I
Portugezen in
Mozambique
vrezen zwarte
„bijltjesdag"
"3atiN
VLUCHTROUTES ZIJN
AL UITGESTIPPELD
Alleen
het vliegtuig
is nu nog
veilig
Onze speciale, verslaggever, Hugo Camps, be
vindt zich momenteel op reportagereis in
Mozambique, de Portugese kolonie, over wier
vrijheid, c.q.- onafhankelijkheid thans onder
handelingen gaande zijn. De voornaamste
vrijheidsbeweging in Mozambique is het Fre
limo, dat grote gebieden In Noord-Mozambi-
que controleert en nu langzaam opdringt
naar het zuiden. In deze eerste reportage
beschrijft Hugo Camps de angst en onzeker
heid van de in Mozambique gewortelde Por
tugezen,
l i
Samora Machelo, lid van de raad van het.Freiimo spreekt de bevolking toe van een dorp in de provincie Tete, die praktisch geheel onder
de controle van het Frelimo staat.
Cest la valise ou le cercuell (de
koffer of de doodskist). Deze
krachtige uitspraak van mijn
Portugese taxichauffeur zou
spoedig representatief blijken
voor de angst en de onzeker
heid die even na de militaire
coupe in Lissabon, zijn neerge
daald over de zwarte oostkust
van zuidelijk Afrika.
De blanke kolonie in Mozambi
que verkeert sedert het demo
cratische reveil van generaal
De Spinola in een permanente
paniekstemming. Het Belgische
Kongo uit de jaren zestig her
leeft hier tot een acuut trauma,
de recente stakingsgolven, de
dodelijke aanslag op vier ka
toenplukkers in Beira, een
reeks brandstichtingen waar
door grote boerderijen in de
streek van Macossa werden ver
woest en de wilde beschietin
gen van het trein- en wegver
voer in het centrale heuvelland
hebben diepe bressen geslagen
in het superioriteitsgevoel van
de blanke Portugezen; de geu
ren van wat Simone de Beau-
voir "het uitgestelde lijk",
noemde, dampen dagelijks op
in de verhitte avondgesprekken
op de terrasjes van de binnen
stad achter een hele rij flessen
vino tinto.
De meeste blanken in Mozambi
que weten dat er in hun kolonie
iets onherstelbaars is gebeurd.
Ze leven in angst en niet te
overwinnen vertwijfeling tot het
point of no return voorgoed
aanbreekt Zo verlieten deze
maand reeds 11.000 Portugezen
het zwarte paradijs en boren de
overblijvenden haastig het tot
nog toe onbekende en onge
bruikte instinkt van zelfbehoud
aan. Waar vroeger de dobbelste
nen en een dik pak escudos
zaten, bevindt zich nu een revol
ver, uitgedeeld door het Portu
gese leger aan alle blanken die
er om vroegen.
Lourenco Marques is warm en
vochtig. Als er geen palmbo
men, negers, achterbuurten en
regimenten insecten waren die
niet alleen de huid maar ook de
zenuwen pijnigen, zou dit een
Franse badplaats kunnen zijn.
Derhalve wordt er in Polana,
een hotel dat volgens Afrikaan
se normen duizelt van de ster
ren, meer Engels en Duits ge
sproken dan Portugees. Er zijn
Zuidafrikaanse vakantiegangers
die hier aan de azuurblauwe zee
hun wintervoeten komen opwar
men en in de bars van de bin
nenstad een inter-raciaal avon
tuurtje meepikken. Alleen voor
hen is Lourenco Marques geble
ven wat het sinds jaren was: een
glanzend kuuroord waar de
menselijke problemen zich
moeiteloos oplossen onder de
tropische zon. aan het zwembad
en in de wervelende drukte van
het nachtleven.
Portugezen daarentegen
beseffen dat er op de ruim acht
miljoen inwoners van Mozambi
que slechts 200.000 een blanke
huid hebben, ze voelen zich al
leen en wanhopig en de rancune
tegen het moederland, de "me
tropool", zwelt met de dag aan.
Ze weten dat het einde van een
tijdperk nu met rasse schreden
nadert en wachten tevergeefs op
een wenk van Lissabon om een
einde te maken aan het verle
den, dat „de blije leugentjes",
die ze elkaar voorhouden ten
spijt reeds begonnen is.
Sommigen, de rijke kaste, heb
ben niet lang geaarzeld. De ka-
pitaalvlucht uit Mozambique, se
dert de staatsgreep van De Spi
nola, is aanzienlijk. Grote indus
triëlen zijn na de eerste rellen
en stakingen aan de afbraak
van hun imperium begonnen..
Vele bouwwerken liggen stil en
de half-afgewerkte bouwsels
van Lourenco Marques wachten
op betere tijden.
Maar het verstoorde (eenzijdig
maar de verzetsstrijders hebben
hun aktieterrein nu ook uitge
breid tot centraal en zuidelijk
Mozambique. Weliswaar nog
niet op dezelfde schaal als in de
omgeving van Tete en Nampula
maar toch efficiënt in hun bloe
dige afschrikking. De afgelopen
dagen was vooral Beira in de
belangstelling van de Frelimo-
strijders. Nadat enkele weken
geleden een autobus door een
bazooka werd opgeblazen,
waarbij tien doden vielen, is het-
in deze centraal gelegen haven
stad niet meer stil geworden.
Sluipmoorden, brandstichting
en vooral de sabotage van het
openbaar vervoer zijn de dage
lijks terugkerende ingrediënten
van de afschrikkingsstrategie.
Niemand waagt het nog om met
de auto of de trein van Louren
co Marques naar Beira te rij
den. Alleen het vliegtuig is nog
veilig.
'De blanken hebben geen grein
tje respect meer voor het Portu-
van hat Frelimo, waarbij zich gewapende vrouwen bevinden, trekt door het oerwoud van eaan de laatste weken diep ge
bukt onder eer. mmderheidssvn-
opgebouwde) evenwicht in de
kolonie treft vooral de kleine
ondernemers, middenstander»
en arme Portugezen die geen
overzeese bankrekeningen heb
ben en al erg gelukkig waren
met een bij de hand gehouden
spaarboekje. Men heeft het me
al vaak gezegd: „De echte kolo
nialisten zitten niet in Mozambi
que maar in Lissabon, signor".
Ik ben geneigd om deze stelling
aan te nemen. Bij een eerste
bezoek aan de achterbuurten
'zag ik vaak zwart en blank door
elkaar leven. In dezelfde grauwe
hutten, met als voornaamste
troostprijs een klamboe.
Na de eerste tekenen van de
zwarte revolte hebben de blan
ken in Mozambique ijlngs naar
de wapens gegrepen. Het jacht
geweer werd te licht bevondep
voor het garanderen van de vei
ligheid en de Portugezen rijden
nu door steden en dorpen met
een mitrailleur op de voorbank
Ivan hun wagen. Des avonds in
de hotels en bars dragen ze een
revolver.
.■Tot vodr enige tijd werd de
Jquerrilla-strijd alleen in de
noordelijke provincies gevoerd
gese leger dat dezer dagen nog
twee garnizoenen terugtrok uit
de "brandende zones" van het
noorden. „Voortaan beschermen
we nog alleen de blanken die in
levensgevaar verkeren", zo luidt
het nieuwe militaire bevel. En
voor de blanken is dat net niet
'genoeg, want zeggen ze: „Uit-
'eindelijk zullen we nog meer
kunnen rekenen op de keurtroe
pen van Rhodesië (die dagelijks
in Mozambique infiltreren, om
het Frelimo te bevechten) en de
Zuidafrikaanse politiemannen
■die in het geniep aan de oorlog
meedoen, dan op het vermoeide,
'slaperige en totaal gedesinteres
seerde Portugese leger".
.Ook met het politiekorps, dat
'voornamelijk uit negers bestaat
voelen de blanken zich onvol-
'doende gediend.
[In Lourenco Marques is een
[burgerwacht opgericht die elke
nacht de achterbuurten van de
negers doorkruist.
Ik heb zo'n tocht meegemaakt.
Om acht uur kroop ik met twee
blanke en drie zwarte "gorilla's"
'n volledig uitgeruste politiejeep
!in. Schijnwerpers, sirene, mi
trailleurs en granaten. Leovegil
do Cruz. de zoon van een indus
trieel, met wie ik enkele uren
voordien kennis had gemaakt,,
had de leiding van de patrouille.
„Dit is vooral bedoeld als
machtsvertoon. De negers moe
ten nu meer dan ooit weten dat
we hen niet vrezen en nog in
staat zijn om ze in hun eigen
nest op te zoeken. De voorbije
dagen hebben we enkele ver
dachten gelokaliseerd en daar
doen we een inval".
We rijden zowat 15 kilometer
buiten het centrum van de stad,
hotsend en botsend over de don
kere zandwegen, vol greppels.
Soms moeten we uitwijken voor
een hond. We laten de jeep ach
ter op een open pleintje en dui
ken het spinneweb van steegjes
binnen. De meeste krotbewo
ners slapen want in dit winter
seizoen valt de duisternis al om
vijf uur 's avonds over Mozam
bique. Hier en daar zitten nog
wat zwarte mannen te keuvelen
voor hun open hutje, de transis
torradio op fluistertoon. Hun ge-
sprek verstomt als we voorbij
gaan. Ik voel dat ze ons nog
lang nakijken. Cruz loopt een
hutje binnen. Wij moeten buiten
blijven wachten. Een vrouw en
'vier jonge kinderen kruipen ver-
jschrikt onder hun musk ie tennet-
Ije vandaan. Dan volgt een wa
terval van klanken; het klinkt
als gregoriaans. Cruz komt bui
ten: „De man is niet thuis. Dat
zal gesignaleerd worden. We
verdenken hem van diefstal in
de fabriek".
.Om elf uur rijden we terug naar
het hotel. De zwarte leden van
de patrouille hebben al die tijd
nog geen woord gezegd. Ze krij
gen van Cruz een pakje sigaret
ten mee.
De jonge barkeeper van mijn
hotel vertelt me in geuren en
kleuren zijn koloniaal bestaan.
Hij is hier geboren diende in het
.leger en trouwde twee jaar gele
den. Zijn dochtertje is 18 maan-
>den. Voor hem bestaat er geen
twijfel meer: over een jaar is
Mozambique volledig in zwarte
handen. „Maar tegen die tijd
wachten ons nog dramatische
Kongolese tonelen".
Hij zelf heeft zijn vluchtroute al
[uitgestippeld, In minder dan 'n
uur kan ik de grens over".
•HUGO CAMPS
