Assemblee van Wereldraad van Kerken
zware proef voor voortgang oecumene
Westduitse synode bepleit
betere bescherming van
rechten binnen de kerk
Weer spanning in Chili
tussen kerk en regering
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1975
Alle
rassen
stammen
en
talen
In Nairobi, de
hoofdstad van de
Oosta/rikaanse
staat Kenia, wordt
morgen in het
conferentieoord
Kenyatta, de vijfde
assemblee van de
Wereldraad van
Kerken geopend.
De assemblee, die
eenmaal in de
zeven jaar wordt
gehouden en de
koers van de
wereldraad dan
ook voor jaren
vastlegt, duurt
maar liefst tot 10
december.
Zo'n 2500 mensen
uit alle delen van
de wereld komen
bijeen. Ze
vertegenwoordigen
271 kerken, van
Amerikaanse
protestantse kerken
tot de
Russisch-orthodoxe
kerk, van
Zuidafrikaanse
bantukerken tot de
oud-katholieke
kerk van
Nederland.
Dit keer zijn zeker
twintig procent van
de deelnemers
vrouwen, (bij de
vorige assemblee in
Uppsala in 1968
was dat cijfer
negen). Zeker tien
procent van de
deelnemers is
jonger dan dertig
jaar; veertig
procent is leek.
Tachtig procent
van de deelnemers
heeft nooit eerder
een assemblee
meegemaakt.
Negenendertig
kerken zijn voor
het eerst
vertegen woordigd.
De Heilige Stoel,
die geen lid is van
de wereldraad,
maar wel in
sommige
commissies
meedoet, stuurt
zestien waarnemers
naar Nairobi,
onder wie dr.
Marga Klompé. De
Nederlandse
katholieke
kerkprovincie
stuurt als
waarnemers prof.
dr. F. Haarsma en
prof. dr. J. C.
Groot. Dr. H. A. M.
Fiolet, de secretaris
van de
Nederlandse Raad
van Kerken, die
katholiek is, wordt
door deze raad
afgevaardigd.
De Nederlandse
hervormde kerk
stuurt onder
anderen dr. A. H.
van den Heuvel, de
secretaris-generaal
van die kerk en de
bekende
ontwikkelingseco-
noom, prof. dr. H.
Linneman. Het
thema van de
assemblee is:
„Jezus Christus
bevrijdt en
verenigt".
(Van onze speciale_ verslaggever in Nairobi,
Kees Waagmeester)
Wat is de Wereldraad van Kerken? Het zou de moeite
waard zijn die vraag eens aan een stel willekeurige
Nederlanders voor te leggen. Uw streng gereformeer
de buurman, die zich de laatste jaren niet meer op
de hoogte heeft gesteld van wat de wereldraad doet,
omdat hij er niet zoveel mee op heeft, zal zeggen,
dat de raad zo niet is opgericht dan toch zeker sterk
beinvloed wordt door het communisme.
Uw andere eveneens gerefor-
meerde buurman, van een wat
progressiever snit, zal u duide
lijk maken dat de wereldraad
van kerken een van de weinig
kerkelijke organisaties is die
consequent voor rechtvaardig
heid en menselijke waardigheid
opkomt Overal ter wereld.
Prinses Wilhelmina zei in 1960
naar aanleiding van de tamme
reacties van de wereldraad op
het bloedbad in het Zuidafri
kaanse Sharpville: „De wereld
raad komt weer met de nacht
schuit". Maar inmiddels zijn de
zaken wel veranderd. Vooral de
laatste jaren is de neiging bij de
wereldraad te wijzen op zijn
theologische activiteiten erg
sterk. Want het beeld van de
wereldraad werd door de publi
citeit rondom programma's als
dat ter bestrijding van het racis
me, al te werelds.
Merkwaardig toch. Heeft de be
strijding van het racisme overal
ter wereld niet alles te maken
met het evangelie dat de 271
lidkerken zeggen te brengen?
Wat heeft voorrang
En daar zitten we dan midden
in een vraag die de wereldraad
al sinds zijn oprichting in 1948
bezighoudt, moet er voorrang
worden gegeven aan de theolo
gische en kerkelijke vragen of
aan de sociale en politieke? Bij
na niemand durft hardop zijn
verwachtingen over de komende
assemblee te geven, maar toch
lijkt het erop, dat de slingerbe
weging dit keer wat meer de
kant van de theologische en ker
kelijke vragen opgaat.
Maar wie zal daar iets zinnigs
over kunnen zeggen? De assem
blee is uitvoerig voorbereid,
maar de praktijk heeft al eerder
uitgewezen, dat toevallige ge
beurtenissen het gezicht van een
assemblee uiteindelijk kunnen
bepalen. In 1968 werd juist
voordat hij in Uppsala de ope
ningsrede zou uitspreken ds.
Martin Luther King in de Ver
enigde Staten vermoord. De as
semblee reageerde daar uite
raard geschokt op. De wereld
raad versnelde zijn program
ma's voor gerechtigheid en te
gen racisme.
Wat bepaalt het klimaat op zo'n
assemblee? In de eerste plaats
datgene, waardoor de wereld
raad sowieso wordt bepaald: de
uitdrukkelijke aanwezigheid
van de derde wereld, die zeer
zelfverzekerd is. De derde we
reld heeft niets te verliezen.
„Het zuiden kan de program
ma's van de wereldraad alleen
maar toejuichen", verklaarde
dr. Philio Potter, de secretaris
generaal van de wereldraad
eens, „In tegenstelling tot de
noordelijke kerken, die te ma
ken hebben met groepen en per
sonen die wantrouwend staan
ten opzichte van de raad".
Volgens de Westindiër dr. Potter
wordt de betrokkenheid van de
gemeenten op de wereldraad
minder. De assemblee zal wegen
moeten vinden om die kloof te
overbruggen. David Gill, een
staflid van de wereldraad zei in
een interview, dat Nairobi best
eens het einde zou kunnen bete
kenen van de oecumenische be
weging.
„In feite wordt dit door sommi
ge mensen voorspeld. Die zeg
gen dat in Nairobi sommige ker
ken uit de rijke landen het zul
len opgeven, omdat ze de oecu
menische beweging te pijnlijk
vinden om nog verder te verdra
gen. Ze zullen de communicatie
banden eenvoudig doorsnijden
en ophouden te luisteren naar
de kerken van de arme landen."
Jok dr. Potter vraagt zich af
wat de oecumene betekent voor
sommige kerken in het rijke
noorden die in de verleiding
worden gebracht hun financiële
bijdragen aan de wereldraad te
verminderen, omdat de raad
programma's heeft waarmee ve
len van hun leden en de geves
tigde machten in hun landen het
niet eens zijn.
Aanslingeren
De vraag is welke richting de
wereldraad in moet. Wellicht
moeten er programma's worden
afgesloten, omdat ze te duur
zijn. Prof. Berkhof, de voorzit-
Dr. Marga Klompé ...Vaticaan....
ter van de Nederlandse Raad
van Kerken die al twintig jaar
meedraait in het centraal comité
van de wereldraad, maar dit
keer voor het eerst de assem
blee niet bezoekt, zou dit op
zichzelf toejuichen.
Hij vindt dat de wereldraad din
gen moét aanslingeren die door
andere internationale organisa
ties worden overgenomen. Dat
gebeurt in de praktijk ook wel.
Verschillende organisaties van
de Verenigde Naties zijn door
de kerken een stuk verder ge
holpen.
Maar Berkhof vindt, dat het
geld dat vrijkomt door afgesto
ten actieprogramma's, moet
worden gebruikt op nieuwe
plaatsen. Hij gelooft dat we har
dere actiemodellen nodig heb
ben dan acties als het afzonde
ren van twee procent van je
persoonlijke budget, om de
kloof tussen arm en rijk te Over
bruggen. Dat is natuurlijk een
ontwikkelingsvraag waarvan
men zich kan afvragen wat de
Wereldraad van Kerken er mee
te maken heeft Maar een man
als Berkhof heeft al zo vaak met
zijn broeders uit andere delen
van de wereld om één tafel ge
zeten, dat hij geen verschil meer
ziet tussen belijdenisvragen en
vragen van de verdeling van de
rijkdom.
En dat is wel één van de grote
pluspunten van de wereldraad.
De kerken komen in de raad
voor de gezamenlijke vragen
van de diepste menselijke noden
en behoeften te staan: je ver
houding tot God en je verhou
ding tot de naaste. Dat het botst
als je samen het grote gebod
(God liefhebben en je naaste als
jezelf) probeert waar te maken
is vanzelfsprekend. De rijke lan
den schijnen wat te verliezen te
hebben, maar in feite hebben ze
veel te winnen.
Zes secties
Natuurlijk zullen theologische
vragen veel aandacht krijgen.
Die zullen vooral behandeld
worden in sectie I, waar gespro
ken wordt over „Christus van
daag belijden". In sectie II
wordt gesproken over „de voor
waarden voor eenheid". Maar
wie mocht denken dat er nog
altijd wordt gestreefd naar één
orgariisatprische eenheid van
een wereldkerk die heeft het
mis. Allang is men tot de ont
dekking gekomen dat slechts (of
misschien juist zelfs) eenheid in
verscheidenheid mogelijk is. Ie
dere kerk of groep van kerken
brengt haar eigen karakter en
accenten mee.
In sectie III wordt gesproken
over „de wereld op zoek naar
gemeenschap". Dat gaat over de
dialoog met andere godsdienst
en, culturen en ideologieën. Ook
weer een typisch onderwerp
voor de wereldraad, want ker
ken zijn er in alle culturen, in
landen met allerlei ideologieën.
Sectie IV handelt over „opvoe
ding tot bevrijding en gemeen
schap". De vragen van het on
derwijs en de opvoeding beho
ren vooral de kerken bezig te
houden.
Sectie V spreekt over „bevrij
ding door gerechtigheid". In de
ze sectie zullen kwesties als ra-
het vraagstuk van de macht,
technologie en het menselijk le
ven". In deze sectie zullen onget
wijfeld de gedachten van de En
gelsman Schumacher een rol
spelen, die pleit voor een tech
nologie op de schaal van de
mens. Zijn boek „Hou het klein"
Gezamenlijk vragen naar
diepste noden en
behoeften van mensen
cisme en discriminatie van min
derheden worden behandeld.
Ook hier is het zaak te bekijken
wat de wereldraad de afgelopen
jaren bereikte en wat de wereld
raad te doen staat Met name
het programma ter bestrijding
van het racisme staat in de
schijnwerpers van de belang
stelling.
Sectie VI tenslotte handelt over
„ontwikkelingssamenwerking
handelt daarover en neeft tij
dens de voorbereiding van de
assemblee al veel werk gedaan.
Aandeel Nederland
Speelden de Nederlanders vroe
ger de eerste viool met andere
westerse landen, nu is de ver
wachting heel anders. Dr. Van
den Heuvel schreef in het boek
je „Eenheid door bevrijding",
dat de Nederlandse kerken in
Nairobi maar een druppel in de
emmer zijn:
„De tijd waarin grote Neder
landse oecumenici (Visser 't
Hooft, Kraemer, Hoekendijk,
Patijn en Berkhof) de gang van
de wereldraad indringend be
paalden is voorbij. De nieuwe
lichting Nederlanders zal haar
partij wel meeblazen, maar het
zou onverstandig zijn van deze
delegatie meer te verwachten
dan bijvoorbeeld van die uit
Zweden of Australië. Werken ii
het kader van de wereldraad
betekent allereerst een lesje in
nederigheid leren. In Nairobi zal
er veel te luisteren zijn.
De voorwaarden om mee te mo
gen doen in de internationale
oecumene zijn verzwaard. Ken
nis, respect voor de ander, kop
pig geloof in de eenheid van
Gods kerk, bereidheid tot veran
deren en een zekere verbeel
dingskracht hebben lange tijd
als stille voorwaarden gefunc
tioneerd. Maar in de laatste tien
jaar is daaraan een zware con
ditie toegevoegd: de bereidheid
eigen denken en handelen te
toetsen aan de vraag of we bev
rijdend bezig zijn of niet".
We zullen het hier in Nairobi op
de voet proberen te volgen.
van dit document is de ruim
80-jarige nestor van de kath
olieke sociale wetenschappers,
prof. dr. Oswald von Nell-
Breuning.
Zelfs bij kerkse arbeiders, al
dus het rapport, leeft de onuit
roeibare overtuiging, dat de
kerk het met de rijken en
machtigen houdt en tegen de
arbeiders is. Deze overtuiging
wordt tegenwoordig onder
meer gevoed, wanneer de kerk
zich gereserveerd opstelt te
genover die politieke partij,
die zich tientallen jaren uitge
geven heeft als arbeiderspartij
en ook nu nog als volkspartij
verklaart dicht bij de arbei
ders te staan. In casu de socia
listische partij van Duitsland.
Maar, zegt het rapport, de
kerk was in het verleden vaak
tot die terughoudendheid ge
noodzaakt. Voor de toekomst
is die terughoudendheid ook
niet uitgesloten. Die moeilijk
heid kan volgens het rapport
pas worden opgeruimd, wan
neer de andere partijen, die
meer de sympathie der kerk
genieten, de belangen der ar
beiders even goed of beter be
hartigen en wat minder de in
druk wekken werkgeverspar
tijen te zijn.
oproept de subjectieve rechten
der burgers te eerbiedigen,
maar deze ook voor haar eigen
gelovigen veiligstelt
De ordening kan er ook toe
bijdragen „de gevoelens van
onmacht der gelovigen" op te
heffen. Deze regeling van de
„burgerrechten" der katholie
ken houdt zich buiten de com
petentie van het kerkelijke ge
zag inzake leer, liturgie, ver
kondiging en sacramenten.
De synode hield zich ook bezig
met de behandeling van het
rapport over de situatie der
arbeiders in kerk en maat
schappij. Geestelijke vader
De rechten der gelovigen bin
nen de rJc. kerk dienen in de
toekomst efficiënter te wor
den beschermd. Met dit doel
heeft de synode der Westduit
se bisdommen een „ordening
van het kerkelijke bestuurs
recht" opgesteld en als votum
ter goedkeuring aan de paus
voorgelegd.
Deze verordening, die voorziet
in de oprichting van arbitrage
commissies en bestuursrecht-
banken, regelt de rechtswegen
en procedures. De Westduitse
synode verzoekt de paus een
kaderregeling voor de hele
kerk te treffen of de Duitse
bisschoppen te machtigen een
derdelij ke regeling in West-
Duitsland voor te bereiden.
Volgens de rapporteur van de
commissie, die deze ordening
heeft voorbereid, dr. Walter
Bayerlein, draagt de ordening
bij tot meer gerechtigheid en
vrede binnen de kerk zelf. Te
gelijk wordt daardoor de ge
loofwaardigheid van de kerk
bevorderd, wanneer zij niet al
leen de regeringen en staten
Prof. Kuitert blijft pre-adviseur van gereformeerde synode
Met grote meerderheid, heeft
de gereformeerde synode deze
week besloten dat prof. dr.
H.M. Kuitert in zijn rechten
van pre-adviseur van deze sy
node niet zal worden beknot
Een aantal kerkeraden en en
kele kerkleden hadden name
lijk bezwaren tegen het pre-
adviseurschap van deze hoog
leraar ingediend vanwege hun
verontrusting over uitlatingen
van prof. Kuitert inzake de
binding aan de belijdenisge
schriften van de kerk.
Andere bezwaren tegen deze
hoogleraar, met name inzake
sommige van zijn opvattingen
in het boek "Zonder geloof
vaart niemand wel", waarover
eveneens brieven van een aan
tal kerkeraden en kerkleden
waren binnengekomen., heb
ben de synode een hele dag
beziggehouden. Niet minder
dan zevenendertig sprekers
vroegen het woord. Hun visies
varieerden van "blijde herken
ning" tot „miskenning van de
gereformeerde belijdenisge
schriften", waarbij ongeveer
evenveel stemmen pro als con
tra te beluisteren waren.
'Als discussiestuk fungeerde
het rapport van een synode
commissie, die daarin onder
meer conculeerd'e dat prof.
Kuitert de binding aan het be
lijden der kerk een achterhaal
de methode van waarheidsbe
waking acht, die in strijd is
met de beperkte menselijke
kennis van God en daarom
niet dwingend kan worden op
gelegd.
Over zijn bedoelingen zei prof.
Kuitert onder meer, dat het
hem gaat om een raam, waar
binnen christenen zich in de
toekomst zullen moeten ver
antwoorden over hun geloof.
Want niet-christenen moeten
weten waarom het christelijk
geloof geen bijgeloof is. Er
moeten redenen worden aan
gegeven waarom christenen
Christus volgen. Dat is geen
niouw-lichterij, dit sluit volle
dig aan bij de gereformeerde
traditie, zei hij.
Prof. Kuitert achtte het een
misverstand te menen dat hij
zou ontkennen dat geloof uit
openbaring voorkomt. Inte
gendeel. Maar tegenover niet-
christenen kan zijns inziens
een christen zich daar niet op
beroepen, omdat het nu juist
een geloofsinhoud is. Nu wij
binnen de kerk niet meer de
zelfde taal spreken, aldus de
hoogleraar, kunnen we de weg
naar waarheid en eenheid al
leen vinden via de dialoog zon
der dwang.
De spanningen tussen de Chi
leense militaire junta en de
kerken in Chili hebben een
nieuw hoogtepunt bereikt.
Generaal Pinochet, chef van
de militaire junta, heeft de
opheffing geëist van het inter
kerkelijke samenwerkingsco-
mité voor de vrede in Chili.
In onmiddellijke aansluiting
daarop is kardinaal—aartsbis
schop Raul Silva Henriquez
van Santiago naar Rome ge
gaan om met het Vatikaan
overleg te plegen.
Het comité voor de vrede werd
na de militaire staatsgreep in
Chili in 1973 opgericht voor de
hulpverlening aan de gevange
nen en hun families. Voorzit
ters van het comité, waarin
katholieken, protestanten en
joden samenwerkten, waren
de Lutherse bisschop Helmuth
Frenz en de katholieke bis
schop Fernando Ariztia.
Bisschop Frenz zag zijn ver
blijfsvergunning ingetrokken,
terwijl hij begin oktober deel
nam aan een vergadering in
Genève. Bisschop Ariztia, aan
vankelijk hulpbisschop van
Santiago, werd overgeplaatst
naar het achthonderd kilome
ter van de hoofdstad verwij
derde Copiao, waarbij contac
ten met aartsbisschop Silva
Henriquez soms daadwerke
lijk werden verhinderd.
Het comité voor de vrede heeft
een communiqué uitgegeven,
waarin wordt bevestigd, dat
generaal Pinochet de ophef
fing van het comité heeft
geeist om „nog ernstiger me
ningsverschillen" tussen rege
ring en kerk, in casu de R.K.
kerk, te vermijden. Kardinaal
Silva Henriquez heeft in ant
woord op de eis van Pinochet
zijn uitdrukkelijke steun aan
het adres van het comité uitge
sproken en verklaard, dat het
comité „humanitair en evange
lisch werk" verricht
In een communiqué samen
met de andere kerkgenoot
schappen en met de joodse
gemeenschap wordt verder
verklaard, dat de activiteiten
voor eerbiediging van de rech
ten van de mens zullen wor
den voortgezet „binnen het ka
der van de kerkelijke instan
ties". Het communiqué deelt
tenslotte nog mee, dat reeds
negen leden van het comité
zijn gearresteerd.
Maatregelen van de militaire
regering tegen het comité voor
de vrede werden reeds enige
tijd verwacht Het comité had
namelijk een grondige docu
mentatie opgebouwd van de
vele schendingen van de rech
ten van de mens door de rege
ring. Het comité verleende bo
vendien zoveel als in zijn ver
mogen lag, hulp aan de dui
zenden politieke gevangenen.
Bijzonder kwalijk nam de re
gering Pinochet het, dat het
comité zijn humanitaire hulp
ook uitstrekte tot leden van de
linkse revolutionaire bewe
ging, de M.I.R. Kardinaal Silva
Henriquez heeft over deze
hulpverlening gezegd, dat het
een evangelische eis is men
sen, die in gevaar zijn, te hel
pen, wat hun politieke overtui
ging ook zij.
Gelukwens bisschoppen
aan kerk van Suriname
Namens de bisschoppenconfe
rentie van Nederland heeft
kardinaal' Alfrink aan zijn
ambtsgenoot van Paramaribo,
mgr. L. Zichem, een schrifte
lijke gelukwens gestuurd bij
gelegenheid van de onafhan
kelijkheid van Suriname.
Hierin wordt het verheugend
genoemd dat het Surinaamse
volk ais zelfstandige natie kan
sen krijgt om met behoud van
het beste der onderscheiden
culturen eigen identiteit tot
uitdrukking te brengen.
In de voorbije eeuwen aldus
de brief, zijn het Nederlanders
geweest die om economische
motieven mensen uit andere
werelddelen naar Suriname
hebben gehaald. Terwijl Ne
derland uitgroeide tot een wel
vaartsstaat met sociale zeker
heid voor elke burger, is Suri
name hierin ten achter geble
ven.
„De solidariteit van het Neder
landse volk via de toegezegde
ontwikkelingssamenwerking
in de komende jaren moge
ertoe bijdragen dat Suriname
zijn eigen plaats vindt in het
Caraibisch gebied van Zuid-
Amerika", zo zegt de brief.
„Mede in hun houding ten
aanzien van de Surinamers in
ons land mogen de katholie
ken in Nederland blijk geven
van solidariteit met het nu
onafhankelijk geworden Suri
name, welke solidariteit zich
niet moge beperken tot het
economisch terrein, maar ui
teindelijk gericht moge zijn op
de gehele mens".
Dr. Philip A. Potter ...secretaris-generaal.
