Portugal naar gematigde toekomst
m
GELOOF IN KOLONIALE OORLOG VERLOREN
Bestuurders doen
te weinig met
verkeersstudies
Oudste prins zeven jaar
1974
VRIJDAG 26 APRIL 1974
LEIDSE COURANT
Door H. J. Neuman. directeur van het Nederlands Instituut
voor Vredesvraagstukken
Alsof er opeens een gletcher in beweging is gekomen: zo
komen de jongste gebeurtenissen in Portugal op ons over.
Toch waren de eerste geluiden, die het komende natuur
gebeuren aankondigden, reeds weken geleden hoorbaar.
De meeste indruk maakte op de buitenwereld de opmars
van tweehonderd militairen van het 5e regiment infante
rie, die hun garnizoen in Caldas da Rainha op 16 maart
verlieten met de bedoeling om de Portugese hoofdstad te
bezetten. Ze werden echter tegengehouden door regerings
getrouwe eenheden, keerden naar hun kazernes terug en
zagen hun demonstratie vrijwel tenonder gaan in de op
winding over de zegepraal, d
winding over de zegepraal, die het voetbalelftal Sporting
de Lisboa diezelfde dag behaalde op Oporto.
Maar veel belangrijker was de
verschijning, enkele weken tevo
ren, van een voor Portugese be
grippen ongewoon boek van de
hand van een ongebruikelijk au
teur. Dat boek, "Portugal en de
toekomst", ging over het pro
bleem, dat ook thans weer aan
de wortel ligt van de gebeurte
nissen in het land. namelijk de
uitzichtloosheid van de strijd die
het Portugese leger nu al der
tien jaar lang voert om de Afri
kaanse grondgebieden uit de
handen te houden van de plaat
selijke vrijheidsstrijders. En de
schrijver was niet zomaar een
radicale intellectueel of een
communistische raddraaier,
neen, het was de meest gevier
de militaire held van Portugal,
de man die enkele weken tevo
ren was onderscheiden met de
gouden keten van de toren en
het zwaard, generaal Antonio de
Spinola.
De eerste oplage van dit boek tel
de 50.000 exemplaren: en dat is
heel wat, als men bedenkt, dat
in Portugal een boek imet een
verkochte oplage van 3.000
exemplaren reeds als een best
seller geldt. Het boek bevatte
kritiek op de Afrikaanse oorlog
en dat was in het Portugal van
Salazar en Caetano streng ver
boden. Voor kranten en tijd
schriften hadden de autoriteiten
daartoe de preventieve censuur
beschikbaar, voor boeken gold
een andere regeling: als daar
iets onoirbaars in stond, konden
ze in beslag genomen worden.
In het geval van „Portugal en de
toekomst" is dat niet gebeurd.
Daar waren twee redenen voor.
Ten eerste genoot de schrijver,
zoals gezegd, een uitstekende
reputatie. Ruim vier jaar lang
was hij gouverneur-generaal ge
weest van Guinee-Bissau (Portu
gees Guinee), hij had daar ook
als opperbevelhebber van de
strijdkrachten grote faam ver
overd, en na zijn terugkeer in
het vaderland was speciaal voor
hem de functie van plaatsver
vangend chef van de staf der
Portugese strijdkrachten gescha
pen. Zo'n man pak je niet licht
aan.
Maar bovendien waren de oplos
singen, die hij suggereerde, vrij
gematigd. Hij stelde niet voor
de Afrikaanse bezittingen los te
scheuren van Portugal. Neen.
want dan voorzag hij het ge
vaar, dat van zijn land niet veel
meer zou overblijven dan „een
stil kanton", dat spoedig gecon
fronteerd zou worden met over
heersing of absorptie (klaarblij
kelijk door Spanje). Wat De
Spinola wilde (en vermoedelijk
nog wil), dat was het verlaten
van het uitsluitend militaire
pad. Portugal zou, door het doen
van politieke concessies, moeten
zien te bereiken, dat Angola,
Mozambique en Guinee-Bissau
met Portugal in een federatie
van gelijkwaardige partners zou
den stoppen, die hun defensie,
hun financiën en hun buiten
landse betrekkingen centraal re
gelden en voor de rest een grote
mate van zelfbestuur zouden uit
oefenen. De Spinola zag wel in,
dat de bevrijdingsbewegingen in
Afrika deze oplossing misschien
te laat en te weinig zouden vin
den, maar in ieder geval achtte
hij haar beter dan de militaire
methode die, zo kon hij uit ei
gen ervaring berichten, geen
kans op succes bood. Ook re-
kende hij af met het argument,
dat in Portugal veel wordt gebe
zigd, namelijk dat de strijd te
gen door communisten bewa
pende rebellen tevens een strijd
is ter verdediging van de weste
lijke beschaving. Als dat waar
zou zijn, zo vroeg De Spinola,
hoe is het dan te verklaren, dat
de andere westelijke mogendhe
den ons zo aarzelend heipen en
dat sommigen hun kritiek nau
welijks onder stoelen of banken
steken?
Niet onwelgevallig
Men zegt wel zekerheid is
daaromtrent niet te verkrijgen
dat inbeslagname van De
Spinola's boek achterwege is ge
bleven, omdat Premier Marcel
lo Caetano vooraf het manus
cript had gelezen en omdat hem
niet onwelgevallig voorkwam,
dat er langs deze lijnen in Por
tugal eens een discussie op
gang kwam. Als dat zo is, dan
heeft de uiterste rechtervleugel
in Portugal dit beleid van Cae
tano niet erg op prijs gesteld.
De Portugese president, de 79-
rige admiraal Americo Tomaz,
drong aan op scherpe maatrege
len tegen De Spinola. Rechtse
collega's van de generaal, die
hem zijn roem benijdden, wil
den eveneens dat er tegen hem
opgetreden werd. Generaal Da
Luz Cunha behoorde tot deze
groep, evenals de vroegere op
perbevelhebber in Angola, gene
raal Kaulza de Arriaga. Ook
twee gegadigden voor de opvol
ging van de grijze president,
minister van defensie Silva Cun
ha en de oud-minister van bui
tenlandse zaken Franco No-
gueira, voerden actie tegen De
Spinola.
Aanvankelijk hield premier Caeta
no stand. Hij verscheen op 8
maart in de nationale vergade
ring en verdedigde daar een be
leid. dat naar de schijn een ver
oordeling vn De Spinola (die hij
niet bij naam noemde) inhield,
maar dat in feite de deur open
liet voor een beleid van veran
deringen. Hij verkreeg daarvoor
een eenstemmig vertrouwensvo
tum. Maar achter de schermen
gingen de gevechten door. Van
9 tot 11 maart liepen de span
ningen binnen de strijdkrachten
zo hoog op, dat alle militairen
in hun kazernes geconsigneerd
moesten worden. Premier Cae
tano verlangde van alle opperof-
ficieren, dat zij hem op 14
maart hun trouw zouden komen
betuigen. Velen van hen gaven
aan de instructie van de pre
mier gehoor. Tot de ontbreken
de prominenten behoorden da
chef van de staf van de strijd
krachten, generaal Da Costa
Gomes, en zijn honoraire
plaatsvervanger, De Spinola.
Caetano bedacht zich geen mo
ment en om zijn eigen positie
niet verder in gevaar te bren
gen zegde hij beide officieren
hun ontslag aan. De rechtse ge
neraal Jonguim da Luz Cunha
werd de opvolger van Da Costa
Gomes, de positie van De Spino
la bleef open. Het was deze ont-
slagmaatregel, die de onmiddel
lijke aanleiding vormde tot de
hierboven genoemde opmars
van manschappen van het 5e
regiment infanterie.
Politiek compromis
De militire coup van gisteren zal
ongetwijfeld grote veranderin
gen teweegbrengen, maar het is
onmogelijk te voorspellen wel
ke. Kennelijk wordt de "bewe
ging van de strijdkrachten" ge
dragen door jonge betrekkelijk
progressieve officieren. Dank zij
hen is een overwinning behaald
op de uiterste rechtervleugel
binnen de Portugese strijd
krachten en dank zij hen komen
nu gematigde officieren van het
type De Spinola aan het bewind.
Maar of er binnen de nieuwe
junta eenstemmigheid heerst
over het beleid, dat men ten
aanzien van de Afrikaanse ge
bieden zal voeren, en over de
binnenlandse hervormingen, dat
is nog maar de vraag.
Zeker is alleen, dat de nieuwe
junta het geloof in de haalbaar
heid van de koloniale oorlog
ziheeft verloren. De Spinola wil in
plaats daarvan het politieka.
compromis, zo mogelijk met be
houd van een federatief staats
verband. Of ook zijn jongere
collega's daarvoor nog te por
iën zijn. is niet zeker. Nog min
der zeker is het, dat de bevrij
dingsbewegingen in Afrika daar
mee zullen instemmen. En het
lijkt nagenoeg uitgesloten, dat
de blanke Portugese kolonisten
in Afrika zonder slag of stoot
hun voorrechten zullen willen
opgeven. De koloniale oorlog
heeft in Portugal zelf, dat der-
tier. jaar geleden ook al een ar
moedig en ongeletterd land was,
geweldig huisgehouden. De laat
ste tijd moest niet minder dan
46 procent van de overheidsuit
gaven aan do defensie worden
besteed, en tussen december
1972 en december 1973 beliep de
inflatie maar liefst 19 procent.
Met andere woorden: de gletscher
is in beweging gekomen, maar
het blijft afwachten welke rich
ting hij zal inslaan. In Portugal
is een rechtse dictatuur, die er
niet over dacht de koloniale oor
log in Afrika te staken, vervan
gen door een bewind van tame
lijk jonge militairen, dié werke
lijk een berg van binnenlandse
problemen erven. Staken zij de
koloniale oorlog en beknotten zij
de militaire uitgaven, dan doen
zij iets wat goed is voor Afrika
en voor Portugal, maar ook za
gen zij dan de tak af van de
boom. waar velen van hen
thans tamelijk comfortabel op
zitten. Op veel tegemoetko
mendheid van de bevrijdings
bewegingen behoeven zij nie< te
rekenen, en in het hoofd vnn
menige blanke Portugese kolo
nist zal nu wel het verlangen
zijn ontwaakt om dan maar sa
men met Rhodesië en Zuid-Afri-
kn (en zonder Lissabon) een au
tonoom bolwerk te vormen te
gen de opdringende vrijheidszin
in Afrika.
i prinses Beatrix en prins Claus, viert morgen zijn zeven-
Kunst en kunstenaars
Hare Majesteit de Koningin zal op
dinsdagmiddag te Enschede de
tentoonstelling openen in het
Rijksmuseum Twenthe van
schilderijen ingezonden voor de
Koninklijke jury voor de vrije
schilderkunst.
Kunsthandel Ina Broerse, Nieuwe
Spiegelstraat 57 Amsterdam, ex
poseert van 27 april-21 mei olie
verven van Poek Burman, cera
miek van Rosemary Andrews,
kL_i cruisen van Fred Koot en
zilveren sculptures en edel-
smeedwerk van Mari Shields.
j Galerie Jdison, Javastraat 16 Den
Harg, exposeert van 30 april
t/r.i 13 mei werk van de Israëli
sche kunstenaar Mahmoud Ba-
damy. Op 21 mei wordt een ex-
vütie geopend van werk van
Kunstzaal Heuff, Hoflaan 7 Was
senaar, exposeert van 4 t/m 25
mei tekeningen van Pauline
Zwaai, aquarellen en schilderij
en van Hans Royaard en siera
den van Archibald Dumbar.
Den Haag In het Haags Ge
meentemuseum is tot en met
zondag 26 mei een tentoonstel
ling te zien in de serie „Grepen
uit de Muziekbibliotheek". Het
onderwerp is „Drie eeuwen or
kestmuziek". Prenten, muziek,
boeken en portretten van com
ponisten geven een indruk van
wat er uit de 16de, 17de en 18de
eeuw in de muziekbibliotheek
van het Gemeentemuseum aan
wezig is op het gebied van or
kestmuziek en dan in het bijzon
der van de grote componisten.
Een diaserie begeleidt de ten
toonstelling. „Drie eeuwen or
kestmuziek" is gratis toeganke
lijk.
Mgr. J. W. M. Bluyssen, bisschop
van 's-Hertogenbosch, opent op
3 mei een museum voor reli
gieuze kunst, dat in de abdij
„Maria Réfugié" van de zusters
Birgittinessen In Uden is onder
gebracht. Het museum werd
voorbereid door nauwe samen
werking tussen de zusters, het
Bisschoppelijk Museum In
Hertogenbosch en de gemeente
Uden.
Loekie Ages en Henk de Vries
leggen op 3 mei hun openbaar
examen af voor het einddiploma
solozang, afd. opera van het
Kon. Conservatorium voor Mu
ziek in Den Haag. Het examen
wordt afgelegd in de Kleine
Schouwburg te Rijswijk.
AMSTERDAM (ANP) Prof. ir.
J. Volmuller, hoogleraar in do
wegenbouw- en verkeerskunde
aan de technische hogeschool in
Delft, heeft het merkwaardig en
onbevredigend genoemd, dat de
resultaten van een aantal de
laatste jaren uitgevoerde zeer
hoogwaardige studies op ver-
voers. en verkeersgebied nog zo
weinig door de beslissende be
stuurders worden geapprecieerd
en als beleidsuitgangspunten
worden gehanteerd.
Prof. Volmuller heeft dit gister-
middag in Amsterdam opge
merkt op een persconferentie,
die gewijd was aan de komende
tentoonstelling Intertraffic'74
van 14 tot en met 17 mei te Am
sterdam.
Hij heeft a&n zijn opmerking toe
gevoegd, dat deze bestuurders
voor de consequenties op ruimte
lijk-planologisch, financieel en
sociaal-politiek terrein terug
schrikken. Zij willen niet of
nauwelijks aanvaarden dat een
goed werken van het totale ver*
voerstelsel een voorwaarde is
voor alle maatschappelijke le
ven, vanuit welke politieke
overtuiging ook benaderd. Wat
heeft men aan vrijheid van ver
gaderen als er geen vrijheid
van vervoer is, aldus prof. Vol
muller.
Dat zoeken naar en het uitvoeren
van verkeerskundige oplossin
gen is een kwestie van lange
adem, die een grote mate van
bestuurlijke zelfdiscipline en sa
menwerking vereist, wat voor
velen nog moeilijk aanvaard
baar is. Ons sterk ontwikkelde
gevoel voor plaatselijke autono
mie speelt ons hierbij danig
parten. Als wij niet over deze
belemmeringen heen kunnen
stappen, zullen de problemen al
leen maar groter worden, aldus
prof. Volmuller.
WB a
Winnaars kusmarathon
De 34-jarige Vincent Torro en de 26-jarige Louise Heath hebben
de kusmarathon in Fort Lauderdale (Florida) op hun naam
gebracht. Hun activiteit nam vier dagen en 32 minuten in be
slag. Daarmee hebben zij een reis naar Canada gewonnen.
NS-kriliek op
ruimtelijke
ordening
UTRECHT (ANP) De NS vindt
dat de regering Den Uyl in de
nota Ruimtelijke Ordening nJet
diepgaand uitwerkt hoe men
denkt het openbaar vervoer te
gaan bevorderen.
De NS is van mening dat het
overweging verdient om de se
lectieve investeringsregelingen
tevens toe te passen op de be
vordering van een goede werk
gelegenheid tert opzichte van
het openbaaiv vervoerstelsel.
Ook bij spreiding van de rijks
diensten en vestigingen van
overheidspersoneel moet met de
verkeers- en vervoersaspecten
Slachtoffers
Portugal naar
Nederland
SCHIPHOL (ANP) Op Schiphol
zijn gisteravond twee moeders
met hun baby's (13 en 15 maan
den) aangekomen uit Guinee-
Bissau om in een Nederlands
ziekenhuis verpleegd te worden.
De vrouwen en baby's zijn bij
een bombardement door de Por
tugese luchtmacht op de bevol
king in bevrijd gebied zo ern
stig gewond geraakt dat de be
vrijdingsbeweging PAIGC het
onmogelijk achtte hen in Gui
nee-Bissau goed te verzorgen,
aldus het Medisch Comité Ango-
terdege rekening worden gehou
den.
Verder stelt de regeringsnota, dat
sterke woonconcentraties rond
de stations geen invloed hebben
op gebruikmaking van het open
baar vervoer. De NS is van het
tegendeel overtuigd en meert
dat hec effect ten zeerste wordt
onderschat. Uit een NS-studie is
gebleken, dat mensen die bin
nen een straal van 500 meter
van het station wonen, drie
maal zo vaak gebruik maken
van de trein, dan mensen die er
1500 meter vandaan wonen.
Fabriek voor
synthetische
brandstof
Brussel (ANP) Een al enkele
jaren in België wonende Neder
lander, dc heer J. van den
Brink, wil in België een fabriek
voor de vervaardiging van syn
thetische brandstof bouwen.
Het plan is om uit zeewater een
aantal bestanddelen af te schei
den en daarmee, met behulp
van uit aardolie afkomstige be
standdelen, koolwaterstoffen te
maken. Bij het bestuur van de
gemeente Oostende is een aan
vraag ingediend voor het bou
wen van zo'n bedrijf.
Met de oprichting van dit nieuwe
bedrijf zou zo'n 560 miljoen gul-
denn gemoeid zijn en het zou
werk verschaffen aan 135 men
sen. De voorziene produktie be
draagt 20 miljoen ton syntheti
sche brandstof per jaar, een
derde van de Belgische nationa
le behoefte.
Zeldzame geboorte
Een cheetah heeft in het safaripark De Beekse Bergen vier jon
gen ter wereld gebracht. Het is voor de tweede keer. dat een
geboorte van deze zeldzame dieren in het safaripark plaats
vond.
Premies sociale
verzekeringen
lopen uit
de hand
LUNTEREN „Werknemer»,
zelfstandigen en ondernemingen
mogen In 1975 géén Inkomens-
stijging verwachten. Do sociale
verzekeringen lopen do Neder
landse maagd nogal onbeheerst
uit de hand. Als wij willen voor
komen, dat do solidariteit waar
op ons voortreffelijk stelsel van
sociale verzekeringen is geba
seerd, ontploft, moeten remmen
worden Ingebouwd.
Dit betoogde gisteravond drs. V.
Halberstadt. voorzitter van het
Algemeen Ongeschiktheidsfonds,
op de studiedagen Speciale Ver-
zekeringsgeneeskunde in Lunte*
ren. Hij rekende voor, dat de
sociale premiedruk sinds 1954
van 5,1% tot 19,7% is gestegen.
Maar sinds de invoering van do
Wet op de Arbeidsongeschikt
heid (WAO) en de Algemene
Wet Bijzondere Ziektekosten
(AWBZ) in resp. 1967 en 1968
zijn er nauwelijks nieuwe muat-
regelen genomen aan de uitke
ringskant van de sociale verze
keringen. De forse stijgingen
van de premies doen zich dus
voor bij een ongewijzigd beleid,
Drs. Halberstadt vroeg zich af,
welke mogelijkheden er zijn om
de premiedruk af te remmen
om ruimte te maken voor een
volksverzekering tegen arbeids
ongeschiktheid en ziektekosten
en een aanvullende pensioenre
geling.
