Merendeel van
omroepmensen
in oorlog „fout"
Landgenoten in V. S. nauwelijks
interesse in Paul van Vliet
HILVERSUMSE RECTOR
DRS. LOUIS LEEMAN
NIEUWE TROS-BAAS
KiirSiaus nog altijd dichterbij dan Broadway
Tournee
nuttige
testcase
WOENSDAG 1 MEI 1974
LEIDSE COURANT
NEW YORK - Twee one-man-
shows binnen zeven dagen: dat
heeft New York in zijn eindelo
ze showbusiness-leven nog nooit
meegemaakt: een van Sammy
Davis en een van Paul van
Vliet. De stad, die zelf
een versteend spektakel is met
alles dikker, alles v«tter en al
les voller, was eerlijk gezegd
ook nog niet op het kostenbe
sparende idee gekomen, dat
men zich na de avondmaaltijd
zou kunnen vermaken met het
optreden van één medemens.
Om die reden had Sammy Davis
jr. voor zijn brandnieuwe one-
man-show in het gigantische
Runs Theater uit voorzorg twee
door de wol geverfde tapdan-
sers, een zangeres en een dertig
man sterk orkest ingehuurd, die
de gevreesde leegte rondom zijn
verschijning ouderwets opvul
den. In feite was er bij hem
dan ook geen sprake van een
one-man-show. maar van een
recht-loe-recht-aan-revue, waar
in toevallig een executant wat
overdreven lang aan het woord
was. Het was gewoon een
schoolvoorbeeld van het "een
zaam maar niet alleen procédé",
dat in het verleden reeds een
gekroond hoofd tot een bestsel
ler heeft geïnspireerd. Niette
min schreef de criticus van de
New York Times, dat het ver
schijnsel van de one-man-show
interessant genoeg was om
nauwgezet te worden gevolgd.
Duidelijker
In het Village Gate Theater in het
verfomfaaide stadsdeel Green
wich lagen de zaken al aanzien
lijk duidelijker daar gaf de
Nederlandse entertainer Paul
van Vliet maandagavond een
New Yorkse voorstelling van
zijn coe-man-show "The truth
behind the dikes". En de waar
heid was inderdaad, dat hij ge
durende twee uur die klus al
leen opknapte. Dit overigens al
leen bij de gratie van een uit
puttingsslag, die een dertiental
Amerikaanse artiesten nu al
enige maanden in hetzelfde
theater leveren. Zes keer per
week treden zij in de "Gate"
aan voor de sexmusical "Let
Van uit New York
door Leo Thurins
my people come", een gebéuren
vol biologisch all, dat hoege
naamd niets om het lijf heeft
en om die reden tot de theaterhit
van het New Yorkse uitgaans-
seizoen is gepromoveerd,
's Maandags onderbreken zij ech
ter hun lijf-show en mag Paul
van Vliet van big boss Arthur
Lugoff zijn waarheid achter de
dijken uit de doeken doen. On
danks het feit, dat hij en zijn
drie muzikanten van top tot
teen in de kleren steken, moet
vooralsnog gevreesd worden,
dat Van Vliet de Amerikanen
aanz.enlijk minder stof tot spre
ken zal geven dar "Let my peo
ple come". Afgaande op de
twee voorstellingen die Van
Vliet tot nu toe in Amerika
heeft gegeven (er volgen er in
de komende weken nog zes in
Amer.ka en Canada) moet voor
zichtig de conclusie worden ge
trokken, dat voor Nederlandse
cabaretiers het Scheveningse
Kurhaus nog altijd een stuk
dichterbij ligt dan Broadway.
Minderheid
Toch dampte de kelder van Lu
goff ook maandagavond wel de
gelijk van eerlijke waardering.
Maar dat gold alleen voor de
Amerikaanse bezoekers, die he
laas de minoerheid vormden.
Zij zagen een entertainer aan
het werk, die zijn vak verstaat
en daarbij voor hen nieuwe
kleuren aan het show-business-
palet heeft toegevoegd. Het feit
echter, dat Van Vliet in New
York even onbekend is als de
Amerikaanse taxichauffeur Jim
my Smith op Ameland, dwong
de organisatoren van Van
Vliet's U.S.A.-trip hun toevlucht Paul
te nemen tot in New York le- eer
vende en volgens hardnekkige
geruchten ook van tijd tot tijd
werlonde Nederlanders. Zij zijn
indertijd hun vaderland ont
vlucht, omdat ze meenden dat
ze de truth behind the dikes
t Vliet hield maandagavond staande receptie op het wrakke toneel vai
one-man-show in de geschiedenis van de New Yorkse showbusiness wa
reeds in de zak hadden. Zij heb- de cabaretier te vernemen. gedronken en leek nauwelijks kant van de dijk.
ben derhalve weinig behoefte Wat maandag aan Nederlanders geïnteresseerd in het werk van Het is te hopen dat Hansje Brin-
om die waarheid alsnog van een in de Village Gate zat had dan een landgenoot. kers in de komende weken voor
vers uit Nederland geïmporteer- ook grotendeels al gegeten en Dat is dan the truth aan de andere Van Vliet zal willen duimen.
Dick Verkijk, NOS-reporter en schrijver
Als het de bedoeling was geweest
van Dick Verkijk om in zijn vol
gende week verschijnend boek
Radio Hilversum 1940'45 - de
omroep in de oorlog" aan te to
nen wie van de radiomensen en
bij de radio betrokken artiesten
,,fout" zijn geweest, dan had hij
beter de namen van de brand
schonen kunnen noemen. Door
de in 1941 gelijkgeschakelde Ne-
derlandsche Omroep - waarbij
de omroepverenigingen verdwe
nen - werd in elk programma
nationaal-socialistische propa
ganda gemaakt met medewer
king van vrijwel uitsluitend
niet-Duits gezinde Nederlanders.
Velen handelden tegen hun ge
weten in, maar durfden geen
ontslag te nemen uit vrees voor
de consequenties.
Aan zijn boek, waaraan de auteur
twee jaar heeft gewerkt en dat
is uitgegeven door de Arbeiders-
1 het boek over de omroep pers, is een lijst toegevoegd van
meer dan duizend namen van
hen die betrokken zijn geweest
bij wat men op zijn zachtst ge
zegd een zwarte bladzijde zou
kunnen noemen in de geschiede
nis van de omroep.
Na de inval van de Duitsers in
mei 1940 verschenen zij met een
complete zendapparatuur in Hil
versum voor het geval de Ne
derlanders de zendmogelijkhe
den onklaar zouden hebben ge
maakt. Het was niet nodig. In
opdracht van Willem Vogt ston
den AVRO-programmaleider
mr. J. den Daas en AVRO-ster-
reporter Guus Weitzel gereed
om de Duitsers welkom te heten
en hen wegwijs te maken in de
studio. Zowel Weitzel als Den
Daas zijn vrijwel tot het einde
toe de bezetter in programma
tisch opzicht zeer terwille ge
weest. Na de oorlog wist mr.
Den Daas zich aanzuivering te
onttrekken door in de laatste
oorlogsjaren zich te laten be
trekken in illegaal werk. Veel
van zijn ondergeschikten, die in
zijn opdracht en eigenlijk tegen
hun geweten in hebben gehan
deld, kregen niet de kans zich
te dekken en werden gestraft
met levenslange of tijdelijke uit
sluiting.
Het wordt niet met een dergelijke
karakteristiek door Dick Ver
kijk gezegd, maar het ..foute"
van Guus Weitzel bestond eigen
lijk hierin, dat hij een vakidioot
was. Hij vond de radio-op-zich
een te groot goed dan dat hij
het over zijn hart kon verkrij
gen om hiermee te saboteren.
Hij was jegens de Duitse over
heid in alles voorkomend en or
ganiseerde de belangrijkste pro-
pagaoda-uitzendingen zelf, zoals
de Winterhulpuitzendingen en de
Wehrmachtconcerten. Hij steekt
zich in feestelijk jacquet als
NSB4eider Mussert de studio
met een bezoek komt vereren.
In tegenstelling tot AVRO-voorzit-
ter Willem Vogt, die bij de
komst van de Duitsers alle jo
den in AVRO-dienst ontsloeg.
die Seyss-Inquart (tweede van rechts') bereid vond enige woorden te
onder wie Han Hollander, Jacob
Hamel. Max Tak, Ida de Leeuw
van Rees, Jetty Cantor, Albert
van Raalte en Antoinette van
Dijk, hield Guus Weitzel tijdens
de oorlog joden verborgen. Zelf
heeft hij de grootste moeite ge
had om aan te tonen, dat hij
zuiver van ras was.
Schipperen
De omroepverenigingen hebben
direct na de bezetting moeilijk
hun houding kunnen bepalen.
Zij waren er huiverig voor om
hetgeen zij met veel moeite
hadden opgebouwd zomaar uit
handen te geven. Zij poogden
met schipperen zichzelf te blij-
(Van onze radio- en tv-redactie)
HILVERSUM Het in de jongste
omroepgeschiedenls best be
waarde geheim ls onthuld: de
TROS heeft een nieuwe direc
teur, de heer Louis Johannus
Leeman (39 jaar). Hij treedt op
1 augustus in dienst van de TROS
en zal 1 januari dan de met
pensioen gaande heer J. M.
Landré opvolgen.
De heer Leeman komt tegen alle
verwachtingen in niet uit de om
roepwereld. Ook behoort hij niet
tot de 60 sollicitanten, waaron
der vijf omroepmensen. De heer
Leeman is op het ogenblik nog
rector van de A. Roland Holst-
scholengemeenschap te Hilver
sum. Drs. Leeman deed na de
mulo, kweekschool en HBS-A.
Hij studeerde in Utrecht niet
Westerse sociale geografie. Tij
dens zijn studie gaf hij aard
rijkskundeles op het Thorbecke-
lyceum. Reeds op zijn 30ste
jaar was hij rector van het
Utrechtse Avondlyceum, de
jongste rector in Nederland. In
1971 werd hij rector in Hilver
sum.
De heer Leeman die getrouwd Is
en twee kinderen heeft, een jon-
nj van 12 en een meisje van 10
is, althans nu nog, AVRO-begun-
stiger. Hij is Nederlands Her
vormd.
Door zuiver toeval kwam de heer
Leeman die zegt beslist niets
van omroepzaken af te weten
en vrijwel nooit televisie kijkt,
met de TROS in contact. Een
filmploeg van de TROS maakte
vcor het programma ,,op uw ge
zondheid" dat ging over ge
slachtsziekte, zonder toestem
ming opnamen van leerlingen
van de A. Roland Holst-scholen-
gemeenscnap. Toen de heer
Leeman hierover naar aanlei
ding van klachten van ouders
en van b. en w. met de heer
Landré ging praten, klikte het
direct tussen de beide heren. De
heer Landré kon aantonen, dat
de bewuste opnamen te goeder
trouw waren gemaakt. En de
heer Leeman maakte een op
merking die de heer Landré uit
het hart gegrepen was, namelijk
„Ik vind het jammer dat het zo
is gelopen, want ik had de film
graag op school vertoond". Na
dit eerste gesprek volgden er
nog een aantal, die zo goed ver
liepen. dat de heer Leeman uit
eindelijk met vijf anderen als
kandidaat voor de opvolging
van de heer Landré overbleef.
De heer Leeman werd gekozen
om een aantal karaktereigen
schappen, die zo zegt de heer
Landré „mij -bijzonder aanspra
ken. De heer Leeman zou mijn
zoon geweest kunnen zijn, zo lij
ken we op elkaar. Hij heeft ge
voel voor humor, kan goed met
mensen overweg en hij heeft in
zijn huidige beroep te maken
met ouderechtparen en zo'n 2000
leerlingen, wat je kan vergelij
ken met de TROS medewerkers
en programmamakers. Hij is
een man die nooit zijn deur op
slot zal doen. En die ideeën en
principes van de TROS naar
mijn mening uitstekend naar
buiten uit kan dragen".
De heer Leeman zelf over zijn be
noeming: „Ik heb altijd tegen
mezelf gezegd: Ik wil een be
hoorlijk lange tijd in het onder
wijs, want dat vind ik maat
schappelijk gezien zeer belang
rijk, maar ik blijf er niet tot
mijn pensioen. Het stond voor
mij al vast, dat ik op een gege
ven moment iets totaal anders
zou gaan doen. Ik geloof niet
dat het bijzondere risico's met
zich meebrengt dat ik niets van
omroepzaken afweet. Ik wilde
vroeger graag journalist wor
den, maar mijn vader verbood
mij dat omdat hij een dergelijk
onzeker beroep niet zag zitten". Mr. Landré drinkt een glas op
goede toekomst van de TROS met zijn opvolger drs. L. Leeman.
ven door schoorvoetend aan de
bezetter toe te geven. Zij waren
toen nog niet vertrouwd met de
Duitse „mllllmeterpolltiek" om
nl. door elke dag een stapje
verder te gaan de hele omroep
in te kapselen. KRO's mr. Wa
genaar komt er In dit boek uit
als een te toegeeflijk man;
KRO's Paul de Waart als een
man met te veel plichtplegingen
jegens de Duitsers.
In een KRO-radioverslag over
Rotterdamse kinderen, die door
de Duitsers een verblijf kregen
aangeboden in Ostmarken, kon
digde hij Seyss-Inquart aan met
de woorden, dat deze de KRO
de eer aandeed enige woorden
te willen spreken voor de radio.
Geen enkele omroep wilde de
ander voor zijn in opheffing van
zichzelf, totdat de bezetter er
zelf een einde aan maakte bij
de nazificering van de omroep
in april '41. De KRO, die voor
dien het meest tegemoetkomend
was geweest o.a. door joden te
ontslaan, ontpopte zich daarna
als de meest onverzettelijke.
Als de meest laaghartige en vul
gairste cabaretserie, die ooit op
de radio is geweest, wordt be
schouwd het Zondagmiddagca
baret van Paulus de Ruller".
Hier achter stond Jacques van
Tol. de vroegere tekstschrijver
van Louis Davids, die uit dit
werk zulk een weerzin tegen
deze zanger had overgehouden,
dat hij een felle anti-semiet
werd. Als absoluut dieptepunt in
dit programma gold de nieuwe
tekst op het aloude Davidslicdje
over de kleine man: ,,Dat was
de Jodenman. de dikke Joden-
man. de uitgekookte, guargc-
stoofde vette Jodenman". De
hoogste Duitse machtshebbers
vroegen de tekst van dit lied op,
omdat ze er verrukt over wa
ren, met als ironie dat het een
liedje was vol karakteristieke
joodse galgenhumor.
Namen
We zeiden het al: vrijwel nie
mand was brandschoon in Hil
versum én idem dito de arties
ten die voor de omroep werk
ten. Hctty Blok en Gcr Lugtcn-
burg begonnen hun carrière op
een nazi-cursus voor artiesten,
Willy van Hcmert en Henri
Knap (later Het Parool) schre
ven teksten met nationaal-(so-
ciaüstische) Inslag, Jan Lemai-
re en Willem van Capellen on
vrijwel alle spelers van de hoor-
spclkern vergooiden zich aan
nazistische teksten, Toon Her
mans en Wlm Sonncveld lieten
zich als Jonge artiesten spannen
voor propagandistische nazi
avonden.
Vrijwel alle musici - van The
Ramblers tot Willem van Ottcr-
loo - musiceerden zonder enige
bedenking voor de nazi's, Leo
Riemens liep in NSB-uniform
door Hilversum, de latere film
redacteur Bob Bertina schreef
anti-Amerikaanse artikelen,
Alex de Haas leidde jonge ar
tiesten op voor de nazi-omroep,
waardoor mensen als Piet Ekel
en Karei Prior zich lieten Inpal
men. Wim lbo wilde zo graag
cabaretteksten schrijven voor
de nazi-radio, dat hij tot elke
voetval bereid was. Ook Pierre
Palla en Wessel Dekker lieten
zich voor elk karretje spannen.
Kortom, er staan omtrent dui
zend „foute" namen in dit bock.
Al deze medewerking werd met
zo groot gemak gegeven, dat als
opvallend intermezzo in deze
sfeer van meegaandheid de op
winding treft, die zich meester
maakte van de familie Speen
hof!. dat de dochter Ceesje van
de grote Koos mee deed aan het
„Zondagmiddag-cabaret". Om
dat zij zich door haar familie
niet laat vermurwen, eist de fa
milie van de programmama
kers. dat zij onder een andere
naam zal optreden. Hierop
wordt door de nazi's niet inge
gaan.
Kritiek
Dlck Verkijk, In dagelijkse doen
NOS-reporter, rapporteert In
zijn boek ook vele staaltjes van
lijdelijk verzet en sabotage.
Nochtans kreeg hij voor het
verschijnen al kritiek op zijn
boek, dat op feitelijke onjuisthe
den is nagelezen door dr. Lou
de Jong.
Dit tamelijk stug geschreven re
laas zou nl. niets met geschied
schrijving uitstaande hebben.
Dit klopt inzoverre geschied-
schrijv og behalve met feiten
ook te maken heeft met het
plaatsen van deze feiten tegen
de achtergrond en de geest van
die tijd. Hieraan komt Dlck
Verkijk hoegenaamd niet toe en
dit geeft Juist aan de boeken
van dr. Lou de Jong zulk een
diepe strekking. Zodat we thans
- met respect voor het zorgvul
dig opgraven van de gegevens -
wachten op de beschrijving van
de geschiedenis van de omroep
In oorlogstijd.
TON OLIEMULLER
