«vergissing
n de schaduw
wan Proudhons
ANARCHISME
EN TERREUR
ZIJN BLOEDIGE
TWEE-EENHEID
Biografie
Pierre -
Joseph
Proudhon
191 -
pnieaw haalt, zoals een tweetal
jaren geleden, de Baader-
Meinhof-groep de voorpagina's
van de internationale pers: het
gewelddadige actieve anarchis
me met zijn nasleep van ter
reur en contra-terreur, zinloos
bedreven door achtervolgden
en achtervolgers staat terecht.
De weldenkende burger - en
wie zou zich niet met die naam
willen versieren - haalt opge
lucht adem. De onafhankelijke
rechter zal oordelen en veroor
delen: de misdadigers zullen
veilig worden opgeborgen, zo
dat de maatschappij tot in
lengte van jaren tegen hen be
veiligd zal zijn. Voor het anar
chisme in de Westduitse
Bondsrepubliek heeft ander
maal het laatste uur geslagen.
Bij de samenstelling van deze
pagina is gebruik gemaakt
van het boek „Het grote leger
onder de zwarte vlag" van
George Blond, dat in een
taling van mevrouw H. Hel
dring zojuist is verschenen bij
de uitgeverij West-Friesland
in Hoorn. In dit boeiende
boek wordt de geschiedenis
van het anarchisme verteld
gereproduceerd op de v<
die in de beweging
belangrijke rol hebben ge-
eeld.
Andermaal, want er zijn in de
historie van het anarchisme
veel laatste uren geweest,
maar het allerlaatste uur moet
nog altijd komen: door hun
wezen onttrekken anarchisme
en anarchisten zich aan de
macht van de staat en het
recht, dat in die staat geldt
Aan de rechtspraak van de ge
vestigde orde hebben zij al
evenmin een boodschap als aan
die orde zelf.
Weliswaar zullen de anarchisti
sche misdadigers in de Westdui-
te Bondsrepubliek straf opge
legd krijgen, maar zij zullen die
straf niet als zodanig ervaren:
in hun gewelddadige anarchisti
sche bezetenheid zullen ze de
jaren in afzondering slechts be
schouwen als hun bijdrage tot
de verwezenlijking van het
anarchistische ideaal: de om-
tot afnemers van het geweld,
zoals het door het Japanse Ro
de Leger werd geleverd; een
geweld, dat zich niet bekom
mert om levens van onschuldi
ge mensen. Het bekommert zich
overigens ook niet om de levens
van degenen, die dat geweld
uitdragen: de terreur is even
heilig als het anarchistische
ideaal eens was en de indivi
duele vrijheid, het anarchisti
sche doel bij uitstek, behoort
tot de eerste slachtoffers van de
Japanse groepering: wie zich
niet wenst te voegen naar de
spelregels, wordt eenvoudig
vermoord met hetzelfde koele
fanatisme, waarmee de diena
ren van de terreur gijzelaars
vermoorden of vrouwen en kin
deren, die, zoals in Lod, hen
toevallig in de weg lopen.
Ulrike Meinhof even na haar arrestatie
- -v;
it
1 Verzet tot het uiterste:
Margrit Schiller, lid van de
Baader Meinhofgroep verzet
zich tot het uiterste tegen het
naken van de obligate foto
na arrestatie.
verwerping van het staatsgezag
en de vernietiging van welke
regering dan ook. vingerende
vigernde recht is iets, dat de
anarchist in zijn diepste wezen
onberoerd laat: hij heeft al lang
afgerekend met de „behoorlijke
maatschappij". Hij staat er, of
schoon gevangene van die
maatschappij, volledig buiten
en de anarchisten, die thans in
de Bondsrepubliek terecht
staan, bewijzen dat door van de
rechtszittingen kluchtige verto
ningen te maken, of door uit te
barsten in de gemeenste scheld
partijen in een explosie van
oppermachtige machteloosheid.
Dat is hun laatste terreurdaad in
de openbaarheid en zij bedrij
ven die in de zekerheid, dat zij
daarmee jun laatste voorbeeld
ter navolging geven aan de ac
tieve anarchisten waar ook ter
wereld, voor wie het geweld -
in de vorige eeuw kort na het
ontstaan van het moderne anar
chisme het enige wapen tegen
de overmacht van kapitaal en
techniek - niet langer middel is
ter bereiking van een doel,
maar een doel op zichzelf: ter
reur om de terreur.
Japan
In veel anarchistische kringen
heeft het anarchistische begin
sel, zoals dat in de vorige eeuw
door Proudhon uiteen werd ge
zet zijn eigenlijke inhoud verlo
ren: het geweld dat een door
Proudhon verworpen strijdmid
del was, is geleidelijk aan
hoofdzaak geworden. Het Ja
panse anarchisme van nu bij
voorbeeld is niets anders dan
terreur en een diepbetreurd ex
portartikel, dat overal daarheen
wordt uitgevoerd, waar machte
lozen behoefte zouden hebben
aan geweld, dat voor niets te
rugdeinst. Tot die machtelozen
behoren de palestijnen: het
bloedbad in Lod stempelde hen
golf, waar, in de jaren zestig
met name de studenten op voe
ren, verschilt van het Japanse
terroristische anarchisme van
nu belangrijk van het terroristi
sche anarchisme, zoals dat in
Europa ten toon wordt gesprei-
d: het is doortrokken van een
klassieke familiale saamhorig
heid, die het moderne Japan
heeft geërfd van de vooroorlog
se generaties en die de leden
van de terroristische groepe
ring (een „familie") tot het ui
terste doet gaan, wanneer een
der „familieleden" in nood is
bij het uitvoeren van een op
dracht: het „Rode Leger" heeft
dat de afgelopen week triest
liest hij zijn eer en gezicht Hij
is „dood" en zijn feitelijke te
rechtstelling is dan een kwestie
van (veelal weinig) tijd.
Proudhon
Met de grondslagen van de mo
derne anarchie, zoals die gelegd
werden door Pierre Joseph
Proudhon (1809-1865) heeft dit
alles niets meer te maken, mis
schien wel met de machteloos
heid, waaruit het geweld der
anarchisten nog tijdens Proud
hons leven werd geboren: ge-
weid, zo verkondigde de anar
chist Prins Pjotr Kropotkin
:1841-1921), de grote theoreticus
van het anarchistisch commu
nisme, heeft meer effect voor
de zaak van de revolutie dan
duizend tractaatjes. Van het
„vreedzame anarchisme" zoals
dat door Proudhon aanvanke
lijk werd voorgestaan, was
spoeding niets meer over:
Proudhon zelf zou toegeven,
dat hij zich in zijn idealen had
vergist.
Pierre Joseph Proudhon, zoon
van een vrije Franse boer uit
de omgeving van Besancon, al
lerminst dus een proletariër, of
schoon hij als „eenvoudige jon
gen die naar het lyceum mocht"
dezelfde vernederingen aan den
lijve voelde, waaraan het prole
tariaat, zij het in heviger mate,
in die dagen onderworpen was.
Proudhon zag in het bezit de
wortel van alle kwaad en het
staatsgezag was voor hem de
manifestatie van het bezit bij
uitstek. Rond 1838 verwoordde
hij zijn idealen in een beschei
den boekje „wat is bezit?" Dat
in een oplage van slechts 500
exemplaren uitkwam en waarin
één zin zijn hele filosofie om
trent het bezit weergaf: „bezit
is diefstal". Het boekje schokte
de brave lieden van Besancon,
zowel om de inhoud als om het
feit, dat het hun eigen geld was,
dat Proudhon in staat had ge
steld het boekje te schrijven.
Proudhon had in een prijs
vraag, die door de academie
van Besancon was uitgeschre
ven, een prijs van 500 francs
per jaar over een periode van
drie jaren, gewonnen. Hij ont
kwam aan een rechtszaak, om
dat de burgerij hautain oordeel
de, dat een rechtzaak teveel eer
voor zo'n warhoofd zou zijn,
maar twee jaar later, toen
Proudhon zijn tweede boek
„Waarschuwing aan de bezit
ters" publiceerde, kwam het
wèl tot een rechtszitting. Proud
hon werd voor het laatst vrijge
sproken.
De anarchist Proudhon droomde
tintussen niet van een maat
schappij, waarin geen persoon
lijk eigendom zou bestaan: hij
maakte tussen bezit en eigen
dom verschil. Bezit: dat was
voor Proudhon dat soort eigen
dom, waar de bezitter geen
draad werk voor had uit hoe
ven te voeren. Tot deze „bezit
ters" rekende hij met name de
grote grondeigenaren. „Bezit is
diefstal", zo verkondigde
Proudhon, „wanneer het men
sen mogelijk maakt, zich onbe
perkt te verrijken door andere
voor zich te laten werken tegen
een onevenredig laag loon".
Proudhon redeneerde, dat iede
reen door eigen arbeidskracht
en inzet „eigendom" zou kun
nen verwerven. Daartoe zette
hij voor de kleine landbouwers
„federaties" op en in 1848
stichtte hij een „volksbank" die
deze federaties moest financie
ren. De federaties, noch de
bank beoogden winst. De land-
bouwprodukten zouden tegen
kostprijs worden verkocht en
intussen zou iedereen met zijn
kleine eigendom en tegelijker
tijd toch „bezitloos" gelukkig
zijn. Als het systeem eenmaal
functioneerde, zo redeneerde
Proudhon, zou het staatsgezag
overbodig zijn: vrijwillig zou
den de deelnemers aan een ge
lukkige maatschappij zonder
overheersing door wie dan ook
zich voegen in datgene, dat hun
welzijn bevorderde: Proudhons
ideale maatschappij was vrij
van welke dwang dan ook. Het
was een utopie: de hele zaak
liep spoedig fout
Chaos
Anarchie was in Proudhons eer
ste actieve jaren vrij van gewel-
d: Hij had er zelf een afkeer
van, getuigende: „Ik ben een
anarchist en een vriend van de
orde. „De chaos, waarin zijn
aangetaste idealen zouden uit
monden, verwierp hij princi
pieel: „Anarchie, zo schreef hij,
is niet de afwezigheid van re
gels of principes, of de heer
schappij van de wanorde. Het
is de afwezigheid van een
hoofd, een souverein." Proud
hon zag derhalve geen heil in
het communisme, zoals dat
door Marx was ontwikkeld: „In
een communistische staat," zei
Proudhon, .zullen de beslissin
gen door het collectivistisch ge-
Ce grote bomaanslag op een bankgebouw In Milaan in
december 1969, die een groot aantal doden eiste, werd
toegeschreven aan anarchisten. Later koesterde men enige
twijfel of het wel werk van anarchisten was. De even
rigoureuze rechtsextremistische groeperingen schrikken aJ
evenmin voor dergelijke aanslagen terug.
zag voor het ideale welzijn van
het ideale individu worden ge
nomen, maar het werkelijke in
dividu zal nooit geraadpleegd
worden, of 6lechts op bedrieg
lijke wijze. De staat handelt
buiten hem om of zo nodig ten
koste van hem. Bonden op vrije
grondslag zullen niet bestaan
en produktiemiddelen zullen
niet aan de arbeiders, maar aan"
de staat toebehoren. Het stnats-
kapitalisme zal het particuliere
kapitalisme vervangen. De
staat, welke staat dan ook. on
derdrukt het individu. Daarom
ben ik anarchist." Het was een
soort „Credo" van een man, die
in zijn idealen nooit helemaal
los kwam van de christelijke
opvoeding van zijn jeugd: Kerk
en God verwerpende, con
strueerde hij een ideale maat
schappij, die toch duidelijk
christelijke trekken vertoonde.
Het was Proudhons noodlot,
dat hij naarmate de tijd vorder
de. zijn geweldloosheid losliet:
in zijn idealisme liet hij zich
vaak tot al te révolutionaire
uitspraken verleiden, en naar
mate de tijd verstreek werd hij
steeds meer met de ondergang
van zijn idealen geconfron
teerd. Proudhons anarchisme
ontaardde in geweld en In feite
is er van zijn idealen (behalve
de boerencoöperaties in Fran
krijk, die overigens hun initia
tiefnemer al lang vergeten heb
ben) alleen het geweld overge
bleven, dat hij nooit voorstond.
De naïviteit van Proudhons
anarchisme is verdwenen in
een eeuw van terreur: „anar
chist" is synoniem voor „terro
rist" geworden.
Proudhons paradijselijke maat
schappij, in eerste aanzet mis-
lukt, heeft plaats gemaakt voor
de blinde „voorbereiding van
de revolutie", waarbij de revo
lutionairen niet meer verkiezen
te wachten op de ineenstorting
van het kapitalistische bestel,
waarvan de vorige eeuwse
anarchisten en communisten
droomden. Revolutie om de re
volutie: geweld om geweld.
Proudhon is vergeten.
JO VEUGELERS
irhere-Joseph Proudhon werd
op 15 januari 1809 in Bcsan
Con geboren. Hij was oor
spronkelijk typograaf. Hij ver
trok in 1838 naar Parijs. Daar
ontwikkelde hij zijn theoriei-n
over het eigendom. Van 1847
tot 1850 redigeerde hij een
dagblad, dat achtereenvolgens
de titels droeg Le Représant
du Peuple, Le Peuple, La Voix
du Peuple en Le Peuple de
1850. Na de februarircvolutie
van 1848 werd hij in de Natio
nale vergadering gekozen. Van
an 1949 tot 1852 zat hij gevan
gen. Na het verschijnen van
De la justice dans revolutions
(1858) werd hij opnieuw ver
oordeeld. HIJ week uit naar
Brussel, maar keerde in 1962
naar Parijs terug, om in 1865
in Passy te overlijden.
Minachting voor alle gezag: beklaagde Astrid Poll brengt lachend de groet met de vuist als zij de rechtszaal wordt
binnengeleid in een proces tegen een aantal leden van de Baader Meinhofgroep.
