Ui
Koorconcert in Groene Kerkje
Vertrouwd
met OUD
Linnenpers
Bidstoeltje
Nederlandse Comedie kan
Claus' Blauw Blauw redden
TEKENAAR TOON VERHOEF EN BEELDHOUWER
CAREL VISSER IN DE LEIDSE LAKENHAL
Ontleding van kubus en rechthoek
in Lodewijkskerk
„Don Quisoching
Traditionele
uitvoering
Matthaus
Passion door
Paasconcert van
Alma Materkoor
Ex Animo
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 6 APRIL 1974
In deze rubriek wordt de Leid-
se Courant-lezer de gelegen
heid geboden te weten te ko
men welke curiosa hij bezit.
Hiertoe behoeft hij alleen
maar een beschrijving en
eventueel een fotootje van
een bepaald voorwerp te 9tui
ren naar „Vertrouwd met
oud", red. Leidsc Courant,
Kort Rapenburg 2, Lelden.
Het voorwerp zal dan door
een deskundige worden beka
ken en in deze rubriek wor
den beschreven.
Dit meubel Is een linnenpers
met laden. Tussen de losse
planken werden de netjes ge
vouwen lakens en tafelkleden
gelegd en d.m.v. de handel
en de schroefdraad werd de
bovenste plank zo stevig mo
gelijk aangedraaid. Dit meu
bel behoorde in de linnenka»
mer of waszolder van de
grote patriciërshuizen. Het
was een zuiver gebruiksvoor
werp en het was niet de be
doeling, dat de gasten het te
zien kregen, extra verslering
of bewerking was dus over
bodig. Ook de gebruikte
houtsoort is althans voor
die tijd eenvoudig nl. ei
kenhout.
Het is een Nederlands meubel,
maar het koperen beslag is
geïnspireerd op Engelse
voorbeelden uit het beRln
van do 18e eeuw. Onder
meer doordat Willem III zo
wel stadhouder van do Ne
derlanden als koning van
Engeland wns, is er in het
eerste kwart van de 18e
eeuw veel stijlbelnvloeding
over en weer tussen deze
twee landen geweest.
Naast de pers gebruikte men
bij het opmaken van het lin
nengoed en het damast de
mangel. De meest primitieve
vorm hiervan is een plank
met een ronde slok. Meestal
zijn nu alleen de plankqp
nog over. Deze zijn vaak
met snijwerk in gcomet^-
sche figuren verslord.
Het damast, een eenkleurige
stof waarin d.m.v. verscha
lende weelwijzen patronen
worden gevormd, was vooral
in de noordelijke landen zéér
geliefd. In de zuidelijke lah-
den vond men wrs. de teke
ning to zwak en hield men
meer van stoffen met twee
of meer verschillende kleu
ren. Tot 1585 wordt het Hn-
nendamnst in Kortrijk ge
maakt, daarna, na de val
van Antwerpen, wordt Haar
lem een belangrijk centru^i
van deze Industrie.
1
Dit lepenhouten stoeltje njet
rieten zitting is ït double usa
ge, het kun als stoel en
knlclbankje gebruikt worden.
De zitting kan worden opge-
klapt, zodat men op het
duurvoor uangebruchle kus
sentje kan knielen, en de bo
venregel is d.m.v. een plank
je zodunig gemaakt dut men
er gemakkelijk de handen op
kan leggen.
Het stoeltje heeft een nummer
en moet dus uit een kerk af
komstig zijn. Door de versie-
ring in do rugleuning Is het
rond 1830 te dateren. Het or
nament bestaat uit een wat
verwaterde en dus late vorm
van een palmet. In het laat
ste kwart vun de 18e en hel
eerste kwart van de 19o
eeuw zijn er zeer veel varia
ties In l)et snijwerk van de
niet beklede rugleuningen.
Zij zijn meestal gebaseerd
op palmetten, lotusbloemen,
lieren, pijlen, veren en ko
renaren. Do Nederlandle
meubelmakers kregen vobr
deze decoraties voorbeelden
zowel uit Frankrijk als uit
Engeland.
Een andere vorm bldstoel «Is
meer bekend. Dit zijn stoe
len met een hoge ruglcunigg
en een lage zitting. De Ijo-
vcnregel heeft ook een hori
zontaal plankje en aan een
van de rugrcgcls is meestal
een vakje voor een kerkboek
e.d. gemaakt. Deze stooltjes
ziet men veel bl| antiquairs
staun, maar, hoewel het mo
del wel oud Is, moet men 'tr
wel op verdacht zijn dat hier
veel nieuwe exemplaren tiia-
«en zitten.
IIIIIIIIIIIIIM
LEIDEN - Het "Phoenix Theatre" te Londen opende het
seizoen 19301931 met een nieuw blijspel van de toen bij
na 31 jaar oude Noël Coward: "Private Lives". Zoals zo
dikwijls trad Coward ook bij deze gelegenheid tevens op
als regisseur en hoofdrolspeler met tegenover hem zijn
vaste partner in die jaren: Gertrude Lawrence. Op het
tweede plan stonden twee artiesten, die zich beiden in de
aanloop naar een grote toneelcarrière bevonden: Adrien-
ne Allen en Laurence Olivier. Het gegeven was typerend
voor Coward: Amanda en Elyot zijn na een kort huwelijk
gescheiden en treffen elkaar toevallig in een hotel in
Zuid-Frankrijk, waar zij beiden verblijven met hun nieu
we huwelijkspartner.
Hetzelfde basisschema ligt ten yprsrj|il
grondslag aan het stuk 'Blauw
Blauw" van Hugo Claus, dat
morgenavond in het Rijnlands Het verschil van veertig Jaar tus-
Lyceum (eveneens onder regie sen het stuk van Coward en dat
van de auteur) op de planken van Claus spreekt nu echter een
wordt gezet. woordje mee. Guus heeft name
lijk ook een partner bij zich,
Ellen (Ellen Vogel) en Fons maar deze is van het mannelijk
(Fons Rademakers) zijn op va- geslacht: Cas (Cas Enklaar),
kantie in een luxe-hotel aan de een jonge circusartiest, die na
Tunesische kust. Toevallig be- het failliet van zijn werkgever
vindt zich in het appartement met o.a. zijn zeehond in Tunesië
naast dat van hen ook een Ne- is blijven hangen, waa rihij zich
derlander, namelijk Guus (Guus de protectie heeft verworven van
Oster), die een drietal jaren een machtige Noordafrikaanse
daarvoor een nogal onstuimige vorst. Hij heeft Guus van een
verhouding met Ellen heeft ge- verdrinkingsdood in de Middel
had. landse Zee gered (zowel tot gro
te vreugde als tot grote spijt
van de laatste overigens) en de
6terk erotische sfeer die om
hem heen hangt, heeft ook nu
zijn uitwerking niet gemist.
Kaal
Hoewel Claus ontegenzeglijk de
grootste levende Nederlandstali
ge toneelschrijver is (en mis
schien wel de grootste tot nu
toe), kunnen zijn bewerkingen
van oudere stukken niet bepaald
tot zijn belangrijkste successen
worden gerekend. "Blauw
blauw" vormt hierop geen uit
zondering. Het stuk biedt prach
tige speelmogelijkheden voor de
vier hoofdrollen (en die zijn dan
ook bewust gekozen uit de
bloem van de Nederlandse to
neelwereld), maar zijn tekst
ziet er op papier nogal kaal uit.
Toneel is echter meer dan alleen
maar een tekst en daarom zul
len wij ons oordeel moeten op
schorten tot na de voorstelling.
De confrontatie met een nieuw
produkt van Claus, gespeeld
door de kern van de voormalige
Nederlandse Comedie, is m ie
der geval interessant genoeg
om er een avond voor vrij te
maken. Paul Korenhof
Cas Enklaar, Guus Oster en Ellen
in Blauw Blauw van Hugo Claus.
Passions-cuUuur ontstaan,
die zich tot in onze dagen
heeft voortgezet. In de laat
ste jaren tekent zich ook in
ons land een nieuw i stro
ming af, om orkest en koor
te beperken en de instrumen
tatie zoveel mogelijk in over
eenstemming te brengen met
de oorspronkelijke. Maar
dan nog blijft het probleem,
dat Bach zijn werk liet uit
voeren door jongens en man
nen, iets dat in' onze geper
fectioneerde tijd een nau
lijks haalbare kaart is,
dat wij daarvoor niet hef
juiste vocale materiaal heb
ben.
Daarnaast handhaaft zich de
traditionele uitvoering door
meestal vrij omvangrijke ko
ren, sommige uitgaande
de muzikale u.*amatiek,
dere die uit religieuze o^
wegingen de tekstuele bele
ving kiezen. Van de dramati
sche romantisering, zoals
verleden jaar in Amsterdam,
met een exorbitant groot
koor en een dubbele bezet
ting van het jongenskoor.
LEIDEN Voor een Passieconcert, zondagmiddag 7 april
heeft het Alma Malerkoor, onder leiding van Nico Schra-
ma, de akoestisch heel mooie Lodewijkskerk aan de
Steenschuur uitgekozen. Medewerking verlenen de so
praan Esther Hillinga, Jan Willem Terwen (fluit), Han
Kapaan (hobo) en Jan van der Meer (orgel). Jan Doove
zal teksten zeggen van Nijhof en Naastepad.
Het Alma Materkoor zingt a capella een „Cruclflxus" van de Ita
liaanse componist Antonio Lotti, die een groot deel van zijn leven j
werkte aan de San Marco in Venetië. Voorts „Adoramus te" van
Clemens non Papa, „Tenebraa factae sunt" van Michael Haydn, en
van Hendrik Andriessen ,,Deus, qui nobis" en ..Exsurge".
zingt de Aria ,,Aus Liebe" uit de Matthüus Passion van J. S. Bach,
gelbegeleiding, en twee werken van Hendvr \zuMessen, waaronder
begeleid door fluit en orgel; een Passions aria van Mozart, met oft
en besluit het met een Fantasia van H. van Koert. Esther Hillinga
het prachtige „Magna res est amor", eveneens met orgelbege'ei-
Jan van der Meer
Jan van der Meer leidt het concert in met een Andante van Handel,
ding.
Han Kapaan en Jan van der Meer vertolken een Sonate dn a kl. t.
voor hobo en orgel. Jan Willem Terwen voert samen met Jon van
der Meer de Sonate „La lumague" in g kl. t. van M. Blavet uit.
Het concert begint om half vier.
B. Rijnden
een opvatting die niet in
overeenstemming is te bren
gen met het ingetogen ka
rakter van de muzikale taal
van Bach, die, anders dan
HSndel, nooit het pompeuze
heeft gezocht.
Het religieuze standpunt van
„Ex Animo" kennen Wij, en
ongetwijfeld zal daarmee de
uitvoering van ae Matthhus
Passion in overeenstemming
zijn.
B. Rijnden
Het cabaret „Don Quishocking" mag zich in een nog steeds groeiende
populariteit verheugen. Dit voormalige studentencabaret, dat in 1068
•ie eerste prijs won op het studentencabaretfestival Camaretten te
Delft, staat bci:alve om zijn professionele aanpak, vooral bekend
de paard hebben gewed, blijkt uit het feit dat zij nog steeds overal
de paard hebben gewed, blijkt uit het feit da zij nog steeds overal
in het land optreden mot hun programma „Zand in je badpan". Als
zij dinsdag 9 april het toneel van het Rijnlands Lyceum betreden,
wordt dat voor Leiden/Oegsigeest zelfs de derde voorstelling in
deze reeks.
Leiden De afdeling Oegstgeest
van K. en O. hetf voor een
Paasconcert u tgenodigd het
Delphi Consort en het Amster
dams Vokaal Ensemble, die op In dit concert, dat om 20.15 uur
zondag 7 april In de Groene
Kerk concerten met een
breid programma.
LEIDEN „De kubus
is een mathematische
vorm die zekerheid,
rust en autoriteit sug
gereert. De beeldhou
wer Carei Visser wan
trouwt de zekerheid en
probeert de autoriteit
te ondermijnen. In
buigzaam staalplaat
wordt de kubus aan
het wankelen ge
bracht, open gevou
wen, plat op de grond
gelegd, maar hij ver
dwijnt niet geheel en
al uit het zicht".
„Een lege, witte recht
hoek: het bewust geko
zen uitgangspunt voor
de tekeningen en schil
derijen van Toon Ver
hoef. De rechthoek
suggereert niet alleen
autoriteit, hij is autori
teit. Aan de suggestie
van expansie en ruim
telijkheid van de vor
men die hij omsluit
stelt hij een onwrikba
re grens. Als autoriteit
wordt hij door deze
vormen wel bedreigd,
maar niet aan het
wankelen gebracht. De
verhouding tussen
vrije vorm en rechte
hoek is gespannen,
maar ook in de vorm
zelf staan de verschil
lende delen daarvan
op gespannen voet met
elkaar."
„Zowel door Visser als
door Verhoef wordt on
willekeurig een situa
tie van konflikt uitge
drukt. In bedde geval
len heeft het konflikt
een anti-autoritair ka
rakter. Maar terwijl in
de kubussen en andere
beelden van Visser de
autoriteit inderdaad
wordt ondermijnd en
gerelativeerd, is er in
het werk van Verhoef
sprake van een kon
flikt dat binnen zijn ei
gen grenzen blijft: van
disharmonie."
Zwaarwichtig
Deze letterlijk overgeno
men tekst ter begelei
ding van de deze week
geopende tentoonstel
ling van de beide ge
noemde kunstenaars in
de Lakenhal is de wat
zwaarwichtige analyse
van hun beider werk.
Met raakpunten en
verschillen: Carel Vis
ser dimensionaal, Toon
Verhoef vlak: de teke
ning op het papier.
Het is dus geen ten
toonstelling waardoor
de kijker direct wordt
geboeid. Integendeel:
de doorsnee-bezoeker
zal er op het eerste
gezicht wel sceptisch
tegenover staan en
zich afvragen: moet
dat nu allemaal met
die zwaarwichtige filo
sofie en moet een ver
zameling ijzeren pla
ten, los geschikt van
p'.at vlak tot aan het
eindresultaat: een ge
sloten, ruimte-omspan
nende doos, nu werke
lijk als „beeldende
kunst" worden aange-
Natuurlijk kan men daar
diepzinnige en/of wijd-
lon'qe theorieën over
opzetten, maar is die
theorie dan de geheel
eigen verworvenheid
van de betrokken kun
stenaar, die dan tracht
de kijker van zijn
zienswijze te overtuig-
gen?
In elk geval heeft Visser
het voordeel, dat hij
het visueel bewijzen
kan, de kijker met de
neus op de zichtbare
resultaten drukt, meer
dan Verhoef, die - in
able theoretische ver
wantschap met zijn
kunstbroeder - met de
vlakke tekening daar
veel minder in zal sla
gen.
Deze tentoonstelling
tracht de aandacht te
vestigen niet zozeer op
de vorm, maar wel op
de verwantschap, de
raakpunten van geheel
verschillende werk
stukken. Kubussen in
allerlei vormen en ver
vormingen, uit elkaar
gerukt of in elkaar ge
klapt, vanaf de sugges
tie van het „pnk" In
stroken bandstaai tot
het uiteindelijk ge
vormde. ruimte-om
sluitende pak.
Zo is het ook met de te
keningen van Verhoef:
relaties tussen de vrije
vormen, ingekapseld
in het vlak, binnen het
kader. Zo gaan twee
kunstenaars in hun be
doelingen en het vi
sueel zichtbaar maken
daarvan wel parallel.
De een visueel overtui
gender dan de ander,
maar toch met vele
raakpunten.
In hoeverre zij er In ge
slaagd zijn de kijker
met hun theorie te
overtuigen zal afhan
gen van de intentie
van de kijker èn van
de mogelijkheid tot
overdracht door de
kunstenaar.
Mij dunkt dat dat niet
voor iedere kijker vol
doende overtuigings
kracht zal betekenen.
Maar dat hangt dan
ook niet alleen af van
do kunstenaar, meer
nog van de kijker zelf.
I
LEIDEN Het gemengd- en
jongenskoor „Ex Animo" zet
ook dit jaar zijn traditie
voort met de uitvoering van
de Mathöus Passion van J. S.
Bach. Vanavond, zaterdag 6
april om precies kwart over
zeven, begint dit concert in
de Stadsgehoorzaal.
Dirigent Herman de Wolff zal
ongetwijfeld de partituur bij
na in haar geheel uitvperen,
mogelijk, zoals hij ook ande
re jaren wel deed, met een
enkele coupure. Het siert
hem, dat hij deze echter tot
een uiterste beperkt.
Van de solisten noemen wij
Chris van Woerkom en Cor
Niessen, die respectievelijk
de Evangelisten- en de
Christuspartij zullen zingen
Voorts werken mee Thea £k-
ker-van der Pas (sopraan),
Sylvia Schluter (alt), tenor
Ruth Pos (aria's). Jaap Jan
Hunze (Judaspartij); de in
strumentale medewerkenden
zijn: Jaap Sytsma (viola da
gamba), Ada van der Bent
(clavecimbel) en Anie Blan-
kenstein (orgel). Het
Utrechts Symfonie Orkest
vormt het instrumentale
koor.
Dirigent Herman de Wolf
Na de eerste uitvoering van
deze Passièmuziek van Bach
in 1729 raakte de partituur in
vergetelheid. Dankzij de her
ontdekking 100 jaar later
door Mendelssohn is er een
