200
JAAR
Expositie
van
NIETS
AMERIKA
Naar een nieuwe staat
Een ruimtelijke lichtsculptuur die niet bestaat
Abraham Lincoln, de republikeinse
president die de afschaffing van de
slavernij doorzette.
Wegens overweldigend succes geprolon-
geerd tot 20 juni. Iets wat te verwachten
viel bij „The Godfather", „Jaws", „My
Fair Lady" of om dichter bij het ge
bouw te komen waar we moeten zijn
de overzichtstentoonstelling van Picasso.
Maar Jim Turrell? Deze onbekende Ame
rikaan werkt met niets, met illusies. Zijn
enige materialen zijn ruimte en licht. Je
kunt zijn kunstwerken niet aan de muur
hangen, in huis nemen of in de tuin zetten.
Ze zijn zelfs eenmalig; zodra de expositie
in het Stedelijk Museum in Amsterdam is
afgelopen, houden ze op te bestaan. En
toch: wegens overweldigend succes gepro
longeerd tot 20 juni
Een suppoost: „In het begin dacht ik dat
ik hier gek zou worden. Je ziet duidelijk
een bepaalde ruimte zo duidelijk dat je
de neiging niet kunt bedwingen er binnen
te stappen om te kijken wat er om de hoek
te zien valt. Een hel verlichte, absoluut
kale ruimte. Maar als je hem inderdaad
I binnen wilt stappen, loop je met je snuf
ferd tegen de muur. Die ruimte bestaat
helemaal niet Het is een illusie, alleen
maar een geraffineerde lichtprojectie. Die
grote kubus daar in de hoek. U ziet toch
duidelijk een grote, witte kubus? Maar hij
bestaat helemaal niet Nep.
Nou wilt u weten: voelt het publiek zich
niet bedonderd? Gek genoeg: nee. Ik heb
hier nog niemand kwaad weg zien lopen
Bij een tentoonstelling van een Karei Ap-
j pel maak je dat mee, dat de mensen kwaad
weglopen omdat ze zich genomen voelen.
Bij Turrell niet. De mensen worden er heel
stil van. Misschien omdat het allemaal zo
spookachtig is. Wordt u zelf ook niet een
beetje licht in het hoofd alsof u net uit
I de zweefmolen bent gestapt Dat is het
Of misschien ligt de verklaring bij het feit
i dat het werk van Turrell te maken heeft
met de meest elementaire dingen het
ervaren van ruimte en het begrijpen hoe
licht en ruimte van elkaar afhankelijk zijn.
Kijk, zeg ik tegen de mensen, je moet het
zo bekijken. Als je 's nachts thuis het licht
uitdoet, is het opeens pikkedonker. Dan is
er geen ruimte meer, dan is er alleen een
zwarte muur. Daarom steek je ook instinc
tief je hand uit als je in het donker loopt,
om niet tegen die muur op te lopen. Door
het licht uit te doen, schep je een muur.
Vat u? Nou, die Jim Turrell doet precies
j -het omgekeerde. Door licht te projecte
ren op een bestaande muur schept hij een
ruimte die er niet is.
Maar vaak hoef ik het zo niet uit te leggen.
De mensen schijnen het aan te voelen. Ik
heb er wel veel werk aan, hoor. Vooral als
er een schoolklas komt. Tja, hoe 'zijn kin-
deren? Hoewel er bordjes staan dat het
I niet mag, proberen ze stiekem toch zo'n
niet bestaande ruimte binnen te glippen.
Maar de vloerdelen die voor de muren
liggen, horen ook bij het kunstwerk, vat
Monica in Californië waar Turrell in zijn
atelier nee bleef zeggen, omdat hij zich nog
niet rijp voelde. Maar eindelijk is het
zover: wegens overweldigend succes gepro
longeerd. Een artistieke primeur voor Am
sterdam, want zelfs in Amerika heeft Tur
rell nog nooit geëxposeerd. Maar De Wilde
heeft er wel het een en ander voor moeten
doen. Om zijn lichtprojecties te kunnen
verwezenlijken, eiste de kunstenaar vol
maakt egale, hagelwitte wanden. Geen na
den dus in de wandbedekking, alle stop
contacten en brandveiligheidsvoorzienin
gen weggewerkt, alle plinten afgerond.
Eenmalig, want de muren vormen, samen
met de manier waarop het licht erover
heen speelt, het kunstwerk. Zodra ze zijn
afgebroken, zodra die lichtinval er niet
meer is, bestaan de kunstwerken ook niet
meer. Twintig juni betekent hun definitie
ve einde.
Jim Turrell voorziet onder andere in zijn
levensonderhoud als lucht-cartograaf. Het
vliegen heeft hem bewust gemaakt van de
betrekkelijkheid van de visuele waarne
ming. Hij zegt: „De Cartesiaanse ruimte
van de drie dimensies is, zoals alle wiskun
dige ruimte-opvattingen, een model dat
ontstaan is uit de ervaringsmogelijkheden
van de werkelijkheid zoals Descartes die
kende. Maar voor een vlieger houdt zijn
conceptie slechts stand op zeer korte af
standen. Wie van Amsterdam naar Los
Angeles vliegt, beseft dat de gebogen ruim
te van Riemann waarin de driehoek meer
dan 180 graden kan meten, dichter bij de
werkelijkheid ligt. Maar ook hier denken
we ten onrechte dat het wiskundige model
de werkelijkheid dekt We leggen het mo
del over de werkelijkheid heen en menen
dat het model de werkelijkheid is. De
ruimte die we door onze waarneming sub
jectief ervaren, is meer bizar. Het is de
ruimte die de droom benadert
Stel dat wij samen in mijn vliegtuigje
terugvliegen van Arizona naar Los Ange
les. Als we vertrekken, staat de zon al laag.
In de korte periode van zonsondergang tot
duisternis voltrekken zich in kort bestek
de veranderingen in het licht, dat wil
zeggen in de kleur, dat wil zeggen in de
ruimte, want licht-kleur-ruimte is een drie
eenheid. Schemering is het meest dubbel
zinnige stadium van het etmaal. Wij vlie
gen naar een hemel van roodoranj e-geel-
rose-violet In een onbepaalde ruimte bene
den ons openbaren zich de bergen, bossen
en rivieren in alle schakeringen van warme
kleuren. Dan draai ik een bocht van 180
graden. Nu staat plotseling een wit-glan-
zende volle maan vast in de diepblauwe
hemeL We worden geconfronteerd met de
totaal andere werkelijkheid van dezelfde
bergen, bossen en rivieren in het hele
gamma van koele kleuren. Denk aan de
woorden van Cézanne „de kleuren der
dingen stijgen van de wortels der aarde
op". Als je hoog genoeg bent zie je het
wezenloos mooi dat de bezoekers er stil
van worden.
Op de expositie is ook de maquette te zien
van een vulkaan die Jim Turrell heeft
gekocht om zijn experimenten met licht
kleur en ruimte te vervolmaken. Een com
plete vulkaan in „the painted desert", zoals
de roestbruine wildernis van Arizona is
bijgenaamd waar de Amerikaanse astro
nauten hun maanlandingen plachten te
oefenen. Nou, dat pakt Jim Turrell op zijn
Amerikaans aan. Op de hellingen komen
appartementen voor de bezoekers die de
kunstenaar per vliegtuig aanvoert (zijn
vrouw heeft er een vliegbrevet voor ge
haald), want er is geen andere manier om
er te komen. Ze mogen zich een nacht
geestelijk voorbereiden op wat hun te
wachten staat, 's Morgens worden ze via
een tunnel gebracht naar een grote zaal
die Turrell pal onder de krater zal laten
uithakken. De ruimte is door een brede
pijp met de bodem van de krater en dus
met de open lucht verbonden.
Turrell: „De glijdende schaal van zon en
maan, van licht en kleur gedurende een
heel etmaal zal er zijn steeds veranderende
ruimten scheppen". De suppoost: „Je zou
Op 4 juli vieren de Verenigde Staten het
tweede eeuwfeest van de onafhankelijkheid.
0e ontwikkelingen rond deze gebeurtenis stel*
len wij in een serie korte artikelen aan de
orde. Vandaag: de Constitutie. Eerdere artike*
len in onze edities van 1,8,15,22 en 29 ipei
en 5 juni.
Jim Turrell bij zijn niet bestaande
ruimten
u. Turrell wil niet dat er ook maar één
voetstap op komt; ze moeten spierwit zijn,
anders werkt het licht niet optimaal. Da's
een hele klus, die kinderen van die
vloeren afhouden."
Jarenlang heeft directeur De Wilde van het
Stedelijk geprobeerd Jim Turrell binnen
de muren van zijn museum te krijgen. Dit
is het, moet hij gedacht hebben, dit is een
nieuwe dimensie toegevoegd aan de beel
dende kunst. En maar bellen met Santa
licht dat in de maan weerspiegelt, verande
ren. De kleur verandert naarmate het licht
erin verglijdt Je kunt de dingen kennen
zonder ze aan te raken, zonder ze te mam-
puleren, zonder erbij te zijn. De waarne
ming is veel dichter bij de gedachte dan
woorden.
in de geest van Jefferson, een soort opsom
ming van de grondrechten. Zij bevatten
een aantal bepalingen ter bescherming van
de burger tegen willekeur. Merkwaardig is
daarbij het tweede amendment: „Omdat
een goed geregelde militia noodzakelijk is
voor de veiligheid van een vrije staat, mag
het recht van het volk „to keep and bear
arms" niet worden geschonden. Wapenen
bezitten en dragen is dus een onver
vreemdbaar recht van het volk. Een vrij
volk is een gewapend volk. Dat is een heel
oud beginsel, dat bijvoorbeeld in kleine
Zwitserse kantons voortleeft, waar de
mannen alleen tot de volksvergadering in
de open lucht worden toegelaten als zij
hun wapen dragen.
In Amerika is de bepaling van het recht
om een wapen te hebben en te dragen
speciaal in de grondwet opgenomen om de
basis te leggen voor het volksleger dat de
denken dat de bezoekers van de- tentoon
stelling dit plan te dol vinden. Zonde van
het geld. Maar dat doen ze niet. Ze zeggen:
de Eiffeltoren en het Empire State Buil
ding mochten toch ook gebouwd worden?
Laat Turrell dan zijn vulkaan hebben".
Hiermee is de artistieke vruchtbaarheid
van de Amerikaanse kunstenaar echter
allerminst opgedroogd. De volgende stap
zal zijn dat hij zijn bivak opslaat in Alaska,
binnen de Poolcirkel. Daar wil hij met
bulldozers een enorme sneeuwhoop van
dertig meter hoogte bij elkaar schoffelen.
Deze berg gaat hij bespuiten met water dat
natuurlijk prompt bevriest zodat er een
vijftien centimeter dik schild van ijs over
blijft. Vervolgens laat hij de sneeuw uit het
interieur weggraven en ziedaar: een vol
maakte koepel van doorzichtig ijs waarin
met name het Noorderlicht wonderen van
steeds wisselende schoonheid zal scheppen.
Maar dit project ziet de suppoost niet
helemaal zitten. Kouwelijk: „Dan blijf ik
liever werken in het Stedelijk. Ik heb hier
al last van wintervoeten".
PIET SNOEREN
De vulkaan die Turrell heeft gekocht om er een kunstwerk van te maken (boven) en de maquette ervan
Op 4 juli 1776 hadden de dertien koloniën
zich tezamen losgemaakt van de Britse
kroon. Zij waren onafhankelijk. En in de
Onafhankelijkheidsverklaring hadden zij
zichzelf een naam gegeven: De Verenigde
Staten van Amerika.
Maar die naam klopte niet met de werke
lijkheid. Er waren dertien koloniën, ieder
met een eigen structuur en met heel uiteen
lopende opvattingen en belangen. Zij had
den tegen Engeland samengewerkt en die
samenwerking had een gebrekkige vorm in
een „Continental Congress", waarin afge
vaardigden van de voormalige koloniën
samenkwamen. Maar elke kolonie had ook
de neiging een eigen weg te gaan en zich
van de besluiten van het Congres net
zoveel aan te trekken als in de eigen kraam
te pas kwam. Al tijdens de onafhankelijk
heidsoorlog tegen Engeland dreigde het
soms een chaos té worden en het gevaar
was levensgroot aanwezig, dat er dertien
onafhankelijke staatjes zouden ontstaan,
die misschien op vriendschappelijke voet
met elkaar zouden verkeren maar elkaar
ook dwars zouden kunnen zitten. Zelfs
zeiden sommigen: wij kunnen wel eens net
zoiets worden als in Europa sedert eeuwen
bestaat: onafhankelijke staten, die verbon
den sluiten èf elkaar de oorlog verklaren.
Er zijn wel dertien onafhankelijke staten,
maar die moeten echt toch een staat probe
ren te worden.
Maar hoe? Sommigen dachten aan de Re
publiek der Verenigde Nederlanden. Die
hadden samen een merkwaardig staats
stuk: de Unie van Utrecht. En daarin stond
de meest paradoxale grondslag die zich
denken laat, en die toch was aanvaard en,
bleek te kunnen functioneren: de gewesten
verbinden zich ten eeuwigen dage zo ver
enigd te blijven, alsof zij slechts één gewest
uitmaken, maar met dien verstande dat elk
gewest zijn eigen rechten en vrijheden
behoudt.
De Amerikanen begrepen hieruit dat zij
één staat moesten vormen met een eigen
constitutie. Maar tegelijkertijd stond het
voor hen vast dat het een federale staat
moest zijn, zodat de afzonderlijke staten
zoveel mogelijk hun eigen rechten en hun
eigen bevoegdheden behielden.
Maar ze waren het over nóg een kwestie
eens. Hun staat moest worden ingericht
volgens de leer van de Trias Politica,
geformuleerd in Frankrijk door Montes
quieu in zijn standaardwerk „De l'Esprit
des Lois" (Over de geest der wetten). Hij
heeft daarin de resultaten meegedeeld van
zijn onderzoek der verschillende staatsvor
men.
De monarchie is gebaseerd op de eer, de
aristocratie op de gematigdheid, de demo
cratie op de wijsheid, het despotisme op
vrees. Daarom is alleen het despotisme
altijd verwerpelijk.
In dit gebouw in Philadelphia werden de tien amendments van de
Constitutie vastgesteld. Toen werd nog verwacht dat Philadelphia de
hoofdstad van de Verenigde Staten zou worden, en dat dit gebouw de
zetel zou worden van het Opperst Gerechtshof. Nu is het de zetel van
de plaatselijke rechtbank.
Binnen de andere staatsvormen komt het
aan op een deling der machten (de trias
politica). De wetgevende macht bepaalt het
beleid door de wetten, de uitvoerende
macht past de wetten toe en de rechterlijke
macht waakt ervoor dat de wetten niet
worden ges,chonden. En al deze drie mach
ten zijn zeifstandig. Montesquieu meende
te kunnen vaststellen dat deze driedeling
niet een theoretisch bedenksel is, maar in
Engeland in feite bestond.
En de Amerikanen kwamen overeen dat
hun grondwet de driedeling in acht zou
nemen; het Congres de wetgevende, de
president de uitvoerende en de gerechtsho
ven de rechterlijke macht
De wetgevende macht, dat sprak vanzelf,
zou in handen moeten komen van een
volksvertegenwoordiging. Maar op welke
basis? Als elk van de dertien staten zou
vertegenwoordigd worden naai- de getal
sterkte van de bevolking, dan zouden enke
le kleinere staten maar heel weinig hebben
m te brengen. Maar elke staat één stem
of iedere staat een gelijk aantal stemmen,
dat zou de volkrijke staten als Virginia en
Pennsylvania weer niet bevredigen.
Daarom is er een compromis gevonden: er
komt een Congres dat bestaat uit twee
huizen, nl. de Senaat en het Huis van
Afgevaardigden. Het laatste wordt samen
gesteld op evenredige basis: elke staat een
aantal leden in overeenstemming met de
grootte van de bevolking. Maar in de Se
naat zitten voor elke staat twee senatoren.
En dat is nog het geval. Californië met 20
miljoen inwoners heeft twee senatoren,
New York met meer dan 18 miljoen inwo
ners twee senatoren, maar Alaska met
300.000 inwoners, Wyoming met 330.000
inwoners en Nevada met 500.000 inwoners
hebben elk ook twee senatoren.
Toen de aantallen afgevaardigden, door
elk van de staten te zenden, voor het eerst
werden geregeld, kwam de vraag aan de
orde of slaven ook meetelden als inwoneri|
Indien ja, dan had Georgia driemaal zoveel
inwoners en dus ook recht op driemaal
zoveel afgevaardigden dan wanneer de sla
ven niet meetelden. Ook hier is een com
promis gevonden: vijf slaven gelden voor
drie blanken-
in handen krijgen, maar de wetten zouden
komen van het Congres. Dat zou, zo dach
ten velen, betekenen dat het regeringsbe
leid in feite door het Congres zou worden
bepaald, want het beleid krijgt gestalte ui
de wetten. In werkelijkheid heeft het zich
wel anders ontwikkeld. De president is het
hoofd van de gehele „Administratie", hij
heeft geen ministers maar secretarissen,
hij is in Amerika bij uitstek een politieke
figuur. En zijn positie wordt sterk tegen
over het Congres omdat hij evenals het
Congres door het volk is gekozen. Hij heeft
zijn mandaat van het volk, niet van het
Congres. Bovendien is hij opperbevelheb
ber van do krijgsmacht en dat geeft hem
in oorlogstijd in de praktijk enorme be
voegdheden.
De betekenis van het Opperste gerechts
hof is zeer groot. De leden worden be-
Zijn credo, dat in het Amsterdamse Stede
lijk vorm heeft gekregen die geen vorm
is. Vier zalen die samen één werk vormen.
In geen van de zalen is enige vorm waar
te nemen. Het licht, daglicht, wordt in
gelijke sterkte over de drie wanden, de
vloer en het plafond verdeeld. De ruimte-
ervaring wordt gewekt door licht en kleur
alleen. Er is geen sprake meer van hoogte,
breedte of lengte. Men bevindt zich achter
eenvolgens in een blauw-groene, een diep
rode, een purperen en een violette ruimte.
Elke mogelijkheid om zijn positie te bepa
len is de toeschouwer ontnomen. Hij be
vindt zich in een peilloze ruimte. Zodra een
wolk voor de zon schuift, lijkt de ruimte
in te krimpen; zodra het zonlicht weer vrij
toegang heeft, zet de ruimte uit. Griezelig,
ongrijpbaar,*misschien vergelijkbaar met
de hallucinaties van LSD-slikkers. En zo
vrijheid kan verdedigen. Maar in de prak
tijk betekent het dat geen enkele staat
enige maatregel kan treffen om het wapen
bezit te verbieden. Het Opperste Gerechts
hof zou zo'n besluit verbieden met een
beroep op het tweede amendment. De eni
ge mogelijkheid is dat het krachtens de
daarvoor voorgeschreven moeilijke proce
dure er weer een nieuw amendment aan
de Grondwet wordt toegevoegd, waarin het
tweede amendment vervallen wordt ver
klaard.
Tenslotte nog het belangrijkste amend
ment, ooit aan de Constitutie toegevoegd,
het dertiende amendment van 1865, waarin
de slavernij werd afgeschaft. Maar aanne
ming van dit amendment heeft ook geleid
tot een vreselijke burgeroorlog tussen de
noordelijke en zuidelijke staten, waarbij de
zuidelijke niet alleen de strijd verloren,
maar ook grotendeels werden verwoest
noemd door de president en ze zijn onaf-
zetbaar: ze worden voor hun leven be
noemd. Voor elke benoeming moet de pre
sident de instemming hebben van de Se
naat. Elke burger in Amerika kan zich
beroepen op dat gerechtshof, als hij meent
dat een der afzonderlijke staten dan wel
de Federale Regering in Washington hem
tekort heeft gedaan in de rechten die hij
als burger krachtens de grondwet geniet.
Ook dié constitutie is eigenlijk een compro
mis geworden tussen twee stromingen. De
ene stroming wilde de eigen rechten van
de afzonderlijke staten zo groot mogelijk
maken, de andere was voor een krachtig
centraal bewind.
De tekst van de Constitutie is sedert 1787
nooit veranderd. Wel zijn er later amend
ments aan toegevoegd, dus nieuwe aanvul
lingsartikelen. De eerste tien amendments
zijn in één keer aangenomen en vormen.
