FINNEN MAKEN GOEDE SIER
VELE OORZAKEN
VOOR UITVAL
VAN HAREN
Ella Fitzgerald na vijf jaar
in twee Nederlandse concerten
VOOR DE VROUW
Medische
rubriek
VROUWELIJKHEDEN
rster
R
ïer
^.RT 191 VRIJDAG 15 MAART 1974
LEIDSE COURANT
PAGINA 11
Op een normaal hoofd staan onge
veer 100.000 haren en evenveel
haarfollikels. Het normale aan
tal hoofdharen dat een volwas
sene verliest ligt tussen 80—100
per dag. Dit betekent dat hij na
1000 dagen (of ca. 3 jaar) volle
dig' kaalhoofdig zou zijn. Geluk-
^kig is dit niet zo, want de le
vensduur van een normaal
hoofdhaar is ca. 1000 dagen
~Tn.a.w. alle drie jaar wordt onze
haartooi volledig vernieuwd. En
omdat dit geleidelijk gaat a
rato van ca. 100 haren per dag
is er niets van fe merken.
De misère begint wanneer de ver
spreide haaruitval meer be
draagt dan 80100 per dag. De
oorzaken zijn veelvuldig maar
iCialist meestal betreft het toch de ge
wone kaalhoofdigheid, ook wel
genoemd de „male pattern alo
pecia" of de „common bald
ness". Dit is de zeer voorko
mende vorm van een haaruitval
bij erfelijk voorbeschikte perso
nen.
De aandoening treft vooral het
caucasoïde ras waar ook wij toe
behoren. Het negroïde ras wordt
minder en het mongeloïde ras
het minst getroffen. Voor de
leeftijd van zestig jaar lijden 50
pet. van onze mannen aan deze
met geleidelijk haarverlies en
het optreden van de klassieke
Inhammen ter hoogte van het
voofhoofd. Later kan ook het
kruintje kaal worden. Tenslotte
eindigt het met een volledige
kaalheid omkranst door een
overblijvend kroontje.
Bij de vrouwen is de haaruitval
meestal geleidelijk, maar soms
wordt ook het mannelijk pa
troon gevolgd. De erfelijkheid
speelt de belangrijkste factor.
De overerving zou bij de man
dominant verlopen. Dit betekent
dat het erfelijk kenmerk van de
kaalheid slechts enkelvoudig
moet voorkomen om de haaruit
val uit te lokken. Bij de vrouw
zou de overerving recessief ge
beuren en moet het nadelige
kenmerk dubbel aanwezig zijn.
De zaak is echter nog veel inge
wikkelder omdat ook het man
nelijk geslachtshormoon (testos
teron) een belangrijke rol
speelt. De erfelijke aanleg kan
slechts tot uiting komen indien
het testosterongehalte in het
bloed voldoende groot is. Dit
word gedemonstreerd door het
feit dat de castratie van de man
vóór' de puberteit de haaruitval
belet, ook ingeval van erfelijke
belasting. De aandoening begint
bij mannen meestal tussen 20—
30 jaan bij vrouwèn doorgaans
later. De aandoening is progres
sief maar de graad van de uit
eindelijke kaalheid is indivi
dueel zeer verschillend.
Deze vorm van haaruitval laat
zich niet beïnvloeden door om
het even welke behandeling. Dit
maakt de behandeling juist zo
winstgevend en verscheiden.
Aangezien huidspecialisten zich
te weinig met het probleem be
zig houden, zijn er andere goede
zielen die hun beste zorgen aan
bieden. De gewone kaalhoofdig
heid van de man wordt in de
eerste plaats nog steeds behan
deld door de haarkapper. Hij
beschikt over een heel gamma
van haarlotions die voeden, ver
sterken en doen glanzen.
Vooral het optreden van de vette
en schilferige hoofdhuid (sebor-
ree) moet volgens hen bestre
den worden. Nu is het wel zo
dat seborree en kaalheid dik
wijls samen voorkomen maar
volgens de huidige wetenschap
pelijke opvatting is er geen oor
zakelijk verband tussen beide.
Het betreft hier namelijk twee
verschillende erfelijke aandoe
ningen die veelvuldig voorko
men. Een haarstukje lijkt uit
eindelijk voor vele mannen de
beste oplossing alhoewel ook dit
estetisch noch psychologisch bij
iedereen een goed resultaat
geeft.
Haaruitval kan ook andere oor
zaken hebben. Zo weten we dat
na de puberteit de haargrens
naar achter kan opschuiven. Dit
is een fysiologische gebeurtenis.
Ook na de zwangerschap en
vooral vier tot zes maanden na
de bevalling kan de vrouw tot
een derde van haar haren ver
liezen. Deze haaruitval is
slechts tijdelijk en zes maanden
later is al'es weer in orde.
Maar ook allerhande scheikun
dige produkten of medikamen-
ten kunnen haarverlies veroor
zaken.
Te veel vitamine A door een da
gelijkse en maandenlange toe
diening kan een geleidelijke
haaruitval veroorzaken. Ook
medicijnen gebruikt bij kanker
bestrijding, evenals bestralin
gen, hebben hetzelfde effect. In
dit verband dienen ook de eet-
lustremmers, cortisone en de pil
genoemd te worden. Gelukkig
zijn ook deze vormen van haar
verlies slechts tijdelijk. Ook on
vervoeding, ijzertekort, schild
klierafwijkingen, suikerziekte,
infectieziekten, ernstige lever
ziekten, bloedziekten cf kanker
zijn eventueel oorzaken van ge
leidelijk haarverlies.
Tenslotte nog dit: tijdelijk haar
verlies, soms zeer verontrus
tend, kan voorkomen ongeveer
drie maanden na hoge koorts,
moeilijke bevalling, operatie,
shocktoestand, ernstige bloedin
gen of na sterke emoties.
Dat er met kerry heel wat ver
rukkelijks te maken valt, kan
artsenzoon Percy Sullivan, die
in een paleis in Hyderabad op
groeide, u vertellen; zestig koks
die bij de Maharadja werkten,
wijdden hem in de geheimen
van verfijnde Indiase schotels
in. Nu organiseert hij door heel
Europa (Amsterdam, Londen,
Stockholm, Kopenhagen, Genè-
ve, St. Moritz) en daarbuiten
(Hong Kong, Tokio) culinaire
tournée's.
Zo maakt hij lamsvlees: Was en
droog 700 gram lamsvlees, maal
30 gram korianderzaadjes, 60
gram gesnipperde ui, 30 gram
geschaafde amandelen en 30
gram fijngehakte knoflookpitjes.
Wrijf met deze pasta het vlees
in en laat het twee uur intrek*
ken. Fruit 120 gram fijngesne
den uien, haal ze uit het vet en
laat het gemarineerde vlees in
de braadjus sudderen totdat alle
vloeistof verdwenen is. Dan op
een laag pitje 150 ml. heet water
toevoegen. Hier in het lams
vlees drie kwartier laten koken.
Klop nu 150 ml. yoghurt en laat
deze met het vlees „opdrogen"
in de pan, waarna u de gefruite
uien weer toevoegt. Klop 150
ml. room wat saffraandraadjes
(opwarmen in een lepeltje voor
dat u ze fijnmaakt) en maak
hiermee het vleesgerecht kruidi-
ger. Tenslotte gaat er theele
pel kerrypoeder bij ,1 theelepel
rode peper en het sap van een
citroen. Plaats de pan in een
middelmatig hete oven (250° F
of 1203 C) en laat die daar een
half uur geuren. Serveren met
gehakte korianderblaadjes. Mr.
Sullivan vertelde mij dat hij
geen enkel gerecht maakt zon
der knoflook en dat zijn schotels
zo licht verteerbaar zijn door de
gulheid met kruiden.
Een hotel m Miinchen heeft on
langs via een Amerkaanse ver
koping ongeveer 400 door gasten
vergeten voorwerpen verkocht.
Er waren pruiken en pyama's
bij, maar ook tandenborstels.
Klapstuk van de veiling was de
tandenborstel van Liz Taylor,
die DM 405 opbracht De hele
veilingopbrengst (bestemd voor
een liefdadig doel) was DM
2433.10,
DEN HAAG Ella Fitzgerald,
die in 1968 haar laatste concert
in Amsterdam gaf, komt weer
naar Nederland. In het kader
van een Europese tournee geeft
zij onder auspiciën van theater
bureau Paul Acket twee concer
ten in ons land: op maandag
avond 18 maart in De Doelen te
Rotterdam en op dinsdagavond
19 maart in het Concertgebouw
te Amsterdam.
Ella Fitzgerald is onbetwist de
meest gevierde jazz-art est ter
wereld, een specialiste die met
haar unieke en onovertroffen
zangstijl in de laatste vijfen
twintig jaar de wereld aan haar
voeten bracht. „The First Lady
of Song" begon haar carrière
op 17-jarige leeftijd, via een
plaatselijke talentenjacht, als
vocaliste bij de beroemde Chick
Webb Band. In 1938 scoorde zij
haar eerste nationale succes
met het legendarische „A tisket,
Dorian Gray' van
Hans Kox gaat in
wereldpremière
De componist Hans Kox schreef
in opdracht van het ministerie
van CRM de Engelstalige opera
"Dorian Gray". Bij de Neder
landse Operastichting zijn de
repetities In volle gang voor de
première van zaterdag 30 maart
in het Circustheater te Scheve-
ningen.
Deze productie in ontwerp van
Erich Kondrak, wordt geënscè-
neerd op de Engelse regisseur
Charles Hamilton verbonden
aan de opera van Covent Gar
den te Londen. Jochem Slothou
wer heeft de muzikale leiding
van de solistengroep bestaande
uit de Amerikaanse zangers Da
vid Knutson (titelrol) en Timo
thy Nolen, e.v. Anke Brokstra,
Marianne Dieleman, Inge Fro-
lich, Anne Haelen, Mary Wil-
lems, Jan Bllnkhof, Willem
Laakman en Lieuwe Visser.
In Amsterdam worden de opvoe
ringen herhaald op 3, 5 en 8
april. Het Radio Kamerorkest
verleent zijn medewerking.
a tasket", dat tot op de dag van
heden nog steeds een van de
hoogtepunten van haar concer
ten vormt.
Hoewel ze in Amerika inmiddels
al was uitgegroeid tot een grote
attractie, kwam haar internatio
nale carrière pas goed op gang
toen ze in 1949 ging samenwer
ken met Norman Granz, als
top-of-the-b'll in diens „Jazz at
the Philharmonic"-concerten. In
haar carrière heeft Ella Fitzge
rald al meer dan 100 elpees ge
maakt met als absolute top
haar werk op het Verve-label.
De Song Book-serie hiervan le
verde haar maar liefst 4 Gram
my Awards op. Deze serie is
vooral belangrijk omdat ze een
van de beste registraties vormt
van een wezenlijk deel van de
Amerikaanse muziekhistorie.
In technisch opzicht is Ella Fitz
gerald vocaal de meest veelzij
dige en onbeperkte artieste die
de jazz kent. Haar stem heeft
een ongelooflijk bereik in de
hoge en lage tonen, de intonatie
is letterlijk perfect en haar ge
hoor voor harmonische verande
ringen uiterst scherp. Bovendien
heeft ze zich de vaardighe'd ei
gen gemaakt, die gewoonlijk al
leen aan instrumentalisten is
voorbehouden, om geïmprovi
seerde variaties door de oor
spronkelijke melodie te weven,
waarbij ze met haar stem com
binaties van Intervallen maakt,
die in theorie onmogelijk zouden
moeten zijn voor het menselijk
stembereik. Toch weet ze op de
leek, die geen verstand heeft
van de ingewikkelde muzikale
techniek van de Jazz, een even
overrompelende en hartverwar
mende indruk te maken als op
de meest door de wol geverfde
jazz-kenner. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat een vooraan
staande Jazz-criticus eens heeft
gezegd: „In vergelijking met
■The F rst Ladv of Song" zijn'
alle andere vocalisten nog
slechts stamelende amateurs".
De First Lady wordt op haar
Europese tournee begeleid door
een aantal belangrijke Jazz-mu-
sici: pianist Tommy Flanagrn.
gitarist Joe Pa-s, bassist Keter
Betts, drummer Bobby Durham,
trompettist Roy Eldridge en te
norsaxofonist Eddie .lockjaw"
Davis.
Oude kunst bracht
weer veel op
Den Haag - De oude kunst, die
woensdag op de velling bi) van
Marle en Bignell Is verkocht,
heeft „vrij veel" opgeleverd. De
gemiddelde prijzen lagen tame
lijk hoog, aldus de directie. Het
hoogste bod werd uitgebracht
op een groot doek van Rachel
Ruysch uit 1686: „Bloemstllle-
ven met reptielen, slakken en
insecten". Het werk ging voor
85.000 In andere handen over.
Voor een winterlandschap van
Jan Jacob Spohler werd j 24.000
neergeteld, Andere stukken
brachten tussen de tien- en
twintigduizend gulden op, het
waren werken van Apol, Bus-
son, van Grootvelt, Gruber,
Klinkenberg, Prins, Petter, Roe-
lofs, Salomon Ruysdael, Van
Schendel, Sjamaar en Coenraad
Spohler.
Kunst en
Kunstenaars
Uitwisselingsconcert. Leerlingen
van het Conservatoire Royal de
Musique te Brussel concerteren
op donderdag 28 maart in de
zaal van het Koninklijk Conser
vatorium te Den Haag. Zij zul
len werken uitvoeren van von
Gluck, von Weber, Strawlnsky,
Tartini, Britten en Lutoslawsky.
„La Bohème" weer
hij de Nederlandse
Operastichting
Toneelgroep Theater hoeft .Tilt
j komst" van Herman Heller
mans op zijn programma prno.
men. Theater zal dit ...spr van
I droom en leven", zoals de au
teur het zelf noemde, op 20
maart opvoeren ln de Koninklij
ke Schouwburg te Den Haag oit-
I der regie van Else Hoomans.
De Nederlandse Operastichting
bracht in november 1970 een
nieuwe productie van Puccini's
„La Bohème" uit. In een serie
van 11 voorstellingen, te begin
nen op 22 maart in de Amster
damse Stadsschouwburg, komt
deze zelfde enscenering weer te
rug op het repertoire. Zondag 31
maart gaat deze opera ln het
Circustheater te Schevenin^
De rolbeze^g.^geeft echter
aantal nieuwe gezichten tp
?j-,ci' ••*ua!s de Amerikaanse Elizafe
Volkman, Nelly Morpurgo.
to -me-nse tonor Emil Ober
man. Peter van der Bilt, Willem
Lanl: in en Hubert Waber.
P.OÜO ïgesz, vast verbonden aan
de Metropo^taoOpera te New
York, veert, t regie en de mu
zikale leiding1'.. st bij de Tsje
chische dtrigant 'TJohumll - Ore-
Jorma Laine werkt veel-met brons en zilver. Voor beide sexen ge- Maanstenen ring en hoofdsieraad Stromboli(Hyvarinen).
I schikt. De hanger voor hem kan het beste gedragen worden bij
nonchalante, sportieve kleren. Ring en oorbellen voor haar zijn
naar hetzelfde model.
hanger met bijpassende ring.
buffet, ev"
16-2
dienst
JRANT
OER
ët is een vrouw nu eenmaal aan
geboren dat ze zich graag op
tuigt. Al op eeuwenoude schilde
rijen staan vrouwen afgebeeld
die mooie sieraden dragen.
Door de jaren heen bleef dit
verlangen onveranderd. Edel
smeedkunst heeft een grote
vlucht genomen. Kunstenaars
van naam vervaardigden met
geniale hand ringen, broches,
halskettingen, oorhangers van
goud, en andere edelmetalen,
waarin ze kostelijke stenen
monteerden.
Elk land leverde zijn kunstzinnige
ontwerpen op de wereldmarkt.
Tot voor kort hoorden we wei
nig op dit gebied van Finland.
Maar dit land heeft zich de
1 laatste tien jaar op het terrein
van de edelsmeedkunst zo gun
stig ontwikkeld dat het nu bijna
1 koploper is geworden. De
fraaiste sderaden komen daar
vandaan! Managing director
van de fa. Kupittaan Kul(a Oy,
i pioniers op het gebied van de
ontwikkeling der Finse juwelen-,
industrie, de heer Kivipuro,
vertelde mij onlangs dat. Finse
sieraden tegenwoordig door heel
Europa worden geëxporteerd.
Vorm van kwaliteit van het Finse
goud- en zilversmeedwerk verte-
genwoordigen momenteel een
topklasse over de hele aardbol.
Het aandeel van het goudsmids
ambacht is dan ook in de hele
export van dit land relatief zo
gestegen dat het iedere branche
overtreft. Ontwerpers en ver
vaardigers sleepten veel Inter
nationale prijzen in de wacht.
„Evenals de keramiek en tex-
tielwaren hebben sieraden hun
eigen plaats veroverd.
De „New Look" in de Finse be
werking van goud en zilver be
gon feitelijk eind 1950 toen een
groep avant-gardistische edel
smeden nieuwe vormen maakten
gebaseerd op vloeiende lijnen
en grote vlakken. Aanvankelijk
mikte men op de Duitse markt
met als étalage de Internationa-
de Tentoonstelling van Handels
waren in Frankfurt en dat was
een goede greep", aldus mr.
Pekka Kivipuro. „Frankfurt
was de springplank voor de ex
port van sieraden zrals Keulen
dit was geweest voor de meu
bels.
De matte finish van zilver, de
precisie van vergulde sluitingen,
de fantastische manier waarop
met geometrische vlakken,
glooiingen in het metaal en in
het oog springende asymmetrie
werd om gegaan, sloeg geweldig
op de internationale markt in.
Vaak worden ruwe materialen
gebruikt, in het bijzonder goud
en zilver, ook in combinatie met
edelstenen en halfedelstenen.
„Het meest wordt geëxporteerd
naar Europa. In 1968 voor 5
miljoen Finse marka's, in 1969
voor 9 miljoen in 1970 voor 15
miljoen: 1972 liet het cijfer op
tot 17 miljoen en vorig jaar tot
20 miljoen. Dit jaar komen de
statistici tot een cijfer van 14.22
miljoen tot de maand juli aan
export, dus bijna een verdubbe
ling in enkele jaren tijds.
Kaunis Karu (de vertaling luidt:
„mooie juwelen") is een firma
die al 14 jaar uitvoert en de eni
ge die Finse stenen gebruikt.
Tezamen verwerkt zij ca. 65 mi
neralen. Een van de mooiste Oorringen van Björn Weckström uit de collectie Space Silver".
Finse edelstenen is de z.g. naam is „Microns". (Lapponia Ltd).
„spectrolite", die soms blauw,
groen- rood of geel gloeit. De
sieraden zijn kloek van vorm in
meer dan 1000 uitvoeringen.
Tapani Vanhatalo maakt ridder
kruisen en sieraden in volstrek
te balans. De collectie omvat
200 modellen voor mannen en
vrouwen.
Aan de oever van het Nikala-
meer in Savo woont Penntii
Sarpaneva, een rustige man, die
een hekel heeft aan publiciteit.
Hij kookt het liefrt zijn eigen
potje. Men vindt hem (als dit
lukt) eenzaam in zijn rooksau-
na, waar hij zit de „broeien" op
nieuwe scheppingen (hij werkt
voor exportfirma Turun Hopea).
Zijn nieuwste ideeën zijn gevan
gen in de „Agaat-serie" met ka
rakteristiek dat elke verwerkte
steen in vorm en kleur ver
schilt. Alle specimen zijn unica.
Daarnaast bestaat de „Riikin-
kukko-serie", waarin de juwelen
heel licht en delicaat zijn.
Sarpavena hecht sterk aan de
eenvoudige genoegens van het
leven. „Een van de mooiste mo
menten is voor mij het melken
van opeendringende koeien als
de natuur is verstild en hun
geur de lucht vervult. Zo'n
ogenblik heeft vrede, maar te
gelijk actie in zich", zei hij
eens.
Een van de leidende jongeren is
Matti Hyvarin (36), die al
een International Award won
toen hij 31 jaar was. Zijn werk
stuk, „de rijke en de arme"
kreeg de prijs. Het is een brok
graniet, waarover een smalle
band flonkerende briljanten
loopt. Zijn nieuwste vinding is
„Song in Silver", een serie rin
gen die van alle kanten bezien
(ook van de onderkant) „ge
beeldhouwd" zijn en anatomisch
om de vinger sluiten. Zelfs de
grootste en zwaarst uitziende
ring is licht in bet dragen. Ter
wijl de meeste ontwerpers hun
geesteskinderen eerst op papier
tekenen en dan pas aan de slag
gaan, werkt hij direct met het
metaal. In zijn handen gaat het
leven, het wordt de kop van een
Samoyeed, een ijshockey hand
schoen.
Beroemd is Tapio Wirkkala, een
van de meest veelzijdige ont
werpers ter wereld op elk ge
bied: glaswerk, keramiek, por
selein, zelfs messen en scharen,
voorts gouden en zilveren smuk.
Zijn genialiteit ligt in het feit
dat hij in de toekomst heeft ge
keken. Jarenlang al verbeeldden
zijn kettingen en oorringen vor
men die nu actueel zijn. bijvoor
beeld uit de wereld van do
ruimtevaart. De maan beeldt
hij uit als aantal om elkaar lo
pende cirkels. Wirkkala is
meester op alle wapens. Zijn
sieraden kronkelen en beven, ze
trillen als een blad in de wind
en hebben de vorm van een
door de ruimte suizende me
teoor.
Zonder twijfel zal het werk van
de Finse edelsmid door de hoog
waardige vakkennis en het on
voorwaardelijk kwaliteitsbewust
zijn in toenemende mate
sterk deelnemen aan het ge
vecht op de exportmarkten,
vooral nu de mensen in de hui
dige situatie van geldontwaar
ding eerder in goederen vluch
ten dan ln aandelen.
Tiny Francis
