Woningbouwer start
uniek project in Lelystad
KDOCrHlTE
Ondanks overcapaciteit op bouwmarkt
Hitler is „in"
LEIDSE COURANT
VRIJD.
Van steeds meer kanten wordt gezegd
dat de naoorlogse woningnood bestreden
is en dat de kwantitatieve behoefte ge
wijzigd is in een kwalitatieve. Deson
danks zuller er nog hele reeksen wonin
gen worden toegevoegd aan de ruim 3,9
miljoen die ons land eind 1971 telde.
Daarnaast zullen wellicht in toenemende
mate, woningen verbeterd worden, een
beleid dat bij de presentatie van de mil
joenennota omstandig is uiteengezet door
minister van volkshuisvesting Gruijters.
De huidige situatie kenmerkt zich door
een overcapaciteit vooral in de industrië
le woningbouw-sector. Een deel van de
moeilijkheden, waarmee de industriële
bouwers op dit ogenblik kampen kwam
aan het licht toen bekend werd dat de
woningfabriek Dura moest sluiten en dat
er daarnaast nog drie bedrijven waren,
die in acute moeilijkheden verkeerden.
Ook bij andere woningfabrieken zag men
de toekomst zorgelijk tegemoet.
In dit klimaat valt het bericht van een
nieuwe loot aan de industriële woning-
bouwstam op. Waar men zou denken dat
de investeringen zouden worden afge
remd, laat Holbern Nederland B.V. vol
gend jaar in Lelystad een dochtermaat
schappij van start gaan, die in 1976 een
capaciteit van 3.00 Ohuizen zal hebben
bereikt en waarvoor in totaal 25 miljoen
gulden zal worden geïnvesteerd.
Holborn Lelystad B.V. is van plan een
woning op de markt te brengen, die zo
wel qua prijs als qua indeling en vorm
geving concurrerend zal zijn ten opzichte
van het produkt van andere industriële
woningbouwers. De ontwerpers praten
over flexibelehuizen (diverse types
naast elkaar), een levendig straatbeeld
enzovoort. Met andere woorden: indu
striële nieuwbouwwijken zullen niet lan
ger steriele, uniforme wijken worden,
een bezwaar, dat in steeds toenemende
mate te horen was tegen huizen-uit-de-fa-
briek.
Ongeveer een kwart
eeuw geleden werd in
ons land begonnen met
de industriële woning
bouw. Het was het Gro
ningse aannemingsbe
drijf Rottinghuis dat
veel pionierswerk ver
richtte en het hardnek
kig doorzetten met suc
ces bekroond zag.
Thans is Rottinghuis een
bedrijf, waarvan de gro-
te-elementenbouw bin
nenkort wordt gesloten,
na dit jaar nog 100 wo
ningen te hebben afgele
verd. Het personeelsbe
stand is door de jaren
heen steeds verder in
gekrompen en de ver
wachtingen voor het ko
mend jaar wat het aan
tal op te leveren wonin
gen betreft zijn nihil.
Ing. H. Mulder uit
Zwolle, een van de drie
directeuren van Hoiborn
Lelystad B.V. is een man
voor wie een ontwikke
ling als bij het Gronings
bedrijf niet onverwacht
is gekomen. ..In de
bouw werd veelal opge
zien tegen diepte-investe
ringen om op die inntiier
oude produktie-systemen
te vervangen door nieu
we. Want de ontwikke
ling van het wonen en
de woonvormen zijn niot
stil blijven staan. Het
wonen ..beneden" is een
grote open ruir.ro ge
worden. waardoor een
ander produkt wordt ge
vraagd". Met mdeie
woorden: produktietech-
nieken en -processen die
nen te worden aangepast
aan de huidige vraag op
de woningmarkt. Het op
nieuw beginnen is
gens de heer Mul '.er, in
de meeste gevallen na
gelaten.
Het zijn dan ook die wo-
ningbouwfabreken. die
of te laat of in een te
geringe mate overscha
kelden van hojg->ouw
naar laagbouw, die er
thans het slechts voer-
staan. Daar kom: nog
bij dat veel industriële
hu'zerbouwers '.e weinig
r3ken:.ng hielden met het
z'eh wijz'gend? vraagpa
troon van de bouw
markt. waarb!j variatie,
een doorbreken van de
huisje-boompje-beestje-
sfeer en privacy een
belangrijke rol speelden.
En dan is er nog de lan
ge tijd, die er aan de
kant van de opdrachtge
ver mee gemoeid is al
vorens een proj-c:
„bouwklaar" is. In
spraakprocedures, be-
zwaarschr ften en wat al
niet meer. zijn zaken,
die de voorbereidingstij
den van de bouw aan
zienlijk beïnvloeden.
Levendigheid
„We kunnen meer types
naast elkaar bouwen,
„zegt de heer Mulder
waarbij de hu'zen ten
opzichte van elkaar ver
springen en waardoor
het mogelijk is de men
sen meer privacy dan
thans het geval is te ge
ven". Juist deze leven
digheid. deze „bewe
ging" werkt zeer kosten
verhogend in de tu-
striële woningbouw en is
door de ondernemingen
altijd cp een laag p;*je
gezet. ..Er is dan ook
veel Interesse voor ons
systeem", aldus ir. A. I.
de Clerq Zub!', één van
de architecten van Hol
born Lelystad. Concrete
opdrachten zijn er ech
ter tot nu toe niet bin
nen, ook al omdat et
nog geen bestekken le-
1 verbaar zün. De interes
se voor de hu'zen van
Holborn komt zowel van
de z'jde van woning-
(bouwverenigingen a!s
,van beleggers, overheid
'en bouwondernemers.
Nieuwbouwwijken v
te steriel, te uniform. te ster.
Het ministerie van
Volkshuisvesting en
Ruimtelijke Ordenmg
heeft in een gesprek met
de initiatiefnemers laten
weten geen bezwaar te
hebben tegen het optre
den van Holborn op de
vaderlandse bouwmarkt,
hoewel men daar duide
lijk in de maag zit met
de huidige problematiek
van de bouwmarkt
(overcapaciteit). Intus
sen zijn de Gewestelijke
Arbeidsbureaus in diver
se regio's op de hoogte
gebracht dat binnenkort
in Lelystad een project
van start zal gaan waar
voor 650 mensen nodig
zijn.
Men zegt bij Holborn on
der het huidige prijsni
veau te kunnen werken.
Ir. de Clerq Zubli
spreekt over tien pro
cent onder de bestaande
prijzen, waardoor er
huurprijzen van 200 gul
den per maand uit de bus
kunnen komen. ..Dat
moet mogelijk zijn", al
dus Zubli. die verder
zegt dat door een efficiën
ter bouwsysteem en be-
drijfsrouting een bedrag
van zo'n 2500 gulden be
spaard wordt, he'geen
bij Ho'born wordt be
steed aan kwaliteitsver
beteringen.
Er zijn een paar opmer
kelijke dingen aan het
Holborn-systeem. In de
eerste plaats wordt er
gewerkt met een spouw
muur, waardoor elk huis
,,op zich zelf" komt te
staéin, hetgeen een be
langrijke verbetèring op
het gebied van geluids
isolatie betekent. Ten
tweede: er kunnen meer
tvpen naast elkaar wor
den gebouwd. En in de
derde plaats worden de
grote betonelementen
(gewicht zes ton) behan
deld met lichte toeslag
stoffen, zodat de ha-do
structuur „verzacht"
wordt, waardoor de
vochtabsorbatie wordt
verhoogd. Een derge'ijk
huis wordt opgebouwd uit
zo'n twintig bouwe'e-
menten. en de bouwtijd
zal vier woningen per
dag per bouwplaats be
dragen.
Meer werk
Holborn B.V. wil begin
1974 in Lelystad opev -
tief gaan worden
meer werkgelegenheid
bedraagt dan 70 man,
terwijl men in 1976 5. 00
woningen per jaar wil
afleveren. In de eerste
fase zal er 10 ro-ljoen
gulden moeten woidon
geinvesteerd, maar h
totale Investeringspakket
zal wanneer men on
volle produktie is zo'n
25 miljoen gulden heb
ben bedragen. Men heelt
uitgerekend dat er tot
1980 ruim een miljoen
woningen nodig zu'len
z in, waarbij men niet is
uitgegaan van een
groeiende bouwmarkt.
Daarbij is wel rekening
gehouden met een stij
gende kostenfactor. De
kosten zullen volgens
de Holborn-mensen
zelfs zo sterk stijgen dat
de „traditionele" g'et-
bouw alleen nog maar in
staat zal zijn ..starre"
woningen af te leveren.
In deze conceptie is een
plaats ingeruimd voor
de traditionele aannemer
die zowel in de ongesub
sidieerde sector zal kun
nen werken als in de
vernieuwbouw. Men gaat
daarbij niet in op de op
merking van ir. Te
Kronnie dat industriële
bouwers ook zouden kun
nen opereren op het ter
rein van de stadsver
nieuwing en renovatie-
bouw.
KLAAS GOINGA
Hitler is ,.in". Op de Frankfurter Buchmesse is Hitier zelfs in
levende lijve verschenen nou ja,, in levende lijve om de
talrijke publikaties, die over hem zijn verschenen, wat luister
bij te zetten. Ruim achtentwintig jaar na het einde van de
wereldoorlog, is het blijkbaar mogelijk over een van de groot
ste oorlogsmisdadigers minder emotioneel te spreken en te
schrijven dan voor enkele jaren.
Hitier begint duidelijk geschiedenis te worden en dat is te mer
ken aan de wijze waarop men hem zowel in Duitsland als hier
benadert. Natuurlijk zijn er in Duitsland nog voldoende lieden,
die hem bewonderen. Mensen, die nog altijd vinden, dat hij ten
slotte toch maar autobanen heeft aangelegd en de uitvinder van
de Volkswagen was. Hoewel, er zijn er ook nog genoeg, die
van mening zijn, dat zijn binnen- en buitenlandse politiek toch
niet zo afkeurenswaardig was als men het nu wel doet voorko-
(Van
En, wie weet, wellicht zijn er ook in ons land wel mensen, die
wat minder kritisch tegenover dit historische verschijnsel;
staan. Wie het opnieuw verschenen boek van H. B. Gisevius
"Adolf H'tler", dat in een nieuwe wat goedkopere uitgave bij
Fontein te De Bilt is uitgegeven, leest, wordt van enige sympa
thie echter wel genezen.
De auteur is een ex-Abwehr-officier en één van de samerzweer-[
ders van 20 juli 1944. Hij heeft het overleefd en daaraan danken
wij dit voortreffelijke werk.
Joodse grootouder?
Wie is Adolf Hitler nu eigeni::?.? gaat lila gsr.ger. ml-
nutieus na. Dat doet hij bijvooineeid oet-r naar onze mei.ing
dan Werner Maser, die in het bij de Arbeiderspers uitgegeven
boek „Hitier. legende, mythe, werkelijkheid", veel te veel in
veronderstellingen blijft steken. De schrijver fantaseert er bij
voorbeeld lustig op los als het er om gaat misschien te kunnen
aantonen, dat Hitier althans één joodse grootouder zou hebben
gehad. Gisevius laat zich veel minder door veronderstellingen
leiden. H j gaat aan de hand van feiten de afkomst na. Maar,
en dat zijn wij met Gisevius eens. de afkomst is veel minder
belangrijk dan de omstandigheden, waarin Hitier leefde en
waarin hij tot bepaalde daden kon komen.
Hoe maakten de omstandigheden van een ongetwijfeld geniale
man een misdadiger of hoe was het mogelijk dat een geboren
misdadiger met geniale trekken zo op een presenteerblaadje
zijn kansen kreeg aangeboden.
Lugubere rol
Buitengewoon boeiend is de beschrijving van Gisevius over de
laatste stuiptrekkingen van de republiek van Weimar. Hoe is
het mogelijk, zo stelt men toch achteraf de vraag, dat politici
van het katholieke centrum, sociaal-democraten en communis
ten zich zo hebben laten uitschakelen? Het is verbijsterend met
welk een gemak de centrum-politici van de laatste regering
voor het derde rijk speelden met de belangen van land en volk.
Het politieke spel, dat Hitier speelde, lijkt als een spel van een
kat rnet een stel angstige muizen. Met name Brüning, Schacht,
Von Papen, en Reichenau speelden een lugubere rol. Men kan
niet stellen, dat Hitier niet legaal aan de macht kwam. Zij, de
politici van het .ancien régime", hebben met hun dwaasheden,
met hun valsheid, met hun ijdelheden en met hun hooghartig
heid de weg gebaard naar de dictatuur en de chaos. Zij waren
de wegbereiders, willens en wetens van een nationaal-socialisti-
sche dictatuur. En toch, ze hebben het niet gewild. Om nu te
weten te komen hoe het dan toch gebeurde, is het nodig de be
schrijving van Gisevius over Hitiers karakter, Hitiers geniale
trekken te volgen.
Griezelig
Gisevius schrijft voortdurend met afkeer over Hitiers methoden
van werken, maar tegelijkertijd stelt hij vast. met een zekere
bewondering zelfs, hoe meesterlijk Hitier het spel speelde.
Vaak aarzelde hij lang voor een beslissing te nemen. Soms
bracht hij zijn medewerkers tot wanhoop, maar dan, op het be
slissende moment, met een griezelig gevoel voor timing, sloeg
hij meedogenloos toe, vriend en vijand verbijsterend en over
winnend. Hij was steeds de man van alles of niets. Steeds op
nieuw stelde hij zijn tegenstander, nationaal zowel als interna
tionaal voor de kei s: ja of nee. Noot was het ja en nee. Met
groot gevoel voor details en dank zij knappe analyses slaagt
Gisevius erin Hitiers redevoeringen op belangrijke ogenblikken
rader te verklaren. Hij was een volksmenner zoals de geschie
denis nog niet tevoren gezien had. H'i was een misleider en lei
der tegelijk. Hij slaagde erin massa's te biologeren, ze dingen
voor te zetten en ze dingen te laten doen, die zij aanvankelijk
helemaal niet wilden.
Verrassen
Beheerst en knap zet Gisevius uiteen hoe zeer de theorieën van
Hitiers Mein Kampf werkelijkheid werden. Maar tevens schil
dert hij wel erg duidelijk hoe tegenstanders, maar ook meespe
lers steeds weer stelden, dat het ..natuurlijk" zo'n vaart niet
zou lopen. Hitler voedde die gedachte om dan steeds zijn omge
ving te verrassen met het wei-uitvoeren van zijn theorieën.
Wat leert men uit een boek als dit? Is het meer dan geschied
schrijving. die op zich boeiend genoeg is? Het belangrijkste as
pect dat ons opnieuw helder is geworden, is dit: er lopen in
alle tijden en in alle landen misdadigers rond van het formaat
Hitier. Er lopen altijd mensen rond, d e op hun „kans" wach
ten. Meestal echter zijn anderen de wegbereiders, uit slapte, uit
angst, tepen beter weten in. De nvnste kans op avonturen be
staat in landen met een sterr.e, levers -a-htige democratie,
waar mensen het besef voor verantwoordel'jkheid en de gren
zen van de macht kennen. In Duitsland vergisten de politici
zich in die grenzen. D. H.
DEN
naa
de
Stic
Dra
dra
bon
sch
piki
197:
Jan
Hoe
mie
laa
jaa
hou
sch
enk
naa
ove
Doe
gen
pla
Niema
geda
goed
tegei
tjes
sporl
lo zj
en 1
over
bane
Doo>
tjes'
geen
veni
Step
Rijs
ViSfe».'**';
Nieuwbouwwijken zcals Holborn B.V. ze heeft ontworpen: laagbouw met huizen van verschillend type naast elkaar.
