Bijlmer
bajes
Ontsnappingen bijna
aan de lopende band
Bijlmertoren
situatie van
overmacht
(mofr
EEN GROTE
ISOLEERTOREN
Veertienhoog
wandelen of
eenzame
opsluiting
Amsterdam Aktiegreoepen beschikken over een
uitgesproken talent om de Nederlandse taalschat
met nieuwe woorden te verrijken. Zo zal het begrip
Bijlmerbajes snel algemeen verbreid en aanvaard
zijn - misschien vanwege de knap gevonden allite
ratie (het stafrijm der twe e opeenvolgende b's).
I Misschien ook door de sinistere geladenheid, ver
kregen door de woorden Bijlmer en bajes die beide
ongunstige associaties oproepen, direct met elkaar
te verbinden.
De vondst lag min of meer voor de hand omdat
het nieuwe Huis vgn Bewaring voor het arrondise-
I ment Amsterdam, dat het ministerie van Justitie
raison van 125 miljoen gulden wil gaan neerzetten,
inderdaad komt te liggen bij de Bijlmermeer, name-
I lijk in een industriegebied bij Duivendrecht. Maar
de betrokken aktiegroepen geven aan het begrip
Bijlmerbajes een veel ruimere betekenis.
Ze willen ermee zeggen: „door de bouw van dit Huis
van Bewaring op deze plaats worden de jongste
inzichten over de behandeling en begeleiding van
gedetineerden voor de komende honderd jaar op
een resolute manier in de ijskast gestopt. De nieuwe
inzichten willen dat de gedetineerde zo weinig moge-
lijk uit zijn eigen omgeving wordt gehaald en slechts
bij uitzondering wordt geïsoleerd, omdat men juist
moet zoeken naar een vorm van krisisoplossing in
de eigen leefsfeer. In de Bijlmerbajes zal voor dit
moderne streven geen plaats zijn. De gevangenen
zullen er louter opgeborgen zitten - ver van de
maatschappij.
Tegen deze gang van zaken wordt geageerd door
de initatiefgroep "Patiënten en Gedetineerden" die
funktioneert binnen de "Bond voor Wetenschappe-
lijke Arbeiders", en door de "Aktiegroep Stop Huis
van Bewaring" die bestaat uit hulpverleners, veelal
werkzaam in de reclassering.
1 Hun opvattingen krijgen steun binnen diverse disci-
plines zoals rechten, criminologie, bouwkunde, so-
ciale wetenschappen en welzijnszorg - alles bij
elkaar een indrukwekkend gezelschap, wanneer
men de lijst van adhesiebetuigingen bekijkt.
Voor een goed begrip dient men iets te weten van
de bouwplannen die het ministerie van Justitie
heeft. Ze behelzen de aanleg van een zeer groot
I complex van gevangenisgebouwen, ver van de be-
i woonde delen van de stad Amsterdam, in een
industriegebied tussen Duivendrecht en de Bijlmer-
j meer. Het complex bestaat uit een hoofdgebouw en
zes torenflats, elk veertien verdiepingen hoog. Het
hoofdgebouw gaat drie verdiepingen tellen. Het zal
onder andere de centrale keuken huisvesten, veer-
I tien bezoekkamers, twee bezoekzalen en zeven
spreekvertrekken naast allerlei dienstruimten en
j vijftien cellen. Vier van de zes cellentorens zullen
-I samen 480 cellen bevatten voor mannelijke gedeti
neerden. Op de veertiende verdieping zijn drie
isojeercellen gedacht, plus ruimten om te wandelen.
Een vijfde cellentoren zal zestig cellen van de
psychiatrie-afdeling bevatten naast achttien zieken-
cellen. De zesde toren krijgt 72 cellen voor de
I vrouwengevangenis.
j Waartegen richten zich nu de bezwaren van de
aktievoerders? Ze zijn velerlei, maar hier volgen de
Aan de hand van deze maquette krijgt men
een globale indruk hoe de Bijlmerbajes zal
worden. De kans blijft echter aanwezig dat
er nog veranderingen aan het plan aange
bracht worden.
voornaamsten. De Bijlmerbajes is dermate massaal
van opzet dat iedereen afgeschrikt wordt door dit
„complex voor misdadigers". De plannenmakers
hopen door middel van een paviljoensysteem het
nadeel op te vangen, maar er blijft een levensgroot
gevaar.
Het paviljoensysteem eist zeer goed geschoolde be
geleiders, wil er een positieve werking van uit
kunnen gaan. Bij onvoldoende capaciteit van het
bewarend personeel heeft het eerder een negatieve
dan een positieve werking, omdat dan de beveiliging
de enige taak is die nog uitgevoerd kan worden.
Groepswerk en dergelijke vragen namelijk veel tijd
en aandacht. Ze komen direct in de verdrukking
bij onderbezetting van het personeel.
De aktievoerders hebben nog een ander bezwaar
tegen het paviljoensysteem ofwel groepssysteem.
Het brengt automatisch met zich mee dat zij die
in preventieve hechtenis zijn genomen veel uit hun
cel kunnen zijn - op zich een uitstekend streven.
Elke gedetineerde krijgt een sleutel van zijn eigen
cel, maar die is alleen bestemd om zijn cel van
buiten af te sluiten als bij bijvoorbeeld wat wandelt
door de gang of in gezelschap wil gaan eten.
Hij kan niet zichzelf insluiten om tot rust te komen
of om na te denken als hij daar behoefte aan heeft.
Deze mogelijkheid bestaat alleen 's nachts wanneer
alle cellen via het centrale sluitingscircuit gesloten
zijn. Dan wordt hij dus ingesloten. Overdag kunnen
bewaarders vrij binnenlopen. Daarnaast heeft elke
cel een microfoon in twee richtingen, waardoor de
gedetineerde in verbinding staat met het bewarend
personeel. Hierdoor kunnen gevangenen opgeroepen
worden, maar ze kunnen ook worden afgeluisterd.
Kortom: privacy lijkt er nauwelijks te zijn, alleen
gedwongen in de nachtelijke uren. „Onderzoeken
hebben uitgewezen dat juist privacy, zeker in een
gedwongen, gesloten samenleving, erg belangrijk
is", aldus de aktievoerders. Bij gebrek eraan kun
nen agressie en persoonlijkheidsverlies toenemen."
Gevolgen isolement
De wezenlijke problemen, zoals de gevolgen van het
isolement bijvoorbeeld, het verlies van sociale con
tacten, afname van sociale vaardigheid en toene
mende eenzaamheid - worden volgens de aktiegroe
pen door de Bijlmerbajes eerder versterkt dan
verminderd. Stedebouwkundig zal het nieuwe Huis
van Bewaring namelijk zeer excentrisch liggen ten
opzichte van het centrum van Amsterdam. Dit heeft
tot direct gevolg dat het gebouw, zijn gebruikers
en zijn bewoners min of meer geïsoleerd zijn van
het typische stedelijke gebeuren, zoals de normale
geluiden die binnen de muren doordringen. Het is
bekend dat gedetineerden het contact met de leven
de buitenwereld - klingelen van de tram, optrekken
0H...HE&JE 'TNOC NIET GEHOORD
IK RECEL VOORTAAN DE HELE-
Het ministerie van Justitie als robot, waartegen de rechtelijke macht vreemd
aankijkt. Althans volgens de aktiegrroep anti-Bijlmerbajes.
van auto's, de leuzen van een demonstratie, de
schaterlach van een meisje - erg op prijs stellen.
Het geeft ze het gevoel er toch een beetje bij te
horen.
Vooral voor de bewoners van een Huis van Bewa
ring die in afwachting van hun berechting en
eventuele straf preventief gevangen zitten, is het erg
belangrijk dat ze visueel en hoorbaar verbonden
blijven met de stad en het stedelijk leven - daar
zijn de deskundigen het over eens. Het lijfelijk
isolement is vaak al voldoende om je eenzaam en
uitgestoten te voelen. Komt daar nog bij dat je zelfs
niets meer kunt zien of horen van wat er allemaal
gebeurt, hoe het leven verder gaat, terwijl je weet
dat je op een zeker moment weer aan dat leven
zult gaan deelnemen, dan is het volgens experts
duidelijk dat de ligging van een Huis van Bewaring
buiten de stad alleen maar negatieve invloeden
heeft op de (onvrijwillige) bewoners van een derge
lijk huis.
De aktievoerders: „Het is juist de scheiding tussen
"wij" en "zij" die een averechts effect heeft op de
die we isoleren. Er wordt geprobeerd men
sen die het in de maatschappij niet konden maken
(die niet volgens de geaccepteerde gedragscode kon
den leven), door middel van isolatie deze gedragsco
de aan te leren. Het zal duidelijk zijn dat het
bouwen van een Bijlmerbajes weinig bijdraagt tot
het oplossen van deze problemen."
Daarnaast is er nog een ander bezwaar tegen de
excentrische ligging. De reistijden zullen langer, de
reiskosten zullen hoger worden. Neemt men daarbij
in aanmerking de gemiddelde economische klasse
van hen, die in preventieve hechtenis zijn genomen,
dan liggen de gevolgen voor de hand: minder
bezoek van familie, maatschappelijk werkers, advo
caten en dergelijke.
Waarom afgelegen?
Op de vraag waarom het nieuwe Huis van Bewaring
zo afgelegen gepland is, geven de aktiegroepen het
antwoord: „Een voor de handliggende reden lijkt
te zijn, dat de grond daar goedkoper is dan in het
centrum. Vaak ook plachten isolatiecomplexcn in
het verleden aan de omringende grachtengordels
van een stad gesitueerd te zijn waarbij het water
als een natuurlijke barrière werd beschouwd om,
eventuele ontsnappingspogingen tegen te gaan (Bre
da, Haarlem. Hoorn. Leeuwarden). Men kan er in
het Amsterdamse geval over speculeren in hoeverre
de natuurlijke barrières (Amstel, Weespertrekvaart,
Industriekanaal; betrokken zijn geweest bij de
plaatskeuze.
Een andere, waarschijnlijk minder duidelijk aan te
wijzen reden is de omstandigheid dat het voor de
burger rustgevend is om een "boevenkast" niet in
het maatschappelijk centrum te hebben. Hoe verder
het aan de rand van de stad ligt, des te minder
wordt de eerzame burger geconfronteerd met het
feit, dat men wel eens mensen wegplukt uit de
samenleving. Het houdt echter een dubbel isolement
in: de gedetineerde wordt niet alleen lijfelijk afge
zonderd, maar ook maatschappelijk".
Conclusie van de aktievoerders: „Het ontwerp voor
dit Huis van Bewaring is helemaal gebaseerd op
moderne veiligheidseisen waarbij de gedetineerde
als mens weer bijna volledig wordt weggestreept
tegen veiligheid en doelmatigheid. Ondanks de eigen
sleutel van de cel, ondanks de douches, de wastafel
met warm en koud stromend water, het moderne
stucwerk, de recreatiezaal en het flexibele paviljoen
systeem, is de Bijlmerbajes geen stap vooruit. Denk
alleen al aan de bekende effekten van hoogbouw
die in versterkte mate van toepassing zijn op dc
meester bewoners van een Huis van Bewaring in
verband met hun kritieke geestelijke stabiliteit
Genoemd kunnen worden de neurotische werking
omdat hoogbouw het isolement nog vergroot dc
absolute beveiliging (je springt niet zomaar van een
vierde verdieping of hoger), gebrek aan contact met
de aarde en het terugbrengen van de menselijke
maat. Ook kunnen als gevolg van de hoogbouw
weer veel minder zintuigelijke prikkelingen uit de
omgeving tot de gedetineerden doordringen, hetgeen
op zijn beurt leidt tot grotere vervreemding".
Piet Snoeren
(Van een onzer verslaggevers.)
DEN HAAG In vergelijking met andere lan
den zijn er vorig jaar in Nederland opmerkelijk
veel gevangenen ontsnapt. Het ziet er naar uit,
gezien de ontsnappingen dit jaar totnutoe, dat
ook in 1975 het aantal ontsnapte gevangenen
weer hoog zal liggen.
De spectaculairste ontsnapping in het nog prille
jaar 1975 was een paar weken geleden die van
Jonge van Engelen. Vorig jaar had hij ook al
een keer de benen genomen. Hij verdween deze
keer uit de Scheveningse gevangenis met nog
enkele collega's, maar vertoonde zich kort daar
na zeer openlijk in zijn riante woonwagen in
Almelo. Hij ontving daar .in alle rust journalisten
en gaf zich na enkele genoegelijke dagen thuis
in alle gemoede weer over aan de politie. Deze
had tandenknarsend moeten toezien, dat een
regeling werd getroffen, zodat de ontsnapte man
zich vrijwillig, zonder dat enig geweld noodzake
lijk zou zijn, aan de politie kon overgeven.
Terwijl de man in zijn woonwagen van zijn korte
vrijheid genoot, wist zijn broer eveneens de
vrijheid te bereiken na een vlucht uit de gevange
nis in Vught. Dat gebeurde kort voordat hij in
Den Bosch moest voorkomen.
Deze week werd in Den Haag Johnny N. opge
pakt na zijn vlucht uit de Scheveningse gevange
nis. Johnny N.. die eind vorig jaar eveneens wist
te ontsnappen uit dezelfde gevangenis en een tijd
later in Amsterdam weer kon worden gepakt, is
een van de mannen, die vorig jaar 's morgens
in alle vroegte in Rijswijk twee jonge agenten
had gedwongen zich tot het ondergoed uit te
kleden. Johnny verdween met de uniformen en
ook met de dienstpistolen. De vrijheid deze week
heeft maar kort geduurd. Voor alle zekerheid
heeft de politie de broer van Johnny nu ook
maar ingerekend.
Bij dit alles behoeven we nog niet eens te denken
aan de zeer spectaculaire ontsnapping van mees-
terkraker Aage M. uit Leeuwarden en evenmin
aan alles wat daama met en rond Aage M.
gebeurd is. Men heeft het al uitvoerig eerder
kunnen lezen.
In het beeld van het Nederlandse gevangeniswe
zen past ook Groningen, waar vorig jaar een
groot aantal gevangenen een opstand ontketende.
Van het interieur in de gevangenis aldaar werd
heel wat vernield. De werkelijke achtergronden
van de opstand zijn nog steeds niet duidelijk
openbaar gemaakt.
Veenhuizen is eveneens een gevangenis, waaruit
herhaaldelijk gestrafte inwoners ontsnappen.
Lang niet alles loopt af zoals in Scheveningen,
waar list en thermisch geweld een einde moesten
maken aan een gijzeling' door vier gevangenen.
Feit blij ft. dat het aantal ontsnappingen in ons
land erg hoog is.
In Frankrijk zaten 26.039 mensen in 1974 gevan
gen. Van hen zijn er 925 ontsnapt, van wie er
839 weer zijn gegrepen. Bij 66 mislukte pogingen
tot ontsnapping waren 179 gevangenen betrok
ken.
In België zaten 5500 tot 6000 mensen in 1974
gevangen, daarbij inbegrepen bepaalde geestelijk
gestoorden en landlopers. Van hen zijn er 27
ontsnapt, van wie er 23 weer zijn gearresteerd.
Aldus wist Avro-Televizier vorige week te mel
den.
In Nederland zijn vorig jaar 178 gevangenen
ontsnapt. Daarvan zijn er 106 weer gepakt, ter
wijl 30 zichzelf hebben gemeld.
Staatssecrearis Glastra van Loon; „Er was nog maar één terrein beschik
baar".
STAATSSECRETARIS
GLASTRA VAN LOON:
Den Haag "een overmachtssituatie". Zo karakteriseert
staatssecretaris Glastra van Loon (Justitie) de voorgenomen
houw van de "Bijlmerbajes", het nieuwe Huis van Bewaring
in Amsterdam.
In w-n kort vraaggesprek zei de staatssecretaris ons gisteren:
"Het grootste probleem is dat er maar één terrein is en dat
terrein is klein". Om die reden, zo voegde hij daaraan toe,
is voor hoogbouw gekozen.
Dc bewindsman liet er geen twijfel over bestaan dat hij liever
voor een andere oplossing zou hebben gekozen. Maar dan moet
er ook een alternatief zijn. en dat is er niet, want Justitie
beschikt maar over dit ene terrein in Amsterdam. Mocht er
alsnog een nieuw terrein in Amsterdam beschikbaar komen,
dan is de staatssecretaris bereid om van de vier geplande
torens er één te laten vallen.
De bewindsman zegt dat in het verleden ten aanzien van het
gevangeniswezen een beleid is gevoerd, dat er rekening mee
hield dat het aantal mensen in preventieve hechtenis zou
afnemen. Dat aantal is echter niet afgenomen, zodat men nu
zit met een acuut capaciteitsgebrek.
Hij legde er de nadruk op dat het niet de bedoeling msg zijn
dat in de omgeving van Amsterdam Huizen van Bewaring
gesloten worden, omdat er in Amsterdam zo'n groot complex
bijkomt.
De staatssecretaris wees er nog op dat men de negatieve
kanten van de hoogbouw zoveel mogelijk heeft geprobeerd te
compenseren. De cellen voldoen aan de hoogste eisen, die tot
nu toe in het gevangeniswezen gerealiseerd zijn.
