I
Adventsbrief van bisschoppen
„brij van onduidelijkheid"
Reacties afwijzend
op pleidooi van
Raad van Kerken voor
„Drie van Breda"
ïNsr
Paulus de Boskabouter-Eikeligheden Door JEAN DULlEU
SUSKE EN WISKE: DE BOKKIGE BOMBARDQI
PAGINA 6
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 17 MAART"
Het is zover. Den Haag
kan dan eindelijk gaan
genieten van de blij
speltrilogie van de En
gelse auteur Alan Ayck-
bourn. In een vorige ru
briek had ik al een paar
verbale tranen gestort
omdat Den Haag versto
ken zou blijven van de
ze drie komedie's die
door Toneelgroep Thea
ter met veel succes zijn
gespeeld. In Londen
hadden ze zelfs zoveel
succes dat pers én pu
bliek ze unaniem tot de
toneeltopper van vorig
jaar benoemden. Drie
avondvullende stukken
die zich tijdens één en
kel weekend afspelen en
die Toneelgroep Thea
ter enige tijd na elkaar
in première bracht In
Den Haag gaat het an
ders. De Koninklijke
Schouwburg zet drie da
gen lang de deuren open
voor de Arnhemmers
die er een ware „blij
spel-driedaagse" van
kunnen maken. De trilo
gie heet „Zo zijn onze
manieren" en de drie
onderdelen zijn achter
eenvolgens „Met mes en
vork", „Het blijft onder
ons" en „Binnen de per
ken". Het zal me benieu
wen hoeveel Hagenaars
zowel op 22, 23 als op
24 maart in de schouw
burg zullen zitten om te
genieten van de scherpe
pen van Ayckbourn en
het spel van Margreet
Blanken, Trees van der
Donck, Sjoukje Hooy-
maaijer, Eric van der
Donk, Willy van Hees-
velde en Willem Wagter.
Andersen bij Appel
Bij Toneelgroep De Ap
pel staat een nieuwe
première op het pro
gramma. Titel „De tuin
van het paradijs", on
derwerp: Hans Christian
Andersen. Of eigenlijk:
Thema's uit de sprook
jes van de grote Deen.
Peter van der Linden
zegt erover: „We hebben
dit programma gemaakt
zonder vaststaand
script We zijn vanuit
Andersens verhalen
gaan improviseren. Los-
se beelden, die ons aan
spraken om hun schijn
bare zoetheid. Flarden
van teksten die ons in
beweging zetten. Het is
verbazend wat er alle
maal leeft onder die
veelal lieve, keurige
beelden, wat er allemaal
aan menselijke tekortko
mingen, onvervulde lief
de, verdriet, onderdruk
te woede tevoorschijn
komt" De eerste try-out
in het Theater aan de
Haven vindt op 5 april
plaats, de officiële pre
mière-dagen zijn op
15,16 en 17 april.
Toneelkoöpera tie
Nog een groep die Den
Haag tot nu toe nooit
heeft aangedaan is het
in Rotterdam zetelende
Onafhankelijk Toneel.
Een toneelkoöperatie
waar men op een bijzon
dere manier theater
maakt: Het is een wer
kelijke koöperatie, een
leider is er niet alle be
slissingen worden geza
menlijk genomen. De
stichting Amsterdams
Fonds voor de Kunst
heeft de groep kortgele
den de Albert van Dal-
sum-prijs toegekend
voor de produktie van
„Hard hearted Hannah".
Het jury-rapport zegt:
„De aanpak van de
groep is er tot in de
kleinste details op ge
richt zowel de verwach
ting van het publiek als
de gebruikelijke uit
gangspunten bij het ma
ken van toneel te ontre
gelen. Deze doelgerichte
irritatie dwingt tot een
bezinning op de functie
van het theater in de
samenleving". Verder
wordt het Onafhankelijk
Toneel „de belangrijkste
vertegenwoordiger van
de toneelvernieuwing in
Nederland" genoemd.
Op het ogenblik speelt
de groep Schnitzlers
„De groene kakatoe", tot
19 maart in het Shaffy-
theater in Amsterdam.
Peter van der Linden: „Schijnbare zoet
heid"
Gerard Lemmens:
Roland Holstrprijs
en eigen festival
Anarchie
Het bulletin dat het
Onafhankelijk Toneel
op gezette tijden rond
stuurt bevat vaak op
merkelijk proza (geen
hoofdletters, schuine
strepen als enige inter
punctie) over de wer
kwijze van de Rotter
dammers. Men is bij de
groep nu bezig met de
voorbereiding van een
voorstelling „naar aan
leiding van" Brechts
„Weerstaanbare op
komst van Arturo Ui".
Het worden twee ver
sies: Eén om binnen en
Lou Landré: Opstandige verschoppeling Villon
één om in de openlucht
gespeeld te worden. De
groep heeft de eerste re
petitie-periode afgeslo
ten en deed dat met het
vertonen (in theater De
Lantaren in Rotterdam)
van een globaal over
zicht van inhoud en dra
matische opbouw van
het stuk. Ik citeer: „im
provisaties volgens de
door ons veelbeproefde
hamletmethode waar
mee wij drie jaar gele
den het wereldrecord
hamletspelen brachten
op 7 minuten en 32 se
conden/in het kort komt
deze manier van impro
viseren hier op neer/ ie
mand leest de korte in
houd van een scène de
toneelspelers en -speel
sters maken ter plekke
een keuze voor een be
paalde rol/ stellen zich
als zodanig voor/ voor
zien zich eventueel van
wat eenvoudige attribu-
tep/ zoals een paraplu
een wandelstok een
hoed/ begeven zich op
het speelvlak en geven
al improviserend zo snel
en helder mogelijk een
samenvatting van wat er
in de scène gebeurt/ het
resultaat/ een soort uit
verkooptoneel/ vaak be
ter inzicht in de loop
van het stuk dan aan de
leestafel/ onverwachte
en ongekende momen
ten door de anarchie
van het snelle beslissen"
Binnenhuisje
Toneelgroep Centrum
staat nog altijd als geen
andere groep op de bres
voor Nederlandstalig to
neel. De groep heeft het
geluk te kunnen be
schikken over een aan
tal schrijvers (Gerard
Lemmens, Herman Lut-
gerink) wier werk pre
cies past in het eigen
straatje: Toneel dat
vaak uitgaat van het
Hollandse binnenhuisje,
sociaal-realistisch van
toon is. De als lijstenma
ker gestarte toneel
schrijver Lemmens
bleek zelfs uiterst pro
ductief en kreeg voor
zijn werk de Henriëtte
Roland-Holst-prijs. In
Bellevue in Amsterdam
speelt Centrum als hom
mage aan haar huis-
schrijver vanaf 10 maart
tot en met 19 april een
„Lemmens-festival"
waarbij eerst „Souve
nirs" en daarna „Paren
de mussen" in serie wor
den gespeeld.
Koele meren
weer twee stukken van
eigen bodem op het re
pertoire. De auteur Per
Justesen schreef „De
lamp hangt schreef' en
Ton Vorstenbosch (die
debuteerde bij de Haag
se Comedie met „De
stok" en „De andere we
reld") maakte een to
neelbewerking van Fre-
derik van Eedens „Van
de koele meren des
doods". Deze stukken
worden door Centrum
gebracht als „dubbel-
project", dat wil zeggen:
In één en hetzelfde de
cor worden ze door de
zelfde spelers om de an
dere dag gebracht Als
motivering voor die
„stunt" geeft Centrum
op: Omdat zij beide in
het einde van de vorige
eeuw spelen en elk een
facet van die periode be
handelen dat van grote
invloed is geweest op
onze tijd.
Impulsen
AI kan Den Haag bogen
op een redelijk geva
rieerd toneelaanbod,
exact op de hoogte van
wat er zich in de diver
se hoeken van de vader
landse plankieren af
speelt blijf je hier niet
Er zijn hier o.a. te wei
nig speelmo gelijkheden
voor allerlei kleine
groepjes waarvan juist
vaak die nieuwe impul
sen uitgaan. Rijk maar
eens wat er in Amster
dam in het Shaffy-thea-
ter allemaal gebeurt en
in Mickery. Belangstel
ling is er in Den Haag
best voor anders getint
werk. Diverse niet-
Haagse groepen in het
HOT op bezoek verba
sen zich er vaak over
dat ze er zoveel toe
schouwers trekken.
Verschoppeling
In dat Shaffy-theater
speelt Lou Landré van
16 maart tot en met 27
maart (behalve zondags
en maandags) een serie
van zijn Villon-program-
ma. Hij begon er mee
eind 1974 onder regie
van de Tsjechische ac
trice Vera Baresova,
speelde her en der een
enkele voorstelling van
de door Ernst van Al te-
na vertaalde balladen,
maar krijgt pas nu de
kans er een groter pu
bliek mee te bereiken.
Indertijd zag ik Lou
Landré met de gedich
ten van Frankrijks
meest opstandige ver
schoppeling uit de Mid
deleeuwen in het tot res
taurant omgebouwde
pakhuis De drie Maegh-
den: De eerste maal dat
ik poëzie zo haarscherp
wérkelijk theater zag
worden. In Den Haag is
Lou Landré nog niet ge
weest, dus wie hem wil
zien moet Mokum-
waarts.
BERT JANSMA
It me
lijk b
verba,
erdijkl
van d
oostei
u-33 Na het handen schudden was
Paulus wel teleurgesteld. „Er is nie
mand bij die ik nog van vroeger
ken," mompelde hij. „Ik kan niet
eens herinneringen ophalen." De ei
kelman die al eerder zo'n grote
mond had opgezet had hem blijkbaar
verstaan, want die mond ging weer
wijd open en hij schreeuwde: „Zijne
majesteit wil een bekende zien van
vroeger. Als er zo iemand is, laat hij
zich dan hier melden." „Jawel hoor,"
werd er geantwoord en er kwam
inderdaad een eikelman naar voren
stappen. Maar Paulus bromde'J
geloof toch niet dat ik weet
bent." „Maar ik weet wel
bent," riep de eikelman, „en
komt toch op hetzelfde neer?"
■kei
VERENIGING LATIJNSE LIGURGIE:
De adventsbrief van de r.k.
bisschoppen over liturgie is
volgens de Vereniging voor
Latijnse Liturgie „een gemis
te kans". In een verklaring
over de brief verwijt de ver
eniging het geschrift vooral
onduidelijk te zijn, zonder
kop of staart.
Het is aldus de verklaring
een weinig zeggend stuk
geworden, omdat de bisschop
pen blijkbaar niemand wilden
stoten. Door de brief is de
situatie iets ernstiger gewor
den, nu is doorgedrongen dat
op liturgisch gebied weinig
van onze bisschoppen valt te
verwachten.
De brief is „een brij van on
duidelijke stellingen waarin
inderdaad nauwelijks een on
vertogen woord te vinden is,
maar die evenmin veel bevat
waaraan de gelovigen (of de
ongelovigeh) enig houvast heb
ben". Het is de vereniging niet
duidelijk geworden of de bis
schoppen nu vooral een
groeiende belangstelling voor
de sacramenten constateren of
een toenemende onverschillig
heid, waar zij óók over schrij
ven. De brief gaat volgens de
verklaring niet in op de oorza
ken van de verminderde be
langstelling voor de liturgie.
De vereniging vraagt zich pf
of de bisschoppen zich zo van
alle kanten in het nauw voelen
gedrongen, dat ze de kritieke
situaties uit de weg zijn ge
gaan. Volgens de verldaring
moeten de bisschoppen duide
lijker leiding geven. De vereni
ging voor latijnse liturgie
waarschuwt dat het door het
concilie versterkte gezag van
de bisschoppen een dode letter
blijft, wanneer dit gezag ter
stond gedelegeerd wordt aan
naamloze organen die niet de
uiteindelijke verantwoordelijk
heid kunnen dragen.
In de verklaring wordt de sug
gestie gedaan af te stappen
van een gezamenlijke brief,
wanneer de bisschoppen geen
eendrachtige brief kunnen
schrijven. „Wij althans geven
de voorkeur aan een wat over
tuigender brief met de naam
van één bisschop eronder, bo
ven een in bijna alle opzichten
anoniem document".
De verklaring gaat in op enke
le punten: de brief had min
stens moeten spreken over de
relatie tussen de latijnse litur
gie en de liturgie in de land
staal, wanneer er niet iets over
de wenselijkheid van het le
vend instandhouden van de la
tijnse liturgie gezegd kón wor
den.
De vereniging, die drieduizend
leden telt, had in de brief meer
verwacht over de eigenlijke
functie van de liturgie, uit
drukking van het geloof van
de kerk, en over de deskundig
heid die, naast het geloof, no
dig is om daaraan de juiste
gestalte te geven.
De brief spreekt over Neder
landse liturgische liederen, die
een evenwaardige plaats heb
ben gekregen naast de grego
riaanse kerkzang. De vereni
ging wil weten wat de criteria
zijn voor deze gelijkwaardig
heid. „Vallen nummers die op
melodieën als van „Land of
hope and glory" en „Auld lang
syne" worden gezonden, daar
ook onder?"
De verklaring heeft ook vra
gen over de zondagsmissaal
tjes van uitgeverij Gooi en
Sticht, die in de meeste r.k.
kerken „zonder meer" ge
bruikt worden, „terwijl daarin
herhaaldelijk andere dan de
vier voorgeschreven eucharis
tische gebeden staan afge
drukt Hebben de bisschoppen
of de Nationale Raad voor Li
turgie geen enkel toezicht op
die uitgaven?"
Desgevraagd deelde de voor
zitter van de Nationale Raad
voor Liturgie, vicaris, dr. Ph.
Bar van het bisdom Rotter
dam, mee, dat er vrijblijvende
en vriendschappelijke contac
ten zijn met Gooi en Sticht,
dat een zelfstandige instelling
is, om de standpunten bij el
kaar te brengen. Dr. Bar wijst
erop dat Gooi en Sticht zich
de laatste tijd gehouden heeft
aan de eucharistische gebe
den, die door Rome zijn goed
gekeurd of die door de Neder
landse bisschoppen als, experi
ment zijn toegestaan.
DEN HAAG (ANP) Van
minister-president Den Uyl
valt geen reactie te verwach
ten op het pleidooi vap de
Raad van Kerken de drie van
Breda niet langer gevangen te
houden en heen te zenden. Al
dus de Rijksvoorlichtings
dienst Een woordvoerder van
het ministerie van justitie
verklaarde, dat noch minister
Van Agt, noch staatssecreta
ris Zeevalking in de gelegen
heid is een reactie te geven.
Beiden zijn ziek.
In kringen van organisaties
van het voormalig verzet en
slachtoffers van het nazibe
wind is categorisch afwijzend
gereageerd op het pleidooi van
de Raad van Kerken.
De raad vindt in zijn verkla
ring, dat het enige argument
voor voortzetting van de straf
steeds minder opgaat. De
overweging, dat vrijlating van
de drie van Breda nieuw leed
zou betekenen voor de slach-
toffers, was voor de Raad van
Kerken tot nu toe reden in de
discussie te zwijgen.
De raad meent nu, dat het
aantal slachtoffers, dat onder
de tlrie heeft geleden, aanmer
kelijk is verminderd en dat
bovendien de overgeblevenen
ook allen gediend zijn met een
De rooms-katholieke bisschop
pen van Rhodesië hebben na
afloop van hun bisschoppen
conferentie een verklaring uit
gegeven, waarin zij de regering
Ian Smith ervan beschuldigen
de rechtsorde in het land te
schenden. De beschuldigingen
hebben zij neergelegd in een
brief aan de minister van justi
tie. Zij verwijten de regering,
dat een groot aantal mensen
zonder enig proces in hun vrij
heid worden beperkt of gevan
gen worden gehouden.
De bisschop van Den Bosch
heeft drs. J. Bogers te Nijmegen
benoemd tot geestelijk adviseur
van het hoofdbestuur en pasto
raal medewerker van de kath
olieke vereniging voor sociaal-
pedagogische zorg (Vereniging
KORTE
METTEN
van de Heilige Jozef van Cuper
tino) te Den Bosch.
De internationale ziekenbroe
derschap zal van 25 tot 30 juli
een bijeenkomst houden in
Frankfurt Het thema luidt
„Geest van broederschap
weg van het heil voor gehandi
capten en zieken". Ongeveer
tachtig afgevaardigden worden
verwacht uit elf landen, waar
onder Nederland. De broeder
schap van gehandicapten en
zieken is indertijd in Frankrijk
gesticht en nu over de hele
wereld verspreid.
Paus Paulus heeft de prefect
van de congregatie voor de sa
cramenten en de eredienst, kar
dinaal James Robert Knox be
noemd tot pauselijk legaat bij
het eenenveertigste eucharisti
sche wereldcongres, dat van een
tot acht augustus in Philadelp
hia wordt gehouden.
Mgr. Johann Wember (75) is op
zijn verzoek door de paus ont
heven van zijn ambt van apos
tolisch vicaris voor Noord-
Noorwegen. In zijn plaats is
benoemd de bisschop van Ja-
nuaria in Brazilië, mgr. Joao
Batista Przyklenk (59), evenals
zijn voorganger behorend tot de
congregatie van de missionaris
sen van de Heilige Familie en
van Duitse afkomst
maatschappij, waarin gerech
tigheid wordt uitgeoefend.
Straffende gerechtigheid, al
dus de raad, is geen deel in
zichzelf, maar dient ter be
scherming, bevrijding en lou
tering van het menselijk leven.
Voortzetting van de straf
houdt volgens de raad geen
verband met een van deze doe
leinden, waardoor de straf een
doel wordt op zichzelf. Een
langer vasthouden van de drie
is daardoor steeds meer in
strijd met gerechtigheid en
recht Als wij lijdelijk wachten
tot de dood het probleem op
lost, verlagen wij onszelf, al
dus de verklaring van de Raad
van Kerken.
Behalve het voormalig verzet
hebben ook de drie joodse
kerkgenootschappen in Neder
land zich uitgesproken tegen
de verklaring van de raad van
kerken. Ook zij leggen er de
nadruk op, dat door het weg
zenden van de drie van Breda
de slachtoffers opnieuw wor
den geconfronteerd met gevoe
lens van machteloosheid en
angst. Hun aantal is beslist
niet minder, noch de hevigheid
van hun lijden. Men acht het
moreel onaanvaardbaar, dat
de raad bij de beoordeling het
aantal slachtoffers een rol laat
spelen.
De heer H. van Kettwich Ver
schuur, voorzitter van de Ne
derlandse vereniging van ex- \j
politieke gevangenen is van
mening, dat het drietal niet
mag worden vrijgelaten „zo- i
lang nog één Nederlander, die t
van het Duitse bewind te lij-
den heeft gehad, door die vrij-
lating leed zal worden aange-
daan". i
De heer H. Teengs Gerritsen, i
voorzitter van het Centraal -
Orgaan voormalig verzet liet
zich in dezelfde zin uit
Prof. dr. J. Bastiaans, de
Leidse psychiater, die mensen
met het zg. concentratiekamp-
syndroon behandelt, noemt de
bestaande behandelingsmoge
lijkheden nog absoluut onvol
doende. Bij de beleidsbeslis
sing over vrijlating zal moeten
worden afgewogen of het risi
co, dat ontstaat wanneer de
drie worden vrijgelaten, aan
vaardbaar is.
Het partijbestuur van de PPR
heeft de Raad van Kerken la
ten weten, dat het de oproep
om de drie van Breda vrij te
laten, ondersteunt.
