De volkskunst in
Zuid-Amerika
Leiden
10.000
gaat tot 1985
huizen bouwen
Overheidsuitgaven
moeten verminderen
Kortweg
LtiUor. LuunAiv i
jiiiiiiii iii i ii i ii ii i ii i ii i ii i i i i i i i ii ii in i ii ii i i i ii if
Gevarieerde tentoonstelling in Museum
voor Volkenkunde
LEIDEN In het begin van de zestiende eeuw werden door
Portugese en Spaanse veroveraars van grote delen van het
Zuidamerikaanse continent de grondslagen gelegd van wat nu
genoemd wordt Latijns Amerika. Rond drie eeuwen tot het
E begin van de negentiende eeuw stond Zuid-Amerika onder
E het koloniale bewind van die twee Zuideuropese landen, afge-
E zien van enkele vrij korte perioden, dat de Nederlanders het
tegenwoordige Brazilië koloniseerden.
Twee grote volken bewoonden het huidige Zuid-Amerika: de
E Inca's en de Azteken, de Azteken in het gebied van de rivier
E Panuco in Mexico via Guatemala tot in Honduras en El
E Salvador. De Inca's heersten in grote delen van het huidige Peru
Ecuador, ook het Boliviaanse hooglandnoord-west Argenti-
en Chili tot voorbij het huidige Santiago.
E Door de kolonisatie door Spanje en Portugal ontstond als het
ware een nieuw ras: de Mestiezen, afstammelingen van Europea
an en Indianen. Ook de latere import van negerslaven heeft
„>n stempel gedrukt op de bevolking van Zuid-Amerika, vooral
in Brazilië door toedoen van Iberische en Hollandse slavenja-
1 gers.
Zwaard en kruis
Spanjaarden en Portugezen brachten het christendom in het
nieuwe werelddeel, maar wel geënt op de inheemse godsdienst
en, zij het met min of meer succes. Afgezien van de Amazone-In- Allerheiligen en
dianep zijn de Zuidamerikanen katholiek. De katholieke kerk ii i
heeft zeer veel invloed gehad op de ontwikkeling van Zuid-Ame- Allerzielen
rika. Kerk zowel als veroveraars hebben een groot stempel
gedrukt op de huidige beschaving van de Zuidamerikaanse
E autochtonen. Maar de invloed van de westerse kunst is toch
niet zo groot geweest op de oorspronkelijke kunst van de Inca-
en Aztekenvolken met hun eigen grote culturen in het huidige
l Mexico, Guatemala en Peru.
E Producten van die kunst zijn momenteel te zien en te bewonde
ren op een tentoonstelling in het Leidse Museum van Volkenkun
de, een tentoonstelling, die tot eind april zal duren.
der die, welke in het 3700 me
ter hoog liggende Oruro wordt
uitgevoerd op de zaterdag
voor aswoensdag. De mooist
uitgedoste dansers stellen Lu
cifer en Satan voor. Die leiden
de stoet, afgewisseld met de
aartsengel Michaël en dey
Vrouw van Lucifer, de eeuwi
ge verleidster.
Eerst wordt dan een dans van
de verovering uitgevoerd,
waarbij de Spaanse verover
aar Pizarro de Inca verslaat.
Hierna daagt Michaël Lucifer
en de zeven hoofdzonden uit
tot een gevecht, waaraan Sa
tan en de andere duivels ook
meedoen. De vrouw van Luci
fer tracht ondertussen Michaël
te verleiden, doch dat mislukt.
Michaël en zijn helpers ver
bannen dan de duivels, die
hun zonden bekennen.
Een van de Wajang-poppen, die de
heer Flohr bij zijn spel gebruikt.
Wajang-spel
in het
LAK
Van een onzer verslaggevers
LEIDEN Eduard Flohr geeft
morgenavond in het LAK-thea-
ter aan het Levendaal een Wa
jang Purwa-voorstelling. De
toegangsprijzen bedragen 5—,
en voor LAK-leden en CJP-hou-
ders: 3,50 Kaarten zijn aan de
zaal te krijgen of telefonisch te
reserveren: nummer 124890.
Zoeterwoude De heren F.
Bakker, H. van der Zwan, G.
van der Hoeven en mevrouw E.
van Leeuwen-Straathof zijn de
prijswinnaars van dë onlangs
gehouden tuinkeuring in Zoe
terwoude. Aanstaande maan
dag zullen zij in „Ons Huis" de
prijzen in ontvangst nemen.
E Kalebassen behoren in die ge-
E bieden tot de inheemse vruch-
E ten, die door de Inca's en de
Azteken kunstzinnig werden
§j bewerkt en als volkskunst zich
E in die Igebieden nog steeds
E handhaaft.
E Bewerkte exemplaren worden
E aangetroffen in p're-Colum-
biaanse graven in het kustge
bied van Peru, zodat deze
kunstvorm van zeer oude da
tum is. Voor enkele Indianen-
volken hebben de bewerkte
kalebassen, met kralen of wol
bekleed, nog steeds grote reli-
gieuze waarde, maar normaal
worden ze gebruikt om water
E in te bewaren, ook soms als
E hoofddeksel.
E De bewerking van kalebassen
is een familieaangelegenheid
waaraan zowel mannen als
E vrouwen meedoen, al naar
hun talenten. De bewerking
E verschilt echter wel van volk
E tot volk. De Peruanen doen
het anders dan b.v. de bewo
ners van Guatemala.
Lakwerk
Voor de versiering wordt ge-
bruik gemaakt van een soort
E lakwerk, een vetachtige sub-
E stantie van de schildluis. Ar-
E cheologische vondsten hebben
E uitgewezen, dat v,an deze lak
reeds in voor-historische tij-
den werd gebruik gemaakt. In
E sommige streken wordt overi-
E - gens de schildluislak niet ge-
E bruikt, maar in plaats daarvan
E het rubberachtige sap van een
bepaalde boom, zoals ook in
China en Japan gebeurt.
I Veren, biezen en stro
Het toepassen van veren als'
E mozaïekpatröon, gelegd op bv.
E hout of verwerkt in geweven
kledingstukken is een voor-
E Spaanse kunstvorm, die bijna
E geheel is verdwenen, maar in
het Peruaanse kustklimaat,
dat zich veel beter leent voor
conservering van textiel en ve-
ren, is nog veel van dat mate-
E riaal bewaard gebleven. Er
JË werden papegaai-veren voor
E gebruikt, maar thans ook ge-
E verfde kippenveertjes voor de
hoofdtooi van dansers, die op
treden in „De dans van de
veren", waarin de verovering
van Mexico door de Spanjaar
den wordt uitgebeeld. Op de
tentoonstelling zijn daarvan
prachtige voorbeelden te zien,
waaronder oude en zeer oude.
Mozaïekwerk van gekleurde
en ongekleurde strohalmen is
echter van zeer recente datum
en ongetwijfeld wordt dat ge
maakt voor de verkoop aan
toeristen. Van oudere datum is
het vlechten en knopen van
E gedroogd palmblad, al of niet
gekleurd, met biezen of een
combinatie van stro en biezen.
I Feesten
Feesten maken een groot deel
van het leven in Zuid-Amerika
uit Vele betuigingen van eer
aan de oude goden werden
door de katholieke kerk opge-
vangen en gekerstend. De fi-
guur van Maria bv. werd als
het ware geënt op de voor
christelijke moeder aarde-go
din. De Maagd van Guadelu-
pe" is de patrones geworden
van geheel Zuid-Amerika.
Ging in Peru Moeder Aarde
op in de Mariafiguur, bij de
Maya's stond het kruis als
symbool van de vier windrich
tingen gecombineerd met vier
regengoden in hoog aanzien.
Het christelijke kruis veran
derde er als het ware niets.
Een zeer aparte plaats nemen
Allerheiligen en Allerzielen in.
1 en 2 november. In harmonie
met de verering van de doden
in de pre-Columbiaanse cultu
ren zijn de katholieke feestda
gen in een zeer vruchtbare
aarde gevallen. Allerheiligen is
alleen gewijd aan de jong-ge-
^torven kinderen, op Allerzie
len herdenkt men elke geliefde
Nog steeds wordt de regéngod dode. De huisaltaren worden
tezamen met het kruis aanbe- 1
den en worden offeranden ge
bracht door de Maya-Indianen
in de bergen.
Het dansen en zingen ter ere
van heihgen, Maria en andere
katholieke feesten kwam in de
plaats van het dansen en zin
gen voor de oude goden.
Tijdens het feest „Corpus
Christi" worden in geheel La-
tijns-Amerika veel gemasker
de dansen uitgevoerd. Een
soort duivelsdans, waarbij de
dansers fantasierijke monster-
of duivelachtige maskers van
papier-maché of ander mate
riaal dragen.
In de „Danza de los diablos"
of „Danza de Satanés" wordt
de strijd tussen goed en
kwaad uitgebeeld, waarbij het
goede altijd overwint. Het
meest bekende van zulke dan
sen is die van het Boliviaanse
hoogland en dan in het bijzon-
dan versierd en er wordt
etenswaar als offerande voor
de doden, die n.l. terugkeren,
neergezet.
Buiten het kerkhof is veel ver-
tier en het dorpsplein kan e
zelfs versierd zijn. De winkele- E
talages staan ook al in het E
teken van de dag der doden. E
Skeletten van papiermaché of E
ander materiaal worden opge- E
steld. De bakkers bakken
broodjes voor de doden, ge-
maakt in de vorm van een dier
of een geest en al of niet be-
strooid met suikergoed, e
Doodshoofden van suikergoed E
zijn in groten getale te koop.
Gevoelens van griezeligheid, e
die de westerling bekruipen, e
komen bij de indiaan of de E
mesties niet voor. Leven en E
dood zijn voor hem waarlijk E
met elkaar verbonden.
Aardewerk
Verreweg het grootste gedeelte
van de tentoonstelling igt het
Leidse Rijksmuseum van Vol- e
kenkunde is gewijd aan het
aardewerk. Dat is met verwon- e
derlijk, want de Latijns-Ame- e
rikaanse pottenbakker kent E
zijn stiel. Ondanks de invoe- e
ring door de Spanjaarden is e
zeker niet overal de pre-Co-
lumbiaanse wijze van potten-
bakken verdrongen. Zowel de
Europese als de Indiaanse ma- e
nier van het werk is altijd
blijven bestaan. Het bakproces
verloopt zoals het al eeuwen,
zo niet duizenden jaren heeft
plaatsgevonden. De potten
worden over het vuur ge-
plaatst en afgedekt met scher- E
ven, dus niet in een speciale S
oven gezet. In andere plaatsen E
wordt echter ook de draai- E
schijf gebruikt. In het z.g. To- E
nala-aardewerk zijn wel ver-
schillende stijlen en technie- E
ken te onderscheiden. E
Overigens worden niet alleen E
potten gebakken. Ook zgn. Le- E
vensbomen zijn een geliefd on- E
derwerp van de pottenbak-
kers. Een aantal fraaie exem- E
plaren daarvan is op de ten- E
toonstelling te bewonderen.
Een beroemde bakster van E
potten en ander aardewerk is E
Juana Dominguez. Ook haar E
zoon is een vakman. Ook hij e
maakt a.g. putti, de engeltjes,
die de barokke kerken altijd e
hebben gesierd. Het potten-
bakkerswiel of de draaischijf e
zoals de Spanjaarden die na
de verovering van Mexico
geïntroduceerd hebben, wordt
door Juana niét gebruikt Zij e
bouwt de potten met haar han-
den op.
Opvallend is dat veel Latijns-
Amerikaanse pottenbakkers
gefascineerd zijn door het the-
ma van het muziekspelende S
dier. De hele dierenwereld is
altijd voor de pottenbakkers S
in Latijns-Amerika een bron S
van inspiratie geweest. Getui- S
gen hiervan zijn de groepen
„Dierenorkest" van Aquilar
Mexicoen het grappige f
„Apenorkest" van de Brazi- E
liaanse Antonia Leao.
Er is blijkbaar geen onder- S
werp dat niet in gebakken klei
wordt uitgebeeld en nog steeds
levert de volkskunst van La-
tijns-Amerika een zeer rijke S
oogst aan aardewerkvoorwer- E
pen op.
Tot en met 26 april is de col-
lectie in het Leidse museum.
daarna wordt zij naar het Bel-
gische Sint Niklaas over ge-
bracht
Willem Prins I
Woningen in Stevenshof (3500), Morskwartier (450) en Merenwijk (550)
Leiden De vormingswerkver
eniging van de Vrijzinnig Chris
telijke Studentenbond organi
seert aanstaande maandag een
informatie- en discussiebijeen
komst over de positie van de
indianen in Zuid-Amerika. Ben
Vermeer van de werkgroep In-
'^1 dianen Zuid Amerika houdt een
'inleiding. De bijeenkomst begint
om acht uur op Gerecht 10.
Leiden Het Nederlandse Ro
de Kruis organiseert weer een
3nd boottocht voor 74 chronisch zie
ken en gehandicapten uit onder
meer de afdeling Leiden e.o.
di met het hospitaalschap „J. Hen
gel ry Dunant". Op 5 april vertrekt
de boot om tien uur uit Gouda.
De reis Voert langs Oud Beijer-
land, Wemeldinge Middelburg
en Middelharnis. Op zaterdag 10
april om acht uur 's morgens
worden de patiënten ontscheept,
iktf111
Kinderboerderij
ien Leiderdorp gaat
weer open
/ieflLEIDERDORP Het voorjaar
heeft zich ook op de kinderboer
derij in de Houtkamp weer aan
gekondigd.
In de afgelopen vVeken werden
vier lammetjes, twee hangbuik
zwijntjes en een bokje geboren.
In de komende weken kunnen
nog meer beesten-families, de
konijnen, geiten en schapen, op
gezinsuitbreiding rekenen.
De kinderboerderij is vanaf 31
maart weer elke woensdagmid-
Aji dag van twee tot vier uur open.
fliti Kijken naar de dieren buiten
natuurlijk altijd, maar
;ho vooral met de „babies" is men
op de kinderboerderij nog een
beetje voorzichtig.
Staatssecretaris Van Rooijen bij KVP Kring Leiden:
Van een onzer verslaggevers
Leiden „De overheidsuitga
ven dienen teruggenomen te
worden om de lasten voor de
particuliere sector te verminde
ren", aldus verklaarde de heer
Van Rooijen, staatssecretaris
van financiën gisteravond op
een bijeenkomst van de Kring
Leiden van de K.V.P. Hij meen
de dat de verhoging van de
belastingpremies te veel op de
lonen wordt afgewenteld en
voorziet bij een ongewijzigd be
leid dat we in de toekomst de
situatie krijgen dat er twee
groepen ontstaan: een groep die
niets aan belasting betaalt en
een groep die een buitensporig
hoog percentage aan belasting
betaalt. Het beleid dient voor
1980 veranderd te worden,
meende hij verder, aangezien
de aardgasopbrengsten (waar
Nederland nog steeds zijn rela
tief sterke economische positie
aan dankt) na die tijd zullen
teruglopen.
De lastenverlichting zal het be
drijfsleven ruimte voor investe
ringen geven, waardoor de eco
nomische groei zal toenemen en
de werkloosheid wordt terugge
drongen. Het maken van winst
is dus noodzakelijk om de inves
teringen en daarmee de werkge
legenheid te verzekeren, aldus
de staatssecretaris. Hij wilde
niet voorbijgaan aan de nadeli
ge aspecten van de economische
groei, zoals het te kwistig om
springen met grondstoffen en
de milieuvervuiling, maar achtte
niettemin een economische
groei van ongeveer 4% per jaar
(momenteel ongeveer 3%) wen
selijk.
Na de inleiding bestond de gele
genheid tot het stellen van vra
gen. Een van de vragen was wat
er aan de benarde positie van
de kleine zelfstandige wordt ge
daan. De staatssecretaris ver
klaarde dat men door middel
van loonkostenmatiging en tij
delijke lastenverlichtingen de
kleine zelfstandige zal helpen
het hoofd boven water te hou
den.
Onderhoudsaftrek
Een andere vraag was of het
niet wenselijk was het aftrekken
van de belasting van het onder
houd van de eigen woning weer
in te voeren. De situatie is nl.
zo, dat de jaarlijkse huurwaarde
van het huis dat iemand bezit
bij het bedrag waarover belas
ting moet worden betaald moet
worden opgeteld. Onderhoud
verhoogt de huurwaarde van
een huis en daardoor moet men
meer belasting betalen. Vandaar
ook dat veel onderhoud „zwart"
geschiedt, dus dat de huurwaar
de van een huis wel omhooggaat
maar dat dit niet aan de belas
ting wordt opgegeven. De
staatssecretaris verldaarde zich
tegen de herinvoering van de
onderhoudsaftrek aangezien
langs een omweg er {och al
enigszins een dergelijke aftrek
zou geschieden. Bovendien zou
deze maatregel een ingrijpend
en duur ambtenarenapparaat
noodzakelijk maken, meende
hij. Hij vond wel dat de „beun
hazerij" (het „zwarte" huison-
derhoud) moet worden tegenge
gaan, maar niet door middel
van dergelijke maatregel. Hij
wees er tenslotte nog op dat
nergens ter wereld het onder
houd van een huis aftrekbaar is
voor de belasting.
worden opgeknapt. Gestreefd wordt
naar een uiteindelijk aantal van tenmin
ste 800 per jaar. Dat zou moeten gebeu
ren via een groei van het huidige aantal
'renovaties van particuliere woningen
van rond 90 via 250 naar minstens
300-400 per jaar. Zoals bekend is met
de renovatie van huizen in het beheer
van woningbouwverenigingen al enige
tijd geleden een aanvang gemaakt.
In de volkshuisvestingsnota worden als
bouwlocaties voor de komende jaren
aangewezen achtereenvolgens het Mors
kwartier (Koppelstein en Bokhorst gele
gen tussen Mors, Plesmanlaan en Haag
se Schouwweg) mét 450 huizen. Vervol
gens ongeveer 550 woningen van Natio
nale Nederlanden op thans nog War-
monds gemeentegrond, diena een
grenswijziging bij de Merenwijk zal
worden getrokken. Daarnaast zal wor
den geprobeerd om ook in het gebied
van de Meer burger-polder huizen te
bouwen. De mogelijkheden daartoe zijn
nog in onderzoek. In verband met de
benodigde tijd van voorbereiding (tot
1981) van een nieuwe grotere bouwloca
tie (de Stevenshof, tegen Voorschoten
aan) zou het gewenst zijn als in 1980
in Roomburg woningbouw zou kunnen
worden gerealiseerd, naast mogelijke
bijdragen van omliggende gemeenten
voor de huisvesting van Leidse woning-
behoevenden met lagere inkomens, zo
staat in de nota te lezen.
Bij de eerst komende fase van de
Leidse meerjarenbouwplennen in het
Morskwartier zal. gebruik worden ge
maakt van de resultaten die een efique-
te naar de woningbehoefte middels de
.plaatselijke dagbladen heeft opgele
verd. Daaruit kon een behoefte van 450
goedkope premiewoningen en 600 nor
male premiewoningen worden gedistel-
leerd.
Stevenshof
Als laatste bouwlocatie van de gemeen
te Leiden komt in de tachtiger jaren de
Stevenshof aan de beurt. Hier zullen
3500 tot 4000 woningen komen te staan,
zo blijkt uit de plannen. Het hoofdac
cent zal daarbij komen te vallen op
woningwetbouw en niet te dure bouw
voor eigen-woning bezit en premiehuur
sector met voor 80%- eensgezinshuizen.
Ook deze huizen zijn in eerste instantie
bestemd voor Leidse woningzoekenden.
De oplevering zou gefaseerd vanaf 1981
kunnen geschieden.
De nota volkshuisvesting besteedt ook
aandacht aan de vraag wat er na 1984
zal moeten gaan gebeuren als alle
Leidse bouwgrond is opgesoupeerd. Om
de voorziening van de Leidse woningbe
hoefte veilig te stellen zal in de komen
de tijd gewerkt moeten worden aan een
régionaal woningbouw en huisvestings
beleid, in samenwerking met de omlig
gende gemeenten. Dat zou bij het vol
bouwen van de Stevenshof rond moeten
zijn. Het college van B en W van Leiden
zal de komende tijd in overleg treden
met hun collega's in de randgemeenten
om een en ander voor te gaan bereiden.
Naast plannen die zeker in de toekomst
zullen worden gerealiseerd als projec
ten die ten' goede zullen komen aan
Leidse woningzoekenden noemt de nota
ook enkele bouwlocaties, waarvan een
rnonder grote bijdrage in de dekking
van de Leidse behoefte mag worden
verwacht. Dit zijn de woningbouwplan
nen voor het Waardeiland, Schutters
veld, de vrije sector van Nationale Ne
derlanden, de Coebel en het al eerer
gesignaleerde plan voor Roomburg,
waarvan de haalbaarheid nog niet hele
maal vaststaat. In totaal gaat het hier
om 2350 woningen. Ook zonder deze
huizen is de woningbehoefte mede
^dankzij het volbouwen van de Stevens
hof tot 1984 echter in elk geval gedekt,
zo blijkt uit de nota.
Twee persoonshuishoudens
In de woningbouwplannen van de ge
meente is een belangrijke plaats inge
ruimd voor bejaardenwoningen en
woonruimte voor alleenstaanden en
tweepersoonshuishoudens (samenwo
nenden). Uit de cijfers blijkt dat zeker
7% van de nieuwbouw voor bejaarden
zal worden bestemd, een stijging van
2% ten opzichte van het tot nog toe
gevoerde beleid. Het aantal huizen voor
tweepersoonshuishoudens en alleen
staanden zal dit percentage nog te bo
ven gaan. In welke mate dat het geval
zal zijn hangt af van de resultaten van
een inventarisatie naar de behoefte aan
deze woonruimte, die momenteel wordt
gemaakt.
Om de ambitieuze renovatieplannen
voor woningen van zowel woningbouw
verenigingen als van particulieren uit te
gaan voeren zal een aantal gemeentelij
ke afdelingen (stadsontwikkeling,
grondzaken, gemeentewerken en volks
huisvesting) met extra mankracht wor
den uitgebreid. Naar verwacht wordt
zal de wet op de stadsvernieuwing hier
toe de nodige financiële mogelijkheden
scheppen. Deze wet zal ook kunnen
worden gehanteerd om particuliere
huiseigenaren er toe te bewegen hun
huizen te laten renoveren. Bovendien
ontstaat er dan de mogelijkheid van een
aanzienlijke rijksbijdrage in het nadeli
ge saldo van de voorbereiding en uit
voering van stadsvernieuwingsplannen.
Op dit terrein tussen Mors. Plesmanlaan en Haagse Schouwweg worden in de nabije toekomst 450 woningen gebouwd
aan 1985 zullen er in de gemeente
Leiden meer dan 10.000 woningen wor
den gebouwd die in de eerste plaats
bestemd zijn voor Leidse woningzoe
kenden. Doel is deze zoveel mogelijk
in de sociale sector te realiseren, zodat
een breed publiek hiervoor in aanmer
king zal komen. Nog meer dan voor
heen zullen betaalbare koopwoningen
voor gezinnen met lagere inkomens in
de bouwprogramma's worden opgeno
men.
Dat staat te lezen in de gemeentelijke
nota volkshuisvestingsbeleid, die van
middag is gepresenteerd. Hij kan wor
den beschouwd als „een mijlpaal om de
ontwikkeling naar het verwezenlijken
van een recht voor alle burgers op een
passende en betaalbare huisvesting in
een leefbare omgeving met een aan
vaardbaar voorzieningenniveau", zoals
de nota het zelf zegt.
De volkshuisvestingsnota is een geeste
sproduct van het huidige en van het
vorige college van burgemeester en wet
houders. In de vorige raadsperiode ber
den de fundamenten gelegd door ex-
KVP wethouder M. G. J. Ham, (hans
raadslid voor het CDA) daarbij geassis
teerd door een commissie ad hoe. Zijn
werk is door het huidige college vol
tooid."
Uit de nota blijkt, dat de eerstkomende
jaren (1976-1978) een jaarlijks aantal
nieuw te bouwen huizen nodig zal zijn
van 936. Wanneer in 1978 het bestaande
kwamtitatief tekort van meer dan 1250
woningen zal zijn opgeheven wordt de
jaarlijkse behoefte aan nieuwbouw ge
reduceerd tot 610 woningen per jaar.
Daarnaast zal in de komende jaren een
steeds groter aantal bestaande huizen
