Vijftig
schepen op
weg naar
feestend
Amerika
Nederlandse
kunstmaan
ANS rust
op veel
lauweren
het meest om haar kookkunst gewaar
deerd worden. Haar achttienjarige zus
Rosemary was evenals Caroline gast
vrouw op passagiersschepen Roger
Bonnett (32) maakt nautische boeken
en kaarten. Hij vaart alleen het stuk
Bermuda-Boston mee. David Mills, de
vriend van Minke, bezocht evenals
Roger Delves de Swansean universi
teit en werkte tot voor kort in Schot
land bij een werf die olie-platforms
bouwt.
indruk dat Amerika ons best zo'n eigen
toestelletje in de ruimte gunde, maar dat
men er verder toch maar weinig fiducie
in had. Pas later veranderde die houding
en tenslotte kwam het zelfs zover dat men
open en eerlijk van zijn bewondering blijk
gaf.
"Kijk", zegt prof. Borgman, "Als ik in
Amerika was om in het hol van de leeuw
- Goddard Space Flight Center - bepaalde
belangen voor ANS te bepleiten, dan hoor
de ik nooit iets anders dan de hoogste lof
4
(Van een onzer verslaggevers)
i dikke vijftig grote en zeer grote
Ischepen beginnen morgen bij het
felse Plymouth aan de Tall Ships
;e, een ruim 12.000 kilometer lange
tocht over de Atlantische Oceaan,
ierweg worden de Canarische ei-
den, de Bermuda's, New York,
yport en Boston op Amerika's
tkust aangedaan. De schepen ko-
q ook dicht in de buurt van de
uchte Bermuda-driehoek, een on-
zeevaarders gevreesd zeegebied,
it regelmatig op raadselachtige
ze schepen spoorloos verdwijnen.
ike Beetsma maakt als enige Ne-
landse de tocht mee op een van
Engelse deelnemende schepen. Sa
ri met haar Engelse vriend David
Is en nog zes anderen bemant zij
beroemde schip Gispy Moth van
len Sir Francis Chichester. Een
gelse theefirma, Lipton Tea, met
al uit de vorige eeuw daterende
traditie, neemt de financiële conse-
•nties van de vier maanden duren-
monstertocht voor een belangrijk
'1 voor zijn rekening.
Gipsy Moth V heeft een flink
ital veranderingen ondergaan. On-
meer zijn slaapplaatsen bijge-
ïwd, om ieder van de acht beman-
gsleden een eigen slaapplaats te
den. Het in 1969-1970 van een soort
ihthout gebouwde schip was hele-
,al ontworpen voor alleenzeilen en
i slechts drie slaapplaatsen. Vol-
ïs Sir Francis Chichester moest het
.gelijk zijn met GM-V 200 zeemijlen
dag te maken, maar zelf heeft hij
tot zijn spijt nooit uit het schip
rinen halen.
totaal doen ruim vijftig schepen
■e, waaronder een stuk of vijf Ne-
rlandse. Ondermeer vaart ook het
irineschip Urania (24 meter lang)
Ie, het nationaal zeilend zeeschip
ndracht en de Norseman van het
iese watersportbedrijf Twellegea,
larvan een ander schip, The Great
cape, onlangs terugkeerde van de
ipperrace naar Australië,
roemde schepen varen mee in deze
:h wel zeer bijzondere oceaan-race,
tegen de achtergrond van de her-
nking van de 200-jarige onafhanke-
kheid van Amerika gehouden
>rdt. Grote drie- en meermast ge-
igde schepen, die ook regelmatig in
Nederlandse havens te zien zijn.
jvoorbeeld de Argentijnse Libertad
riemast fregat), de Amerikaanse
igle, de Westduitse Gorch Fock, en
Japanse Nippon Maru, die allemaal
eens in Amsterdam, Rotterdam of
6n Helder zijn geweest.
lenals vorig jaar in'Amsterdam, zal
New York een zeilmanifestatie ge-
mden worden onder de naam „Ope-
tion Sail 76". Op 4 juli zal er in de
»w Yorkse-haven een parade zijn.
e bemanning van Gipsy Moth V zal
inder opvallend gekleed zijn dan die
in het schip Eendracht. De Een-
acht heeft zich voor deze reis in
euwe tuigage gestoken. De oor-
ironkelijke witte zeilen (500 vierkan-
meter) zijn vervangen door „spij-
(rbroek"-zeilen, kompleet met ach
terzakken op de breefstok en het
schoenerzeil. Het is een opvallende
poging van de Stichting Zeilend Zee
schip het zeezeilen onder de jeugd te
bevorderen.
De bemanning van de Gipsy Moth V
zal gekleed zijn in witte broeken en
oranje T-shirts. Op de shirts emble
men met de vermelding Tall Ships,
Race 1976.
Op de meeste schepen vaart een kok
mee, echter niet op de Gipsy Moth V.
Minke Beetsma: „We koken om de
beurt, ieder één dag per week. Er zijn
er een paar bij die erg goed kunnen
koken, dus eten we in elk geval een
paar keer per week erg lekker". Een
dokter is er ook niet aan boord van
de GM-V. Op de meeste andere grote
schepen en ondermeer ook op de Ne
derlandse schepen Urania en Een
dracht varen wel artsen mee. Wat dat
betreft zullen de schepen dus onder
ling, ondanks de wedstrijd, een goed
contact met elkaar moeten onderhou
den.
Minke Beetsma komt uit een zeilende
familie. Door haar broers is zij ent
housiast voor het zeilen gemaakt, en
haar vriend David zal haar enthou
siasme zeker niet temperen. Integen
deel. De schipper van de GM-V is
Peter Hambly. Hij is 32 jaar, ge
trouwd en heeft 2 dochters. Hij mag
zich op een zeilervaring van rond de
85.000 zeemijlen beroemen. Clive Bird
komt uit Londen, is ruim 25 en een
eersteklas rugby-speler, Roger Delves-
Broughton (24) is acteur in een kleine
rondtrekkende groep die Wales als
werkterrein heeft. Hij is afgestudeerd
in de Engelse taal- en letterkunde aan
de Swansean universiteit. Men noemt
hem Garfunkel omdat hij op die zan
ger lijkt en een voorliefde heeft voor
gecompliceerde gitaarmuziek. Caroli
ne Ferguson (20) zal waarschijnlijk
Van onze redacteur ruimtevaart)
iTRECHT Nederlands eerste
pstmaantje, de op 30 augustus
^74 voor astronomische verken-
fngen gelanceerde ANS, rust
inds 26 april jl. op zijn welver-
lende, internationale lauweren,
irwijl de bij dit project betrok-
ïn sterrekundigen -zowel in
merika als in Nederland (Ut-
icht en Groningen) - no£ altijd
fezig zijn met de uitwerking van
fe laatste meetgegevens, die de
ttelliet in de periode van 1
laart tot 26 april naar de aarde
eeft overgeseind.
ie uitwerking en rangschikking van de
eetresultaten zal nog wel geruime tijd in
slag nemen maar nu al staat als een
lal bven water dat ANS zowel in
liver-wetenschappelijk als in technisch
izicht zijn gewicht in goud waard is
(weest en dat de ongeveer 100 miljoen.
Eden die rijk en bedrijfsleven (resp. voor
en 28 procent) aan het project hebben
:teed, bepaald niet weggegooid zijn ge-
best.
- Dch zat het ANS aanvankelijk echt niet
lee. Bij de lancering vanaf de Amerikaan-,
basis Vandenberg in Californië - ging
FgT iets lichtelijk mis in de automatische
rsV esturing van de (Amerikaanse) scout-ra-
A - et die het karweitje zou opknappen. Als
inz. ïvolg daarvan kwam de satelliet in een
van nggerekte ellipsbaan in plaats van in een
igei rijwel cirkelvormige baan op ruim vijf
je. Dnderd kilometer hoogte,
jsje - laar alle baanafwijkingen ten spijt, lever-
an- e diezelfde ANS prestaties, die niet alleen
vus i Nederland maar over de hele wereld
eot idruk maakten.
Po* Wetenschappelijk projectleider prof. dr. J.
5 orgman (Groningen): "Je zou natuurlijk
unnen denken dat de Amerikanen ons bij
e ANS-operaties een zekere voorrang
'n ebben verleend omdat het per slot van
ïkening hun raket was die de satelliet in
en verkeerde omloopbaan bracht, maar
an- aar heb ik persoonlijk nooit in gegloofd.
en loed, in zo'n eerste periode na de lance-
aric ing krijg je wel allerlei extra faciliteiten
''!k an NASA (het Amerikaanse bureau voor
licht- en ruimtevaart), maar daar wordt
(ver het algemeen toch al betrekkelijk
'e®j jauw een punt achter gezet. Nee, dat ANS
ie(_ p'n opmerkelijke plaats innam in het prio-
3Q. Iteitenschema van de Amerikanen was
50_ yel degelijk aan de capaciteiten van de
lunstmaan zelf te danken."
Set is helemaal niet onmogelijk dat er in
B7' |e Verenigde Staten geleerden en technici
is.' Jjn geweest die het niet eens zo leuk
m. 'onden dat staatssecretaris dr. G. Klein
m. 'an onderwijs en wetenschappen eind fe-
iruari jl besloot ANS toch maar weer
roor een periode van ruim anderhalve
haand in ere te herstellen. Voor het 'dum-
jien' van meetgegevens werd - naast het
U- frondstation bij het Belgische Redu - ook
an jebruik gemaakt van enkele NASA-volg-
nations en het gebeurde meer dan eens
Bat er enkele satellieten gelijktijdig binnen
(iet bereik van zo'n station arriveerden. In
- to'n geval moest er gewoon een keus wor-
=- pen gemaakt en tot verdriet van geleerden
in Hie via andere ruimtevoertuigen onderzoe-
pingen deden, kreeg ANS meestal voor-
5- rang. Gewoon omdat men het ook bij de
v eiding van NASA een erg belangrijke
- satelliet vond.
E. ''Toen wij in de zestiger jaren met de
*9 perste plannen voor een eigen astronomi-
Sehe satelliet bij NASA kwamen er
,n moest per slot van rekening een draagra-
ket worden losgepeuterd die het ding in
pe ruimte zou brengen - kregen we de
perts waren van oordeel dat de ontwerpers
er niet in zouden slagen het gewicht van
die computer beneden de twintig kilogram
te houden, maar bij Philips slaagde men
er in een computer te ontwikkelen (afme
tingen 40 x 20 x 13 cm.) die nauwelijks acht
kg. woog. "Een aanzienlijke verbetering
van de bestaande mogelijkheden," vond
ICANS, het door Fokker en Philips ge
vormde ANS-consortium.
En daarmee komt men dan meteen terecht
bij een van de grondmotieven achter het
hele ANS-project. Immers, al in de jaren
1965/'66 - toen er voor het eerst over
mogelijkheden voor een Nederlandse
kunstmaan werd gesproken - was het dui
delijk geworden dat de industrie, zowel de
Amerikaanse als (zij het nog in iets minde
re mate) de Westeuropese - nieuwe stimu
lansen kreeg door aktiviteiten op het ge
bied van ruimtevaart en ruimte-onderzoek.
In Europa werd, zij het lang niet altijd met
volledig succes, een aanzienlijk deel van
deze aktiviteiten uitgevoerd onder auspi
ciën van twee organisaties, ESRO (ruimte
onderzoek met satellieten en sonderingsra
ketten) en ELDO (raketontwikkeling).
Daarnaast echter zetten tal van Europese
landen eigen, nationale ruimtevaartpro
gramma's op touw, met name Frankrijk,
West-Duitsland, Engeland en Italië.
Die laatste ontwikkeling leidde ertoe en
in feite is dat nog steeds het geval dat
de industriële bedrijven in die landen, juist
door hun geleidelijk groeiende ervaring,
speciaal voor de ESRO aantrekkelijke kan
didaten waren voor de realisering van
projecten in gezamenlijk Westeuropees
verband. Ook Nederlandse bedrijven, met
op de eerste plaats uiteraard Fokker en
Philips, dienden van tijd tot tijd wel plan
nen in bij de ESRO (nu samengesmolten
met ELDO en werkend onder de aandui
ding ESA is European Space Agency),
maar in veel gevallen bleek het surplus
aan ervaring bij de industrie in andere
landen de doorslag te geven, zodra het ging
om het in de wacht slepen van een belang
rijke opdracht.
Vandaar ook dat ANS niet alleen een
uiterst belangwekkend wetenschappelijk
project was, maar vooral ook mocht wor
den beschouwd als een tastbaar bewijs van
het technologisch kunnen van de Neder
landse industrie.
Tenslotte luitenant-generaal bd A. B. Wolf.
voorzitter van het NIVR (Nederlands Insti
tuut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruim
tevaart): „Onze mensen hebben met ANS
bewezen dat we in Nederland, mits we de
kansen krijgen, op het gebied van de ruim
tetechnologie en het ruimte-onderzoek niet
behoeven onder te doen voor wat men in
Amerika en elders in Europa presteert. Nu
is het echter zaak ervoor te zorgen dat het
bereikte potentieel niet meer verloren gaat
door zelfgenoegzaamheid en -erger nog -
door gebrek aan motivatie, zowel van de
kant van de overheid als van het bedrijf
sleven. Beide partijen zullen zich verdere
offers moeten getroosten, die nodig zijn om
de kennis en de vaardigheid te vernieu
wen."
En ook daar is geen woord Frans bij. ANS
-die in de astronomische wereld over de
gehele wereld een begrip werd door metin
gen te verrichten, waartoe geen enkele
andere satelliet in staat was (men denke
slechts aan het lokaliseren van de onvoor
stelbare röntgenstralingsexplosies in bol
vormige sterrenhopen) mocht inderdaad
op zijn lauweren gaan rusten. Hij kwam
cum laude door zijn ruimtelijk examen.
Maar voor wetenschap en bedrijfsleven in
Nederland was ANS toch nog maar een
eerste stap. Er zal op korte termijn meer
moeten gebeuren. Wellicht zal Nederland
met IRAS in 1981 zijn tweede grote sprong
in de ruimte doen. Binnen enkele weken
beslist het kabinet hierover.
in het IRAS-programma voor astronomi
sche verkenningen in de infrarood-regio-
nen. Voor Amerika staat het vast - en dat
is de grote verdienste van ANS geweest
- dat een dergelijk gecompliceerd project
voor Nederland echt geen 'sprong in het
duister' meer is.
ANS heeft tussen de vele honderden satel
lieten en ruimtesondes die sinds oktober
1957 (Spoetnik-1) door tal van landen zijn
gelanceerd, steeds een heel bijzondere
plaats ingenomen, al zou het alleen maar
zijn omdat het toestel een van de zeer
weinige kunstmanen was, waarvan de ont-
wikkelings- en bouwperiode binnen de oor
spronkelijke termijnplanning bleef.
Een zeer opmerkelijke prestatie leverde
Philips in het kader van het ANS-program-
ma. Men deed dat met de boordcomputer,
die moest worden ingebouwd voor het
richten van de satelliet, het uitvoeren van
de meetprogramma's en de onmiddellijke
verwerking van de gegevens. NASA-ex-
voor onze satelliet. En dat betekent wel
degelijk wat. Ik heb er ook wel eens
besprekingen meegemaakt, waar over an
dere projecten (en daar waren de bij zo'n
programma betrokken mensen dan ook bij
aanwezig) uiterst kritische opmerkingen
werden gemaakt.... Nee, je k,unt echt wel
zeggen dat er sprake is geweest van een
volledige wetenschappelijke erkenning."
Vandaar ook dat men bij NASA bijzonder
veel voelt voor een tweede gezamenlijk
project met de Nederlanders, bij voorkeur
