van de sacramenten en andere kerkelijke
vieringen", uitgegeven door de Nationale Raad voor Litur
gie te Utrecht.
Het is een vertaling van het Latijnse boek voor de begrafenis,
dat in 1969 werd uitgegeven. Om uiteenlopende redenen is
de uitgave van een officiële vertaling voor Nederland pas
nu verschenen, zo meldt de persdienst van de r.k. kerkprovin-
cie.
In de nieuwe liturgie is, zoals het tweede Vaticaans concilie
uitdrukkelijk gewenst heeft, het Paaskarakter van de uitvaart
benadrukt. In de uitgave valt op dat er een zeer grote keuze
wordt geboden aan schriftlezingen, waaruit eveneens het
Paaskarakter naar voren komt. De ruime keuzemogelijkheid
van bijbellezingen maakt het mogelijk om bij de uitvaart
aangepaste lezingen te nemen. Dat geldt ook voor de gebe
den, waarvan een groot aantal is opgenomen.
De liturgie beperkt zich niet tot de eucharistieviering voor
de begrafenis, maar geeft ook modellen voor andere vierin
gen, thuis of in de kerk, bijvoorbeeld de avondwake op de
avond voor de begrafenis. Hier worden mogelijkheden gebo
den voor veelvormigheid in liturgische vieringen rond de
uitvaart.
Herhaaldelijk staat er ook in de aanwijzingen voor de liturgie
dat de voorganger de gegeven teksten in eigen bewoordingen
kan zeggen. De veelheid van keuzeteksten vereist een goede
voorbereiding van de uitvaart. Daarbij dient de voorganger
ook rekening te houden met de wensen van familie en overleg
te plegen, zo staat uitdrukkelijk in de aanwijzingen. Nadruk
dient ook gelegd te worden op de pastorale zorg van degenen
die betrokken zijn bij het overlijden van een christen.
Onder het motto „Aandacht voor zieken
is gezond" zal De Zonnebloem, de kath
olieke nationale vereniging tot bevorde
ring van het welzijn der zieken van alle
gezindten op zondag 12 september haar
nationale ziekendag 1976 houden.
Het is de derde in successie. Doel is
medeburgers die door ziekte, invaliditeit
of ouderdom gehandicapt zijn extra in
de belangstelling te plaatsen, waartoe De
Zonnebloem al haar duizenden medewer
kenden heeft opgeroepen. Iederéén wordt
echter gevraagd zijn belangstelling te la
ten uitgaan naar een zieke in zijn omge
ving.
Op tal van plaatsen zullen in het week
einde van 11 en 12 september activiteiten
worden ondernomen, zoals het organise
ren van ontspanningsmiddagen, uitstap
jes en godsdienstige bijeenkomsten. Wat
dit laatste betreft zal de K.R.O. op zonda
gochtend 12 september een radio-uitzen
ding verzorgen van de viering in het
interconfessioneel verpleegtehuis „Ran-
derode" te Apeldoorn.
