Zucht naar
handels winst
was vaak
groter dan
dorst naar
geografische
kennis
DE ONEDIN LIJN
Honderd jaar
Aardrijkskundig
Genootschap
LEIDSE COURAN"!
MAANDAG 22 OKTOBER 1973
PAULUS DE BOSKABOUTER - De Hooikooi
W—98 „Prikkeprik," zei Paulus, ,,jij bent Prikkeprik straalde van trots en schom- meer toe", zei Oehoeboeroe kortaf. „Het
een bovenste beste egel geweest. Niet al- melde neuriënd weg. „Over toverhooi ge- loopt al tegen de avond en Paulus moet
leen heb je Wipper gered, maar er ook nog sproken," zei Krakras, dat hebben ze nou nodig naar bed, wij brengen hem wel
voor gezorgd dat het toverhooi geen vat wel verbrand maar ik had toch het gevoel thuis." „Hemeltje," schrok Krakras, dan
meer heeft op Krakras. Geef me een poot, dat er eerst meer van was. Waar kan de mag ik ook wel maken dat ik thuiskom,
maar doe het alsjeblieft wel voorzichtig!" rest gebleven zijn?" „Dat doet er nu niet anders is ze weer boos op me."
SUSKE EN WISKE - „De Gladde Glipper"
LUCKY LUKE - „Ma Dalton"
Agenda-Bioscopen
Maandag 22 oktober
Koninklijke Schouwburg 20.15 „Ik
Claudius" (Globe) (J).
Congresgebouw 20.15
„Lands des Lachelns" (Wiener
Operette)
Kunstkring Diligentia: Blazers-
groep uit het Residentie Orkest.
Gemeentemuseum 20.15 Lezing
door Dr. Hanna Hohl „Collage
und Montage". Beitrage zum
Realismus in der Kunst des 20
Jahrhunderts".
Poppentheater Frank Kooman
14.30 „Lompie de lorrebeer".
Dinsdag 23 oktober
Koninklijke Schouwburg 20.15
„Die lustige Witwe" (Hoofdstad
Operette) (J).
Diligentia 20.15 Zangrecital door
Alicia Notti, sopraan. (J)
St. Antoniusabtkerk 20.15 Orgel
concert door Jan Schmitz.
Museum Hofwijck (Voorburg)
20.30 „De schone voleinding"
voordracht door Herman Flaton
(J).
Woensdag 24 oktober
Koninklijke Schouwburg 20.15
„Die lustige Witwe" (Hofstad
Operette)
Hot 20.30 „Warenar" (Haagse Co-
medie) (J).
Diligentia 12.45 Lunchconcert
Donderdag 25 oktober
Koninklijke Schouwburg 20.15
„Van hand tot hand" (Haagse
Comedie) (J).
Hot 20.30 „.Warenar" (Haagse
Comedie) (J)
Theater PePijn 20.30 Cabaret Ger-
rit (J)
Theater Aan de Haven 20.15
„Peer Gynt" (De Appel) (J).
(Theater PePijn kabaret Gerrit
moet worden)
Kabaret „Kienjool".
Houtrustkerk 20.15 Orgelconcert
door Michèlle Leclerc enBen
Van Oosten.
Oude Kerk Rijswijk 20.30 Klank-
snoerconcert door de Christ.
Zangver. Excelsior o.l.v. Ton
Beckers m.m.v. solisten en ba-
rokensemble (J)
APOLLO: De stalen arm (18)
12.15, 2.30, 7.00, 9.15.
ASTA: Achtervolging in Los An
geles (18) 2.30, 7.00, 9.30.
BIJOU: L'amour l'apres - midi
(18) 2.00, 7.30, 9.30.
CAMERA: Een slippertje met al-
re (14) 2.15, 7.15, 9.30.
CINEAC: Pippi in Taka Tuka-
land (a.l.) 9.30, 11.30, 1.30, 3.30,
Kamermeisjes voor Mr. P. (18)
5.30, 7.30, 9.30.
CORSO: De wraak van Tien Li
Chung (18) 2.00, 8.15.
DU MIDI: M.A.S.H. (18) 8.15.
Tiko de haai (a.l.) wo. 2.00 uur.
EUROCINEMA: The sound of
music (a.l.) 1.45, 7.45, wo.
3.45,7.45. Sjors en Sjimmie en
de toverring (a.l.) wo. 1.30.
FLORA: Vrouwen, die er de tijd
voor nemen (18) 2.00, 7.00, 9.15.
KRITERION: Schreeuw zonder
antwoord (18) 3.00, 7.00, 9.30.
METROPOLE: Lady sings the
blues (14) 2.00, 8.00.
ODEON: The killer (18) 2.00, 6.45,
9.15.
OLYMPIA: De eend en de Cadil
lac (a.l.) 2.00, 8.00.
PASSAGE: The getaway (18)
2.30, 7.00, 9.30.
REX: Dode kerels tellen niet (18)
9.30, 11.30, 1.30, 3.30, 5.30, 7.30,
was Lee
9.30
ROYAL 70: Zijn naj
San (18) 2.30, 8.00.
STUDIO DE LUXE: Frank
Eva (18) 2.15, 7.15, 9.30.
STUDIO 2000: The family (18)
7.30, 9.45 beh. dinsdag. Tarzan'
jungleboy (a.l.) wo. 2.00.
DE UITKIJK: Schreeuw zonder
antwoord (18) 2.30, 7.15, 9.30.
DELFT
CITY: Potnoy's complaint (18)
2.30, 7.00, 9.15.
CITY: Portnoy's complaint (18)
tales (18) 8.15. Ma. en di. 2.30,
8.15 Sjors en Sjimmie en de to
verring (a.l.) wo. 2.15.
DELFIA: De wraak van de gele
zwaarvechter (18) 2.30, 7.00,
9.15.
DOELEN KINO: Let the good ti-
mes roll (a.l.) 2.30, 7.00, 9.00.
FLORA: Wellustige verleidsters
(18) 7.00, 9.15.
STUDIO D: Cesar en Rosalie (14)
2.30, 7.00, 9.15. De laatste Robin
Hood (a.l.) wo. 2.30. Carnal
knowledge (18) di. en wo. 23.30
(Filmliga).
REIZEN
MIDDEN-SUMATRA.
1877-1879,
DOOR DE DEDEN DER SUMATRA-EXPEDITIE
UITGERUST DOOR HET AARDRIJKSKUNDIG GENOOTSCHAP.
AMSTERDAM Aardrijks
kunde was nog maar amper
lesvak geworden in 1865 en
dan nog alleen op de Hogere
Burgerscholen of de lera
ren, die hun schamele kennis
op de naar wetenschap, dor
stende leerlingen moesten
overdragen, voelden behoefte
zich aaneen te sluiten. Inder
daad schamele kennis, want
„echte" aardrijkskundeleraren
waren er nog niet. Er was nog
geen leerstoel aan een univer
siteit. Een man, die doctoraal
Nederlands had, was zonder
meer bevoegd ook geschiedenis
en aardrijkskunde te geven.
Trouwens, wat was er meer te
doen dan het boekje voor te le
zen dat enkele collegae hadden
geschreven?
Dat verdroot enkele van de
eerste leraren in dat nieuwe
vak. Vier van hen richtten in
februari 1873 aan „bekende
beoefenaars en belangstellen
den in aardrijkskunde" een
circulaire, waarin zij pleitten
voor de oprichting van een
vereniging, een geografisch ge
nootschap.
Op 2 maart kwamen de lera-
AFLEVERING 33
James liet zich in de scheepssloep door de Dandy
Scalplok naar de wal roeien. Hij liet ze aan de
kade achter en vervolgde, door veelvuldige be
zoeken goed bekend in de stad, met forse tred
te voet zijn weg.
De witte spenen huizen verhieven zich in terrassen langs
de oevers van de Taag. Hij liep door de smalle steeg
jes van de Alfama, langs de kathedraal, stak de Rossis
over en bereikte daarmee de rechthoekige wijk Cidade
Baixa.
De portier herkende hem meteen en liet hem zelf de weg
zoeken de smalle trap op.
Hij gooide Gussio, de klerk, zijn hoed toe, deed de deu
ren open en stapte Braganza's kantoor binnen.
Braganza straalde. „Ah, kapitein Onedin. We verwacht
ten u al. Kent u Senhor Callon?"
De vraag was een beleefdheidsfrase. James en Callon be
vestigden eikaars aanwezigheid met een formeel knikje
en een behoedzame blik van de kant van Callon. James
gooide zijn leren aktentas op het bureau, ging er in een
stoel gemakkelijk bij zitten en accepteerde een glas
wijn van Braganza. Ze lachten elkaar als oude vrien
den toe. Braganza ging achter zijn bureau zitten. Zijn
uiterlijke beleefdheid verdween.
„Kunnen we tot zaken komen, heren?" vroeg hij.
Dat stond Callon beter aan. Hij was bij uitstek een vech
ter, en de wetenschap dat hij beschikte over de sche
pen, de geldmiddelen, de macht en de invloed als ge
volg van een leven van verhitte gevechten, schonk hem
vertrouwen.
„Dus je bent op het wijncontract uit. Onedin?" Hij nam
nög een sigaar, beeetje het eindje af en spuwde het uit.
„Deze man", zei hij tegen Braganza, „heef' geen
greintje loyaliteit in zijn lichaam".
„Wie loyaliteit van zijn medemensen eist, moet die eerst
verdienen, Callon". De blik in James' ogen was koud
on verschillig.
„Je maakte misbruik van een vertrouwenspositie".
„Ik maakte gebruik van een zakelijke kans". James
merkte dat Callons hand beefde. De idioot werkje zich
weer naar een van zijn fameuze driftbuien toe.
Callon snauwde: „een enkel principieel mens zou eerst
het geld van zijn werkgever aannemen en daarna diens
belangen verraden".
„Die medaille heeft ook een keerzijde", zei James.
Braganza kwam geamuseerd tussenbeide.
„Kom heren, het doel van dit gesprek is, te bepalen wie
van u beiden mijn produkten zal vervoeren. Uw opvat
tingen maken geen punt van discussie uit. Mijn stand
punt is overduidelijk. Het contract gaat naar degene
die de gunstigste voorwaarden kan bieden". Hij leunde
achterover, breidde veelzeggend zijn handen uit en keek
van de een naar de ander. Weer haalde hij op die ei
genaardige manier zijn schouders op. „Het is een zui
ver zakelijke aangelegenheid, heren".
Callon beukte op de schrijftafel. „Ik maak hier een eind
aan. Een man met maar één klein schif» op zijn naam
kan niet concurreren met Callon Co
„Binnenkort heb ik er meer", zei James. Hij sprak heel
rustig en scheen de neus van zijn schoen te inspecteren
alsof de hele gang van zaken hem verveelde.
„En waar wou u die vandaan halen? vroeg Callon. „En
waarmee wou u ze betalen?"
„Dat", zei James, „is mijn zaak".
„Hij heeft net zo min geld als krediet", snauwde Callon.
Braganza nam hen peinzend op. Hij n?*i het contract
tussen vinger en duim en legde het toen weer voorzich
tig op de schrijftafel. „En dit is uw aanbod, Senhor Cal
lon?" vroeg hij beleefd.
„I!< zal het op staande voet verhogen. Ik ben bereid
eventuele verliezen die ik zou megen lijden, te dekken
uit het vervoer van landverhuizers. Ik geef u de eerste
zes maanden vijf procent korting op de huidige vracht
tarieven en drie en een half procent voor het resteren
de halfjaar, met een optie voor vernieuwing van het
contract. U krijgt de beschikking over zes schepen
en ik garandeer dat de schoeners vervangen zullen
worden door brikken. Als dat geen laadcapaciteit
is .„Uitdagend snuivend ging hij achterover zitten.
„Veel te véél capaciteit", mompelde Braganza vriende
lijk. „Mijn bescheiden bedrijf kan beslist geen zes van
zulke prachtige schepen volledig van lading voorzien".
„Ik vind wel werk voor ze", gromde Callon.
„Natuurlijk vindt hij dat", zei James. „Ze kruipen de
hele kust langs en intussen ligt uw kostbare wijn in de
fusten te klotsen en verliest zijn boeket. En als hij
winstgevender lading vindt, kunt u naar zijn schepen
fluiten".
Callon hamerde weer op de schrijftafel- „Geen van beide
partijen zal kunnen verzaken. Het komt zwart op wit te
staan en wordt op rechtsgeldige manier opgesteld. Wat
kunt u wèl aanbieden?"
„Mijn woord", zei James.
Callon snoof verachtelijk. Maar James ving de vorsende
blik in Braganza's ogen op. Als Callons agent had Ja
mes de afgelopen drie jaar met Braganza zaken ge
daan, en hij wist dat de kleine Portugees een zeer
sterk ontwikkeld eergevoel had.
„Interessant", zei Braganza. „En wait is uw aanbod, ka
pitein Onedin?" James kende de waarde van zwijgen.
Hij reikte naar de schrijftafel, bediende zichzelf van
een sigaar en stak die voorzichtig aan.
„Ik vervoer uw wijn gratis", zei hij en wachtte hun reac
tie af.
Eén ogenblik scheen Callon zijn oren niet te kunnen gelo
ven, maar toen barstte hij in een bulderlach uit. „Gos-
siemijne", zei hij. „De kip zal lang nodig hebben om
op dat dieet vet te worden", en hij veegde zijn ogen af.
Braganza glimlachte: „Ik denk niet, dat dat u veel winst
zou opleveren, kapitein Onedin".
„O, ik zou winst genoeg maken", zei James achteloos,
„als u mij de alleenvertegenwoordiging geeft voor het
Verenigd Koninkrijk".
„Aha!Braganza slooC zijn ogen.
Ca! on schudde zijn kop als een stier heen en weer. „Niet
te doen", beweerde hij met beslistheid. „Het is al eer
der geprobeerd, maar mislukt. Op commissie alleen is
het onmogelijk om een scnip in de vaart te houden".
ren bijeen. Er werd uïteenge-_
zet dat er een geografisch ge
nootschap moest komen, ten
einde de ontwakende belang,
stelling in de aardrijkskunde
aan te wakkeren en daardoor
de kennis te vermeerderen".
Opgezet door wetenschappers,
komt het genootschap al vrij
snel in andere handen. Koop
lieden gaan de boventoon voe
ren. Aardrijkskunde moest
noodzakelijkerwijs in die tijd
bestaan uit reizen en trekken,
ontdekkingen doen, expedities
sturen. Aardrijkskunde kwam
ook praktisch alleen ten goede
aan de kolonialistisch ingestel
de kooplieden.
Het is in dat licht gezien dan
ook niet vreemd dat in 1887
werd opgericht de Commissie
ter bevordering van het na
tuurkundig onderzoek van de
Nederlandse Koloniën. Eén
van de doelen: meer expedities
uitsturen. Initiatiefnemer was
dr. Kan, een van de oprichters
van het genootschap, die al
van het begin af van het ge
nootschap meer wilde maken
dan alleen maar een groep ge
leerden.
Het gericht zijn op de handel
komt reeds in 1874 (een jaar
na de oprichting) tot uiting als
het lid jhr. F. de Casembroot
aandringt op een degelijk on
derzoek naar ligging van
grondlagen en terreinen in de
binnenlanden van Sumatra.
Motief: misschien zijn er rijke
bronnen van staalertsen en
steenkool te vinden. De eerste
expeditie naar Sumatra kwam
in 1877. De Casembroot had
zijn zin gekregen. De handel
schonk grote sommen, maar
vele kleintjes kwamen van
kleine luidjes. Zo vindt men op
de lijst van bijdragen twee
kwartjes van een dienstbode.
Vrouwen bleken veel belang
stelling te hebben. Voor hen
werden de statuten aangepast.
Het lijkt er een beetje op dat in
die beginjaren van het genoot
schap de zucht naar avontuur
en handelswinst in den vreem
de sterker drijfveren waren
dan het dorsten naar kennis.
Ons eigen land kwam er aard-
rijkskundig maar bekaaid af.
Zo lezen we in een op 's ko-
nings last uitgeven jaar
boek dat Meppel in Overijssel
en Coevorden in Groningen
ligt....
De ene expeditie na de andere
wordt uitgestuurd, ook een
naar Afrika. De Sumatra-expe-
ditie was in vele opzichten een
mislukking geworden. En zo
mislukten er meer, soms door
een slechte leiderskeuze, soms
door een te korte voorberei
dt*». Maar na terugkeer in het
vaderland waren er de lezin
gen en de verslagen in bopk-
vorm. die in dat tv-lo»e tijd
perk lerinnhe ende vermaeck
brrichten, ook voor de dienst
bode die twee kwartjes had
b'jtdragen...
Werden de genootschapsverga
deringen eerst zowel in Den
Haag, Rotterdam, Amsterdam
en Leiden gehouden, later al-
EERSTE GEDEELTE,
A. L. VAN HASSELT JOH. F. SNELLE MAN,
LZDXV DEB expeditie.
LEIDEN.- K. J. DRILL
1881.
De eerste expeditie was naar Sumatra. Het reisverslag zag
leen nog in Amsterdam. Zo
schreef P. Bos, ons allen be
kend van de schoolatlassen,
als goede Groninger het be
stuur al snel een briefje: hoe
het zat met de reiskosten...
De bestuursvergaderingen wa
ren meer en meer sociëteitsbij
eenkomsten, met alle voorde
len maar ook nadelen, van
dien. Ruzietjes flakkerden op.
bestuursleden liepen weg. Het
genootschap rammelde. In 1890
is er een ware cirsis. Veel le
den keren het genootschap de
rug toe. Rond de eeuwwisse
ling een grotere bloei.
Maar de jaren 1908—1909
brachten weer een ommekeer.
De invloedrijke dr. Kan treedt
af. De eerste wereldoorlog na
dert merkbaar en de neergang
van de rijke Indische jaren be-
oorlog die nog tegenhield.
Eind 1947 wordt de Geografi-j
sche Vereniging opgericht, ooi
al met een eigen tijdschrift.
bestonden er al drie verenigifr
gen, die zich met aardrijk*
kunde bezighielden, elk mei
een eigen tijdschrift.
Rond 1964 beginnen er serieuw
onderhandelingen om de drie
groepen bijeen te brengen. Op
1 januari 1967 komt de fusie
tot stand en men vaart weei
onder de oude vertrouwde vlaj
van het genootschap.
En zo viert het Koninklijk
Aardrijkskundig Genootschap
dit jaar zijn honderdjarig be
staan. Opgezet als een „dure
club" is het uitgegroeid tot
nuttige vereniging van i
broeders en belangstellende le
ken. Geen grote expeditie*
gint. Een tiental kleine expedi
ties naar Suriname brengen
niets op.
Binnen het genootschap ziet
men een duidelijke splitsing
ontstaan tussen liefhebbers en
vakmensen. Bij de vakmensen
krijgen de fysische geografen
de overhand. Het tijdschrift
bevat louter nog fysische geo
grafische en geologische arti
kelen.
Een van de ongemakken van
de oorlog was dat de rijke
koopmanszoontjes niet meer
naar buitenlandse universitei
ten konden. In Rotterdam
wordt daarom de Economische
Hogeschool opgericht. Gedo-
ceerd wordt daar economische
geografie door prof. Bünk. Hij
wordt de v.-cordvo~rde- vn de
ontevredenen en rv' het
schrift voor de rcon-- ~ke en
sociale geografie op en een
aparte vereniging. De kiem
voor een splitsing was gelegd,
zij het dat de tweede wereld-
meer, maar studiereizen,
waarvoor enorme belangstel
ling bestaat
En daarmee is de cirkel dan
toch weer rondgekomen. Wa*
het KNAG in den beginne eeJ
vereniging die zich richtte o|
de leken; dat doet het
weer. Was het in den beginfl'
een vereniging die overkoepe
lende organisatie was v
geografen; dat is het tharJ
weer. Was er vroeger ged
geografisch onderwijs, nu is
positie van de geografie in W
middelbaar onderwijs niet
best meer omdat het of e"
keuzevak is geworden of op
nom 'natie staat afgeschaft b
worden.
Van e' peditieplanners tot reis
bureau. Van gezeUiphoidsver
cng tot helanrenbcharti
g'ng. De regenten zijn ,.omg*
turnd". En op deze wijze ntf
gen er nog best honderd ja»
bijkomen. Prosit.
GERARD CR0N1
