"Naast mijn studie
werk Ik één dag per week."
REEKS AANSLAGEN IN ULSTER
GAAT ONVERMINDERD DOOR
Marius Monnikendam.
spoedig 80.
heeft niet op inspiratie
zitten te wachten
a
"v randstad
uitzendbureau
PAGINA 6
LEIDSE COURANT
DINSDAG 18 MEI 19'
(Van onze correspondent Rogers
Simons)
LONDEN Nadat afgelopen
weekeinde elf mensen geweld
dadig om het leven gebracht
waren in Ulster, werd de bloedi
ge reeks gistermorgen voortge
zet met een brute moord op
twee protestantse broers van
het afgelegen dorpje Moy, in het
graafschap Tyrone.
Hun woonplaats ligt op korte
afstand van de plaats waar za
terdagavond drie katholieke
mannen en een sergeant van de
Noordierse politie gedood wer
den.
De moord op de twee broers,
beiden in de dertig, bracht het
aantal slachtoffers van de afge
lopen drie dagen op 13, onder
wie vijf politiemannen. Zes van
die slachtoffers lieten het leven
binnen een straal van nauwe
lijks acht kilometer van elkaar,
in een zuidelijk deel van Ulster
dat al jaren berucht is wegens
zijn sektarische moorden.
De twee vermoorde broers had
den een bedrijf waarin eieren,
afkomstig van de omliggende
boerderijen, verpakt werden.
Twee terroristen bestormden
door het hoofd. De vrouw van
een van de slachtoffers bevond
zich in een ander vertrek. Toen
zij de schoten hoorde en naar
het kantoor van haar echtge-
vanmorgen een kantoor en joe- noot snelde, lagen haar man en
gen beide mannen enkele kogels zwager daar dood op de vloer.
De zwager werd een uur later
in een kraaminrichting ver
wacht om er zijn echtgenote en
pas geboren baby op te halen.
Wegens het toenemende geweld
is de britse minister van Noord-
Ierland, Merlyn Rees terugge
keerd naar Belfast De voorlopi
ge IRA komt er openlijk voor
uit, dat zij zaterdag en zondag
vijf politiemannen vermoord
heeft. Het vijfde slachtoffer on
der de Noordierse gerechtsdie
naren is een reserveagent, die
zondag even voor middernacht
doodgeschoten werd toen hij de
hond uit liet.
ADVERTENTIE
Betoging van
rechts
verboden
in Spanje
MADRID (UPI) De Spaanse
regering heeft besloten een door
rechts voorgenomen betoging te
verbieden, die in het centrum
van Madrid zou worden gehou
den om de- nagedachtenis van
generaal Francisco Franco te
eren.
Volgens het ministerie van bin
nenlandse zaken is de demon
stratie verboden vanwege het
.gevaar' van gewelddadigheden.
Het ministerie liet voorts be
kendmaken dat de persoon van
Franco geen ohderwerp van be
togingen mag worden. De oud-
strijders (uit de burgeroorlog),
wier rechtse vereniging de de
monstratie op touw had gezet,
werden door het ministerie uit
genodigd donderdag de herden
kingsdiensten in de vallei van
de gevallenen, waar Franco is
begraven, bij te wonen.
Kardinaal Alfrink
nam afscheid als
legerbisschop
NOORDWUKERHOUT - Kar.
dinaal AUrink heeft gisteren in
Noordwijkerhout afscheid ge
nomen r*ls legerbisschop. Vele
vertegenwoordigers van land
macht, luchtmacht en marine
namen op een receptie afscheid
van hem.
Tijdens de bijeenkomst m
Noordwijkerhout werd kardi
naal Willebrands als nieuwe le
gerbisschop voorgesteld. Onder
de .aanwezigen bevond zich on
der meer staatssecretaris van
Lent van Defensie.
„Ik heb al boeiende
baantjes gehad", zegt
Marcel Petri (20), derde
jaars Rechten aan de K.U.
in Nijmegen en nu alweer
tweede jaürs Randstad.
„Mijn studie is duide-
Poppen uit Koninklijk bezit,
tentoonstelling in het Neder
lands Textielmuseum te Til
burg, is wegens grote belang
stelling verlengd t/m 1 juni.
De drumband SL Caecilia uit
Voorburg heeft op de Neder
landse kampioenschappen in
Breda in de eredivisie sectie G
(9 deelnemers) de eerste plaats
behaald met 208 1/2 punt.
lijk punt één en in
principe werk ik voor het
geld, maar het heeft
toch ook de aardige kant
dat je in omgevingen
komt, waar je anders als
student nooit zou komen."
De lopende band van
een fabriek is er een
voorbeeld van. Marcel
werkt nu als aanvulling
op de ploegendienst aan
een spaghetti-machine,
samen met een groep
buitenlandse werknemers.
„Er valt wel te lachen."
Bij Randstad houdt
men in de planning
rekening met zijn col
leges en tentamens.
Het spreekt vanzelf
dat Marcel normaal
verzekerd is. Op zijn
wekelijks loon worden
alle premies voor de
sociale verzekeringen
ingehouden. Zodat hij in
het ziekenfonds zit en
recht heeft op een uit
kering bij ziekte of
ongeval.
Ben je nu vrij, dan
heeft Randstad plaat
singsmogelijkheden voor
produktie-
medewerkers
ongeschoold
personeel
keukenhulpen
M.T.S.'ers b.k.
M.T.S.'ers w.b.k.
Weiten
op jouw manier,
daar werkt
Randstad aan mee.
■V
?iZ';
j'-:
„Als je als scheppend kunstenaar een produc
tie van enige betekenis wilt halen, moet je net
als elke arbeider op vaste tijden werken. Ga
je op inspiratie zitten wachten, dan gebeurt
er niets. Ik begin elke morgen om 9 uur en
als het werk niet vlot, ga ik voort tot het wèl
wil. Al werkend komt de inspiratie vroeg of
laat vanzelf." In die geest heeft Arthur van
Schendel mij jaren geleden eens verteld hoe
hij jaar na jaar romans kon publiceren. Hoe
wel ik het hem nooit heb gevraagd, ben ik
er zeker van dat ook Marius Monnikendam
nooit op muzikale invallen heeft zitten wach
ten. Had hij dat gedaan, dan zou hij vrijdag
28 mei misschien ook wel 80 jaar zijn gewor
den, maar dan had hij niet terug kunnen zien
op een omvangrijk levenswerk dat voor een
respectabel deel geregeld tot klinken komt.
Monnikendam is nooit een
kunstenaar van de ivoren to
ren geweest. Hij was altijd in
voor vernieuwingen maar wel
in samenhang met het verle
den. Voor in de lucht hangen
de experimenten voelde hij
niet. Zij zouden in strijd ge
weest zijn met zijn opvatting
van dienend kunstenaarschap.
Gebruiksmuziek is een woord
dat velen denigrerend vinden.
Ten onrechte. Monnikendam,
die ook nu nog strijdvaardig
in de actuele muziekpraktijk
staat, schreef veel en graag in
opdracht voor bepaalde gele
genheden en bepaalde uitvoe
renden. Deden Bach, Haydn
en Mozart tijdens het grootste
deel van hun leven soms wat
anders? En valt het te becijfe
ren hoeveel armer de wereld
nu zou zijn als zij zich daar
voor te goed hadden gevon
den?
Het is bijna symbolisch dat
het eerste stuk dat ik ooit van
Monnikendam hoorde, uitgere
kend „Arbeid" heette. Het was
naar vorm en inhoud een Ne
derlandse tegenhanger van
Honeggers „symfonische be
wegingen": „Pacific 231" en
„Rugby". Dat is geen pro
grammamuziek maar ontla
ding van muzikale energie, op
gewekt door de locomotief van
een exprestrein en de uitput
tingsslag van een sportmatch.
In die trant reageerde Monni-
kendan in 1933 op de dyna
miek van de Rotterdamse ha
ven. Hij doobrak de conventio
nele vorm met de bekende
herhalingsprincipes. De na
werking van Pijpers kiemcel
theorie en van de dodecafonie
uit Wenen zijn herkenbaar.
Monnikendam was goed bij de
tijd!
B'j de Paters
Montfortanen
De componist was 37 toen hij
„Arbeid" schreef. Wat was er
voordien gebeurd? Hij was in
Haarlem geboren en kreeg als
zesjarige zijn eerste pianoles
sen. Uit zichzelf ging hij bij
melodietjes, die hij kende, be-
geleidinkjes maken. Een he
dendaags pedagoog zou daar
wel raad mee weten maar de
pianoleraar van Marius stuur
de de knaap met een kluitje
in het riet en vervolgde de
vingeroefeningen. Het psycho
logisch effect was voorspel
baar: op de animo van Marius
werd een domper gezet, en
wat kon hem de muziek dan
verder nog schelen.
Maar gelukkig is het allemaal
zo geregeld dat we toch krij
gen wat voor ons is weggelegd.
Op kostschool bij de Paters
Montfortanen in Rolduc volg
de hij het gymnasium maar
veel belangrijker was dat hij
er orgelmuziek van Bach hoor
de en de renaissance van het
gregoriaans meemaakte. D4ér
ontdekte Monnikendam welke
levensweg er voor hem was
uitgestippeld.
Terug in Haarlem nam hij or
gelles, ging naar het Amster
dams conservatorium voor pi-
nao en orgel, en kreeg van
Dresden een duwtje in de rug
voor compositie. Binnen drie
jaar haalde hij zijn einddiplo
ma en dadelijk toog hij naar
Den Haag om te proberen bij
een vergelijkend examen een
studiebeurs voor het buiten
land te bemachtigen. Dat lukte
en al van te voren stond voor
hem vast wat hij wilde: naar
de Schola cantorum in Parijs
waarvan D'Indy de ziel was.
Die gaf les in de geest van zijn
vereerde leermeester César
Franck. Is het wonder dat
Monnikendam later een van
de eerste goede boeken over
Franck in het Nederlands zou
publiceren?
Maar de Schola was niet een
zijdig. De middeleeuwse poly
fonie, de geboorte van opera
en symfonie, de oude Italia
nen, Rameau, de Mannheimers
en zelfs Wagner kwamen er
aan de orde. Monnikendam
werd er letterlijk en figuurlijk
ingewijd.
Missa Nova
Terug in Nederland moest
Monnikendam pedagoog wor
den en omdat hij graag en met
overtuigingskracht schreef,
ook publicist. Componeren
bracht zo maar geen brood op
de plank. Rond 1930 gaf hij
dan ook les aan het Rotter
damse conservatorium en het
Amsterdamse Muzieklyceum
met D'Indy's vierdelige „Cours
de composition" als uitgangs
punt. Hij werd later muziekre
dacteur van De Maasbode en
in tal van weekbladen en pe
riodieken kwam men zijn
naam tegen.
Maar bij al die noodzakelijke
bedrijvigheid gaf het compo
neren natuurlijk de sterkste
innerlijke voldoening. Al in
1931 had hij op een kerkmu-
ziekfeest in Frankfort de aan
dacht op zich gevestigd met
een pluritonale Missa Nova
waarin hij Kyrie Gloria en
Credo niet opvatte als lyrische
ontboezemingen (zoals ge
woonte was geworden in de
Westerse toonkunst) maar res
pectievelijk als litanie, als
hymnys angelorum en als acte
van geloofsbekentenis. Veel la
ter zou hij in zijn boek over
Strawinsky bij de bespreking
van diens mis nog eens heel
nauwkeurig uiteenzetten wat
hij met zijn eigen werk van
twintig jaar eerder bedoelde.
Spoedig na de in'1928 voltooi
de Missa Nova schreef Monni
kendam zijn eerste Te Deum.
De Ambrosiaanse lof- en
dankhymne zou hem op zijn
hele loopbaan begeleiden want
na die eerste zetting in 1929
voor gemengd koor en orkest,
zou hij het in 1946, dadelijk na
onze bevrijding, nog eens doen
en tenslotte maakte hij in 1961
een derde zetting, eerst voor
mannenkoor maar later gecon
centreerder herschreven voor
gemengd koor en orkest.
In een krantenartikel kunnen
niet alle composities van Mon
nikendam worden genoemd.
Wouter Paap zal hem volgende
week een bij Cottmer in Haar
lem verschijnend boekje aan
bieden waarin behalve een le
vensbeschrijving een volledige
opsommig is te vinden van alle
gepubliceerde en nog niet ge
publiceerde composities, en
natuurlijk ook van al zijn ge
schriften. Toch mag niet wor
den verzuimd hier te wijzen op
zijn symfonische bundeling
van Zeven Boetpsalmen voor
koor en orkest (1937), op zijn
orgelwerken (de karakteristie
ke toccata uit 1935 en het inte
ressante orgelconcert uit 1938
bijvoorbeeld) en op de heel
merkwaardige toneelmuziek
bij werken van Vondel.
Ook heeft Monnikendam ener
gieke pogingen ondernomen
de massa en vooral de jonge
ren bij de muziek te betrek
ken. In 1945 werd zijn Missa
Parvulorum voor tweestemmi
ge volkzang in Den Haag door
duizend kinderen met orgen-
belbegeleiding uitgevoerd. En
wat had hij vóór de oorlog al
niet gedaan voor de Katholie
ke Jeugd Centrale om volk
slied en -dans te cultiveren, en
later voor de vereniging Ons
Lekenspel die ook ongecompli
ceerde, probleemloze muziek
voor eenvoudige instrumenten
nodig had. Talloos zijn de in
structieve toelichtingen die hij
schreef om meesterwerken
van de muziekliteratuur toe
gankelijk te maken voor de
gewone luisteraar. Om zijn
componerende landgenoten uit
verleden en heden de eer te
geven die hun toekomst,
maakte hij een belangwek
kend boek over Nederlandse
componisten.
Weerklank in Amerika
Op een hoogst enkele uitzon
dering na Badings bijvoor
beeld hebben die Neder
landse componisten buiten on
ze grenzen nauwelijks weer
klank gevonden. Des te op
merkelijker is het dat de mu
ziek van Monnikendam de
laatste tijd via Donemus en
ook via het New Yorkse kan
toor van de uitgeverij Peters
zo'n opvallende verspreiding
vindt. Zijn Via Sacra uit 1969,
geïnspireerd op de Kruisweg
staties van de omstreden Lim
burgse kunstenaar Aad de
Haas in het Romaanse kerkje
van Wahlwiller. wordt daar
niet alleen in de originele La
tijnse versie gegeven maar
speciaal voor protestantse ker
ken ook in een Engelse versie.
Dit werk voor jeugdkoor, ge
mengd koor, orgel en uitge
breid slagwerk is niet litur
gisch bedoeld maar men hoort
toch in de kerk thuis. De korte
meditaties bij elke statie kun
nen in alle talen worden u«£c
sproken. De uitvoerenden zijt
vrij in de keuze van deze tek
sten. In Den Haag hebben we
ze eens gehoord uit de monden
van bisschop Simonis en van
de dochter van de componist.
Er wordt veel gesproken over
de gevaarlijke kloof tussen de
moderne componisten en de
concertgangers of de luiste
raars en meezingers tijdens de
eredienst. Monnikendam heeft
het altijd als een plicht be
schouwd die kloof te over
bruggen zonder onaanvaard
bare artistieke concessies te
doen. Dat is zeker niet zijn
geringste verdienste geweest.
Huldiging
Op vrijdag 28 mei, precies
zijn 80e verjaardag, wordt
Monnikendam in de Grote
Kerk in Den Haag gehuldigd,
met onder meer de opvoering
van „Elkerlyc", de middeleeu-
se moraliteit die Jan Engel
man in hedendaags Neder
lands herdichtte. In opdracht
van het Ministerie van CRM
schreef Monnikendam er kort
geleden muziek bij. De tekst
het hij onaangeroerd maar
voor koor, kamermuziek en
orgel, maakte hij een illustre
rende achtergrond-muziek, die
tijdens het spel eigenlijk nooit
boven mezzo-piano mag uitko
men. Aan de uitvoering wer
ken mee Die Haghe Sanghers
onder René Verhoeff, het
Hags Jeugdkoor van Marius
Borstlap, het Toonkunstorkest
Leiden en een Limburgse To
neelgroep van Kees Willems.
Drie organisten komen aan de
speeltafel want behalve de
gelpartij in „Elckerlyc" wor
den ook enkele orgelwerken
van de jubilaris gespeeld. De
drie organisten zijn Feike As-
ma, Wim van der Panne en
Jan Schmitz.
Het blijft niet bij dit ene huldi
gingsconcert. Op zijn verjaar
dag krijgt Monnikendam een
grammofoonplaat van zijn
Heart-Rhythm (geschreven
voor de Hartstichting)
waarop tevens zijn opgenomen
Madrigalesca (Twents Vrou
wenkoor) en drie orgelstukken
(Invocatio, Fugue en Postlu-
dium) gespeeld op het orgel
van de Bovenkerk in Kampen.
Het Gemeentemuseum is bezig
met de voorbereiding van een
overzichtstentoonstelling van
zijn composities en geschriften
en dan komt er begin 1977 nog
een tweede huldigingsconcert
en wel in de Nieuwe Kerk.
Voor deze gerestaureerde
kerk, die voornamelijk als
concertzaal dienst gaat doen
en waarin ook het oude orgel
in nieuwe glorie zal herrijzen,
heeft Monnikendam namelijk
een in wij dingsmuziek geschre
ven.
Wie zo' tachtig jaar mag wor
den, mag zich waarlijk niet
beklagen, maar verdiend heeft
Monnikendam het zeker!
J. KASANDEB
