SCHILDERIJEN DIE MUZIEK ZIJN
Zomer-
zwier
Genetische adviezen
VOOR DE VROUW
Jk werk niet alleen
voor n
klein
groepje
MAANDAG 25 JUNI 1973
LEIDSE COURANT
Tuin- of vrljetijdspak van ban-
lon voor hem. De Amerikaan
se ontwerper uit Milaan, Ken
Scott, bedacht het. Als meneer
zin heeft in een duik gooit hij
het hemd uit en gaat te water.
Ken Scott heeft in heel Europa
boetieks, waar hij zijn hem
den, en zwemcombinaties ver
koopt met exclusieve druksels
als netten, touwen, ankers,
zeemeeuwen en schelpen. Het
broekje van deze stoere kerel
is ook versierd met een reu
ze-schelp.
De Engelse modemakers beijve
ren zich zomerse kleren te
ontwerpen. Deze kwieke kleine
„fez" is gemaakt van gevloch
ten stro in de kleuren rood,
zwart en vuilwit. Een paar
koorden met ouderwetse gor
dijnkwasten maken er Iets bij
zonders van. Onjwerpster: Si-
mone Mlrman, die met
luxueuze collecties op de voor
grond treedt.
Vrijetijdspakje voor haar in een
Dacron mengeling van ro
ze/blauw met goud en bruin
ruitje. De bikini heeft een bij
passend jasje met een rits.
Ze heet Sedje Hemon en ze
houdt zoveel van muziek
dat die gewoon binnen in
haar ontstaat. Niet als me
lodie, maar „als verhou
dingen." Ze zegt het alsof
het de gewoonste zaak van
de wereld is. „Van binnen
uit bestaan die verhoudin
gen bij mij. Je hebt in mu
ziek intervallen. Dat zijn
ook „verhoudingen". Nou
en ik maak mijn verhou
dingen zichtbaar."
Ga er maar aanstaan. .Sedje's
schilderijen bestaan uit lijnen
en vlakken. Aan de muren van
haar kamers hangen schilder
stukken in wit/zwart, maar ook
in gekleurde lijnen cn vormen
op een contrastkleurig fond. bv.
blauw rood op geel. Soms zijn
het kromme lijnen, ontsproten
uit één punt, geometrische figu
ren waar lijnen elkaar schijn
baar willekeurig kruisen. Dit is
het spel der verhoudingen in
Sedje, die al als kind lijnen trok
van punt naar punt, logisch af
gewogen als een wiskundige for
mule.
Ze vergelijkt een schilderij met
een partituur. „Kijk, een parti
tuur speelt zich ook af op het
platte vlak. Je kunt die bekij
ken. Muziek, die je hoort terwijl
je kijkt. Diezelfde partituur kan
je op een heel andere manier
noteren. Dan worden afstanden
zichtbaar. Dat zijn andere
verhoudingen dan die interval
len." Als ik het niet zomaar
snap: „Wanneer ik een parti
tuur ruimtelijk op een bepaalde
manier uitschrijf kan ik die le
zen. Nu ga ik noven verbinden,
die in bepaalde verhouding tot
elkaar staan. Dan krijg ik een
visueel beeld, dat bestaat uit lij
nen en vlakken."
Liggen en nadenken
Mevrouw Hemon heeft vroeger
viool gestudeerd. Daarna is ze
heel lang ziek geweest. „Toen
ik op bed lag bleven alleen de
tekeningen over. Je weet wel,
die ik als kind maakte: stippen
verbinden. Zo ben ik sedert 1954
gebombardeerd tot schilderes.
Us ik niet zo lang ziek was ge
weest, was ik in de muziek ge
bleven. Nou ja eigenlijk ben ik
er nooit uit geweest. Ik heb al
leen mijn tekentalent ontwik
keld terwijl ik moest liggen. Ik
heb gestudeerd en naggedacht.
Over muziek, over schilderijen,
over choreografie.
Sedje Hemon, werkt strikt op for
maat. „Ik voel een formaat
aan, dat formaat ga ik „zien".
Dan neem ik een meetlat om de
voor mij zichtbare maten af te
.tekenen. Want die moet ik
kwijt. Heb ik het eenmaal „ge
zien" dan maak ik het schilderij
misschien één dag later, mis
schien maanden erna. Dat for
maat heeft te maken met mu-
ziekverhoudingen. De hoogte be
paalt de verdeling van de toon
hoogte. Tonen die van laag naar
hoog gaan. worden op het schil
derstuk schuine lijnen. Opgevul
de vlakken zijn accoorden die
samen klinken. Door mijn stu
die heb ik schilderijen en mu
ziek leren zien en horen, in hun
onderling verband geintegreerd.
Je benadert de twee kunsten
met andere ogen en oren, je
kunt in de lijnen en vlakken
„horen" waar de samenklanken
zitten."
Sedje maakt haar schilderijen
graag begrijpelijk voor ieder
een. „Ook mensen die niets van
muziek weten moeten het kun
nen aanvoelen. Ik werk niet al
leen voor een klein groepje."
Wat betekenen de kleuren in haar
schilderijen?
„Die zijn ter onderscheiding van
diverse lijnen en vlakken. Voor
mij betekent een kleur een on
derscheiding waar een andere
kleur ophoudt. Stel je voor dat
twee kruisende lijnen allebei de
zelfde kleur zouden hebben. Dan
weet je toch niet welke kleur
vóór of échterlangs gaat. Dan
haal je er de hoofdmelodie niet
uit. Als ik met verschillende
kleuren werk, weet ik dat
DAAR of DAAR muziek door
moet klinken; bij een lijn daar
achter is de muziek onderbro
ken."
Twee dingen zijn uit een muziek
compositie, dus ook uit een
schi'.derij-composit'e niet vast te
leggen of af te leiden: dyna
miek, instrumentatie. „Soms
heb je keus bepaald tussen in
strumenten die de laagste tonen
kunnen spelen. Als lijnen en
vlakken laag op het schilderij
zitten, zou de muziek en/of door
contra-bas fagot, cello, piano,
orgel, hoorn gespeeld kunnen
worden. Als een lijn breed is,
kan het zijn dat er door meer
dere instrumenten moet worden
gespeeld. Op een breder i'ijn be
vinden zich meer samenklan
ken.
Eenzaamheid
De schilderijen van Sedje Hemon
zijn door orkesten van ver
maardheid „gespeeld". Op 20
juni j.l. vond weer een middag
pauzeconcert plaats in de Grote
Kerk te Breda. Op het orgel
werd o.m. één van haar compo
sities uitgevoerd door de orga
nist W. Thijssen.
De tekst van de muziek, tevens
schilderijcompositie was „em*
brasse en vain" (tevergeefse
omhelzing).
De voorstelling zijn drie aparte
lijnen of pieken die drie zelf
standige figuren betekenen,
waarvan alleen de middenfiguur
met een heel dun lijntje verbon
den is met de rechter figuur.
Met de Jnker is geen verbin
ding. Deze drie figuren, gete
kend tegen een achtergrond van
fel rood als een soort overkoe
peling (embrasse) kunnen niet
los van elkaar; immers ze I
staan samen op het schilderij.
Een binding echter hebben ze
niet. Ze leven niet met elkaar
maar naast elkaar. Sedje: „Het
hadden er ook vier of vijf kun
nen zijn. Het gaat om het idée.
Ieder is toch eenzaam, want ie
der staat alleen. De ene figuur
heeft alleen maar een heel klein
contact. In de muziek hoor je
dat. Men begint met een een
voudige maar steeds terugko
mende toon, die de eenzaamheid
voorstelt. Tenslotte ontwikkelt
ze zich in een volle meerstem-
migheid".
Tiny Francis
)e biologie heeft in de laatste decennia
een enorme vlucht genomen, niet in het
minst op het gebied van de moleculaire
biochemie. Er werd belangrijke vooruit
gang geboekt ten aanzien van de erfelijk
heid (genetica).In de toekomst zullen het
biologisch onderzoek en de toepassingen
ervan zich nog sneller ontwikkelen.
bmmige geleerden, die op dit gebied werk
zaam zijn. vrezen voor een eventueel ver
keerd gebruik van hun resultaten. Naar
analogie met de kernenergie en haar toe
passing in de atoombommen spreken ze
van de „biologische tijdbom". Inderdaad,
het verkeerd gebruiken van de huidige en
toekomstige mogelijkheden van de biologie,
4 zou het sterkste kernwapen in het niet
Idoen verzinken. Intussen is het gelukkig
nog niet zover. Terwijl we allemaal rond
dansen op een biologische vulkaan schenkt
diezelfde biologie ons reeds wezenlijke
hulpmiddelen ter verbetering van de kwail-
1 teit van het leven.
5en kwarteeuw geleden werd te Londen de
eerste genetische kliniek geopend. Ouders
willen immers tot iedere prijs vermijden
dat de twee of drie kinderen die ze volgens
het gezinsplan willen krijgen, abnormaal
op de wereld komen. De menselijke erfe
lijkheidsleer is dank zij de school en de
massamedia reeds flink verspreid. Men
weet nu vrij algemeen dat men op weten
schappelijke basis het risico van bepaalde
aangeboren afwijkingen kan berekenen. Ie
dere universiteit die zich respekteert be
schikt dan ook over een centrum van men
selijke genetica.
Ook de medische wereld, zowel specialisten
als huisartsen, zijn steeds meer vertrouwd
geraakt met deze tak van geneeskunde en
doen steeds meer beroep op deze centra.
In de centra trachten specialisten een ant
woord te geven op de meest uiteenlopende
vragen. „Zal mijn volgende kindje nor
maal zijn? Het tweede kind van mijn zus
ter lijdt aan bloederziekte. Hoe groot is de
kans dat mijn toekomstig kind ook door
deze ziekte aangetast is?"
Kortom, het betreft hier een hele reeks van
vragen van families met een erfelijke ziek
te die zich afvragen of hun toekomstige
kinderen aan dezelfde ziekte zullen lijden.
De laatste tien jaar zijn de adviezen veel
juister en veel talrijker geworden. Voor
eerst omdat de erfelijke aandoeningen juis
ter beschreven kunnen worden. Voorts om
MEDISCHE RUBRIEK
dat er een groot aantal proeven is ont
wikkeld om de gezonde dragers van be
paalde abnormale erfelijke kenmerken op
te sporen. T< islotte werd ook het onder
zoek van het ongeboren kind flink ver
ruimd. Zodoenc'e werd het mogelijk voor
ouders met een groot gevaar voor een kind
met een ernstig defect, toch een volgende
zwangerschap aan te gaan. Immers, in de
15e zwangerschapsweek kan het vruchtwa
ter onderzocht worden en kan men voor
sommige aandoen n-ien, zoals mongolisme
met absolute zekerheid voorspellen of het
toekomstig kindje aangetast zal zijn. De
genetici dringen in deze gevallen steeds
meer aan op een zwangerschapsonderbre
king. Ook de ouders verkiezen meestal
Zwangerschapsonderbreking. Sommige Aus.
tralische statistieken gewagen zplfs van 90
procent. Natuurlijk speelt de godsdienstige
overtuiging een belan-rijke rol bij deze be
slissing. Maar het probleem is nu eenmaal
gesteld en zal in de nabije toekomst niet
meer te ontwijken zJn. In'erJaad, de pre
natale diagnose van erfelijk» afwijkingen
zal uitgebreid worden tot die ouders die
nog geen a m aa! kind gehad hebben
maar die wegens hun leeftijd een verhoogd
risico lopen. Zo is de kans op een mongool
tje één op 650 geboorten maar dit risico is
groter bij moeders boven de 40 Jaar tot
één op de vijftig.
In sommige centra heeft men reeds een rui
me ervaring en kan men al overgaan tot
een waardering van de uitgebrachte advie
zen. Het „Hospital for Sick Children" te
Londen kwam hierbij tot de volgende slot
sommen.
De consulterende paren hadden de gekregen
inlichtingen goed begrepen, een verheu
gend feit wanneer men bedenkt dat men
een zeer moeilijke stof moest duidelijk ma
ken in gewone omgangstaal. Meestal had
den ze verstandige beslissingen genomen.
Derde slotsom: de gedane voorspellingen
bleken doorgaans goed te kloppen. Tweeder
den van de ouders die een grote kans (10
procent of meer) liepen een abnormaal
kind te krijgen hadden van een nieuwe
zwangerschap afgezien. Wanneer ze toch
h t ris co namen, dan betrof het alleen
lichtere afwijkingen ofwel aa"doenr'"n
die een langdurig overleven onmogelijk
maakten.
Bij een risico onder de tien procent wilden
tweederden van de ouders n >g een nieuw
zwangerscnap. Ouuera met een groot risi
co, die ondanks een negatief advies toch nog
het waagstuk aangingen, hadden statistisch
één ziek kind op de zes. Ook bij het kleine
risico bleek achteraf de voorspelling Juist
te zijn. Slechts één kind op de 46 werd ziek
geboren.
Hoewel de klinische genetica nog maar een
tiental jaren het experimentele stadium
ontgroeid is, werd er reeds een enorme
weg afgelegd. De praktische toepassingen
nemen jaarlijks toe en de toekomstver
wachtingen stemmen tot optimisme. Noch
tans zal er nog heel wat ontwikkelingswerk
gebeuren alvorens heel het domein van de
genetische afwijkingen bestreken wordt.
V reetcn e niet dat ongeveer één procent
van de kinderen geboren wordt met chro-
moiomcnufwijkingen. Dit cijfer alleen vol
staat om te onderstrepen, dat het hier
gem liefhebber j bctre.t van enkele we
reldvreemde o d rzoekers. Integendeel.
1 1 hrt me «-.dom Is er bij betrokken. Is
h veria- ",cn v. n iedere t ekomstige moe
der na r :i gezonde baby niet gemengd
i r ,n di p.-' \vortplde vrees dat er iets
n dat er iets kan
misl pen bewijst de harde realiteit.
