slag
9 om
arnhem
f
DRAMA
DERTIG JAAR
GELEDEN
e
MONTGOMERY
MOEST ZONODIG
HELD ZUN
I
De slag om Arnhem, in september 1944, is
de geschiedenis ingegaan als een zwaarbe
vochten, maar jammerlijk mislukte poging
een bres te slaan in de Nazi-gelederen. De
Engelse veldmaarschalk Montgomery wilde
flinke risico's nemen om te prober«n door het
innemen van Arnhem het einde van de oorlog
te verhaasten. Op 17 september 1944, binnen
kort dertig jaar geleden, landden op 16 kilo
meter van Arnhem duizenden militairen per
parachute of zweefvliegtuig. Hun belangrijk
ste doel: het innemen van de strategisch be
langrijke bruggen over de Rijn. Een bataljon
slaagde er in de noordelijk oprit te bezetten,
maar moest zich vanwege Duitse acties en
het uitblijven van geallieerde steun steurn
overgeven. In Arnhem en Oosterbeek kwam
men over de rivier, maar na dagen van zeer
zware strijd, waarin Duitsers en geallieerden
vaak vochten om de kamers van huizen,
moesten de overgebleven vechters zich in de
nacht van 25 op 26 september terugtrekken.
Intussen hadden de Duitsers de hele stad
Arnhem laten ontruimen en pas in mei 1945
konden de Arnhemmers hun stad weer bin
nentrekken.
„Arnhem" mislukte, ondanks de 17.000 men
senlevens die de slag gekost heeft. De noorde-
lijke helft van Nederland moest daarom nog
eerst de hongerwinter van "44/'45 zien door tc
komen voordat in mei 1945 het oorlogsverloop
zo ver was, dat de Duitsers zich overgaven.
Na de boeken die jaren geleden over de slag
om Arnhem zijn verschenen, zoals van Chr.
Hibbert, luitenant-kolonel b.d. D. T. Boeree en
generaal Urquhart, is dezer dagen een nieuw
boek over „Arnhem" verschenen: „Een brug
te ver" van de èuccesvolle schrijver Cornelius
Ryan. Opvallend is zijn onverbloemde conclu
sie, dat het mislukken van de slag om Arnhem
voor een zeer groot deel in de schoenen is te
schuiven van Montgomery.
«t.
r
De Rijnbrug in Arnhem vóór de verwoesting, met rechts vooraan de nog
intakt zijnde Eusebiuskerk
f i
Montgomery:eerzucht bij een gevaar
lijk spel.
- -
De verwoeste brug bij Westervoort: 1 een vergissing, die van beslissende betekenis zou zijn in de slag om ,,de brug".
Wat na de formidabele doorstoot van de geal-
lieerden in Normandië een gunstig beslissend
wapenfeit had kunnen worden - namelijk de
slag om Arnhem - is de grootste en meest tra
gische vergissing in de Tweede Wereldoorlog
geweest. Van een grootscheepse geconcen
treerde aanval vanuit het gebied rondom Arn
hem is niets terecht gekomen door een te
krappe berekening inzake steun van de geal
lieerde legers, die vanuit het zuiden moesten
oprukken. De emotionele vreugde na Dolle
Dinsdag, toen Radio-Oranje al in een bevrij
dingsstemming was, heeft kort na de 17de
september al spoedig plaats gemaakt voor
grote verslagenheid.
Over de oorzaken, de voorbereidingen, het
verloop van de tragische septemberdagen bij
Arnhem, waar de Engelse en Poolse troepen
zulke zware verliezen hebben geleden, heeft
de bekende Iers-Amerikaanse auteur Corne
lius Ryan (bekend van „De langste dag" en
„De laatste slag") een nieuw boek ten doop
gehouden, dat als titel de bekende uitspraak
heeft van Frederick Browning dat het bij
Arnhem „een brug te ver" was.
Aan die tocht, waaraan duizenden Britse en
Amerikaanse soldaten deelnamen en die bij
Eindhoven, Grave en elders fel gevochten heb
ben, besteedt Ryan nogal wat bladzijden,
evenals aan de tekorten van het tweede Britse
leger en vooral van de bevelvoerder van een
der divisies van het dertigste legerkorps, gene
raal Thomas, een Jantje-secuur, die veel te
lang werk had ten zuiden van de Rijn en
daardoor h?t broodnodige reddingbrengende
contact met de Engelse troepen bij Oosterbeek
en Arnhem niet tot stand kon brengen.
Honderden rapporten nam Ryan door. Hij in
terviewde tal van mensen, hij deed er zo'n ze
ven jaar over alvorens hij de reusachtige serie
feiten gerangschikt had. Hij ddok in de staats-
archieven en hij heeft als resultaat een werk
kunnen presenteren dat bij al zijn omstandige
verhaaltrant diverse details onthult die men
weinig of niet tegenkomt in andere over de
slag geschreven boeken.
te ver
van Arnhem
De feiten die tot de ramp hebben geleid zijn
wel bekend uit vroegere publikaties. De op
mars vanuit het zuiden heeft langer geduurd
dan was verwacht door de felle Duitse tegen
stand. De bruggen bij Grave konden worden
genomen, De Waalbrug bij Nijmegen pas la
ter, toen het te laat was en de Duitsers heer
en meester waren over de veelomstreden Arn
hemse Rijnbrug.
De Britse airbornes zijn veel te ver van Am-
hem neergelaten, hetgeen iedere Nederlandse
strateeg direct wel inzag.
Aan de vooravond van de herdenking van de
,Slag om Arnhem wordt op II september in
Amsterdam de Nederlandse uitgave van
Ryans boek ten doop gehouden. Ryan zal
daarbij zelf aanwezig zijn, evenals een aantal
Nederlanders dat in het boek een rol speelt.
"Een brug te ver", vertaald door Ton Stam
en met veel foto's geillustreerd, is vrijdag in
de boekhandel verkrijgbaar.
Het radioverbindingsmateriaal was om nog
steeds onbegrijpelijke oorzaken veel te zwak
doordat de golflengte niet deugde, zodat het
aan onderling contact ontbrak.
Volgens Ryan draagt veldmaarschalk Montgo
mery de schuld voor het mislukken van de
slag bij Arnhem. De speurder naar historische
feiten heeft voor „Monty" geen goed woord
Eisenhouwer trouwens had ook niet veel op
met Monty, die hij een egocentrische figuur
noemde, een generaal waarvan hij zei: „Ik zag
er geen heil meer in te praten met een man
die de waarheid niet kan spreken".
Ryan gaat nog verder, hij kenschetst hem als
een bombastische ijdele arrogante vent, die
het niet kon verkroppen dat de Amerikanen
zo'n succes boekten en daarom ook een hel
denfeit wilde „creëren".
De Nederlandse ondergrondse, die hem waar
schuwde voor de aanwezigheid van sterke
Duitse strijdkrachten op de Veluwe, geloofde
hij niet. Hij was evenmin te overtuigen van
het dreigende gevaar, toen een officier van de
inlichtendienst foto's had laten nemen van de
omgeving rondom Arhem, waarop duidelijk
de beruchte Duitse Tigertanks, geraffineerd
gecamoufleerd waren te zien. Monty veegde
alle gevaren met een eigenwijs gezicht van ta
fel.
Prins Bernhard, die alle mogelijke moeite
deed hem van het plan af te houden, kreeg
ook de kous op de kop.
Toen op 10 september de laatste bespreking
met de officieren werd gehouden zei Montgo
mery nog eens ten overvloede, dat de brug bij
Arnhem kon worden genomen en dat ze twee
dagen kon worden vastgehouden. Hij was er
zeker van dat dan de hulp vanuit het zuidep
zou zijn geëffectueerd.
Frederick Browning, de tweede man in de be
velvoering g Van het eerste geallieerde lucht-
landingsleger, die toen de woorden heeft ge
sproken, welke een onheilspellende klank heb
ben gekregen en een profetische waarde:
„But, sir I think we might be going a bride
too tar" (vrij vertaald: ik denk dat we wel
eens een brug te ver zouden moeten gaan).
Sosabowski, de bevelhebber van de Poolse
'troepen, die bij de slag zware verliezen
Paratroopers in opmars in Arnhem
hebben geleden was woedend toen hij bemerkte
dat Montgomery het grootste probleem het
landingsterrein noemde niet de Duitsers.
„Iedereen op de laatste conferentie draafde
door. Er werd niet geluisterd. Men keek een
beetje verveeld. We waren volkomen blind",
laat Ryan Sosabowski zeggen. Zijn noodkreet
„but the Germans" (maar de Duitsers) moet
Montgomery onaandoenlijk hebben aungc-
hoord.
Montgomery moge dan blind zijn geweest -
niet minder fout is Eisenhower geweest, die
tenslotte de opperste man was bij de geallieer
den en die uiteindelijk toch zijn fiat gaf aan
dit gewaagde plan waarin veel te weinig reke
ning werd gehouden met onvoorziene factoren
en dat de oorlog een spectaculaire wending
had kunnen geven....
verraad?
In zijn eveneens nogal gedetailleerde beschrij
ving van wat aan de Duitse kant gebeurde
heeft ookRyan - wat wel voor de hand lag -
het verraad aangeroerd, dat zou zijn gepleegd
door Lindemans, alias King Kong, kong, de
Nederlandse dubbelspion, die de zaak zou
hebben verraden. De Duitse bevelhebbers heb-
.ben dit verraad steeds ontkend.
Wel deden de Duitsers dc vondst van hun le
ven, toen een Duitse soldaat in de zakken van
een gesneuvelde Amerikaanse piloot het com
plete luchtlandingsplan vond. Veldmaarschalk
Model, de grote tegenspeler van Montgomery,
heeft later toegegeven dat hij het plan had ge
zien. Hij geloofde er niets van. Het was te ge
detailleerd, te perfect...
arnhem een verrassing
De Duitsers hebben altijd vermoed dat er een
luchtlanding zou komen. Men wist niet waar
en Arnhem was een complete verrassing. Dat
ze gewonnen hebben kwam door de snelle or
ganisatie, die ze opzetten en het in gevecht
stellen van de herstelde S.S.-pantser Hohen-
staufendivisie.
Operatie Market Garden, onder welke naam
ze de historie is ingegaan, is een tweede Duin
kerken geworden. Een verschrikkelijk strate
gisch gebeuren, dat de oorlogsellende alleen
maarheeft vergroot en waarbij geen enkel oor
logsverkortend doel is bereikt. De talrijke
menselijke tragedies tijdens dit gruwelijke
machtsspel, de kortstondige vreugden,die er
zijn geweest tussen burger en militair, de
chaos die overheerste voordat tot de terug
tocht over de Rijn werd besloten, hebben van
Ryan's boek een interessant documentair werk
gemaakt.
Het boek „Een brug te ver" wordt uitgegeven
door Uniboek in Bussum en is vanaf 13 sep
tember in de boekhandel verkrijgbaar.
