Kardinaal Willebrands gaat rustig
op zoek naar precieze invalshoek
De vliegende
Hollander"
OECUMENE IN
NEDERLAND
KAN VERDER
CcidocSomant
"Hij weet veel
en wat hij
weetweet
hij voor altijd
MAANDAG 22 DECEMBER 1975
LEIDSE COURANT
(Van onze correspondent in Rome, Frans Wijnands)
VATICAANSTAD Zonder programma, volledig bereid te luiste
ren en met de instelling de eenheid te dienen en te bevorderen
komt kardinaal Willebrands in januari naar Nederland om er
Alfrink op te volgen en de Nederlandse bisschoppenconferentie
te gaan leiden.
„Ik kan niet met een programma komen, eenvoudig omdat ik het
niet heb en ook niet meteen zou kunnen maken. Ik ben vijftien
jaar niet voldoende aktief geweest in Nederland. Ik zal me daarom
eerst uitvoerig op de hoogte laten stellen, door het kapittel, door
de raad van priesters, de dekens, de leken die verantwoordelijkheid
dragen en de staf van mijn bisdom. Ik stel me voor van keer
tot keer mijn houding te bepalen en zodoende wellicht gaandeweg
een lijn te ontwikkelen".
Kardinaal Willebrands beseft, of
althans vermoedt, wat hem te
wachten staat: een totaal nieu
we bestuursfunktie in de Neder
landse kerkprovincie waar de
eenheid lang nog niet model is
en waar nog altijd over polari
satie wordt gesproken.
Hij wil per se geen vleugelposi
tie gaan innemen. „Bisschop
zijn is voor alles een funktie van
eenheid. Verdeeldheid in stro
mingen is er altijd geweest Lees
er Paulus maar op na, die zegt
dat er verschil van mening kan
zijn, verschil van interpretatie
en verschil in houding, maar dat
we in geloof allen één moeten
zijn en dat zie ik als het karak
teristieke van een bisschop-
staak.
„Nee, nee, ik voel me zeker geen
„tussenpaus". Een bruggebou-
wer? Accoord, maar dan niet
bouwend aan een brug tussen
twee extremen met daartussen
in een leegte. Ook in Nederland
bestaat waarachtig toch nog een
fundamentele eenheid en daar
over heen is het misschien mo
gelijk bruggen te slaan naar an
dersdenkende groeperingen,
omdat ik de woorden „vleugels
en extremen" liever niet ge
bruik. Ze zijn meteen zo nega
tief".
Kardinaal Willebrands legt bij
voortduring die terughoudend
heid aan de dag als hem naar
hete kwesties in Nederland
wordt gevraagd. „Neem de pas
torale concilies. Daar zal ik toch
eerst uitvoerig kennis van moe
ten nemen. Zo ook van de pries
teropleidingen. Nu al daarover
uitgebreide oordelen gaan uit
spreken zou niet juist zijn", al
dus kardinaal Willebrands.
De benoeming is voor kardinaal
Willebrands niet als een verras
sing gekomen, uiteraard niet
Hoogstens was ook voor hem de
juiste zaterdag waarop de be
noeming openbaar zou worden
gemaakt, onzeker.
Ongetwijfeld is de dertigste ok
tober van dit jaar voor kardi
naal Willebrands een beslissen
de dag geweest. Daags voor zijn
reis naar Boekarest, naar de
Roemeense orthodoxe kerk,
werd hij bij paus Paulus geroe
pen, die hem toen nadrukkelijk
over Utrecht en de opvolging
aldaar heeft gesproken.
„Ik heb toen in alle openhartig
heid mijn bezwaren naar voren
mogen brengen: de bezwaren
tegen een benoeming in Neder
land waar ik vijftien jaar weg
was, bezwaren tegen het achter
laten en verlaten van het een
heidssecretariaat".
Kardinaal Willebrands ontkent
ten stelligste dat hij één of zelfs
tweemaal geweigerd zou hebben
de benoeming te aanvaarden. In
de loop van november, begin
december, zijn er opnieuw en
meer oriënterende gesprekken
geweest, en tenslotte vroeg de
aangezochte opvolger van kardi
naal Alfrink bedenktijd.
„Geen weken of maanden, hoor,
drie dagen, en toen heb ik in
een gesprek met kardinaal Bag-
gio, de president van de congre
gatie voor de bisschoppen, mijn
bereidheid verklaard", zoals
kardinaal Willebrands het zelf
uitdrukt. Dat was tien decem
ber. Tien dagen later werd de
benoeming openbaar.
De bezwaren tegen het verlaten
van zijn belangrijke oecumeni
sche sleutelpositie vielen weg,
omdat beslist werd dat kardi
naal Willebrands ook als rege
rend aartsbisschop die een-
heidszoekende funktie zou blij
Als oudste zoon uit een gezin van negen kinderen is de
nieuwe aartsbisschop van Utrecht - de achtenzestigste sinds
de Heilige Willibrord - zesenzestig jaar geleden op 4 septem
ber in het Noordhollandse Bovenkarspel geboren.
Johannes Gerardus Maria Willebrands studeerde in Hageveld
en Warmond en promoveerde in 1937 cum laude in Rome
op een studie over Newman. Hij keerde later in Warmond
terug, waar hij professor en directeur werd tot 1946 toen
hij in het oecumenische werk ging. Als voorzitter van de
St.-Willibrordvereniging richtte hij in 1952 de internationale
"katholieke conferentie voor oecumenische vragen" op, die
levendige betrekkingen onderhield met de Wereldraad van
Kerken.
Toen paus Joannes in 1960 het secretariaat voor de eenheid
der christenen oprichtte, benoemde hij kardinaal Bea tot
president en mgr. Willebrands tot secretaris. Bij de dood van
kardinaal Bea in 1969 werd hij voorzitter. Hij was toen al
tot bisschop gewijd (1964) en tot kardinaal gecreëerd (1969).
In Rome verwierf hij zich de bijnaam van "De vliegende
Hollander" vanwege zijn vele reizen, met name naar Genève,
de zetel van de Wereldraad van Kerken en naar de patriar
chen van de orthodoxe kerken. Samen met kardinaal Bea
heeft hij grote invloed uitgeoefend op het concilie. Dat met
name de verklaring over dè joden erdoor kwam is vooral
de verdienste geweest.van Willebrands.
Hij bereidde ook de deelname voor van de orthodoxe kerken
aan het concilie, alsmede de befaamde ontmoeting van de
panorthodoxe patriarch Athenagoras en paus Paulus, alsme
de de opheffing van de wederzijdse banvloek van Rome en
Constantinopel.
Als secretaris voor de eenheid nam hij deel aan de officiële
gesprekken met de anglicaanse gemeenschap, de lutherse
wereldfederatie, de presbyteriaanse alliantie, de methodisti
sche wereldraad en de Wereldraad van Kerken.
Naast zijn functie als president van het eenheidssecretariaat
is kardinaal Willebrands lid van de congregaties voor de
geloofsleer, voor de oosterse kerken, voor de sacramenten
en de goddelijke eredienst, voor de evangelisatie en voor de
katholieke opvoeding, alsmede van de pauselijke commissie
voor de herziening van de codex van het latijns kerkelijk
recht en van de commissie voor oos,ters kerkelijk recht. Hij
heeft vijf ere-doctoraten.
Van onze verslaggevers
„De oecumene in Nederland
kan onder kardinaal Wille
brands weer verder". Dat is
de verwachting van de voor
zitter van de Nederlandse
Raad van Kerken, Prof. dr. H.
Berkhof, zoals hij die uitsprak
in een eerste reactie op de
benoeming van Kardinaal Al-
frinks opvolger.
Meer in het algemeen om
schreef prof. Berkhof zijn ge
voelens na het bekend worden
van het nieuws als „positief
afwachtend". „Het is niet
juist", zo waarschuwde hij,
„om het optreden van kardi
naal Willebrands als hoofd
van een kerk vol spanningen,
vast te pinnen op onze eigen
verwachtingen".
Voor dr. A. van den Heuvel,
secretaris-generaal van de Ne
derlands Hervormde Kerk is
het feit dat de nieuwe leider
van de Nederlandse kerk-pro-
vincie zijn presidentschap van
het Vaticaanse secretariaat
voor de eenheid blijft vervul
len een reden om „extra ver
heugd te zijn" met de benoe
ming. Volgens dr. Van den
Heuvel is kardinaal Wille
brands
zijn vak, „ook al behoorde hij
de laatste jaren niet tot de
radicaalste oecumenici".
Deken J. Th. Joosten uit Echt
reageert op de benoeming:
„Het zal best goed zijn. Ik ken
kardinaal Willebrands niet
persoonlijk, maar heel de kerk
ziet hem als een groot man.
Als de H. Vader zo'n man naar
Nederland stuurt, lijkt het mij
een duidelijke zaak dat dit ook
gebeurt uit bezorgdheid over
de situatie van de kerk hier".
Mgr. Simonis toonde zich met
de benoeming „erg gelukkig".
Hij vindt het een bewijs van
de grote liefde van de paus
voor de kerk in Nederland dat
de H. Vader „zijn rechter
hand" afstaat.
Dat de keuze van de paus op
mgr. Willebrands is gevallen,
is ook in Romeinse kringen en
in de Italiaanse pers onver
deeld positief ontvangen. De
assistent-generaal van de Au
gustijnen, pater A. van der
Weijden en de Kruisheer dr. P.
Rutten spraken van „een
prachtkans om door middel
van de persoon van kardinaal
Willebrands de eenheid in Ne
derland te bevorderen".
ven uitoefenen. Zijn ervaring en
vele contacten zouden immers
onverantwoord plotseling opzij
worden geschoven.
Een bezwaar tegen zijn benoe
ming in Utrecht zou kunnen zijn
geweest, dat de kardinaal niet
uit het aartsbisdom, maar uit
een ander bisdom, uit Haarlem
stamt „Ik ken nog te weinig
geestelijken, te weinig leken die
een rol spelen in Utrecht Ik
meen de algemene problemen
die de kerk beroeren wel te
kennen, maar ik mis de precieze
invalshoek voor het aartsbis
dom nog. Ook voor wat betreft
het concilie en de documenten
geldt dat tekort. Wat er over de
oecumene gezegd en geschreven
is, ken ik goed, de teksten op
het terrein van de pastoraal van
een bisdom minder, omdat het
ook nooit praktisch op mij van
toepassing was".
Man van vertrouwen
De uiteindelijke beslissing van paus Paulus inzake de opvolging
van kardinaal Alfrink is geen verrassing geworden. Primaat van
de Nederlandse kerkprovincie wordt dan misschien niet de man
die in het Utrechtse aartsdiocees de meesten het liefst benoemd
zouden hebben gezien, maar wel de kanshebber, die qua ervaring
en veelzijdigheid de beste aanbevelingen voor een functie als
kerkelijk leider bezat.
In velelerlei functies is kardinaal Willebrands trouwens als zodanig
reeds opgetreden, eerst in de Nederlandse kerkprovincie, later in
de internationale kerk en wel op bijzonder belangrijke posten.
Kardinaal Alfrinks opvolger kent de problemen van de gespleten
christenheid als weinig anderen. Hij heeft zich bij de behandeling
van deze problemen een bekwaam vertrouwensman van de paus
getoond.
Met de problemen van de verdeeldheid der Nederlandse katholie
ken heeft hij minder te maken gehad. Toen die een dieptepunt
bereikten lag zijn taak op internationaal terrein. Maar iedereen
zal moeten onderschrijven dat kardinaal Willebrands de kunst
verstaat van het luisteren, alsmede dat hij tegen moeilijke opdrach
ten opgewassen is gebleken. Wat het luisteren naar anderen betreft:
hij zelf zei zaterdag bereidheid daartoe nu belangrijker te vinden
dan een eigen 'program'.
Bij de profielbeschrijving welke vele Nederlandse katholieken voor
zichzelf van de opvolger van kardinaal Alfrink gemaakt hebben,
is opvallend vaak naar voren gekomen, dat de Nederlandse primaat
een bruggenbouwer zou moeten zijn. Aan dit patroon beantwoordt
de man die paus Paulus zijn vertrouwen gaf.
Wij hopen dat hij aller vertrouwen zó krijgen zal van jong en
oud dat de heropleving van de kerk in Nederland in de diepte
en breedte merkbaar worden zal.
(Van een onzer verslaggevers)
RIJSWIJK Kardinaal Willebrands is een
zeer evenwichtig rustig en wijs man. Er zijn
er, die op het eerste gezicht menen, dat hij
saaiig is, maar dat is hij in de verste verte
niet. Het is een bijzonder opgewekt en harte
lijk mens, met veel gevoel voor humor. Iede-
reenl, die hem leert kennen, gaat graag met
hem om."
Aldus schetst oud-hoofdlegeraalmoezenier P.
Schoonebeek uit Rijswijk de nieuwe aartsbis
schop van Utrecht, met wie hij al tientallen
jaren zeer goed bevriend is, sinds het moment,
dat priesterstudent Willebrands van de redemp
toristen naar het klein-seminarie Hageveld
kwam om daar zijn studie voort te zetten.
Pastor Schoonebeek schetst hem verder als een
zeer erudiet en zeer intelligent man: "Hij weet
veel en wat hij weet, weet hij voor altijd. Hij
heeft de namen en omstandigheden van duizen
den mensen in zijn hoofd staan. Dat hangt ook
samen met zijn zeer grote pastorale inslag. Hij
heeft een bijzondere zorg voor mensen. Als we
met vakantie gaan moeten we voortdurend
omweggetjes maken om iemand even te bezoe
ken. Hij heeft over de hele wereld een patroon
gespannen van mensen, die zijn vrienden zijn
geworden."
Pastor Schoonebeek kan zich niet voorstellén,
dat kardinaal Willebrands vijanden heeft. "Dat
is des te opmerkelijker, omdat hij een echte
bestuurder is, die weet wat hij wil en niet wil.
Als hij beslissingen neemt hoef je niet te vragen
hoe het zit. Het zal natuurlijk wel wat van hem
vergen om in de gecompliceerde situatie hier
thuis te raken, maar ook in Rome zijn er
donflictsituaties en daarmee heeft hij echt wel
leren leven. Hij zal een controversionele situatie
best aankunnen. Het is geen zachtgekookt ei
tje."
Paus Johannes was erg op mgr. Willebrands
gesteld. Als deze is hij altijd even fris en
opgewekt, een aangenaam mens, die zich niet
als een asceet presenteert en het leven weet
te waarderen. Hij rookt graag een goede sigaar,
leest graag een goede roman en ziet graag een
goede film. Hij staat heel erg open voor het
cultuurgebeuren. Hij spreekt gemakkelijk en
helder; in het Frans, Duits, Engels en Italiaans
even vlot als in zijn moedertaal. Daarbij geniet
hij een uitstekende gezondheid.
Pastor Schoonebeek ziet mede daarin de oor
zaak, dat hij zo veel werk weet te verzetten.
Maar ook in de gave om zijn werk goed te
organiseren en de juiste medewerkers te kiezen.
Kardinaal Bea, zijn vroegere chef bij het secre
tariaat voor de eenheid zei al van hem: "Ik heb
de allervolmaakste secretaris, die ik me denken
kan".
Pastor Schoonebeek heeft nog een getuige bij
de hand en wel de befaamde Franse Theoloog
Congar, die "een erg hoge pet" van Willebrands
op heeft. In een van zijn boeken omschrijft
Congar de nieuwe aartsbisschop van Utrecht
als een bijzonder wijze man, die in heel zijn
bestuursloopbaan geen onhandigheid heeft be
gaan en als een bijzonder fijn en delicaat mens.
"Het is mijn kandidaat voor het pausschap,"
zegt Congar, "maar hij zal wel geen kans
hebben."
Onder zijn vele vooraanstaande vrienden in de wereld telt kardinaal Willebrands ook
dr. Michael Ramsey, de vroegere aartsbisschop van Canterbury, die hem hier hartelijk
welkom heet.
Kardinaal J. G. M. Willebrands
Wijding tot titulair bisschop van Mauriana eind juni 1964
