Mario
Soares
200
JAAR
AMERIKA
NIET
WEG
TE
DENKEN
UIT
PORTUGESE
POLITIEK
DE DERTIEN STREPEN
PREMIER, PRESIDENT OF PARTIJLEIDER
Van onze correspondent Antonio de Figueiredo
LISSABON De overwinning van de Socialis
tische partij bij de verkiezingen voor de Raad
van de Republiek heeft weer eens bevestigd dat
de figuur van dr. Mario Soares niet meer weg
te denken is in de Portugese politiek. Hij is nu
bij iedereen bekend, hetgeen hij evenzeer te
danken heeft aan zijn charismatische persoon
lijkheid als aan de goed-georganiseerde publici
teit rond zijn persoon. De Portugese socialisti
sche leider heeft op het politieke vlak het
opmerkelijke feit gepresteerd zijn rivalen in de
schaduw te stellen, onder wie toch sterke per
soonlijkheden als de communist Alvaro Cunhal,
de leider van de Democratische Volkspartij Sa
Carneiro, en de leider van de Sociaal-Democrati
sche Centrumpartij Freitas do Amaral.
Maar dr. Soares, die nu op de nominatie staat
voor het premierschap, heeft nog steeds niet
duidelijk zijn koers bepaald voor de periode
tussen nu en eind juni wanneer de verkiezingen
voor het presidentschap van de republiek plaats
hebben.
Behalve dat hij premier zou kunnen worden
staan er nog twee mogelijkheden voor hem open.
De ene is dat hij zich kandidaat zou kunnen
stellen voor het presidentschap, wat hij zou
kunnen doen zowel op grond van de socialisti
sche overwinning bij de verkiezingen als op
grond van zijn persoonlijk overwicht over even
tuele andere kandidaten. De andere mogelijkheid
is dat hij simpelweg partijsecretaris blijft, omdat
hij dan in staat zou blijven de partij onder
controle te houden en afsplitsingen te voorkomen
onder de leden.
Als hij zou kiezen voor een van deze twee
mogelijkheden dan zal hij als premier vervangen
worden door zijn rechterhand in de partij, dr.
Salgado Senha, evenals Soares een advocaat uit
Lissabon met een lang verleden van oppositie
tegen de vroegere dictatuur.
Ondanks de schijnbare samenhang is de socialis
tische partij in feite een front dat in zich zowel
extreem linkse groeperingen verenigt als een
gematigde vleugel die zich niet aan de marxisti
sche lijn houdt.
Onder dergelijke omstandigheden wordt de een
heid van de partij het meest bedreigd door links.
De linkervleugel is militant en machtig en staat
onder leiding van Lopes Cardoso, een van de
voorvechters van de radicale landbouwhervor
mingen van het ogenblik. Als Soares het te druk
gaat krijgen met zijn dagelijkse beslommeringen
als premier zou hij zijn greep op de partij wel
eens kunnen verliezen, en als hij president wordt
loopt hij helemaal het risico, dat hij het contact
verliest met de partijpolitiek.
Er zijn echter factoren die de socialistenleider
ertoe zouden kunnen brengen zich kandidaat te
stellen voor het presidentschap. Zijn rivalen, de
Democratische Volkspartij, hebben vorige week
onverwacht aangekondigd, dat zij de kandida
tuur zouden steunen van generaal Armalho Ea-
nes, de algemene stafchef van het Portugese
leger. Maar lang niet alle militante leiders zijn
voorstander van het idee dat de president een
militair zou moeten zijn. En generaal Eanes heeft
inmiddels laten doorschemeren dat hij het zou
toejuichen als dr. Soares als kandidaat op het
toneel zou verschijnen.
Maar toch kan de mogelijkheid niet worden
uitgesloten dat dr. Soares het tegen generaal
Eanes zal moeten gaan opnemen om de kandida
tuur. Een aantal mensen beschouwt Soares waar
schijnlijk als de enige hoop voor het voortbe
staan van een naar het socialisme neigende
Portugese democratie.
Hij is in ieder geval de enige man die erin
geslaagd is Alvaro Cunhal en de communisten
te verslaan, een alleszins opmerkelijke prestatie
gezien het feit dat deze goed georganiseerd zijn,
zowel binnen Portugal als internationaal gezien.
Zijn weerstand tegen het communisme is oprecht
en dateert van de dagen dat hij als jong politicus
uit de communistische partij stapte.
Vorige week nog drukte Soares zijn positie zo
uit: „Wij koesteren geen haatgevoelens jegens de
communistische partij, maar helaas zijn het niet
wij democraten die hen uitsluiten, maar zijzelf.
Zij willen uitgesloten worden van de parlemen
taire democratie".
Als dr. Soares vervangen zou worden door dr.
Senha als premier, dan krijgen de communisten
het nog veel moeilijker. Senha is een uitgespro
ken anti-communist en zou hen zonder enige
twijfel uitsluiten van zijn regering en van een
regering van socialisten en onafhankelijken die
zich echter wel aan het socialistische programma
zouden willen houden.
Degenen die dr. Senha van nabij kennen geven
blijk van grote verbazing over de image die hij
naar buiten gekregen heeft. Hij is van nature
een vaag en ontwijkend figuur, die altijd een
gematigde positie inneemt en beweert niet snel
geneigd te zijn om de zaken nog ingewikkelder
te maken. Maar in het publiek toont hij zich een
welsprekend anti-communist Hij vergelijkt het
communisme altijd met het fascisme in hun
methoden en de gevolgen daarvan.
De dominerende positie van Soares en zijn partij
op dit ogenblik is echter niets om jaloers op te
zijn. Men ziet op naar de socialisten als de grote
hoop voor de wederopbouw van Portugal na de
ontwrichting die veroorzaakt is door de onafhan
kelijkheid van de koloniën en na de schok van
de revolutie in eigen land na bijna 50 jaar
dictatuur. Om dat te kunnen waarmaken zullen
ze de strijd moeten aanbinden met de communis
ten, en dat zou wel eens een zware strijd kunnen
worden. Een minister uit het huidige kabinet
stelde het probleem zo voor: "Het is onze erva
ring hier in Portugal dat, terwijl in de communis
tische wereld het socialisme zowel neerkomt op
het verlenen van rechten en privileges aan de
arbeiders als op het opleggen van een van de
strengste en meest autoritaire systemen van ar
beidsdiscipline, zodra de communisten pogen een
democratisch bestel te ondermijnen zij alleen
praten over rechten en privileges en nooit over
de plichten. Zodoende zitten we nu in Portugal
met de situatie dat de arbeidersklasse zich op
Stars en stripes, dat is de Amerikaanse
vlag. De dertien stripes (zeven rode en
zes witte smalle banen) die drie kwart
van de vlag vullen, dienen eigenlijk het
eersi te worden genoemd. Zij stellen de
dertien staten voor, die zich in 1776
onafhankelijk verklaarden van Enge
land. De vijftig sterren in de linkerbo
venhoek van de vlag zijn de vijftig
staten, die nu tot de federale staat beho
ren, die officieel de Verenigde Staten
van Amerika heet. (The United States of
America).
Ten opzichte van die dertien staten
heerst er velerlei misverstand. Nog beter:
men heeft er meer een vage en vreemde
voorstelling van. Het is nodig, ze eerst
even voor te stellen. Ze liggen allemaal
aan de Atlantische Oceaan, als een aan
eengesloten gordel van kuststaten van de
Canadese grens tot aan de Noordgrens
van Florida.
Van noord naar zuid zijn het de volgende
staten: New Hampshire, Massachusetts,
Rhode Island, Connecticut, New York,
New Jersey, Pennsylvania, Delaware,
Maryland, Virginia, North Caroline,
South Caroline. Georgia.
Er was,tussen deze koloniën onderling
veel verschil. De namen zelf zijn al ge
schiedenissen van vrijheidsdrift of vor
stengunst. Pennsylvania betekent het
Woudgebied van Penn, dat is William
Penn, een Quaker. Zes van de dertien
staten ontlenen hun namen aan Engelse
koningen of koninginnen. En het is be
paald niet zo, dat de stichters van al deze
koloniën arme verschoppelingen waren,
die uitweken. In minstens evenveel geval
len gaat het om rijke families, die in het
ruime, vruchtbare en gratis te bekomen
land een deel van haar kapitaal inves
teerden. Zo herinnert de stad Baltimore
aan het voorname geslacht van Lord
Baltimore, wiens jongere broer de kolo
nie Maryland stichtte, voornamelijk voor
de tabaksteelt, met behulp van slaven,
die daartoe werden geïmporteerd.
Een ander misverstand is, dat het om
koloniën ging, die nog in een fase van
bijna primitieve ontwikkeling verkeer
den, toen het verzet tegen Engeland uit
brak. Het tegendeel is waar. Het waren
welvarende en voor die tijd goed bevolk
te gebieden. In 1776 bedroeg de totale
bevolking volgens voorzichtige schattin
gen ongeveer 1.750.000 zielen, waarvan
alleen in Virginia 350.000 en in Pennsyl
vania 250.000. De meesten waren van
Engelse, Schotse of Ierse afkomst. De
bijdrage uit de Nederlanden was gering,
al waren wij de stichters van Nieuw
Amsterdam, dat later New York kwam
te heten, naar de broer van de Engelse
koning. Daarentegen waren er vele tien
duizenden, in totaal misschien 20% van
de bevolking, van Duitse afkomst, met
name uit het gebied van de Palts. En dan
waren er ook veel negerslaven. In Virgi-
nië, het land van George Washington,
ongeveer 150.000 en in South Caroline
90.000 tegen ongeveer 40.000 blanken.
Die slaven waren er in de eerste plaats
voor de tabaksplantages, maar oök voor
allerlei diensten. Er was een groot ver
schil tussen de eenvoudige bevolking van
New Hampshire, voor het overgrote deel
vissers en boeren (en handelaren) en de
planters in het zuiden, groot-grondbezit
ters met allure. Verder was er een grote
verscheidenheid op kerkelijk en geeste
lijk gebied. De Baltimore's waren kath
oliek, de Ieren ook, en onder de protes
tanten waren er aanhangers van de
Church of England, de Engelse staats
kerk, maar ook volgelingen van allerlei
richting.
De ring gebroken
In deze koloniën leefde de drang tot
uitbreiding naar het westen. Maar dat
was tot 1763 maar in beperkte mate
mogelijk. Canada was Frans gebied en
droeg ook wel de naam Nieuw-Frankrijk.
Het strekte zich ook uit ten zuiden van
de Grote Meren langs de Ohio en verder
naar het Zuiden, zodat de XIII koloniën
waren omsloten door een Franse ring.
Nog herinneren tal van plaatsnamen aan
die machtige Franse gordel: New Or
leans, St. Louis etc.
Maar in de Zevenjarige Zeeoorlog (1756-
1763) leed Frankrijk een zware nederlaag
tegen Engeland en het moest zijn kolonia
le gebied in Noord-Amerika afstaan aan
Engeland. Canada werd Engels. Het dal
van de Ohio en de oostelijke oever van
de Mississippi werd met één slag alle
maal Brits gebied en het bood voor de
koloniën grote mogelijkheden tot uitbrei
ding. De kolonisten hadden mee hun best
gedaan om die Franse ring te breken en
de nieuwe kansen waren ook in de eerste
plaats voor hen. In Londen vond de
regering dat zij daarom ook wel wat mee
mochten betalen voor de oorlogslasten,
die Engeland als gevolg van deze oorlog
drukten. Hoe dit leidde tot de opstand,
daarover wordt in een volgend artikel
nog iets gezegd.
Het was geen onderontwikkeld volk, daar
in die koloniën. Ze hadden hun universi
teiten (de beroemde Harvard Universiteit
in Massachusetts dateert al uit 1636!) en
er werd veel gelezen. Merkwaardig groot
was de invloed van de pers. Verschillen
de weekbladen en tijdschriften brachten
niet alleen nieuws, maar ook beschouwin
gen en via een aantal van die bladen
drong de Verlichting uit Europa, niet
alleen uit Engeland, maar vaak niet min
der uit Frankrijk, in de koloniën door.
Benjamin Franklin b.v. was typisch een
man van de verlichting en hij is als
zodanig in Parijse kringen met nadruk
gehuldigd.*)
The Great Awakening
En dan is er de beweging op kerkelijk
De meest beroemde kerk uit de
tijd, toen Philadelphia neg verkeer
de in de koloniale periode. Deze
kerk is gebouwd in de eerste helft
van de achttiende eeuw, en was
ook na de Vrijheidsoorlog het cen
trum van de Anglicaanse kerk in
Amerika. Tot haar leden hebben
verschillende voormannen behoord
uit de Vrijheidsoorlog, o.a. George
Washington en Benjamin Franklin.
gebied, die in de Amerikaanse geschiede
nis bekend staat als The Great Awake
ning (de Grote Opwekking) een interker
kelijke beweging, waarbij gebroken werd
met het formalisme, dat in de kerk grote
invloed had gekregen, en waarbij werd
aangedrongen op persoonlijk geloof en
bekering. Deze grote opwekking heeft het
Amerikaanse leven diep beroerd en is
van blijvende invloed geweest. Zij keerde
zich niet alleen tegen het formalisme in
de kerk, maar ook tegen de verwereldlij
king en het toenemende materialisme.
Eigenlijk is het een reeks van golven
geweest, deze grote opwekking, met tel
kens nieuwe impulsen en met invloeden
van het Methocüsme in Engeland. Deze
beweging heeft tot blijvend gevolg gehad,
dat het Amerikaanse kerkelijk leven een
grote verscheidenheid en beweeglijkheid
vertoont, en afkerig is van hiërarchie.
Met een (gebrekkige) formulering zouden
we kunnen zeggen: de kerken in. Amerika
zijn door deze opwekking „democrati
scher" geworden dan die in Europa. Bij
zonder groot was daarbij de betekenis
van ds. Jonathan Edwards (1703-1768) de
een hoogst onverantwoordelijke en onvaderland
slievende manier gedraagt. De arbeidsdiscipline
is volkomen verdwenen. Het arbeidsverzuim
loopt tegen de 30 procent. En omdat we niemand
kunnen ontslaan zitten we nu met industrieën
die met meer dan 30 procent overbodig personeel-
zouden moeten draaien om draaiende te kunnen
blijven. De socialistische partij zal een nieuwe
arbeidswetgeving moeten invoeren, een nieuwe
arbeidsethiek moeten verkondigen, als we Portu
gal ooit op weg willen krijgen naar herstel. Met
andere woorden, van nu af aan zullen wij, de
socialisten, terwijl de communisten voortgaan
met het ontwrichten van de economie met toezeg
gingen en eisen, de ondankbare taak hebben om
de vakbonden en de arbeiders in het algemeen
van de realiteit te doordringen".
Van buitenaf gezien staat Portugal op het punt
dat het voor een nieuw dilemma komt te staan.
De meest naieven hebben steeds gehoopt dat het
land na de onafhankelijkheid van de vroegere
koloniën erin zou slagen speciale betrekkingen
aan te knopen met Afrika en met de communisti
sche landen.
De huidige minister van buitenlandse zaken,
majoor Melo Antunes, toont zich dan ook voor
stander van het idee van Portugal als „een brug
tussen de Derde Wereld en de Westerse wereld".
Dat blijkt nu meer en meer onmogelijk te wor
den. De landen van de communistische wereld
en die van de Derde Wereld trachten een tegen
wicht te vormen tegen de invloed van de Verenig
de Staten en van de EEG door druk op Portugal
uit te oefenen om trouw te blijven aan links.
De gevolgen van die druk op Portugal en van
het vacuüm dat ontstaan is door het wegvallen
van de koloniën waarover Lissabon vijf eeuwen
lang geheerst heeft zijn zo groot dat officieel
gesubsidieerde tijdschriften hele nummers beste
den aan de vraag welke rol Portugal in de
toekomst moet gaan spelen.
Er zijn mensen die het idee steunen dat Portugal
zou toetreden tot een federatie van Iberische
staten, terwijl anderen juist hopen dat Portugal
het alleen wel aan kan.
Het zou wel eens de grootste opgave voor dr.
Soares kunnen blijken om Portugal niet alleen
uit de sociale en economische moeilijkheden te
halen, maar ook uit de veel dieper liggende
politieke twijfels.
Copyright The Guardian
Op 4 juli viert de Verenigde
Staten het tweede eeuwfeest van
de onafhankelijkheid.
Achtergronden bij die gebeurtenis
stellen wij in een serie korte
artikelen aan de orde. Vandaag
de tweede aflevering gewijd aan
het ontstaan van de federale
staat die Verenigde Staten heet.
geleerdste theoloog uit deze periode. Zijn
werken hebben een grote invloed gehad.
Latere Nederlandse theologen hebben
meer studie van die werken gemaakt om
te kunnen nagaan in hoeverre hij een
Calvinist was van de echte stempel en
zij hebben een vleugje Arminianisme bij
hem geconstateerd. Maar voor Amerika
is hij vooral de man geweest, die door
zijn levendige prediking en zijn vele ge
schriften de invloed heeft gebroken van
een type van kerkelijke machthebbers,
die naar Brits model ook in Amerika een
soort oligarchie wilden opbouwen en in
stand houden. Wat Franklin en anderen
deden op het terrein van de politiek,
loopt daardoor wel parallel met wat Jo
nathan Edwards deed op kerkelijk ge
bied.
Zoals bekend, is Benjamin Franklin
ook de uitvinder van de bliksemafleider.
In Parijs heeft Turgot hem geëerd met
de regel: Eripuit caelo fulmen, sceptrum
tyrannis, d.w.z. aan de hemel ontrukte hij
de bliksem, de scepter aan de tirannen.
Er is een overlevering, dat Franklin het
zelf later met dit trotse woord te kwaad
heeft gekregen.
