NUNO PEREIRA
MACHT AAN VOLK
PORTUGAL, RIJKE STAAT,
MAAR ARME NATIE
Halve eeuw
achterstand
in te halen
Intervissport 71
neusje van de zalm
voor sportvissers
MARIO SOAREZ:
„Portugal uniek voor Europa"
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Ondanks oorlogen gunstige handelsbalans
Van onze correspondenten Jona
than Steele en Antonio de Fi-
guelredo.
Lissabon De dramatische coup
van afgelopen donderdag kan
voor Portugal zowel het begin
van een nieuw politiek tijdperk
als een nieuw economisch tijd
perk betekenen. De traditie van
het kolonialisme „oude stijl"
begon tegen het einde van Sala-
zar's bewind al uit te sterven.
En met de verschuiving naar
een soort kolonialisme waarin
de Afrikanen een vinger in de
pap van hun eigen natuurlijke
rijkdommen hebben (hoewel
geen echte macht) werd onder
Caetano een begin gemaakt.
Nu. met de gedegen aanpak van
Spinola, zal het zich snel verder
ontwikkelen. De Cabora Bassa-
dam in Mozambique, de Cunene-
dam in Angola, het petrochemi
sche complex van Sines in Por
tugal zelf en andere grote multi-
miljoenenprojecten zullen Portu
gal verder in staat stellen om
het zonder de goedkope arbeids
krachten te stellen die slecht
behandeld werden en in sommi
ge gevallen zelfs dwangarbeid
moesten verrichten. Het is op
merkelijk dat al deze projekten
grotendeels dankzij internatio
naal kapitaal verwezenlijkt kon
den worden. Want onder het be
wind van Salazar overheerste
een duidelijke afkeer van alles
wat buitenlands was.
Het leven in Portugal van de laat
ste tien jaar wordt gekénmerkt
door een treffende tegenstelling.
Aan de ene kant slokten de drie
oorlogen in de Afrikaanse gebie
den grote hoeveelheden geld en
mankracht op. En aan de an
dere kant is er zowel in Porti*,
gal als in Angola en Mozambi
que een duidelijk sociale en eco
nomische vooruitgang en mo
dernisatie aanwijsbaar.
Niettegenstaande de enorme kos
ten van de legermacht onder
andere door het aankopen van
buitenlands wapentuig toont de
algemene betalingsbalans van
het „Escudo gebied", toen een
aanmerkelijk overschot, Portu-
gals reserves aan goud en bui
tenlands geld staan op een in
drukwekkend niveau.
Volgens Salazar's eigen richtlij
nen was zijn Estado Novo onde-
mokratisch. Hij had geen be
langstelling voor de economi
sche en sociale behoeften van
het Portugese volk zolang hij
het internationale prestige van
Portugal maar kon herstellen:
toen hij de macht overnam was
het land failliet en vervallen.
Met de hulp van een politiebe-
wind en strenge wetten tegen
buitenlands kapitaal en buiten
landse inmenging streefde hij
naar de wederopbouw van het
rijk. vooral in Angola en Mo
zambique.
Binnen hun eigen, nogal beperkte
patriottische opvattingen slaag
den de nationaal-kapitalisten van
het regime er gedeeltelijk in dit
„Portugal" te scheppen. Het
werd een rijke staat, dat wel:
maar tevens een arme natie. De
oorlog en het tekort aan buiten
lands kapitaal om die te betalen
en de ontwikkeling te versnellen
dwong hem in 1965 tot het op
stellen van een nieuwe wet. De
vroegere politiek werd geheel
verlaten en de weg kwam vrij
voor een invatie van buiten
lands kapitaal. Ondanks de on
wil van Zweden en andere
Skandinavische landen had En
geland Portugal tegen die tijd
gedwongen deel te nemen aan
de Europese vrijhandelsassocia
tie (EVA). Industriële onderne
mingen uit Engeland en de rest
van de EVA kwamen om te
profiteren van de goedkope en
machteloze arbeidsmarkt. Nu
nog worden er door Britse on
dernemingen textielprodukten,
computeronderdelen en andere
electronische fabrikaten ver
vaardigd voor export naar En
geland. Hoewel Portugal zelf
geen kleurentelevisieuitzendin
gen kent is 't een steeds belang
rijker wordende producent van
kleurentelevisies, onder leiding
van buitenlandse firma's voor
de rest van Europa.
Tegelijkertijd hebben Zuidafri-
kaanse, Amerikaanse, West-
duitse, Japanse en andere
ondernemingen grote bedragen
in Angola en Mozambique ge
pompt om de olie, ijzererts' en
andere rijke bronnen te exploi
teren.
De Portugezen pochen, gesteund
door internationale statistieken,
dat Angola en Mozambique ho
gere groeipercentages kennen
dan het overgrote merendeel
van de Afrikaanse staten.
Ondertussen ontwikkelde het me-
tropolitische Portugal zich tot
een nieuw vakantieoord en ar-
beidsdepot voor West-Europa.
TUf het noorden stroomden de
toematen over de grens, terwijl
meer dan miljoen Portuge
zen de „salto" maakten, dat wil
zeggen de Pyreneeën overtrok
ken om zich bij de tweedeklas
gastarbeiders ergens in Europa
te gaan voegen. Tussen 1960 en
1970 nam de bevolking zelfs af.
Hoewel de kolonisten in Angola en
Mozambique na de machtsover
name door Spinola misschien
enige onzekerheid voelen over
hun veiligheid, schijnt de zaken-
gemeenschap in Angola de coup
in Lissabon te hebben toege
juicht. Tot nu toe werden de op
brengsten van de buitenlandse
handel In Angola en Mozambi
que steeds door de Bank van
Portugal opgeslokt. Dit hield in
feite in dat Lissabon zich over
de handelswinsten ontfermde en
vaak maar erg kleine toezeggin
gen deed voor financiering van
be benodigde importen.
In feite was er de afgelopen jaren
zelfs een crisis ontstaan in de
'betalingsbalans tussen Lissabon
en de overzeese gebiedsdelen die
enorme tekorten met zich mee
bracht. Spinola is natuurlijk
geen leek in de zakenwereld.
Hij maakte eens deel uit van de
Raad van Commissarissen van
Portugals staalmonopolie, Meta-
lurgical Nacional, dat behoort
tot de Champalimaud-groep, de
op twee na grootste groep in
Portugal. De groep heeft, net
als bijna alle andere grote Por-
(Van onze speciale verslag
gever Piet Snoeren
LISSABON - Portugal blijft
zijn vrijheidsroes uitleven,
maar de man die ais sleutelfi
guur moet worden beschouwd,
houdt het grijzende hoofd koel.
Dr. Mario Soarez, de 49-jarlge
leider van de Socialistische
Partij, die zondag uit balling
schap is teruggekeerd, zegt
'Laat ons peHen in hoeverre de
junta bereid is naar het volk
te luisteren. Laten we gene1
raai De Spinola het voordeel
van de twijfel geven. Laat ons
dankbaar zijn en vertrouwen
hebben in de militaire leiders.
Laten we zien of zij in staat
zijn de economische moeilijk
heden en de problemen in de
Afrikaanse koloniën op te los
sen. Zo niet - dan zou de toe
stand pas ernstig worden'.
Het is duidelijk: Mario Soarez
wenst de nodige slagen om de
arm te houden. En zijn voor
zichtigheid is begrijpelijk,
want zijn politieke loopbaan
heeft hem meer dan genoeg in
zicht gegeven in de grillige
Portugese volksziel. Nu wordt
hij gevierd als held, maar
meer dan twaalf maal is hij de
gevangene geweest van de ge
heime politie PIDE, en nog
maar twee jaar geleden viel
de natie hem massaal af toen
hij in Frankrijk een boek pu
bliceerde met de conclusie:
Portugal vecht een koloniale
oorlog uit, die geen enkel uit
zicht biedt.
De besprekingen van Soarez
met de militaire machthebbers
zijn uiterst geheim, maar de
gematigde woorden die hij uit,
wijzen op een stilzwijgende
overeenkomst met De Spinola
en spreken als zodanig boekde
len. 'Het is duidelijk dat je de
mocratische verkiezingen niet
als een konijn uit de hoed kunt
toveren. Om te beginnen moet
er een wettelijke mogelijkheid
worden geschapen, en dient er
een algemeen kiesstelsel te
worden ingevoerd. Politieke
partijen moeten de kans krij
gen zich te formeren. De be
volking heeft tijd nodig zich
zelf te informeren en om
zijn gedachten te ordenen. Per
slot van rekening moeten we
een halve eeuw achterstand In
halen. Waarbij we niet mogen
vergeten hoeveel macht Opus
Dei ook in Portugal heeft'.
Ook over de toekomst van de
Afrikaanse koloniën blijft Soa
rez vaag. De junta heeft hem
kennelijk aan het verstand ge
bracht hoeveel er op het spel
staat. ZondermeeY zelfstandig
heid geven aan Angola, Mo
zambique en Guinee zou bete
kenen dat een belangrijk stuk
Afrika zich gedwongen zou
kunnen zien heil te gaan zoe
ken bij Moskou of Peking. Soa
rez: "Er dient allereerst een
dialoog tot stand te komen.
Daarbij kunnen we profiteren
van de ervaringen die Enge
land, Frankrijk en Nederland
hebben opgedaan bij het afwik
kelen van hun koloniaal verle
den.'
tugese conglomeraten, zoals de
Companhia Unaio Fabril (CUF),
de Espirito Santogroep, de Por-
tugues do Atlantico-groep, Bor-
ges e Irmao, de Banco Nacional
Ultramarino en de Fonsecas e
Burnay bank, zowel grote belan
gen in Portugal zelf als in de
Afrikaanse gebieden.
In dit opzicht is er geen duidelijke
afsplitsing binnen de zakenge-
meenschap tussen mensen die
zich op Europa en de EEG wil
len concentreren en diegenen
die op de koloniën gericht zijn,
tussen „Europeanisten" en
„Afrikanisten". Maar wel be
staat er een duidelijke tegen
stelling tussen diegenen die me
nen dat hun economische belan
gen kunnen worden gehand
haafd, ook a| worden de Afrika
nen langzamerhand meer rech
ten toegekend, en aanhangers
van de harde lijn die elke con
cessie vrezen.
Na de guerrilla's Guinee-Bissau op
duidelijke wijze tot een soort
niemandsland hebben gemaakt,
zijn ondernemingen als de CUF
en de BNU verliezen gaan lij
den. Zij hebben zelfs land aan
Afrikaanse boeren teruggege
ven. Maar om het hele gebied
aan de Guinese bevrijdingsbe
weging over te doen zonder dat
dit als rechtstreekse overgave
zou kunnen worden uitgelegd,
daarvoor was een verandering
van het regime nodig.
In laatste instantie geloven de on
dernemingen echter dat zij sa
men met Afrikaanse partners in
Angola en Mozambique zullen
kunnen doorgaan, op voorwaar
de dat deze ontwikkeling rustig
verloopt. Uiteindelijk doen de
buitenlandse ondernemingen in
het nabije Zaïre het erg goed,
en daar is toch ook een zwart
bewind. Verder zou een regeling
als deze een eind maken aan de
stroom goederen die ook van
daag nog door de oorlog wordt
opgeslurpt.
Copyright The Guardian
t afgezette premier
(Van onze speciale correspondent
Piet Snoeren)
LISSABON Aan de voet van
het met vurig rood bekladde
standbeeld van de markies De
Pombal barst een priester op
eens uit in een donderpreek. Hij
heeft een paart kalotje op het
hoofd en draagt een gouden
kruis. Tekenen die erop wijzen
dat hij geheim kamerheer is
van de paus, zo wordt mij uit
gelegd. De toegestroomde me
nigte jouwt hem uit en dreigt
vervolgens handtastelijk te wor
den, waarop een passerende le-
gerkapitein Padre Jose (dat is
zijn naam) met zachte drang de
lounge van een belendend hotel
binnenloodst.
„Die smerige communisten op
straat hebben me beledigd",
briest Padre Jose, wiens gezicht
inmiddels ook paars is gewor
den. „Jullie zijn een stelletje
anti-clericale bandieten, jullie
hebben geen respect voor de
heilige'orde van de jezuiten en
de hel zal Jullie deel zijn". Zijn
staf met de zilveren knop
zwiept vervaarlijk door do
lucht. „Calma, calma", sust de
kapitein en terzijde: „Ik
moest hem wel meenemen; de
mensen zouden hem hebben ge
lyncht". Even later wordt de
kerkelijke hoogwaardigheidsbe
kleder onder luidkeels protest
door vier gehelmde soldaten
van de militaire politie wegge
voerd.
„De kerk heeft zichzelf hopeloos
in discrediet gebracht door zijn
onvoorwaardelijke steun aan de
fascisten", zegt Nuno Teotonio
Perelra, even later wanneer ik
hem het zonderlinge tafereel be
schrijf. „De rol van da kerk in
Portugal is uitgespeeld". Be
paald geen anti-clericale ban
diet deze 52-jarige architect en
intellectueel die pas enkele da
gen geleden, dank zij de staats
greep. bevrijd werd uit de ge
vreesde Caxias-gevangenis van
de PIDE, waar hij gevangen
zat wegens het verbergen van
explosieve stoffen. De man die
me zijn naam en adres toespeel
de (alles in Lissabon gaat nog
zeer geheimzinnig) fluisterde et-
bij: „Hij is een goed katholiek".
Nuno Teotonio Pereira bevestigt
dit onmiddellijk. „Ja, ik ben ka
tholiek, maar na vier keer gear
resteerd te zijn door de PIDE,
heb ik de overtuiging gekregen
dat God niet leeft onder de kar
dinaalshoed, maar hier, in miin
hart".
We praten in zijn bescheiden,
voor Portugese begrippen ge
durfd ingerichte flat aan de
Praca Gonzalo Transcoso. Het
ruikt er naar spruitjes, onder en
naast ons, kan ik drievoudig het
televisieverslag van een of an
dere voetbalwedstrijd volgen.
Een groot cruxific aan de
muur. Nauwelijks het schuilhol
waar je een gevaarlijke revolu
tionair zou zoeken, maar de
staat van dienst van Nuno Teo
tonio Pereira liegt er niet om,
en zijn naam is bij alle Angola-
comite's in Europa bekend. Hij
vertelt, terwijl hij onder zijn
grijze snor de ene sigaar met
de andere aansteekt.
„Een jaar lang heb ik met een
ondergrondse groep van 50 ka
tholieken ruchtbaarheid probe
ren te geven aan de schandda
den in de Portugese koloniën.
We vonden dat de wereld de
waarheid moest weten. Daarom
gaven we een geheime publika-
tie uit die „Droit A l'informa-
tion" heette. Het blad verscheen
van 1963 tot 1969. Er kwamen In
totaal 18 nummers uit. Toen
werd het door het regime opge
rold. Inmiddels had ik al een
keer gevangen gezeten. Mijn
geestverwanten en ik hebben
onmiddellijk een nieuwe publica
tie opgezet Cahir Crétien de
documentation et d'informa-
tion". Hetzelfde liedje. Ik kwam
opnieuw In Caxias terecht. Fn
opnieuw begonnen we, ditmaal
met „Bulletin anti-colonial".
Ons gesprek wordt herhaaldelijk
onderbroken door telefoontjes
van vrienden, die Nuno Pereira
willen gelukwensen met zijn
vrijlating. Een medewerkster
van hem komt binnen en valt
hem huilend omde hals. Het
verhaal nadert zijn climax. „Ik
kwam in contact met een bewe
ging die Louar heette. Het was
een groep vrijheidsstrijders die
opereerde vanuit Frankrijk en
Spanje. Ze hebben bankovci val
len gepleegd en een vliegtuig
gekaapt om pamfletten uit te
strooien. Het is door het regime
allemaal geheim gehouden. Op
een dag vroeg iemand van
Louar of Ik twee koffers wilde
verbergen. Ik stemde toe, maur
de PIDE arresteerde de terro
risten zoals ze genoemd werden,
en martelde hen net zo lang tot
ze mijn naam loslieten. Op 27
november kwam mijn beurt. Ik
zat hier in mijn ochtendjns aan
de koffie toen ze met zijn tienen
binnenvielen. Ik werd weer
naar de Caxias gevangenis ge
bracht en in een isoleercel ge
gooid waar ze me verschrikke
lijk geslagen hebben. Kijk
maar. Er volgden geestdodende
en uitzichtloze maanden. Ik wist
dat ik ditmaal minstens tien
jaar zou krijgen. En toen, op
eens, de bevrijding. Ik zal nooit
mijn eerste gedachte vergeten.
Ik dacht: eindelijk wordt hot
onmogelijke mogelijk".
Aldus het relaas van Nuno Teoto
nio Pereira zoals hij het zonder
opsmuk en omhaal doet „Er
zijn er honderden die het zelfde
kunnen vertellen". Hoe hij over
de toekomst denkt? Hij veert
jeugdig en ongebroken over
eind: „De toekomst is schat
rijk aan mogelijkheden en wel
om twee redenen, allereerst is
dit niet zo maar een militaire
coup geweest. De macht berust
bij jonge officieren, die zeer ra-
dikaal zijn. Ze zijn vastbesloten
om hun generaals en de hele
gevestigde orde strak in de
hand te houden. Spinola stelt
niets voor. Hij is een stroman
die zal toelaten wat de jonge of
ficieren willen. En ten tweede is
het volk op straat zich bewust
geworden van zichzelf. Er is ac
tie aan de basis. We hebben
hier in Portugal iets dat uniek
is voor Europa. Stel Je voor:
geen vakbeweging, geen politie
ke partijen. Alles blanco en
open. De kans van ons leven
om het volk zijn eigen, uuthen-
tieke structuur te laten kiezen,
ongehinderd door bureaucratie.
De kans om In alle geledingen
van de maatschappij de revolu
tie door te voeren ook ln het
onderwijs, het gezin. Alles moe
ten we proberen, en ik vertrouw
op de goede afloop. Natuurlijk
zijn er gevaren, maar het is de
moeite waard, want het volk
kan overwinnen. Voor wat Ik nu
zeg, wil ik graag opnieuw de
gevangenis riskeren".
Zelden hob ik iemand zo blij ho
ren lachen als nu Nuno Pereira
bij deze woorden. „Calma, cal
ma", maant zijn vrouw ge
schrokken op de achtergrond.
Amsterdam Beoefenaars
van de populairste sport in Ne
derland, de sportvisser!), kun
nen van vrijdag 3 tot en met
maandag 6 mei hun hartje op
halen in de Amsterdamse Ral,
waar dan voor de eerste maal
Intervissport wordt gehouden,
ln zoverre uniek voor Neder
land, omdat de fabrikanten
zelf een belangrijke bijdrage
zullen leveren aan deze ruim
vijftig stands omvattende vis-
beurs, die een zo compleet mo
gelijk beeld probeert te geven
van wat er voor de sportvisser
zoal op de markt ls.
Aan nieuwigheden geen gebrek
op Intervissport '74. Om er
maar eens enkele te noemen:
een beugel loze werpmolen, die
hangend onder de hengel
slechts één hand vraagt om
bediend te worden; hengels in
alle mogelijke soorten, weer
lichter en wéér sterker; teles-
copische hengels met 'n lengte
van maar liefst negen meter;
splitcane hengels, op speciaal
verzoek meer aangepast aan
de Nederlandse omstandighe
den; super soepele lijnen, die
door een speciale behandeling
(tritone processing) nagenoeg
onzichtbaar in het water zijn;
regen- en waadkleding; rook-
en grillapparaten voor vis en
vlees; het gebruik van carbon
fiber, in principe ontwikkeld
voor de ruimtevaart, in de
heropbouw; een wartel/anti-
kinkvaan; nieuwe series kunst
vliegen. Natuurlijk ontbreken
de visboten niet, evenmin in
formatiestands over hengel-
sportreizen.
shows worden gehouden, zowel
Viermaal per dag zullen mode
door vrouwelijke als mannelij
ke mannequins waarop een
indruk zal worden gegeven van
wat er op de modegebied voor
de sportvisser te koop is. Wie
zich aan een "Visserslatijn-
test" wil wagen, treft een
groot aquarium aan, bewoond
door een vis waarvan veel
sportvissers maar al te vaak
dromen. Wie zijn gewicht
raadt, zal volgens do organisa
toren naam maken op deze
eerste Intervissport.
Tot de attracties behoort ook
een filmzaal, waarin films zul
len worden vertoond, die me
nig hengelsporthart zal doen
opbloeien. Velen zullen onge-
twifeld ook een blik willen
werpen op de vechtstoel, waar
in de beroemde schijver Er-
nest Hemingway (oa.a. The
old man and the sea) menig
zwaargewicht op zee bedwon
gen heeft.
Op een werpbaan worden be
zoekers in staat gesteld hun
vaardigheid op de proef te ste
len. Zij zullen de kunst kunnen
afkijken van 'n aantal ervaren
binnen- en buitenlandse wer
pers, o.a. de befaamde Engel
se werper Jim Hardy.
