Werken in
Amerika's
nucleaire
centrum
"We moeten eerst door een dal
en dan de schouders eronder"
„ZONDER
MORELE
SCRUPULES
EN
ZONDER
JE
HOOFD
TE
VERLIEZEN"
(Van onze correspondent Jona
than Steele)
OMAHA, Nebraska Op het
hoofdkwartier van het strategi
sche luchtcommando, het on
dergrondse centrum voor het
gigantische nucleaire arsenaal
van de Verenigde Staten,
maakt men zich geen zorgen
over een situatie zoals die ge
schetst is in de film Dr. Stran-
gelove, dat iemand op het ver
keerde ogenblik een projectiel
af zou vuren.
In de afgelopen dagen hebben
zich twee gevallen voorgedaan
van luchtmachtofficieren, die
uit de dienst verwijderd zijn,
omdat zij twijfels- geuit hadden
over het drukken op de atoom-
knop.
Bij een opleidingscursus zei
John Vandermolen uit Spoane,
Washington, tegen zijn superieu
ren dat hij geen scrupules zou
hebben over het gebruik, van
kernwapens tegen militaire doe
len. Maar hij had er morele en
religieuze bezwaren tegen om
rechtstreeks verantwoordelijk te
zijn voor het afvuren van een
projectiel op een bevolkingscen
trum. Hij werd prompt doorver
wezen voor een aantal consulta
tiezittingen.
Uit een verzoek om herstel van
dienstverband en achterstallige
betaling dat hij heeft gedepo
neerd bij de kantonrechter,
blijkt dat Vandermolen daarna
een gesprek heeft gehad met het
hoofd van de opleiding, kolonel
John A. Walker jr. Deze luister
de met sympathie naar hem en
legde Vandermolen uit dat al
leen de president van de Ver
enigde Staten ooit kon of zou
bepalen of kernwapens gebruikt
zouden worden om bevolkings
centra te vernietigen. Het lucht-
machtpersoneel zou zich zonder
meer bij die beslissing moeten
neerleggen.
Vandermolen werd toen aange
raden zich te laten overplaatsen
naar een andere tak van dienst.
Tegelijkertijd werd hem verze
kerd dat zijn carrière bij de
luchtmacht hierdoor niet in ge
vaar zou komen. Bij zijn over
plaatsing naar de luchtmachtba
sis Ellsworth in Noord-Dakota
kreeg hij echter te horen, dat
zijn geplande promotie tot kapi
tein was ingetrokken.
Een paar maanden later kwam
er abrupt een einde aan zijn
militaire loopbaan, o.a. wegens
„het niet tonen van aanvaard
bare leiderscapaciteiten" en
„een gebrek aan bereidheid om
de verplichtingen en verant
woordelijkheden te aanvaarden
die van een officier verwacht
worden".
Vorige week werd nog een offi
cier, majoor Harold Hering uit
Illinois, die er al twintig jaar
dienst had opzitten, tegen zijn
zin met vervroegd pensioen ge
stuurd omdat hij bij een soort
gelijke cursus had gevraagd hoe
hij er ooit zeker van zou kunnen
zijn dat een bevel om raketten
te lanceren gewettigd zou zijn
en niet „een irrationele daad,
hoe ondenkbaar dan ook" van
de president.
De luchtmacht houdt vol dat
zulke gevallen uitzonderingen
zijn. Op het hoofdkwartier van
het strategische luchtcomman
do, waar bezoekers ontvangen
worden met de gladheid van een
goedgetraind publiciteitsappa-
raat, wordt wel het bestaan toe
gegeven van een „programma
voor de betrouwbaarheid van
de menselijke factor". Iedereen
die van nabij met kernwapens
werkt, maakt automatisch deel
uit van het programma, wat ex
tra onderzoek inhoudt en perio
dieke medische en psychiatri
sche controle. Ze willen echter
niet onthullen waar dat nu pre
cies op neerkomt
24 uur per dag zijn Amerikaanse toestellen in de lucht, direct gereed om als
commando-centrum te gaan optreden.
Bovendien „is ieder lid van een
bemanning verantwoordelijk
voor de andere leden", waaraan
haastig wordt toegevoegd, dat
dat niet inhoudt „dat je je ma
ten moet bespioneren". Maar je
wordt geacht de autoriteiten er
van in kennis te stellen als ie
mand die je kent ongewoon gro
te problemen heeft op finan
cieel, huwelijks- of een ander
gebied.
In dat geval kun je, volgens
woordvoerders van de lucht
macht, tijdelijk teruggetrokken
worden uit nucleaire operaties.
Je kunt trouwens op elk ogen
blik zelf verzoeken om ontheven
te worden.
Maar in beide situaties, die
„nogal vaak" voorkomen, is de
overplaatsing volgens de lucht
macht van tijdelijke aard en
heeft geen invloed op je verdere
carrière.
De man die op dit ogenblik
kapitein Vandermolen had moe
ten zijn is nu bezig de waarheid
hieromtrent te ontdekken.
Van buitenaf gezien is het
hoofdkwartier een geelgekleurd
gebouw van drie verdiepingen,
dat eruit ziet als een pakhuis.
Binnen moet je drie stel bezoe-
kersregisters tekenen, stalen
deuren door, die in geval van
nood gesloten kunnen worden
en het personeel insluiten met
een voedselvoorraad voor ver
scheidene weken, en dan kom je
op de commandogalerij, waar je
verzocht wordt om in de stoel
van de generaal plaats te ne
men.
Dan wordt er op de eerste knop
gedrukt. Op het bijna vijf meter
hoge scherm voor je schrijft de
computer in vierkleurige letters:
„Welkom op de commandopost,
mijnheer Jonathan Steele. God
zegene Amerika". Onder deze
Het Amerikaanse oorlogscommando bestudeert vijandelijke posities, een beeld dat
voorkomt in de film Dr. Strangelove.
boodschap projecteert de com
puter een afbeelding van de
Amerikaanse vlag.
De man belast met „Early War
nings" (een systeem van waar
schuwingsstations voor eventue
le aanvallen met raketten) roept
Groenland op. Over de radio
spreekt de instructeur met de
bemanning van de EC-135 lucht
macht-commandopost. Deze
commandopost in vliegtuigen
kan de zaak overnemen als het
centrum op de grond getroffen
zou worden. Er is altijd een van
deze toestellen op patrouille.
„Laat ons even weten hoe de
zaken staan. Wij hebben een
belangrijke gast op de comman
dogalerij". (Men begint te ver
moeden dat iedere bezoeker
prompt een belangrijke gast is).
„We vliegen op 9.000 meter
hoogte ergens boven het midden
van de Verenigde Staten", komt
het antwoord.
Met de rode telefoon, het sys
teem voor „Alarmfase één",
seint de instructeur naar meer
dan 150 raketbases en naar de
commandoposten van 50 eenhe
den over heel de wereld. De
enige telefoonverbinding, die de
instructeur niet demonstreert, is
de gouden telefoon die recht
streeks in verbinding staat met
de president en met de chefs
van staven.
Het strategische luchtcomman
do heeft het volste vertrouwen
in zijn talrijke beveiligingstech
nieken tegen vergissingen, die
een „per ongeluk" afvuren van
raketten moeten verhinderen.
Zij noemen dat de „positieve
controle". De speciale lucht
macht in permanente staat van
alarm werd in 1968 opgeheven.
Tegenwoordig heeft tegen de
dertig procent van de bommen
werpers en luchttankers een 24-
uurs staat van alarm op de
grond. Als ze eenmaal de lucht
ingestuurd zijn bij een nucleair
alarm, vliegen ze naar een vast
gesteld punt en moeten dan te
rugkeren, tenzij ze van de presi
dent opdracht krijgen om ver
der te gaan. Alleen in dat geval
lanceren zij hun wapens.
Er zijn drie man voor nodig, in
afzonderlijke ruimtes in het
vliegtuig, die allen tegelijk sleu
tels moeten omdraaien om de
raketten van hun lading te voor
zien. In de ondergrondse raket
bases moeten twee mensen sleu
tels omdraaien binnen twee se
conden na elkaar, terwijl twee
commandanten in een afzonder
lijke commandopost hetzelfde
moeten doen.
Het is de vraag of zij, als het
ogenblik gekomen is, allemaal
hun werk zullen doen. Een jon
ge officier stelde het zo: „Wij
hebben twee taken. De eerste is
te zorgen dat niemand zijn
hoofd verliest Dat is de negatie
ve kant De positieve is om er
voor te zorgfen dat iedereen han
delt zonder morele scrupules".
Toen nam hij dat een beetje
terug. „Dat is een te harde uit
drukking. Dat zou de indruk
wekken dat er hier een troep
koudbloedige moordenaars zit
Je erop voorbereiden om atoom
wapens te gebruiken is een on
gelukkige gedachte, maar het is
werk dat ook gedaan moet wor
den. En dan kunnen we maar
beter de beste mensen hebben
voor dit soort werk".
De bemanningen die deelnemen
aan de „programma's voor de
betrouwbaarheid van de mense
lijke factor" krijgen geen bij
zondere betalingen, extra verlof
of welke aanlokkelijke voorde
len dan ook. „Het is onze trots
die ons zo gemotiveerd maakt.
Bijna zonder uitzondering ge
looft iedereen hier in de taak
die wij hebben."
Copyright The Guardian
VARA'VOORZITTER
ANDRÉ KLOOS
HILVERSUM - Familieruzietjes en relletjes in ei
gen huis weerhouden VARA-voorzitter Kloos er
niet van de mening te huldigen, dat het feest
voorop moet staan nu de VARA 50 jaar bestaat:
"Er is veel om met trots op terug te zien. De VARA
heeft 50 jaar arbeid achter de rug. Dat betekent
een enorm stuk emancipatie van de werkende mens.
Het proces is trouwens nog volop aan de gang, de
overdracht van kunst en cultuur is nog maar net
begonnen. Het wegnemen van de culturele achter
stand bij een groot deel van de bevolking wacht
als nieuwe taak".
Wij werpen de heer Kloos tegen dat, als je wat de
VARA doet uitgaat van culturele verheffing van de
massa, je dan de kans loopt iets te bieden waarvan
een brede massa de waarde en de diepte niet kent,
waarom ze dus niet vraagt en waarvoor ze eigenlijk
ook moeilijk dankbaar kan zijn.
"Cultuurbeleid is per definitie een elitair beleid",
zegt de heer Kloos. "En als je vraagt of het zinvol
is feest te vieren, gezien de spanningsverhoudingen
binnen de VARA, dan moet ik zeggen, dat de
spanning voortvloeit uit het zoeken en het tasten
naar de vorm waarin die cultuur op radio en tv
moet worden gebracht. Iedereen heeft daar zijn
eigen opvattingen over. Binnen en buiten de VARA
heerst die vraag. Sommige pretenderen het ant
woord te kennen. Wij zoeken nog, in voortdurende
discussies over het eigen gezicht van de VARA.
Mensen, die weten hoe het moet, mogen hun
oordeel naar buiten brengen. Daar willen wij graag
een dialoog over aangaan."
Ofschoon de heer Kloos dit zeer algemeen bedoelt,
heeft hij hier toch de prominente PvdA-politici op
het oog, onder wie vier bewindslieden, die in een
open brief schreven, dat de VARA zich radicaler
moet opstellen. In deze brief wordt gewezen op de
werfkracht, waaraan aan de VARA verwante orga
nisaties hebben gewonnen door radicalisering en
vernieuwing in hun optreden. Deze politici denken,
dat nu het progressieve beleid van het kabinet de
steun van een groot deel van de kiezers ondervindt
de VARA meer kijkers en leden zal trekken als zij
zich ook progressiever zal opstellen. Zij zien radio
en tv vooral als politieke machtsmiddelen.
Niet doordacht
"Deze brief van een willekeurige groep VARA-le-
den", zo vervolgt de heer Kloos, "krijgt evenveel
aandacht als elke andere leden-groep van de VARA,
die met ideeën zou komen. Als goede democraten
zullen de briefschrijvers dat erkennen. De VARA
heeft veel leden en beschikt over de kanalen om
opvattingen onder de leden te ventileren. De vereni
gingsraad vormt het hoogste gezag in de VARA.
Wij kunnen geen beleid baseren op de inbreng van
groepen. De medewerkers-democratie is bij de VA
RA ver doorgevoerd. Daar hoor je eigenlijk te
weinig over, terwijl het een hels moeilijke zaak is
om zowel de leden als het personeel mede het beleid
te laten bepalen".
Als de heer Kloos spreekt over wat hij "hels
moeilijk" vindt, dan liggen de voorbeelden, proble
men voor het grijpen. Het tv-totaalprogramma "Vo
gel vrijdag", dat als een reeks was opgezet, werd
van de ene dag op de andere uit de vlucht genomen.
De radioreporters van de VARA werd aangezegd,
dat zij in hun berichten en commentaren meer
aandacht moesten geven aan de democratisch-socia-
listische stromingen in Portugal, door welke maatre
gel zij zich tekort voelden gedaan in begrip voor
het journalistieke métier. Twee maanden geleden
zat de heer Kloos als voorzitter van de onderne
mingsraad plotseling alleen aan tafel, toen de tien
leden, gekozen door het personeel, opstapten. Vijf
leden vonden dat zij te weinig speelruimte kregen
om de door hen nagestreefde belangenbehartiging
tot gelding te brengen en de vijf anderen verdwenen
om de mogelijkheid te scheppen voor een geheel
nieuwe raad. Die opdeling vijf-vijf wekte buiten de
kringen van de VARA geen verwondering. Er loopt
inderdaad een breuklijn recht door de VARA heen,
voor- en tegenstanders van bepaalde programmati
sche werkwijzen, die zelfs in de kantine elkaar
mijden en in het overleg vaak onoverbrugbare
tegenstellingen scheppen. Dit beeld zou echter onaf
zijn als we er niet aan zouden toevoegen de momen
teel in Hilversum heersende mening, dat de VARA
althans op papier het meest boeiende winterpro-
gramma biedt met veel eigen werk, gedurfde (dra
matische) produkties en het aanpakken van onder
werpen op sociaal-humaniserende wijze. En dat
heeft ongetwijfeld in de voorbereiding veel overleg
gevergd en indringend wederzijds begrip.
Geen grap
"Geheel in strijd met de wet op de ondernemingsra
den doet de VARA het momenteel zonder een
dergelijke raad", zegt de heer Kloos. "Dat is force
majeure en zeker geen farce majeure, want een
grap is het bepaald niet. Het is zelfs bijzonder naar,
omdat een aantal zaken blijft wachten waarin nodig
voorzien moet worden. Voor de opvolging van VA-
RA-secretaris Rengelink moeten candidaten gesteld
worden.
Wat de "Vogel vrijdag" betreft, de kwaliteit van dit
programma was niet boeiend. Het kon de aandacht
van de mensen niet vasthouden. De formule was
niet goed. Bij de VARA moet er plaats zijn voor
dit soort programma's, die gemaakt worden door
idealistische mensen, maar die moeten dan wel
gebracht worden op een manier die de mensen aan
hun toestel kluistert. Gebeurt dit op radio of tv niet,
dat heb ik als voorzitter de bevoegdheid in te
grijpen".
Hans Emmering, secretaris van de opgestapte on
dernemingsraad, sprak over de paranoïde situatie
bij de VARA, die het mogelijk maakt, dat het
bestuur altijd gelijk krijgt en altijd kan aantonen,
dat je op de verkeerde weg zit Je krijgt daardoor
een ontzettend machteloos gevoel. Treedt de heer
Kloos inderdaad autoritair op?
"De onderwerpen, waar het in dit soort gevallen
over gaat", aldus de heer Kloos, "zijn meestal nogal
politiek geladen. Daar heb je als voorzitter je
opvatting over na overleg met bestuur en hoofdbe
stuur. Met je visie kom je in het overleg. Je
presenteert dat met veel klem, dat is mijn discussie
methode, mijn overtuigingskracht Misschien be
schik ik over meer ervaring in het overleg, de
techniek daarvan. Ik sta als niet-gekozen voorzitter
als enkeling tegenover een groep".
Grijs geworden
Hier en daar hoor je zeggen, dat Kloos grijs gewor
den is bij de VARA. Kunt u dat onderschrijven?
"Mijn komst naar de VARA viel samen met de
leeftijd waarop je haar grijs kan worden. Ik ben
nu 53, zit 4,5 jaar bij de VARA en kan wel zeggen,
dat ik bij dit VARA-feest ook zorgen heb. Er
worden in bepaalde bladen stukken over de VARA
geschreven, die een enorme vertekening geven.
Hierin worden de dingen van één kant bezien. Dit
levert een onvolledig beeld op in een eenzijdige
belichting.
Dan zijn er slechts bepaalde groepen aan het woord.
Er zijn journalisten die de VARA omlaag proberen
te halen en mij bij de VARA onmogelijk te maken.
Ze gaan hun gang maar. De voorzitter heeft een
dikke huid, ofschoon sommige dingen heel pijnlijk
kunnen binnendringen. Toch hou ik het oog gericht
op de positieve dingen. Die zijn er ongetwijfeld. Er
komt een moment, dat iedereen zal aanvoelen, dat
het om de VARA zelf gaat We moeten eerst door
dit dal heen en dan de schouders eronder. Het zou
jammer zijn als de VARA aan invloed zou inboeten
juist nu de progressieve krachten in ons land goede
kansen geboden krijgen".
De heer Kloos kijkt naar buiten. Hij heeft de naam
een sportieve figuur te zijn. Hij tennist en ziet het
daarom buiten ongaarne regenen. Toch regent het
maar het weerbericht meldt het wegtrekken van
depressies en de komst van zonnige perioden. Er
wordt niet bij gezegd of dit ook voor de VARA
geldt TON OL1EMULLER
VARA-voorzitter André Kloos: "De vraag blijft dringen hoe je programma er uit moet zien".
