De
kleine
luyden
werden
in
de nacht
geboren
Iedere
Jan
ontpopt
zich
ale
een
kind
van
zijn
tijd
KERSTMIS
In een donkere nacht drie jaar
geleden stond het Willy van
Hemert plotseling heel helder
voor de geest. Hij stoof uit zijn
bed en belde Wim Hazeu uit
zijn slaap, hoofd drama NCRV-
tv: „Wim, ik heb het. We maken
een verhaal over de kleine luy-
den, over de Jannen door de
eeuwen heen. We laten de gewo
ne man in zijn tijd zien, de
gemiddelde Nederlander tegen
de achtergrond van revoluties,
twisten en oorlogen, waar hij
midden in staat en waarvan hij
slachtoffer is. Het gaat om de
mensen in hun eigen leven met
hun liefde, hun idealen en hun
frustraties, de mensen die altijd
het goede willen en vaak het
kwade doen."
Zo kwam het Willy in die nacht
voor ogen en zo is het intussen
in een aantal afleveringen op
het scherm gekomen. Jaren te
rug begon men bij de NCRV al
te peinzen op een jubileumserie.
Het moest iets historisch wor
den, liefst Willem van Oranje.
De geschiedenis van het Neder
lands protestantisme is nauw
verweven met de vaderlandse
historie. Met alle praal van figu
ranten, waarmee deze Willem
als tv-verschijning omgeven zou
moeten worden, zou zo'n pro-
duktie danig in de papieren ge
lopen zijn, nog afgezien van de
kosten en de moeite, die niet
zouden zijn gespaard om deze
riante persoonlijkheid te plaat
sen in de hem toekomende re
constructie der werkelijkheid
van die dagen. Vaderlandsliefde
en zin voor historische
traditie vindt men bij de NCRV
in voldoende mate voorhanden,
maar ook daar spreekt de kas
sier het laatste woord. Zodoen
de won in die nachtelijke inge
ving van Willy de kleine man
het van de prins van Oranje.
Jan en alleman van Neerlands
stam, die zich de zonen van
dezelfde vader voelen. Zij figu
reren nu op de buis. Om de
veertien dagen schrijdt de be
schaving een halve eeuw voort
en ontspruit de ene Jan uit de
andere met de intentie het beter
te doen dan zijn vader. Iedere
Jan ontpopt zich als een kind
van zijn tijd, laat zich leiden
door de geest van zijn dagen en
stort zich in de avonturen om
hem heen, die nadien als histori
sche gebeurtenissen geboek
staafd zullen worden. Jan is er
één uit het volk, dat opstaat
tegen zijn onderdrukkers, een
knecht die het juk van zijn heer
van zich afschudt, een geschie
denis die in herhalingen vervalt.
Troebelen horen bij het begin
van elke nieuwe tijd. Vrouwen
en kinderen lijden er onder.
Mannen zetten zich in. Vaak
waren de tijden hard en wreed,
vierendeling, radbraking, vech
ten op leven en dood. Het wer
den verhalen van fiere jongens
en stoere krijgsknapen, geteis
terde mannen, vrouwen vol
overgave en ook veel lief dat als
een weerbarstige roos bloeit tus-
Jaap Stobbe verschijnt als de kwade geest.
sen het leed van Hoekse en Ka
beljauwse twisten, Gulden Spo
renslag moorden op edelen, hek
senjacht, inquisitie en beelden
storm. Onze voorvaderen heb
ben elkaar het leven niet ge
makkelijk gemaakt, echt een
Dynastie van Kleine Luyden,
met alle emotionele vérvoerin
gen vandien.
Wild en donker
We hebben het op de buis kun
nen zien. Het was een wild en
donker wezen, dat de eerste Jan
te vondeling legde in de abdij-
tuin te Elten, rond de helft van
de dertiende eeuw, waarin Flo-
ris V werd vermoord door Gooi--
se edelen. Daarmee is tevens het
verband gelegd tussen de NCRV
en deze serie, want het jubilante
bestaan van deze omroep is niet
wel denkbaar zonder het Gooi.
Jan krijgt zelfs Gooise kinderen
van een Gooise herderin en
trekt later weg naar Vlaande
ren, ongeveer het zenderbereik
van radio en tv. Talrijk zullen
uw vruchten zijn.
Willy: „Ik ben geen historicus en
wil er niet op lijken. Per aflever
ing schieten we vijftig jaar in
de tijd op, gemiddeld een men
senleeftijd. Om het beeld van
een tijd duidelijk te maken, haal
ik er ook dingen bij die geen
geschiedenisboek vermeldt met
de bedoeling dat deze de politie
ke, sociale of religieuze invloed
versterken, waaraan de hoofd
personen onderhevig zijn. Er
zijn er nu zeven geproduceerd,
negen geschreven en wil ik in
1975 uitkomen, dan kom ik tot
vijftien. Met ruim 100.000 gul
den per aflevering zit ik nu al
aan het miljoen. De hele serie
kost twee miljoen. De NCRV
zelf legt er een smak geld bij.
Maar dat doen ze alleen als de
serie een succes blijkt."
Erfelijke eigenschappen slaan
telkens een generatie over. Deze
kennis gevoegd bij zijn diepe
respect voor de toneelfamilie de
Boubers deden Willy van He
mert ertoe besluiten Bob Bouer
in de hoofdrol van Jan de Hol
lander te plaatsen in de eerste
aflevering en alle oneven vol
gende 3, 5, 7 enz. In de even
afleveringen gebruikt hij voor
de zonen en later uiteraard de
vaders anderen, zoals Lennaert
Nijgh en de acteurs Theo Pont,
Wim v. d. Heuvel, Jan Winter en
andere A
Willy: „Ik weet niet waarmee
Bob Bouber in zijn onderhoud
voorziet. Hij zwerft met een mu
ziekgezelschap door zuidelijke
landen. Maar voor mij heeft hij
prachtige rollen gemaakt in
steeds andere karakters. Als
volgevreten, zelfvoldane burger
liep hij al even gemakkelijk
door de scène als later wanneer
hij een geteisterde figuur speelt
met sluik haar en brandende
ogen. Toch heb ik tijdens de
opnamen nooit dat contact met
Bob gehad als ik mocht onder
vinden destijds van Willeke Al-
berti, die me nog wel eens op
belt voor een artistiek advies en
zo. Bob had veel voor zijn rol
over. In Brugge heeft hij zich
eens van een kade achterover in
het stinkende water laten vallen
na een tetanus-injectie vooraf.
En hij heeft binnen een maand
ongezadeld paard leren rijden.
Voor Lennaert Nijgh heb ik de
zelfde bewondering. Op de audi
ties heb ik 80 mensen gehad
voor die rol, mar..- geen één las
die tekst met zo precieze stem
buigingen als Lennaert. En dat
had ik nodig, want was zijn
vader (Bob) een Draufganger,
een wilde avonturier, hij had als
Janszoon filosofisch te wezen,
schuchter, onhandig, een man
die dingen uit de handen glip:
pen. Lennaert beantwoordde
aan die eigenschappen. Van
zichzelf is hij een erudiete, con
templatieve man, die zoveel aan
persoonlijke overpeinzingen
doet dat hij zichzelf lelijk vindt.
Hij haat zijn eigen kin, durft die
niet zichtbaar te dragen en laat
daarom zijn baardje staan. Bij
iedere stap die hij doet maakt
hij de indruk, dat hij over een
drempel stapt. En zo ziet hij er
van binnen ook uit. Hij moest
dronkenschap spelen. Dat viel
hem niet makkelijk. Direct
daarop moest hij een liedje zin
gen en dat kan hij niet, al
schrijft hij zelf teksten van heel
mooie liedjes. Maar kort daarop
heeft hij mij tot tranen toe ge
roerd met zijn spel in de scène,
waarin hij zijn doodzieke zuster
ontmoet. Hij heeft bovendien op
zich genomen om het boek over
deze serie te schrijven en dat
doet hij zo nauwgezet en in zulk
een mooie stijl, dat ik daar bij
alle drukte nooit aan toegeko
men zou zijn".
Amateurs
Opvallend is het zwak van Willy
van Hemert voor amateurs,
maar vaak is dat wederzijds,
getuige Willeke, die intussen tot
de rijen der beroeps toetrad.
Willy van Hemert werkt om ver-,
schillende redenen graag met|
amateurs. In „Bartje", omdat
hij geen acteur het Drents had
kunnen bijbrengen, dat hij
graag wilde horen, en geen ac
teur zich de vertrouwdheid ei
gen kon maken met de landelij
ke gebruiken, die in „Bartje" de
functie hadden om de sfeer te
tekenen. Bovendien vindt Willy,
dat er in dit land meer talent
voorhanden is dan de toneel
school tot een opleiding toelaat.
.Toneel, radio en tv moeten over
meer mensen de beschikking
hebben dan die paar honderd
beroepsacteurs. Als de toneel
school ze niet levert, dan kneedt
Willy ze eigenhandig. Het gaat
Willy vooral om het zichzelf zijn,
het naturel. Mislukt een ama
teur als speler, dan loopt Willy
alle risico en de amateur in
kwestie uiteraard, want het is
en blijft een afgang om onge
schikt bevonden te worden. Wil
ly kan niet werken met mensen
die fratsen hebben. Een intellec
tueel vindt zichzelf gauw gek,
omdat hij zichzelf heeft leren
bekijken door de ogen van een
ander. In de „Dynastie" staan
naast 2000 figuranten rond 100
acteurs, onder wie meer dan de
helft beroeps met mensen als
Ko van Dijk, Bas ten Baten
burg, Lex van Delden, Eric
Schneider, Bob de Lange, Siem
Vroom, Leen Jonge waard, Mo
nique Smal etc.
Willy: „Ik moest ook muziek
hebben, maar ik sta buiten de
dingen die typisch zijn voor de
ze tijd en kende Rick v. d. Lin
den niet. Anderen maakten mij
op hem opmerkzaam. Hij was
druk met Trace en had weinig
tijd voor me. Toch kwam hij, ik
las hem tekst voor en hij zette
stomweg een Leitmotiv op pa
pier, waarvan ik verrukt ben.
Willy van Hemert, de geestelij
ke vader van de Kleine Luvden.
Dat motief, een simpele basis
melodie, laat in de verschillende
stemmingen zoveel mogelijkhe
den toe, dat zijn muziek meer
dan illustratief bepalend is ge
worden voor de sfeer. Wij ge
bruiken die muziek bij het spel
van de vrouwen in de scène,
erotisch, dramatisch of verdrie
tig en die muziek in adagio of
mineur krijgt telkens een ande
re betekenis. Het zit trouwens
vol instrumentale mogelijkhe
den, speciaal voor middeleeuw
se instrumenten als vedel, spi
net, blokfluit, kromhoorn en
luit. Toen Rick bij me binnen
kwam met die gele veters aan
zijn broek, dacht ik: „Met die
jongen kan ik nooit overweg".
Maar intussen ben ik diep onder
de indruk van zijn rijke, barok
ke gevoel voor muziek".
De voorbije eeuwen kenden ru
we tijden. Wreedheden en mis
standen. Willy van Hemert zoekt
ze niet. Hij ging ze ook niet uit
de weg. Zijn afleveringen van
anderhalf uur omvatten telkens
een mensenleven met enkele
hoogtepunten als huwelijk en
dood, maar niet om de vijf mi
nuten een schietpartij met vele
doden, zoals de huidige series
dat willen. Zullen de kijkers
schrikken van de misstanden,
van de luxe in de kerk ten koste
van de kleine man? Van de
►Bob Bouber in alle oneven afleveringen telkens opll
dend als Jan de Hollander.
Als moeder en do
tegenover elkaar, Ine V
en Belinda Meuldijk,
dochter van Wim Meuk
de schrijver van Pipo.
aflaathandel, waarin de don
caan Terzet de kroon spi
door voorzien van een paus
ke bul zelfs aflaten te verkc
•voor misdrijven welke men
plan was nog te plegen?
Hier en daar springt ook
manvolk ruw met de vrou
om, geheel in de geest van
tijd.
Willie: „Moet ik nu de ontsl
ming van de kijker vrezen, z
mij kwalijke erotiek werd
weten, toen Bartje zag hoe
broertje de borst kreeg? Bes
er een mooier tafereel dan
Al die mensen, die je in
serie hebt bedacht, zijn kii
ren van je geworden. Je het
tot leven gewekt. De minste
tiek op die kinderen vall
hard. Moet ik dan een au
beroep zoeken? Ik weet r
anders. Toch, als ze mij in i
jeugd verteld zouden hebl
„Jij wordt tv-regisseur",
zou ik hebben gevraagd:
is dat eigenlijk voor een vfi
TON OLIEMULI
