Kardinaal
Alfrink
Volgende week zaterdag, 5 juli, zal kardinaal
Alfrink vijfenzeventig jaar worden, de leeftijd
waarop een bisschop zijn ontslag bij de paus
indient.
Het is niet waarschijnlijk, dat de kardinaal on
middellijk zijn werkzaamheden als aartsbis
schop van Utrecht zal beëindigen, maar ook
ddn is het bereiken van de vijfenzeventigjarige
leeftijd voldoende aanleiding om de voor velen
hooggewaardeerde, voor anderen omstreden,
maar onmiskenbaar "historische" figuur van
de kardinaal te belichten. Hetgeen in bijgaand
artikel wordt gedaan door bisschop H. Ernst
van Breda, met de kardinaal bijna acht jaar
verbonden in het Nederlandse bisschoppencol
lege.
Het is begrijpelijk dat juist de internationale afme
ting van het optreden en de invloed van kardinaal
Alfrink het meest opgemerkt worden in weten
schappelijke centra, waar het gebeuren wordt ge
volgd met een zekere afstand van de praktijk van
alledag. Reeds viermaal is hem een eredoctoraat
verleend.
Toen dit onlangs geschiedde aan de Yale Universi
teit te New-Haven in de Verenigde Staten, werd
dit als volgt gemotiveerd: „Na u jaren te hebben
gewijd aan de wetenschap, als geleerde en als do-
cent, werd u de leider van de katholieke kerk in
Nederland, die u voorging in haar prominente rol
van vernieuwing en hervorming op het Tweede
Vatikaans Concilie. In de kerk, ja in de hele we
reld, heeft uw invloed zich krachtig doen voelen.
De Nederlandse hervormde kerk spreekt over u
als „onze kardinaal".
Uw profetisch ambt is ver over de grenzen van uw
eigen land gegaan, toen u een leider van de we
reldvredesbeweging werd. De Universiteit van Yale
is er trots op u, een trouw dienaar van God zowel
in zijn kerk als in zijn wereld de graad van doctor
in de theologie te verlenen.
Nu de kardinaal 75 jaar wordt willen wij hem
graag geluk wensen en dank zeggen voor zijn le
ven en arbeid in dienst van het Evangelie. Ik weet
dat ik namens velen spreek wanneer ik zeg: we
zouden hem willen behouden. Hoe zal het zijn wan
neer hij eens zijn taaie zal beëindigen? Wat bete
kent het voor hemzelf dat hij een geteisterde kerk
zal moeten achterlaten? Hij zal de voetstappen
blijven volgen van zijn Heer, die wist wat er na
zijn heengaan zou gebeuren.
De invloed van kardinaal Alfrink in de wereldwij
de kerk is te danken aan de gaven van zijn per
soon, maar ook aan het feit dat de door hem voor
gestane idee in praktijk werd gebracht in de kerk
het land waar hij verantwoordelijkheid droeg.
Hier is de collegiale kerkleiding in dialoog met de
gelovigen in de praktijk beproefd. Het duidelijkst
is dit tot ontwikkeling gekomen en tegelijk open
baar geworden in het Pastoraal Concilie, waarvan
de eerste plenaire vergadering in 1968 werd gehou
den en de laatste in 1970.
Een vrucht van het aldus opgevat kerkelijk leven
was ook de nieuwe katechismus, geloofsverkondi
ging voor volwassenen, in opdracht van de bis
schoppen van Nederland, die in 1966 verscheen en
in dertien talen is vertaald. In tal van landen heeft
deze katechismus ook bij kerkelijke leiders on
danks bezwaren grote waardering gevonden.
Kardinaal Alfrink heeft zich tot taak gesteld
Utrecht en Rome verbonden te houden. Hij is een
mens met een onafhankelijke geest, maar hij leeft
in de eenheid van het geloof over grenzen heen en
de eenheid der kerk en de verbondenheid met de
paus zitten hem in het bloed. Bij de voorbereiding
de constitutie van het Vaticaans Concilie over
de kerk heeft hij bepleit om niet te spreken van
Petrus en de apostelen, maar van Petrus met de
overige apostelen.
Hij heeft overeenkomstig deze woorden gehandeld.
Naar mijn oordeel was er in de woelige jaren na
het Tweede Vaticaans Concilie, waarin getracht
werd de kerkvernieuwing van het concilie naar
Nederland te vertalen, geen betere garant mogelijk
voor de eenheid met Rome dan deze katholiek, die
tegelijk een onvervalste vertegenwoordiger is van
de Nederlandse aard. Hij heeft het misschien nooit
tegen iemand gezegd en niet eens tegen zichzelf,
ir hij moet er diep van overtuigd zijn dat ie
mand die een andere weg gaat dan die van dia-
en collegialiteit, brokken maakt. Kardinaal
Alfrink is ook in de ongunst der tijden trouw ge
bleven aan deze weg. Er is voor hem geen andere
mogelijk. Hij behoort voor hem tot het wezen van
de kerk.
'Tot de collegialiteit behoort dat de ene plaatselijke
kerk verantwoording draagt voor de andere. En er
zijn in de verschillende perioden van de geschiede-
van de kerk bisschoppen geweest wier beteke
nis verder reikte dan die van de eigen kerk ter
plaatse. Alfrink is een van dezen in onze dagen.
Het is te danken aan zijn persoon in combinatie
met de kerk die hij leidde, waarin de wil tot ver
nieuwing van de kerk volgens het Tweede Vati
caans Concilie door de i
zelf gedragen werd.
Kenmerkend voor een persoon, vooral wanneer die
publieke verantwoordelijkheid draagt, is altijd de
manier waarop hij zijn fouten maakt en wat hij
met zijn vergissingen verder doet. Er is geen leven
beleid mogelijk zonder vergissingen. Ze kunnen
veelal ook niet ongedaan gemaakt worden. Altijd
blijft er iets van over.
De vraag is dan: gaat hij er zo mee om dat herstel
en opbouw mogelijk zijn, ja zelfs, dat nieuwe mo
gelijkheden ontstaan? Schept hij een klimaat, dat
ondanks fouten de verhoudingen goed blijven? Het
lijkt mij geen toeval dat deze zelfde man construc
tief wist om te gaan met gemaakte vergissingen en
dat hij humor verstaat, een humor die in de jaren
zijn bisschopsambt mild is geworden.
Kardinaal Alfrink is ook een wegwijzer geweest
voor de kerk om haar verantwoordelijkheid voor
de samenleving der mensen nieuw te verstaan. De
Het werk van kardinaal Alfrink als voorzitter van
Pax Christi is een voorbeeld van een andere bena
dering. Het gaat hier om verantwoordelijkheid
voor het samenlevingsgebeuren, die in geloof
wordt uitgeoefend. Hier treedt geen organiserende
macht op, maar wordt een beroep gedaan op het
geweten.
Het kerkelijk spreken in dezen wordt mogelijk ge
maakt door het samenbrengen van geloofsbezin-
ning en deskundigheid op het terrein van het sa
menlevingsgebeuren zelf. Het spreken wordt ver
sterkt door het werk van kerkelijke groepen, die
de sociale verantwoordelijkheid zowel in het hart
van het kerkelijk leven brengen alsook in de sa
menleving doen gelden. Nagestreefd wordt dat
spreken door keuzen in het eigen leven wordt be
vestigd. De vastenbrief van de Nederlandse bis
schoppen „Welvaart, Verantwoordelijkheid, Verso
bering" van 1973 volgt deze zelfde lijn.
Het werk voor gerechtigheid en vrede is als zoda
nig wereldwijd van strekking en brengt in aanra
king met de grote vraagstukken die de wereld van
vandaag beroeren. Voor kardinaal Alfrink geldt
dit nog te meer omdat hij ook internationaal voor
zitter is van de Pax Christi.
Kardinaal Alfrink samenspraak voorop
Kardinaal Alfrink wordt 75 jaar. Niet ieder be
reikt deze leeftijd. Volgens Psalm 90 is de maat
van ons leven zeventig jaar; voor de heel sterken
tachtig. Wanneer men spreekt met iemand die de
ze leeftijd bereikt, treft men menigmaal een leven
dat terugziet. Niets daarvan bij kardinaal Alfrink.
De ontmoeting met hem doet leven in het heden
en richt zich naar de toekomst.
Het is niet gemakkelijk een beeld te geven van
kardinaal Alfrink. Het is zelfs ondoenlijk, wanneer
men beseft hoe hij zelf daartegenover staat. In zijn
ogen blijft het beslissende in het leven verborgen
en is ook de eigenlijke rol in het tijdsgebeuren van
iemand als hij, onttrokken aan de waarneming.
Spreken we over een enkel aspect dat waarneem
baar is geworden.
De geleerde Alfrink had met vreugde zijn dagen
kunnen geven aan wetenschappelijke arbeid. Door
roeping is hij geworden kerkelijk leider in een tur
bulente tijd. Het heeft zich afgespeeld in een klein
land, maar waarvan de bewoners al sinds eeuwen
zeeën bevaren die hun interessen wereldwijd ma
ken. Ook zij die de kerk dienen hebben zich niet
opgesloten binnen eigen grenzen, maar zijn te vin
den in alle werelddelen, vooral daar waar de kerk
wordt opgebouwd. Plaats en taak van kardinaal
Alfrink waren Utrecht en Nederland, in een we
reldwijd verband.
Als kerkelijk leider heeft de kardinaal aan zijn
wetenschappelijke geest gepaard de dialoog en de
collegialiteit. Hij heeft dit voorgestaan op het twee
de Vaticaans Concilie, dat Paus Joannes XXIII
heeft bijeengeroepen tot vernieuwing van de kerk.
Collegialiteit was voor hem zowel leidinggevende
idee volgens de Schrift als struktuur. Het was voor
hem geen theorie die wordt uitgesproken, maar
een praktijk die wordt volbracht.
kerk in Nederland heeft zich ook in het verleden
indringend bezig gehouden met de samenleving,
maar daarbij de katholieken lang in eigen verband
gehouden en strak geleid. De jaren van de tweede
wereldoorlog hebben de kracht van deze aanpak
geloond in tijden van nood. Na de tweede wereld
oorlog keerde het getij. Het mandement van de
Nederlandse bisschoppen van 1954, dat nog onder
verantwoordelijkheid van de voorganger van kar
dinaal Alfrink tot stand kwam, was een laatste po
ging in deze stijl.
