200
JAAR
AMERIKA
Links en rechts
van Duitse
Autobahn
liaoen
Hoewel vorig jaar
vrijwel iedere
Nederlander zijn
vakantie in Frankrijk
leek te hebben
doorgebracht, nam het
aantal overnachtingen
van Nederlanders in de
Bondsrepubliek
Duitsland met 20
procent toe ten opzichte
van 1974. Daarmee zijn
de Nederlanders op de
eerste plaats gekomen
wat betreft de aantallen
buitenlanders, die
Duitsland bezoeken, hun
aantal maakt 26 procent
van het totaal uit.
Het Zwartewoud, de
Harz en het
Eifelgebergte zijn
evenals Beieren alom
bekend. Maar
West-Duitsland kent ook
streken, die nog zeer
rustig zijn. Om een paar
voorbeelden te noemen:
Waldeck, Hessen,
Frankenland en het
Rhön-gebied. Weliswaar
worden deze gebieden
doorsneden door
autosnelwegen, maar de
vakantieganger waagt er
hooguit een
overnachting aan,
haastig als hij is in zijn
pogingen, aan de andere
kant van de Alpen, de
zon op te zoeken. Een
onzer redacteuren
maakte evenwel een
aantal uitgebreide stops.
Hier volgen zijn
ervaringen.
ue langgereKte boersee in waiaecK mei een oeveriengte van t>y Kilometer is een vakantiegebiea bij uitstek. Rechts onder.het kasteel Waldeck.
Nog steeds luidt in het Benedictijnse
vrouwenklooster van Fulda om zes uur 's
avonds een klok ten teken dat de armen
van deze ruim 1200 jaar oude barokstad
gratis een kom soep kunnen komen halen.
Een ritueel, dat deze kloosterzusters, die
de gelofte van het zwijgen hebben afge
legd, in stand houden uit eerbied voor de
traditie, want de hedendaagse stadsbewo
ners kunnen op eigen kosten hun maag
wel vullen.
Het voortdurend elke dag terugkerende
klokgelui tekent echter de sfeer van deze
stad, waar in de dom het stoffelijk over
schot van de heilige Bonifatius begraven
ligt. die in 754 door heidense Friezen bij
Dokkum vermoord werd.
Uit deze slachtpartij werd ook een traditie
geboren: om het jaar brengen delegaties
van zowel Dokkum als Fulda een bezoek
aan eikaars stad.
Het ruim 61.000 inwoners tellende Fulda
er zijn ook autobanden van deze naam
in omloop, hoewel de oorspronkelijke fa
briek al jaren in handen is van het Ameri
kaanse Goodyear-concern ligt in de
vork, die de autosnelwegen v. Frankfurt
—Kassei en Frankfurt—Neurenberg in dit
deel van de Bondsrepubliek vormen. De
meeste mensen razen er aan voorbij, druk
als ze zijn met hun tocht naar Oostenrijk
of misschien verder nog, Joegoslavië. De
plaatselijke VW registreert weliswaar vele
duizenden overnachtingen (ook van Neder
landers), maar de meeste daarvan zijn van
passanten. Dat is jammer want zowel de
omgeving rond Fulda (het Rhön-gebied) als
de stad zelf rechtvaardigen een uitgebrei
dere stop volledig. Trouwens dat is vrijwel
met alle stadjes en dorpen hier het geval.
Met name het Rhön-gebied is nog betrek
kelijk rustig voor wat het toerisme betreft.
Er zijn voldoende campings, hotels en pen
sions, terwijl de mogelijkheid om vakantie
te houden op een boerderij voor een dag
vol pension betaalt men ongeveer 20 Dm
per persoon hand over hand toeneemt.
„Viele Steine Und kein Brot", is de spotten
de karakteristiek, die men de bodem in de
omgeving van (Fulda, waar de protestantse
kerken in de schaduw van de rooms-ka-
tholieke godshuizen zijn gebouwd, wel eens
meegeeft. Geen wonder dat de boeren om
kijken naar een andere bron van inkom
sten.
KUNSTSCHATTEN
Het plattelandsleven in dit deel van de.
Bondsrepubliek mag dan rustig zijn, het
stadsleven is er bruisend. Neem Fulda zelf.
In opdracht van Bonifatius stichtte in 744
de Benedictijnse monnik Sturmius deze
stad, die een kleine veertig jaren later al
door keizer Karei de Grote werd bezocht.
Halverwege de twaalfde eeuw verkreeg het
stadsrechten, architecten uit de barok
stichtten er beroemde gebouwen, de han
del bloeide. Al deze dingen weerspiegelden
zich in de cultureel-historische erfenis die
Fulda heeft meegekregen en die het heden
ten dage zuinig bewaart. Niet alleen is de
Dom het bezichtigen meer dan de moeite
waard, hetzelfde geldt voor het stadsslot,
dat in 1737 gerèed kwam. In een van de
zalen treft men het Fuldase porselein aan,
dat de stad ooit roem verschafte, maar ook
de zogeheten spiegelzaal, een voorbeeld
van barokkunst. Het is maar een kleine
greep van het rijke kunsthistorische verle
den van deze stad, die behalve in het
directe bereik van Nederlanders-op-door
reis ook een ideale pleisterplaats voor
Scandinaviërs is. Trouwens, het hele Rhön-
gebied en Fuldadal zijn dat, omdat men
er bij voorbeeld nog kan vissen op forel,
tochten met paard en wagen kan maken
en wat dies meer zij. En aan de B-278
tussen Bischofsheim en Wüstensachsen
treffen we bij voorbeeld het berggasthof
Rhönhauschen aan, waar men per persoon
tussen de 39 en 45 Dm voor een dag vol
pension (twee warme maaltijden) neertelt.
Het is er nog „gemütlich" in dit deel van
Duitsland, waar de zonegrens met de DDR
slechts een dikke 20 km uit de buurt is.
FRANKENWIJN
Meer zuidelijk ligt Würzburg, ook al zo'n
stad waar alle Autobahnrijders voorbij
razen als ze op weg zijn naar Tirol of
Karinthië. Würzburg is een universiteits
stad, een omstandigheid die er wellicht de
oorzaak van is geweest, dat het erfgoed der
vaderen hier in nog ruimere mate voorhan
den is, hoewel de stad op 16 maart 1945
gedurende een 20 minuten durend bombar
dement van Britse oorlogsvliegers groten
deels verwoest werd. (Ruim 80 procent van
alle gebouwen werd verwoest, meer dan
1300 inwoners, voor tweederde bestaande
uit vrouwen en kinderen kwamen om), Het
oorlogsverleden is evenwel uitgewist. In de
plaatselijke Ratskeller wordt de typische
Frankenwijn gedronken, waarvan gezegd
wordt dat hij bij overmatig gebruik wie
evenwel te veel heeft gedronken, heeft
slecht gedronken geen hoofdpijn achter
laat. Een witte wijn, deze Frankenwijn, al
wordt er hier en daar ook Frankische
Rotwein verkocht. Gebotteld in een zogehe
ten Bocksbeutel, een buikige fles van 0,7
liter. Een op het eerste gezicht wat wrange
wijn („Herb", zeggen de Franken zelf),
maar die zich na een of'twee glazen uitste
kend laat genieten. Omdat het totale areaal
maar 3000 hectaren beslaat, zijn de Fran
ken er zuinig mee. Terwijl elders in Duits
land deze Frankenwijn maar mondjesmaat
verkrijgbaar is, is er bovendien nauwelijks
sprake van enige export. Goedkoop is de
Frankenwijn evenmin. Voor een gemiddel
de Bocksbeutel wordt al gauw 9 10 Dm
betaald. 1973 was een goed jaar voor de
Frankenwijn. De diyerse soorten van de
Saaleckter Schlossberg laten zich uitste
kend drinken, evenals de Retzstadter Lan-
genberg Müller-Thurgau van 1975, waar
van de Duitse keldermeesters zeggen dat
hij „rassig" en „fruchtig" is. Dat Franken
wijn vaak bijzonder prijzig is, leert de
prijslijst van het Bürgerspital zum Heiligen
Geist Weingut Würzburg.
REMBRANDTS
Gescliiedenis, culturele geschiedenis wel te
verstaan, kan men niet ontwijken wanneer
men de Autobahn links of rechts laat
liggen, Achter de grauw gepleisterde mu
ren van landhuizen, paleizen of kastelen
gaat in de meeste gevallen een onvermoed
kunsthistorisch bezit schuil. Dat is zo in
Würzburg en Fulda, dat is ook zo in Kas
sei.
Het roodogende slot Wilhelmshöhe in deze
stad van Noordhessen, dat is ingericht als
museum, kan bij voorbeeld bogen op een
onvoorstelbaar rijk bezit aan schilderijen.
Liefst zeventien Rembrandts hangen hier,
waaronder „De Zegen van Jacob" en een
prachtig zelfportret van de schilder als
25-jarige jongeman. Maar ook andere ze-
ventiende-eeuwse meesters uit de Lage
Landen zijn hier royaal vertegenwoordigd.
Een paar namen: Jan Steen, Paulus Potter,
Frans Hals, Ruysdael, de beide Van der
Veldë's en ga zo maar door. Ook Vlaamse
meesters (o.w. Rubens) zijn hier volop te
zien naast grote Spanjaarden, Italianen en
Fransen als Murillo, Titiaan en Tintoretto.
Zelfs Albrecht Dürer ontbreekt niet. Naast
dit „schildersgeweld" is er ëen fantastische
collectie antiek aardewerk te bezichtigen
evenals de wereldberoemde Apollo-van-
Kassel, een Romeinse marmerkopie van
een verloren gegaan bronzen beeld van de
Griekse beeldhpuwer Phidias.
Het is van een welhaast overstelpende
rijkdom en schoonheid deze collectie in het
slot Wilhelmshöhe in Kassei. In vergelij
king hiermee doet de internationale toeris
tische trekpleister, de eigenlijke barokke
Wilhelmshöhe grotesk ën monstrueus aan.
Landgraaf Karl liet dit Hercules-monu
ment bouwen en in 1717 kwam het gereed.
Twee maal per week spuiten ontelbare
fonteinen uit alle hoeken en gaten van dit
uit tufsteen opgetrokken bouwwerk van de
held Hercules, die neerkijkt op de over
wonnen reus Encelados. Uit hetzelfde feo
dale tijdperk stamt het slot Arolsen, dat
in de jaren 1713-1718 door keurvorst Frie-
drich Anton Ulrich von Waldeck naar ana
logie van het slot van Versailles werd
gebouwd. Dat hij daarvoor het complete
stadje moest laten afbreken teneinde zijn
barokke dadendrang te kunnen botvieren,
liet hem koud.
In 1720 betrok de familie het slot om
van daaruit het natuurrijke ongeveer dui
zend vierkante kilometer grote Waldeck
(ten westen van Kassei) te regeren. Op dit
moment nog is de helft van Waldeck met
loofbossen bedekt. Een uitermate fraai va-
kantiegebied is hier de Diemelsee met het
daaraan grenzende natuurpark, een gebied
voor zowel watersporters als sportvissers.
Er zijn verscheidene campings. Een verge
lijkbaar gebied is de Ebersee ten zuidoos
ten van Korbach, die een oeverlengte van
69 km telt, waaraan tien kampeerplaatsen
liggen.
BAROKKUNST
Nog even terug naar Arolsen waar de zetel
van de vroegere vorsten van Waldeck, in
verhouding met het stadje zelf pompeus en
onevenwichtig aandoet. Het interieur even
wel is bewonderenswaardig. Prachtige
wand- en plafondschilderingen, schitteren
de stijlmeubelen en enkele zeer fraaie stuk
ken porselein (een paar klokken) en weer
galoos ingelegde parketvloeren met overal
de achtkantige ster van Waldeck. De huidi
ge nazaat van de vorst, Wittekind Fürst zu
Waldeck und Pyrmont, bewoont nog een
vleugel van het slot. Maar voor de rest is
hij een gewone leraar, al mengt hij zich
weinig onder de bewoners van Arolsen.
Dit alles is slechts een greep uit het rijke
kunst-historische verleden van deze steden,
die links en rechts van de Duitse Autobah
nen liggen en waar we op weg naar de
zon langs heen razen. Het rijke cultuurbe
zit had echter nog rijker kunnen zijn,
wanneer de bezoekers hun handen hadden
thuis gehouden. Telkens opnieuw en overal
klagen suppoosten steen en been over de
diefachtige neigingen van de bezoekers.
Daarom zijn alle kleine stukken ook aan
een alarminstallatie geschakeld, zoals het
geval is bijvoorbeeld met de prachtige
Chinese en Nederlandse porseleincollectie
in slot Mespelbrunn, een dorpje ten zuid
oosten van Aschaffenburg in de buurt van
Frankfurt. Bijkans ontelbare kostbaarhe
den liggen hier achter de kasteelmuren
uitgestald. Een verleiding die niet iedereen
kon weerstaan. Toerisme loont niet altijd.
KLAAS GOINGA
Duizenden en nog eens duizenden landver
huizers, aan boord van de stoomschepen,
die hen naar Amerika brachten, hebben
het beeld zien oprijzen als een teken, dat
ze New York naderden. The Statue of
Liberty, het „Vrijheidsbeeld", op een ei
landje dat Vrijheidseiland heet, een beeld
met een hoogte van 46 meter op een
voetstuk, dat eveneens 46 meter hoog is.
Het beeld stelt een vrouw voor met een
hooggeheven toorts in haar rechterhand en
met haar linkerhand houdt zij tegen de
borst gedrukt een bronzen plaat, die de
datum 4 juli 1776 draagt, de datum, waar
op dertien Britse koloniën aan.de Oostkust
van Amerika zich onafhankelijk verklaar
den van Engeland.
Maar als iemand mocht denken, dat de
Amerikanen het zelf hebben bedacht, op
deze wijze de mensen van overzee te ver
welkomen, dan vergist hij zich. Het is een
geschenk van de Fransen, van de Franse
republikeinen.
In 1871 was Frankrijk voor de derde keer
een republiek geworden, na de val van
Keizer Napoleon III, die bij Sédan door
de Pruisen was gevangen genomen.
Maar die republiek stond de eerste jaren
nog erg wankel. Toen hebben een Franse
historicus, Laboulaye en zijn landgenoot,
de beeldhouwer Bartholdi, samen het plan
opgevat, dit beeld van de vrijheid als een
geschenk van het Franse volk aan het
Amerikaanse volk aan te bieden. Zij bei
den gematigde republiekeinen dachten, dat
de republikeinse vrijheid zo sprekend, zo
duidelijk en overtuigend aanwezig was in
de Verenigde Staten dat het Franse ge
schenk bij het eigen volk dë kracht van
de republikeinse vrijheid zou kunnen ver
sterken, door het verstevigen van de band
met het republikeinse Amerika. In Ameri
ka immers was het nooit een vraag ge
weest of de staatsvorm republikeins of
monarchaal zou zijn. De Amerikanen wa
ren de republikeinen van het zuiverste ras.
De Fransen moesten leren naar Amerika
te kijken en dit beeld zou daarvan het
symbool zijn.
Het geld is inderdaad door de Fransen
bijeengebracht en Bartholdi heeft het
beeld gemaakt. Waarschijnlijk heeft zijn
moeder er voor model gestaan. En het
staat er nu sedert 1886 en het heeft alle
stormen doorstaan. Dank zij vooral Gusta-
ve Eiffel, de ingenieur, die ook de Eiffelto-
ren in Parijs heeft gebouwd. De sterke
constructie, het stalen geraamte van het
vrijheidsbeeld is het werk van Eiffel.
Het Amerikaanse congres stemde er in toe,
het voetstuk op Amerika's kosten te bou
wen, maar er was in de pers veel kritiek.
Sommigen verklaarden ronduit, dat zij van
zulke geschenken uit de oude wereld niet
waren gediend, en als het beeld in Ameri
ka zou arriveren, dan kon men het maar
het best wegstoppen in een afgelegen ge
deelte van het Central Park in New York.
Gelukkig voor de Fransen is dat niet ge
beurd. Het kolossale beeld kreeg de plaats.,
waar het voluit tot zijn recht kon komen.
En nog altijd staat het daar als een opge
richt teken. En het is meteen een attractie
voor toeristen. Er vaart een pont naar het
eiland. Met een lift kan men komen tot de
voet van het eigenlijke beeld, en dan voe
ren trappen in het inwendige verder tot
aan de kroon met haar stalenkrans, en
daar is binnen de kroon een platform met
een schitterend uitricht.
Bartholdi heeft zijn beeld ontworpen aan
de hand van de klassiake kunst, die van
de Grieken vooral. Bij de Grieken en de
Romeinen leefde sterk de gedachte, dat
alleen de republiek de ware vrijheid kan
betekenen. De Romeinen noemden het
jaar, waarin volgens de overlevering de
laatste koning werd verdreven, het „jaar
der vrijheid".
Ook in Nederland heeft die gedachte lange
tijd geleefd, eveneens met een herinnering
aan de klassieken. Hugo de Groot schreef
een boek over het parallelisme tussen de
Romeinse en de Nederlandse republiek, de
Republiek van de Zeven Provinciën. En
had ook Calvijn niet zijn voorkeur uitge
sproken over de republikeinse regerings
vorm, omdat die niet zo licht zou ontaar
den in tirannie?
In de achttiende eeuw hebben de Engelse
koloniën zich losgemaakt van Engeland.
Het ging langs de weg van een harde,
jarenlange oorlog. Het midden en zuiden
van Amerika was Spaans of Portugees
gebied. Maar al deze koloniën hebben zich
in de negentiende eeuw van Spanje en
Portugal losgemaakt. Het oorspronkelijk
Portugese gebied werd één grote staat,
naar het voorbeeld van de Verenigde Sta
ten, de Verenigde Staten van Brazilië. Wat
eenmaal Spaans gebied is geweest, is opge
lost in een groot aantal republieken met
nog altijd een sterk wisselend en meestal
dictatoriaal bewind. Elk van deze staten is
het voortdurend bewijs, dat republiek en
vrijheid niet altijd samengaan.
Het Vrijheidsbeeld vanuit de lucht
Op 4 juli viert de Verenigde Staten het tweede
eeuwfeest van de onafhankelijkheid. Achter
gronden bij die gebeurtenis willen wij in een serie
korte artikelen aan de orde stellen. Vandaag de
eerste aflevering, gewijd aan het Vrijheidsbeeld.
