TONEEL TUSSEN C EN
[pyl
|l_ÜS
n 4
f J
Het
Nederlands
toneel
m
het
seizoen
fe
PAGINA
Proloog spoelde ander toneel. Toen de subsidiekraan dicht dreigde te gaan wilde de jeugd in Eindhoven wel de straat op om te demonstreren
Nog is het gerommel aan het
Nederlandse toneel niet voorbij.
Wat een jaar of vijf geleden
werd ingezet aan omwentelin
gen en verandering, onder an
dere door aktie tomaat, woedt
door, grijpt nog steeds in op
het geheel, op het toneelbestel
in zijn totaliteit. De drie grote
steden van de randstad, Am
sterdam, Rotterdam en Den
Haag, laten in hun toneelvoor
ziening duidelijk de effekten
van dat gerommel zien. Nieuwe
gezelschappen proberen zich
een plaats te veroveren, gezel
schappen die de slag hebben
overleefd, proberen naarstg hun
publiek te behouden en te ver
groten. Met artistieke ©n met
commercieel-technische argu
menten.
Neem de Haagse Comedie. Toen de
Nederlandse acteursvakbond, het
NVT, in het begin van het nu afgelo
pen seizoen zijn algemene ledenverga
dering hield, zat op die zondagoch
tend in het Amsterdamse Krasna-
polsky een groot aantal medewerkers
van het traditionele Haagse gezel
schap, het enige dat in de drie grote
steden het hoofd boven water heeft
kunnen houden tijdens de uitputtings
slag. Die leden van de Haagse Come
die bleken een beetje boos te zijn,
toen, omdat zoveel acteurs en be
stuurders van dat NVT in hun ogen
eenzijdig en onoprecht een bepaald
soort toneel (grofweg gezegd, het po
litieke, geëngageerde toneel la Pro
loog) als uitsluitend heilzaam be
schouwden. Het werd een alleraar
digste diskussie, die zondag, zonder
uitkomst overigens. Want niemand
weet het precies.
Onverkwikkelijk
Een paar gezelschappen of groepe
ringen hebben hun positie kunnen
versterken of minstens vasthouden.
Verder was het afgelopen seizoen
vooral een strijd om posities en pu
bliek en subsidie. Op 't onverkwikke
lijke af. De rondedans om subsidie
leidde bij gezelschappen in de provin
cie tot rampen: Proloog in Eindho
ven, het omstreden vormings-gezel-
schap, werd door de plaatselijke
overheid van financiële middelen be
roofd voor een verdere toekomst. De
minister van CRM is op het laatste
moment nog over de brug gekomen
met een toezegging die dit verdien
stelijke groepje kan redden. Het
Groot Limburgse Toneel 'it nog vol
op in de subsidie-moeilijkheden, met
een directeur (Cas Baas) die .ontsla
gen" is en toch door het gezelschap
nog als leider wordt beschouwd.
Maar niet alleen in de provincie. In
Amsterdam zelf ontrafeld zich een
subsidie-drama bij toneelgroep Po
dium van Bob de Lange en Paul
Melton. De Raad van de Kunst advi
seerde de minister geen subsidie
meer toe te kennen aan deze heren,
die met hun groep traditioneel en
vakbkwaam amuserend, onderhou
dend theater wilden maken. De
groep zou daarom moeten worden
ontbonden. Toen kwam er nieuws
over een tekort van enkele tonnen op
de bankrekening van Podium. Dat is
iets nieuws, althans voor zover finan
cieel wanbeleid (mocht daarvan
sprake zijn) nieuws is aan het toneel.
De gezelschappen die door subsidie
moeilijkheden in financiële proble
men kwamen, kregen daarvoor
steeds artistiek-ideologische redenen
genoemd. Bij Podium ligt het opeens
anders.
Ook winst
Er is niet alleen verlies te melden in
het voorbije seizoen. Met name
plaatselijke cn regionale gezels-r'iap-
pen blijken in staat hun positie f a •-
cieel in artistiek te behouden en te
versterken. Toneelgroep Centrum bij
voorbeeld komt steeds vaster te
staan in het Noordhollandse en
rB 1 •mSÊÏ i r—
te gemakkelijk werk uit binnen- en
buitenland. Moedig en met visie.
Regionaal gezien kun je iets derge
lijks konstateren bij groepen als De
Noorder Compagnie of Toneelgroep
Theater, waar ook met grote zorgvul
digheid aan een beleid gewerkt
wordt, dat verbonden is met de eigen
regio. Bij Theater is een boeiend
plan ontwikkeld voor de komende
drie jaar, waarin die verbondenheid
met een eigen gekweekt en geïnteres
seerd gemaakt publiek centraal
staat.
Minder succesvol lijkt Globe,
de aanvankelijke ambitie plaats lijkt
te hebben gemaakt voor vermoeid
heid en verstarring. Minder dan enig
spreidingsgezelschap lijkt het zich te
richten op een regio: het kiest zich
een repertoire als de grote gezel
schappen zich vanouds (tien of twin-
tig jaar geleden) veroorloofden: suc
cessen uit het buitenland cf reprises
van successtukken uit een tamelijk
regent verleden. Soms intelligent ge
bracht, goed gespeeld vaak, maar
zonder visie, zonder beleid, en met
de pretentie dat het van groot balang
is. Misschien daarom dat ook daar
interne spanningen niet ontbreken'
Heroveren
Dan zijn er de gezelschappen die
een publiek moeten terugvinden of
het opnieuw moeten veroveren. In
Amsterdam zie je de strijd duidelijk.
Het Publiekstheater van Hans Crol-
set vecht voor een nieuw publiek in
de Stadsschouwburg, door vanouds
bekende en nimmer falende stukken
op het repertoire te zetten
technisch en artistiek interessant,
maar weinig prikkelend, op het to
neel te brengen. Je kunt Je er geen
buil aan vallen. Een knappe ..Koning
Lear" werd meegenomen uit een
rige produktieorganisatie, verder
blijspelen in het klassieke genre.
Volgend jaar zowaar de Gijsbrecht
terug. De kritiek van ex-tomaten-
gooiers, die nu in bepaalde bladen to
neelkritiek bedrijven: ,,De Neder-
landse Comedie lijkt wel terugge-
Toneel met een ,.C". Voorstelling door de Haagse Comedie van Pirandello's keerd in het publiekstheater". Dat Toneel met een „K De Nieuwe Komed e speelt „ICsten
Hendr.k IV met Paul Steenbergen in een grandioze hoofdrol. klinkt negatief voor wie de Neder
landse Comedie van indertijd als het
U rcclitsc speelgebied waar het zich versterken. Veel probeersels van Ne- meest verfoeilijke bolwerk van bour- kerende Stadsschouwburgpub!iek, dat die uitspraak ook een kompliment
cht en weet bovendien in zijn derlandse schrijvers, die vaak goed- geois-theater beschouwde, maar als na de Tomaat-rellen en wat volgde zijn.
c':e opbouw van repertoire en begeleid worden, interessant en voor je de pogingen van Croiset en ande- besloot om niet meer te komen, te- In Amsterdam verder Baal cn The
voorstellingen een eigen gezicht te een groot publiek doorgaans niet al ren om het grote, regelmatig terug- rug te winnen, wilt waarderen, mag Family als vaste theaterbe.spelers.
4ï- - i
Baal onder Leonard Frank minder
gelukkig na een eerste Brecht-pro-
duktie (je houdt je hart vast voor
een nieuw seizoen) en The Family
dat krampachtig probeerde verder ta
gaan op het grote feuilleton-succes
van vorig seizoen. Een herhaling of
een uitbreiding van dat succes zat er
niet in, zodat je Je hart evengoed
vast moet houden voor het komend
seizoen, het derde.
Rotterdam was vreselijk. Niet dat
het daarvóór erg goed was. Maar
toen was er een apparaat, dat zich
inzette voor een regelmatige produk-
tic. Nu waren er voornamelijk beun
hazen, van her en der aangevoerdo
zogenaamde toneelvernleuwcrs, die
misschien best wat in hun mars heb
ben. maar het In Rotterdam danig af
lieten weten. Een grandioze reeks
van mislukkingen: het Dario Fo-stuk,
de "Penthesileia", om maar wat te
noemen. Ondeskundigheid en mis
schien ook wel puur partikuller hob-
hv-isme of puur partlkuliere geldver-
dienerij is in Rotterdam erg frustre
rend geweest. Het zal jaren kosten
om daaroverheen te komen, wil het
ooit nog goed worden.
En dan Den Haag. De boze medewer
kers van de Haagse Comedie, tussen
hun collega's in het Amsterdamse
Kras. Boos omdat hun geconsolideer
de en nogal konstant? vorm van re
pertoire en voorstellingen brengen'
door hun eigen vakbond op de tocht
gezet werd. Want zoiets mocht toch
niet meer.
Vanuit traditie
Natuurlijk kun je veel kritiek hebben
op de Haagse Comedie en op da
voorstellingen van dat gezelschap.
Op beleid en repertoire en wat al
niet. Maur het is dit gezelschap dat
als laatste in Nederland de mogelijk
heid heeft vanuit een traditie te wer
ken. die veelgenoemde traditie, dia
het Nederlands Theater zo hevig ont
beert. Ook dat Is In discussie, maar
het Is volstrekt zinvol dat zo'n gezel
schap bestaat, wanneer het zich
kwijt van zijn plicht (de traditie
vasthouden) en zich in dat knder be
weegt. Voorstellingen uls "Hendrik
IV" van Pirandello, "De zottin van
Chaillot" van Giraudoux tonen aan
waar de kracht van dit gezelschap
ligt in zijn repertoirekeuze - een ver
keerde straat, wordt soms ook inge
slagen. getuige de Gorki-voirstelling:
een :,:uk dat tot Jtellingname
verplicht bij de uitvoerenden, waar
toe echter niet' besloten schijnt.
De Appel en De Nieuwe Komedie
hebben, ook door een verschil van
uitgangspunt een heel uiteenlopende
bijdrage gegeven aan het Haagse
theaterleven. De Appel met wel heel
eigenzinnige en persoonlijke voorstel
lingen, waarin Ioneco's "Mncbett"
en hoogtepunt was, als je C llawo
een hoogtepunt wns, als Je Caroll
Linssen heel privé bezochte Melk-
woudje bulten beschouwing laat.
Persoonlijk en toch minder een pri
mair gevecht met de materie dan Da
Nieuwe Komedie momenteel voert.
Want de materie is niet het stuk, is
niet de tekst of de akteursprestatio,
maar is het publiek en dat wat je be
reikt met en vooral 'bij Je toescho
reikt met en vooral bij je toeschou
wer. Leo Beijers en Ben Bos van De
Nieuwe Komedie schijnen, meer dan
anderen, daarnaar op zoek. Een frus
trerende bezigheid, zo lijkt het al
thans. Met magere en artistiek te
kortschietende voorstellingen. Maar
met doelstellingen die er zijn mogen,
die men met man en macht wil rea
liseren. Tussen De Nieuwe Komedia
en de Haagse Comedie is niet alleen
een verschil in opvatting over de Ne
derlandse spelling van woorden met
r of k. Het is het verschil van de
twee uiierste polen aan het theater:
de traditie zorgzaam vasthouden en
voortzetten op eigen wijze of de
maatschappelijke verandering voor
staan. waarbij je afziet van |e artis
ticiteit, je kunstenaarschap. Dat zijn
de polen waar het Nederlandse to
neel zich het afgelopen seizoen tus
sen heeft bewogen. Tussen c en k.
JAN VERSTAPPEN
