Miserior spendeerde
735 miljoen gulden
derde wereld"
aan
Francis Bacon
„Hamatofesf blijft uniek
gebeuren in theaterwereld
Korte metten
Scholieren in Italië
willen meer katechese
Geweld onuitroeibaar deel
van de menselijke natuur
Mahler's opmaat en
laatste ivorsteling
Willy Birgel
overleden
Kwintet Leo van Oostrom
speelt in theater Pepijn
KERK
EN
WERELD
WOENSDAG 2 JANUARI 1974
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Londen (LPS) „Er is geen land
ter wereld waar jonge kunste
naars niet tot Bacons worden.
Francis Bacon is ongetwijfeld
de kunstenaar die de sterkste
invloed hoeft op een gehele ge
neratie".
Dat schreef een Franse kunstcriti
cus in 1971 naar aanleiding van
een tentoonstelling in Parijs van
het werk van Engelands meest
vooraanstaande schilder van
deze tijd. En komend van een
land dat niet erg geloofd aan
het uitstrooien van lof op ande
re naties lijkt dat het mooiste
Gallische compliment aan een
Britse kunstenaar sinds de jon
ge Delacroix een van zijn doe
ken overschilderde nadat hij in
1824 op de Parijse Salon de
Constables gezien had. Maar
het is onmiskenbaar waar. Ba
con is de grote Britse schilder
van onze tijd en. net zoals de
spelen van Edward Bond, oogst
zijn werk veel bewondering bui
ten zijn eigen land omdat het
universele obsessies weerspie
gelt. zoals het geweld dat een
onuitroeibaar deel van de men
selijke natuur is, de vrees voor
volledige isolatie, het gevoel dat
leven een onbelangrijke en doel
loze aangelegenheid is, waarin
zelfs kunstwerken hoogstens een
poging zijn om het ,spel te ver
diepen'.
8acons kijk op het leven is niet
ongelijk aan die van «de grote
Engels-Ierse toneelschrijver Sa
muel Beckett. Beide mannen,
voelt men, hebben geschouwd in
een afgrond van wanhoop; het
enige verschil is dat Beckett de
toekomst ziet met een 6toicijnse
humor terwijl Bacor1 zelfs die
kleine troost niet biedt. Evenals
Beckett is Bacon geboren in Du
blin, als zoon van een vader uit
de gegoede burgerstand die
paarden trainde. Hij ging
slechts korte tijd naar school,
ontving in het geheel geen kunst
opleiding en begon zijn loop
baan in feite als meubelontwer
per (zijn vroege experimenten
met stalen meubelen zouden
wellicht de bron kunnen zijn
van de geheimzinnige staven
die ..De schreeuwende paus'
omringen in een van zijn meest
beroemde schilderijenseries).
Bacon was 30 voor hij zijn eigen
idioom als schilder ontwikkelde.
Het direct-belangrijke in zijn
werk was de wijze waarop hij
de regels van het traditionele fi
guratieve schilderen combineer
de met zijn eigen visie, die elk
compromis uitsluit. Hij werkte
met de oude materialen (olie
verf en doJt), aanvaardde de
gegevens van de oude formaten
en de erkende klassieke model
len. Toch zijn de portretten van
schreeuwende pausen en zaken
lieden duidelijk het werk van ie
mand die het gegeven was ge
weest een glimp van de hel te
zien.
Als klassiek voorbeeld van de ma
nier waarop hij traditie en nieu
we zienswijze combineerde kan
men zijn .Schreeuwende paus'
bestuderen. Wat Bacon deed
was het combineren van Velas
quez' portret van Paus Innocen-
tius X met een foto van de ge
wonde gouvernante uit Eisen-
steins film .Slagschip Potemkin'
- haar mond vertrokken van
pijn met de gebroken lorgnet
die van haar neus glijdt. Toch
was het resultaat meer dan een
stuk artistieke huidtransplanta
tie: het was ook een directe uit
drukking van uiterste pijn en
wanhoop. In een interview be
schreef Bacon zijn schilderijen
eens als .formele klemmen die
zich plotseling op het juiste
ogenblik sluiten en dan dit as
pect van een mens vastleggen'.
En dat was het precies: je voel
de dat bepaalde pijnigende mo
ment dat voor eeuwig is vastge
legd. In zijn latere werk is Ba
con gegroeid naar een nog meer
onthutsende centrale voorstel
ling. Verminkte figuren kruipen
rond in helverlichte kamers die
niet alleen maar leeg zijn, maar
ook beroofd van elke menselijk
heid. In een van zijn beste
schilderijen, .Portret van Geor
ge Dyer, pratend', ziet men een
naakte man van middelbare
leeftijd zitten in een soort van
ondervraag-kamer, één bran
dend oog gericht op een on
barmhartige electrische lamp.
Een dossier van papieren
schijnt uit hem over het vloer- V,
kleed te stromen. Achter hem
staat een deur open, maar men
voelt dat deze geen uitweg biedt
om te ontsnappen. De figuur zit
er niet alleen geïsoleerd, maar
ook uitgestoten: een mens be
roofd van alle pretenties en te
ruggebracht tot wat Shakespea
re's Lear noemde, een arm
naakt, gekooid dier'. Maar zijn
Bacons schilderijen een versto
ring van de menselijke erva
ring? Scheppen zij behagen in
het bizarre om dat behagen
zelf? We geloven van niet. Ba
con zet eenvoudig zaken vrij
waarvan hij vindt dat ze een
diepere, belangrijkere voorstel
ling geven dan de uiterlijke ver
schijning. ,,Ik geloof dat alles
wat bestaat," zo zei hij eens,
„gewelddadig is. Het eigenlijke
van een roos is geweld." En het
lijkt helemaal in overeenstem
ming hiermee dat hij, hoewel
ongelovig, de kruisiging ziet als
het klassieke symbool van men
selijke wreedheid; en dat hij de
beroemde Kruisiging van Cima-
bue (het werk dat bij de Floren
tijnse overstroming van 1967 be
schadigd werd) zag als 'een
worm die kronkelt over het
Op deze wijze is Bacon
niet bezig een normale visie te
overdrijven. Hij schildert een
voudig wat hij zelf ziet. Hij
heeft een gehele generatie in
zijn ban gebracht door de ver
binding in zijn werk tussen ma
cabere visie en de ritmische re-
naissance-vormen waarin hij die
uitdrukt. Hij houdt niet van ab
stracte kunst omdat die inhoud
of onderwerp verwerpt ten gun
ste van alleen maar esthetische
schoonheid. Hij ziet het als zijn
taak om diep en pijnigend te
gnmp van de nel gezien
graven naar de bronnen van het
menselijk bestaan, maar gelijk
tijdig behoudt hij de historische
erkenning van de schildertradi
ties die aan hem vooraf gingen.
Samen met zijn technisch kun
nen maakt hem dat tot een
groot kunstenaar. Een
ik verwacht dat nog komende
generaties zich toe zullen wen
den om er hun eigen pijn, ob
sessies en vrees in te kunnen
herkennen.
MICHAEL BILLINGTON
Het toeval wil dat deze herfst zo
wel Mahler's eerste als laatste
opus via de grammofoonplaat
ter kennismaking een groot pu
bliek aangeboden is. Beide wer
ken laten beslist niet Mahler op
zijn best horen; maar beiden
horen thuis In de discotheek van
platenvrienden die In Mahler
gespecialiseerd willen zijn. Bei
den zijn trouwens op hun eigen
wijze toch representatief voor
Gustav Mahler.
„Das Klagende Lied" door
Mahler als opus 1 op twintig-ja
rige leeftijd gemaakt is door
de componist diverse malen aan
een revisie onderworpen. Op de
plaat staat de laatste versie uit
1898, vertolkt door het Concert
gebouworkest onder Haitink met
Heather Harper. Norma Procter
en Werner Hollweg als uitste
kende solisten. Het bizarre
sprookje van de Spielmann die
uit een bot een fluit snijdt die
een verschrikkelijke geschiede
nis vertellen gaat, wordt vocaal
en instrumentaal mooi vertolkt.
(Philips 6500—787).
Een album met 2 Philips-platen
(6500606/7) brengt een ditmaal
echte ..onvoltooide": de tiende
symfonie, waaraan Mahler één
jaar vóór zijn dood is gaan wer
ken en die hij in schetsmatige
vorm achterliet. Met toestem
ming van Mahler's weduwe is
de symfonie door Mahler Ex
pert Deryck Cooke in een volle
dige partituur uitgewerkt en
door Wyn Morris met het New
Philkarmonia Orchestra op pla
ten vastgelegd.
Of deze symfonie ware Mahler
wat langer blijven leven
zoals Bruckner's 9de afsluiting
en toppunt van zijn symfonisch
oeuvre zou zijn geworden? Te
bewijzen valt er niets, maar ons
vermoeden luidt „neen".
Het adagio (eerste deel) is repre
sentatief voor Mahler, de beide
scherzi minder en de finale
maakt de indruk van een gigan
tische, maar vergeefse worste
ling. De opname verraadt dat
ze tot stand kwam met een diri
gent en een orkest, die Mahler
kunnen vertolken. Als de eindin
druk die achterblijft, een vraag
teken is, dan is dit historisch
Gustav Mahler
misschien wel juist. Daarom is
het uitbrengen van deze Mahler
de 10de toch een boeiende initia
tief.
Wellicht heeft de jongere genera
tie de indruk dat Leopold Sto-
kovski een groot dirigent, maar
sleoht interpretator van compo
nisten was; zijn bewerkingen
van Bach en andere „klassie
ken" zijn tegenwoordig geen
beste reclame meer. Maar koop
Decca SPA 284 en ontdek dan
dat in een. technisch uitsteken
de en vrij recente opname
blijkt, hoe Stokovski met een
keur van solisten met het Lon-
dens Symfonie Orkest en het
John Alldis Choir, voorgaat in
een voorbeeldige uitvoering van
hoogtepunten uit Haendels
„Messiah".
Zee geschikt voor de kerstdagen.
G. v. L.
ZURICH-MUNCHEN De beken
de Duitse toneel- en filmspeler
Willy Birgel is afgelopen zater
dag in zijn woonplaats Duben-
dorf bij Ziirich aan een hartaan
val overleden. Hij werd 82 jaar.
De uit Keulen afkomstige Birgel
zou aanvankelijk net als zijn
vader goudsmid worden. Via de
kunstacademie van Düsseldorf
kwam hij echter op de toneel
school in zijn geboorteplaats.
Zijn eerste toneelengagement
kreeg hij in Bonn. Na in de eer
ste wereldoorlog zware verwo
ningen te hebben opgelopen, zet
te hij na de oorlog zijn toneel
loopbaan voort, waarbij hij zich
van jeune premier ontwikkelde
tot speler van karakterrollen.
Hij was o.a. verbonden aan ge
zelschappen in Dessau, Koblenz,
Aken, Mannheim en Berlijn,
waar hij rollen vertolkte als
Hamlet, Mephisto en Filips de
tweede. Zijn grootste toneelrol
speelde, hij in 1959 te Zürich in
Wallenstein.
Intussen speelde hij al sinds 1933
in films van de Duitse maat
schappij UFA. Deze succesvolle
filmcarrière begon met de
hoofdrol in „Ein mann will
nach Deutschland". Andere rol
prenten van hem waren „Das
Madchen Johanna", „Fanny
Elssler" en reitet für
Deutschland" over de bekende
ruiter Freiherr von Langen.
Door zijn lengte was hij de
ideale tegenspeler voor de even
eens niet klein uitgevallen Za-
rah Leander. met wie hij vele
filmsucessen deelde.
In de aula van het Haags Ge
meentemuseum wordt op woens
dagavond 9 januari een concert
gegeven op Indiase muziekin
strumenten. Uitvoerenden zijn
de internationaal bekende Ustad
Munir Khaii en zijn beide zoons
Sageer en Zamir Ahmed Khan.
Zij spelen originele Indiase mu
ziek op de sarangi, de sitar, de
tabla en de tanpura.
KUNST EN
KUNSTENAARS
De Israëlische kunstenaar David
Rakia exposeert van 5 januari
t/m 3 februari schilderijen en
grafiek in Galerie Edison, Java-
straat 16 Den Haag.
In de expositieruimte De Volle
Maan, Oude Delft 189 te Delft,
wordt van 12 januari t/m 17 fe
bruari een tentoonstelling ge
houden van schilderijen van
Hans Dukker en reliëfs en zeef
drukken van Mariza Onderwa
ter.
De orkestvereniging Musica geeft
het winterconcert van dit sei
zoen op maandag 14 januari in
de Prins Willem-Alexander-zaal
van het Nederlands Congresge
bouw te Den Haag. Onder lei
ding van Jan Out zullen worden
uitgevoerd Old wine in new
bottles van Gordon Jacob, Con
cert in c. van Bach (solisten
Paul Niessing en Reygy Meij-
ler. piano) en de Zesde symfo
nie van Tsjaikowski.
Feike Asma geeft op zaterdag 5
januari een orgelconcert in de
kerk van St. Antonius Abt aan
de Scheveningseweg te Den
Haag. Op zijn programma staat
een eigen compositie en werken
van Handel, Bach, Mendelssohn.
Franck, Guilmant, Andriessen
en Zwart.
Saxofonist Leo van Oostrom geeft
op zondagmiddag 6 januari een
jazzconcert in theater Pepijn,
Nieuwe Schoolstraat 21. Den
Haag. Verdere medewerkenden
zijn Claus Flentner gitaar. Wil
lem Rijnen flugerhorn, Peter
Upma drums en Frank Noya
bas. In het kwintet, dat begin
1972 is ontstaan, wordt gekozen
voor minder bekende stukken
o.m. van saxofonist Duke Pear
son, die in Amerika duidelijk
ondergewaardeerd wordt. Ver
der staan er werken op het re
pertoire van Ton Wijkamp en
Leo van Oostrom.
sembles. maar ook «n big bands
van Madna en Edgar. In het
Theo Loevehdie Consort solieert
hij in werken van Hindemith.
Voorts is hij vaste rietblazer in
het orkest van Rogier van Ot-
terloo, maar hij werkt ook mee
aan grote symfonie-orkesten een
geeft les aan het conservato
rium te Rotterdam.
De reeksen voorstellinge die de
Haagse Araateurtoneelgezel-
schappen jaar in jaar uit aan
het Haags publiek presenteren,
kristalliseren zich eenmaal in
de twee jaaren tot een concen
tratie van eenakters. De avond
vullende stukken blijven dan
even op de plank liggen om met
een 12t-al verenigingen zich te
wijden aan diekorte, soms zo
artistiek hoogstaande werken
van bekende en ook wel onbe
kende auteurs. Het HAMATO-
FEST- een geesteskind van de
Stichting Federatie Haags Ama
teurtoneel - is een festival dat
vier dagen zal duren en waar
elke avond een drietal vereni
gingen tesamen een avondvul
lend programma brengen die
zich dan weer aaneen kunnen
rijgen tot een ketting van vaak
excellente voorstellingen.
Ditmaal zal dit fer'ival - order de
aanbeveling van de Wthouder
van Onderwijs en Kunstzaken
zelf - gehouden worden in de to
neelzaal van het Nederlands
Congresgebouw en wel op 1-2-8-
en 9 februari 1974. Het is niet
gering wat er op dit gebied ge
beuren gaat; organisatorisch
gezien komt er al heel wat voor
kijken om één avond vlotjes te
laten verlopen. Het is een festi
val dat HAMATOFEST en dat
betekent dat er b.v. geen prij
zen beschikbaar z jn en dat er
gespeeld wordt zuiver en alleen
on het spe en zelf en de bc- e-
kers kunnen genieten van het
kunnen \an het l'aags A ;,te :r-
toneel. Men heeft nog wel een s
de neiging on de act v ■•'ten
van het amateurtoneel te baga
telliseren; men doet dit immers
maar voor de leifhebberij. Dat
is echter éen vals beeld, want
vooral de mensen die het weten
- ook uit rofessionele kringen -
kunnen U vertellen hoe het ar
tistieke n.veau van deze mensen
ligt. Het HAMATOFEST is en
blijft een un-ek gebeuren n de
theaterwereld en Den Haag
mag er zich /onder te over 'r i
ven gelukk g mee prij'en. Het
moet alleen tog eens go d tot
de Hr:eraai. doordringen; wie
weet guherut dot non. Het pro
gram na van dit gebeuren is
vanaf 1 jan - -ï non de-k s -
heiCo^gj.fS0cb£yw-^
Gelovigen en ongelovigen In
West Duitsland hebben in de
afgelopen jaren alleen al voor
de ontwikkelingshulp van de
katholieke kerk het enorme
vermogen van ruim 700 mil
joen mark (735 miljoen gul
den) bijeen gebracht. Jaar in,
jaar uit, publiceren de bisschop
pen tot op de penning nauw
keurig waarheen de g.lten van
de vastenactie „Miserior" ge
vloeid zijn, en dat deze niet als
water in het dorre woestijn
zand verzinken, wordt de mil
de gevers door een onafhanke
lijk
beve.<
tigd.
De boeken, die over het jaar
1972 opengelegd werden, spre
ken inderdaad boekdelen, zo
schrijft onze correspondent in
Bonn. Dat geldt vooral voor de
erbarmelijke gezondheidstoe
stand van de mensen in de
derde wereld. De verbetering
hiervan slikt nog steeds het
leeuwedeel van de beschik
baar gestelde middelen. Ter
wijl de actie Miserior het vorig
jaar bijna 71 miljoen mark in
het laadje bracht, moest zij al
leen al ruim 32 miljoen mark
voor medische doeleinden uit
geven.
Ook hier geldt echter het prin
cipe van Miserior, dat de ach
tergebleven bevolkingen vooral
wil leren zichzelf uit de nood
te halen: „Het vraagstuk van
de doorbraak uit de armoede"
aan te pakken- zoals dat heet.
Waar nodig wordt er direct
met medicamenten ingegrepen,
maar grote bedragen worden
ook geïnvesteerd in ziekenhui
zen en klinieken, waarvan het
niet aileen de taak is patiënten
op te nemen, maar ook, mis
schien vooral, de autochtone
bevolking op te leiden in het
medische ak.
Geheel conform de structuur
van de ontwikkelingslanden
wordt de op één na grootste
moot van de hulp aan Azië,
Afrika en Zuid Amerika in de
landbouw gestoken. Als stimu
lans aan de bevolking om zich
zelf te leren helpen, werd een
deel van de ruim twintig mil
joen mark van het vorige Jaar
beschikbaar gesteld in de
vorm van kredieten voor de
aankoop van vee. Het geld
wordt echter ook besteed om
via verborgen bronnen water
te produceren en tevens geïn
vesteerd in vaak grootscheepse
projecten, die de regeringen
van de betrokken landen zelf
op gang hebben gebracht.
Voor de opleiding van sociale
werkers en leraren werd ruim
zeven miljoen mark uitgege
ven. De aldus gevormde leer
krachten wijden zich vooral
aan de opvoeding van volwas
senen op velerlei gebied, maar
vooral op dat van het hand
werk en het huishouden. Dit
laatste is vooral een „red-
dingsgordel" voor de mensen
die in de slums van de grote
steden in Zr'd Amerika wonen
en mede als gevolg van hun
analfabetisme een bestaan be
neden de menswaardige grens
slijten.
Bijna twee miljoen mark van
Misereor bleef in 1972 in Duits
land zelf, en wel voor de oplei
ding van ontwikkelingshelpers.
Uit de boeken blijkt niet alleen
dat de middelen door een zorg
vuldige afweging van het nut
van de projecten uiterst effi
ciënt verdeeld worden, maar
ook dat dezA grote kapitalen
anti-kapitalis,isch werken. Het
kapittel over de hulp aan In
diaanse boeren in Guatamala
zou een roman kunnen opleve
ren. Uit een groep van driedui
zend in de bergen wonende To-
bos ontstond door onderwijs
een vrij welvarende coöperatie
van koffieplanters, die niet al
leen over eigei. winkels be
schikt, maar die haar uitste
kende koffie nu kan verkopen
zonder dat de prijs onder de
druk van grootgrondbezitters
en gewetenloze handelaren
staat. „Miserior" besteedde
aan dit project 700.000 mark.
De staat van beleg die op
de Philippijnen in september
1971 werd afgekondigd, wordt
misbruikt om vele geestelij
ken. religieuzen en katholieke
leken gevangen te nemen en te
verhoren. Deze kritiek uiten de
katholieke bisschoppen van de
Philippijnen in een brief aan
de gelovigen. Verwijzend naar
de door president Marcos aan
gehaalde toekomstvisie van
een „nieuwe maatschappij",
stellen de bisschoppen dat een
dergelijke maatschappij niet
tot stand komt, wanneer men
de elementaire rechten van de
rrtens met voeten treedt
De oecumenische klooster
gemeenschap in Taizé belegt
tot zes januari een vijftal in
ternationale bijeenkomsten
voor jongeren. Naar schatting
nemen hieraan vijftienhonderd
jongeren deel. Tevens <s er de
laatste voorbereidingsfase be
gonnen van het „concilie voor
jongeren" dat op 30 augustus
in Taizé zal beginnen en waar
voor op talrijke plaatsen el
ders in de wereld manifesta-
t.es zullen worden gehouden.
Ook van joodse zijde in de
Verenigde Staten is fel gepro
testeerd tegen de plannen om
de Ghandi-vredesprijs toe te
pese Gemeenschap werken op
het ogenblik zes miljoen bui
tenlandse arbeiders. Met de
gezinnen mee betekent dit on
geveer een aantal van tien
miljoen mensen. Dat is meer
dan de bevolking van België,
Denemarken of Ierland.
De Spaanse pastoor Manuel
Gamo in de Madrileense wijk
Maratalaz is gearresteerd, om
dat hij had geweigerd in de
kerk te bidden voor wijlen pre
mier Cabrero Blanco. Op een
verzoek daartoe van een paro
chiaan zou hij onbeleefd heb
ben gereageerd. De pastoor
werd veroordeeld tot een boete
van rond twaalfduizend gulden.
Omdat hij deze som wilde
noch kon betalen, werd hij ge
vangen gezet.
9 De aartsbisschop van West
minster kardinaal Heenan is
na een hartaanval In een zie
kenhuis opgenomen. De acht-
enzestigjarige kardinaal moet
permanent onder medische be
handeling blijven.
9 Het Vaticaan zal zijn be
trekkingen met Polen niet nor
maliseren voordat de proble
men tussen de Poolse staat en
de kerk bevredigend zijn opge
lost. Kardinaal Wyszynskl
heeft medegedeeld, dut paus
Paulus hem tijdens zijn recen
te bezoek aan Lome persoon
lijk de verzekering heeft gege
ven. dat het Vaticaun geen be
slissende stappen zal onderne
men zonder overleg met de
Poolse bisschoppen.
9 De bisschop van Rotterdam,
dr. A. J. Slmonls heeft pater
F. L. M. Overes o.p. eervol
ontslag verleend als assistent
van de St. Dominlcusparochle
te Rotterdam wegens zijn be
noeming te Nijmegen. Dr L.
G. A. van Noord o.s.cr. werd
benoemd tot pastor-descrvltor
van de parochie Heilige Anto
nius van Padua te Lelden.
de Jc;
t Dm
r-»ak
B»-r>in. d e in een
Israël beschuldigde
o (j.g imperia!.sme en racis
me. Dc Gh d- s
ingesteld door de beweging
voir bljvende vrede. A r-
k?' jk was hij toegekend aan
Daniël ."'vb rC. ur c
g:ng rdéar.'n 3 op! (Trf,*
uitreiking zal zijn op 9 januar.
in New York.
9 In de landen van de Euro-
T lm de helft
resultaten zijn ge
publiceerd ja het katholieke
weekblad ..Famiftjji'"
De meerderheid van de order-
vrande joncr n wenst zowel
een modernere vo i
een modernere voi r r, v ;Mi
van de katechese a's c i eer
uitgebreide behrndrüng van
inderw-crMft«4|UA|lfM»<^ jzo drr
!sseipn.: oouIb ^-sociale
'rechtvaardigheid en sexuali-
derzock blijkt verder dat ec-
nenveert.g procent van de
middelbare scholieren regel-
mat g zondags de kerk be
zoekt. terwijl zestien procent
nooit gaa\ Tertlg procent
noemt zich gelovig katholiek
ze en veert.g procent twij-
)Wt aan cdlkéle geloofswaarhe
den. Drie procent kenschetst
zichzelf als agnost, onverschil-
i- -•>- Hg of atheHit.
