BERTOLT BRECHT IN BOMBASTISCHE OMGEVING
Rus Sosonko: 'Sfeer i
Nederland prettiger
Ton Sijbrands wacht
laatste dag niet af
Jan Hoejenbos viel in
Nootdorp van de sulky
DDR
komt uit
schuilhoek
Sportwereld
Noteer bij de radio
ZATERDAG 21 APRIL 1973
LEIDSE COURANT
PAGINA 9
de schouwburg aan de Ber-
tolt Brecht Platz in Oost-
Berlijn ziet er uit als een
graanpakhuis. Maar achter
de grauwe betonnen faïade
gaat een heel merkwaardig
theater schuil. Pompeus
door de rijkelijke aanwe
zigheid van gebeeldhouwde
loges en de overdadige toe
passing van bladgoud. Ik
ken geen opgesmukter to
neelzaal dan deze schouw
burg, waarin en wie
wenst een groter contrast
nagenoeg avond aan
avond voor uitverkochte za
len het omvangrijke repei-
toire van de avantgardist
en communist Bertolt
Brecht wordt opgevoerd.
De zevenhonderd allerminst con
ventioneel geklede schouwburg
bezoekers neutraliseren in het
geheel niet de bombastische om
geving, waarin het zo sterk
geëngageerde toneel van Brecht
in zijn regie-opvatting ge
stalte moet krijgen. Je hebt
voortdurend de neiging naar
rechts te kijken, waar het rood
bruine velours voor die ene nog
onbezette loge gesloten blijft.
Het komt bij je op, dat zodra
het gordijn zal wijken, daar al
leen maar de keizer in vol or
naat en met Joegewijd gevolg
kan zitten. Minder kan in
deze omgeving niet. Maar Voor
sten zijn uit deze wereld geban
nen. Er bestaat zelfs geen presi
dent. Toch heeft Brecht zelf dit
theater als het zijne gekozen.
Hij heeft zich aan de plafonden-
geitjes en al die antere tierlan- BjjK
tijnen nooit gestoord. Omgeving
heeft hem touwens zijn hele le- ^9
ven weinig gezegd. In volle af- Hl
keer keek hij over burgerlijke 9^®
conventies heen. Ook over wat HL
in de Berlijnse geschiedenis wel H|
altijd ondanks het bestaan
van Brecht het Theater am
Schiffbauerdamm zal blijven he
ten aan oer-burgelijkheid is blij
ven hangen. Misschien heeft hij
spelen in deze omgeving wel als g
een triomf beschouwd
Brecht is populair in de DDR.
En niet alleen daar. Zijn Berli
ner Ensemble is tot in alle hoe
ken van Europa geweest.
In februari, toen Brechts 75e ge
boortedag met een volbezette
week in de Berlijnse theaters
gevierd werd, schreef criticus
Manfred Wekwerth, dat men
grote mensen eert door ze te ge
bruiken. En dat doet men rijke
lijk. Zijn boeken beleven een
topbelangstelling, zijn toneelwer
ken worden herhaaldelijk ge
speeld, zijn liederen worden ge
zongen (en niet alleen door Tlje-
rèse Giehse, die zovele jaren
aan zijn zijde werkte), de
schoolkinderen leren zijn gedich
ten en hij wordt rijkelijk geci
teerd.
Zijn toneelstukken zijn niet alle
tijdloos, maar in de DDR stoort
men er zich n.et zo aan.
Bij Berliner Ensemble genoot ik 9
mee met de opvoering van ,,Der
aufhaltsame Aufstieg des Arturo §£3
Ui". In deze Ui wordt Adolf Hit
ler gepersonoficieerd. Brecht
schreef dit stuk in Amerika. In
het voorjaar van 1933 zag hij de
bui levensgroot boven zijn va
derland hangen. Na de rijksdag
brand pakte hij zijn bulletjes en
week met zijn familie naar
Praag uit. Via vele omzwervin
gen kwam hij in de Verenigde
Staten. Het beklemde hem, dat
men daar eigenlijk zorgeloos
Bertolt Brecht; zag de nazibui aankomen.
verder leefde, terwijl er zich in
Europa een de gehele wereld be
dreigend gevaar aan het ontwik
kelen was. Hij zon op een mid
del om Amerika en vanuit dit
continent de nog niet door Hitier
beheerste streken van de aarde
te laten delen in zijn steeds
grenzelozer wordende ongerust
heid. Zijn machtigste wapen was
zijn pen, waaruit hij 'n parabel
liet vloeien. Hij koos een Ameri
kaans décor, het gansterdom,
dat een greep doet naar de
bloemkoolhandel en zonder eni
ge scrupules geweld en intimida
tie aanwendt om hét doel te be
reiken.
De relatie met de geschiedenis
ir. Duitsland ligt er duimendik
op. De groothandelaar in bloem
kool Clark is Von Papen, in de
caféhouder en raadslid Dogsbo-
rough herkent men president
Von Hindenburg, in de bloemen-
koopman Givola Goebbels, in de
ganster Gigi Göring, in de in-
pakker Fisch Van der Lubbe, in
de krantenuitgever Dullfeet de
Oostenrijkse bondskanselier Doll-
fusz.
Brechts bedoeling is niet geho
noreerd. Geen gezelschap in
Amerika heeft er zich aan de
uitvoering gewaagd. Steeds op
nieuw bracht men bezwaren in
tegen Brechts pleidooien zijn Ar
turo Ui op het repertoire te ne
men.
Geen heiligschennis
De dramaturgen, die aan Berli
ner Ensemble verbonden zijn,
houden hun handen verre van
Brechts werken. Iedere wijzi
ging in de oorspronkelijke visie
van de meester zou als een
mondern stuk heiligschennis
worden ervaren. Vandaar dat
Berliner Ensemble de meeste
werken volgens de door Brecht
vaak nauwgezet beschreven re
gie vertolkt. Met betrekking tot
eeUit" liet hij weten: „Dit stuk
moet, opdat de gebeurtenissen
de betekenis krijgen die hun he
laas toekomt, in grote stijl (en
DEN HAAG De kans dat de Nederlandse schaakkam- Xweevoudi
pioen 1973 de weinig Nederlans klinken naam Gena Soson
ko draagt, is geen onmogeijkheid. Integendeel zelfs, want Door twee toevallige cmstandighe-
na het optrekken van de eerste kruitdampen in het Frie- An"
sche vlag-schaaktoernooi in Leeuwarden blijkt de Rus
niet ten onrechte favoriet-bij-voorbaat te zijn. Temidden
van het schaakcircus valt Sosonko op door zijn bijzonder
rustig gedrag en zijn beheerst spel. Slechts de glimmende
pretoogjes stralen uit dat Sosonko voor meer naar Leeu
warden is gekomen dan voor tijdverdrijf.
Het zijn dezelfde ogen die de
schaker Sosonko verraden als
hij achter het bord zit en met
priemende blikken doorstoot naar
de geheimenissen van het Ko
ninklijke spel.
Toen bleek dat de drie toppers
Donner, Ree en Timman in
Leeuwarden afwezig zouden
blijven, was Gena Sosonko één
Het zettenverloop van de partij
Van Baarle—Harloch.
WIT: J. v. Baarle.
ZWART: R. Hartoch.
J. Pf3. e5 2. el. eS 3. d3. Pc6
4. Pbd2, d6 r3. g6 6. Lg2.
Lg7 7. 0-0. Pgc7 8. al. 0-0
9. Tel. e.ï 10. Pc48.
Dd7 14.
16. Tadl. 15 17. efö:. Gf5: 18.
Ph4, LIG 19. Dhó. P17 20.
Pe3. (15 21. Lh3. Lh 122.
Dh4Pr5 23. LLg2, f4 24.
Pd5:. Pg6. Wil geeft het
van de spelers die alsnog door
de KNSB werd geïnviteerd.
Voor de op 18 mei 1943 in Le
ningrad geboren Sosonko een
snelle gelegenheid om een top-
speler te worden van Neder
landse nationaliteit. Want Soson
ko heeft duidelijk te kennen ge
geven dat hij in ons land wil
blijven en als Nederlander voor
taan wil schaken. Hoe serieus
Sosonko dat meent, blijkt als
men met de Rus praat. Zijn Ne
derlands is al bijzonder goed.
„Toen ik in oktober naar Neder
land kwam, heb ik direkt Ne
derlandse les gevolgd aan het
instituut Berkenhof bij Zeist
voor buitenlandse studenten.
Maar het is nog lang niet per-
fek't en daarom ga ik zo snel
mogelijk weer studeren". Voor
Gena Sosonko is het in letterlij
ke zin „wiens brood men eet,
wiens taal men spreekt".
Gena Sosonko (30) uitein
delijk achter de Nederlandse
schaakborden terecht gekomen.
De eerste koersverandering
deed zich voor op 12-jarige leef
tijd. Sosonko, een hartstochte
lijk voetballer, liep in een jon
genswedstrijd een gebroken
sleutelbeen op.
Haag kon hij, behalve zijn voet
balliefde op het Zuiderpark ook
zijn schakkennis kwijt. Als eer
ste bord-speler van Moerwijk I
debuteerde Sosonko het afgelo
pen seizoen in de nationale f
clubcompetitie. Van de zes ge
speelde partijen, onder meer te
gen Frans Kuijpers en Ton Geno Sosonko, die momenteel
Timman, won hij er
miseerde twee. De onbekende
Sosonko trad langzaam maar
zeke meer naar voren. Hij won
de reserve-groep van het Hoog
oven toernooi en werd kampioen
snelschaken (zijn bijzondere
specialiteit) van Friesland en
diverse toernooien.
Als Russisch schaker zou hij 16
jaar later, bij de Europese
damkampioenschappen in zijn
woonplaats, in kontakt komen
met Ton Sijbrands. Er groeide
vriendschap die hem uiteinde
lijk naar Nederland bracht. In
augustus 1972 verliet Sosonko. Achtergrond
van joodse origine, zijn land om
naar Israël te reizen. „Daar wil- gosonko's naam als schaker heeft
de ik graag mijn kennissen be
zoeken, maar van schaken
kwam daar niets terecht. Daar
om zette ik mijn plan om naar
Nederland te gaan, door". In
oktober kwam Gena Sosonko
naar ons land en woont nu in
Wageningen. Als medewerker
van Wim Andriessen redigeert
hij het Nederlands schaakbulle-
A'. T1'.^Sü' Daar leerde hi] ook Plugajevski
en overjge Russische matadoren
een voorgeschiedenis die in Ne
derland toch wel aanzien inboe
zemde. De nationaal Russische
meester, die vijf jaar aan de
universiteit in Leningrad econo
mische georgrafie studeerde
maar nooit in zijn beroep werk
te, werd als 15-jarige junioren-
kampioen van zijn geboortestad.
ko ook in kontakt met het Ne
derlandse schaakleven, vooral
omdat hij lid werd van het
Haagse „Moerwijk". In Den
kennen. De schaakkennis van
Sosonko leidde tot de eervolle
begeleiding als secundant van
Tal en de laatste jaren van
Kortsnjoi. „Hoewel ik eerst veel
toernooien in Rusland speelde,
heb ik daardoor de laatste vijf
jaar erg weinig gespeeld. Dit
toernooi in Leeuwarden is sinds
lang mijn eerste
Leeuwarden zoveel furore oogst,
was destijds een van de bege
leiders van Kortsnoi (foto).
Met raad en daad stond hij hem
op elk toernooi ter zijde.
ment. Niettemin ben ik tot nu
toe tevreden".
Gena Sosonko heeft de eerste con
frontatie met het Nederlandse
schaken om de titel goed rfjor-
staan. „Er is in Nederland een
heel andere sfeer. Prettig en
vriendelijk. Ht grote verschil
met Rusland, waar meer vecht-
schaak voorkomt". Sosonko
heeft van de eerste vier dagen
al het nodige geleerd van de
Nederlandse tegenstanders. „Ik
speel altijd erg snel en kom
weinig in tijdnood. Maar tegen
Scholl heb ik bijna een uur over
een zet gedaan. Ik wilde rusti
ger spelen en dat is mij ge
lukt".
Die rust legt hij ook in zijn
spreken, niet in zijn ogen.
Die blijven ook na zijn
beëindigde partij de gedra
gingen van de concurrentie
nauwlettend volgen.
RE1NDER BOSMA
m L'
APELDOORN Naar alle
waarschijnlijkheid is in dc
voorlaatste ronde van het
toernooi om het persoon
lijk damkampioenschap
DEN HAAG VUC zal, in geval
maandag het kampioenschap in
de 'Iwe-elde klasse, wordt
haald, 's avonds vanaf half
gen een receptie houden in het
clubgebouw aan Het Kleine Loo.
MILAAN Julien Stevens, de
Belgische wielrenner, is voor
een maand door de UCI ge
schorst. Hij was betrapt op do-
P-T'tg.
BUENOS AIRES Maarten Si-f-
fels, de Nederlandse floretPist,
ward im de halve finales van de
wereldkampioenschappen jeugd,
uitgesdhakeld. Hij verfoor in
zijn groep van Pietruska (Fr.),
Bclcnc (It.) en Martewcz
(Pol.).
DEN HAAG Ailetiekclub Haag
68 organiseert Tweede Paasdag
een s ra-ndloop over twee, vier
en acht km. De start (op de sin-
telbaan aan de Laan van Poot)
Is om twee uur.
WARSCHAU Po'en heeft zich
«ruggetrokken uit het toernooi
om de Federationcup voor da-
mcsteïmisploegen in Ban Hom
burg. Reden: de aanwezigheid
van Zuid-Afri'ka.
van Nederland, vrijdag in
Apeldoorn voortgezet, be
slist wie de titel van 1973
zal opeisen. Wiersma raak
te namelijk een punt ach
terop bij zijn grote rivaal
Sijbrands door een punten-
deling met Van der Sluis
De wereldkampioen won
daarentegen in grootse
stijl van De Jong.
Toch heeft Wiersma de twee pun
ten in handen gehad na een
flankspelgevecht, waaruit hij
tenslotte als overwinnaar naar
voren kwam. In het eindspel
maande de wedstrijdklok Wiers
ma tot spoed aan. In deze fase
heeft hij de winstvariant ge
mist.
De Ruiter klom op aar de derde
plaats door een royale zege op
Drost. Tlelrooy won gedecideerd
van Toet en Visser miste een
duidelijke winstkans tegen Prin
sen. Gordijn-Bronstring was een
enerverend duel waarin de Ha
genaar secuur moest spelen om
de remise veilig te stellen.
STAND: 1. Sijbrands 21 punten, 2.
Wiersma 20 pnt., 3. De Ruiter
15. 4. Hermelink en Da Jong
beiden 14. 6. Bronstring en Gor- Ton Sijbrands kan weer lachen.
dijn beiden 13. 8. Vaikevisser In de voorlaatste ronde heeft hij
12. 9. Drost 10, 11. Van der Sluis een waarschijnlijk beslissende
9, 12. Prinsen en Tielrooy bei- voorsprong op zijn aartsrivaal
den 7, 14. Visser 5. Wiersma veroverd.
Van Scheltinga (foto) klom toch aardig naar een topplaats, die erg veel perspectief biedt
Belangrijkste
partijen wer
den verdaagd
EEUWARDEN - Na zeven uur
spelen zijn vrijdag in de vijfde
ronde van het toernooi om het
kampioenschap van Nederland
de twee belangrijkste partijen
verdaagd. Het betreft het duel
Enklaar-Sosonko, dat vrijwel ze
ker in remise zal eindigen, en
het gevecht tussen v. d. Vliet en
Boersnia, waarin zwart kansen
heeft. Van genoemde spelers is
Enklaar een gevaarlijke kans
hebber, de drie anderen ston
den, na 4 ronden, gedeeld op
kop.
Door een zege op Henneberke is
Van Scheltinga thans aanvoer
der van het peloton, doch zijn
3—1/2 uit 5 worden ongetwijfeld
geëvenaard of overtroffen als
bovengenoemde hangpartijen
zullen zijn uitgespeeld.
Hartoch is wat bijgetrokken. Hij
won een aardige aanvalspartij
tegen Van Baarle.
Uitxlntren vijfde ronde: v. Baarle-
Hartoch 0—1. Henneberke— v. Schc
tinna 0—1. Zuldema—Schol! 1/2-1/
Enklaar—Sosonko afgebr v.d UT
de—Marcus 1/2—1/2. v.d. Vliet
Boersma afgebr.
Stand na 5 ronden: 1. v Scheltinga
1/2. 2/4. Boersma. Sosonko. v.i
Vliet 3 en 1 afgebr.. 5/7 Harlocl
Marcus, Zuidcma 2'i. S Enklai
2 en 1 afgebr., 9/10 Scholl. v.d. We
de 2, 11/12. v. Baarle, Henneberk
Van onze sportredactie
NOOTDORP Dat er op de klei
ne baan Nootdorp niet meer o
gelukken gebeuren, is steeds
weer een raadsel. De pikeurs
gaan in de bochten er soms met
acht wielen tegelijk in en gaan
dan als scheermessen langs el
kaar heen. Dat rijden als „In
dianen" is de Hoofddorper Jan
Hoejenbos gisteravond op deze
baan niet goed bekomen.
Hij kwam met zijn paard Ico R,
het eigendom van de zakenman
Maup Caransa, in het wiel van
Harold Signal met de Beverwij-
ker Harry Pools. Hoejenbos viel
van de sulky af en werd met
een hersenschudding en hoofd-
wonden voor behandeling naar
een ziekenhuis gebracht. De
overwinning ging met veel ver
rassing naar Joalanda Z. In het
hoofdnummer zegevierde Giete-
ling S met Imming. Favoriet
Higgens kon pas in de laatste
bocht de eindsprint inzetten en
kwam daardoor niet verder dan
een vierde plaats, achter Eros
Kinley en Enterprise Hollandia.
t) 3.01.3 1.30,7. 2. Lee Goten-
3. Lellha.
wlnn 8.20 pl 3,10 2.20 1,30 koppel
Tot wlnn 9.20 pi 1,50 1.20 1,80, koppel
10.20 trio 138.60
Nieuwe Gein-Prlj* 2400 m: 1. Komba
(M. van der Togt) 3.88.5 1.31.1. 2.
Jersey Rodney. 3. Koronja.
Toto wlnn 5.70 pl 1.60 2.40 1.50 KOP
PEL 3,10.
Nlcuwpoort-Prljs 2000 m: 1. Jolanda Z
fW. Duivenvoorden) 2.54.1 1.27.1. 2.
Jupiter IV. 3. Giinymede*.
Toto wlnn 9.10 pl 2,10 2,30 5.70. koppel
2 lOOm
1
3.38.2
i Spencer, 3. Iris B.
wlnn 2.80 pl 2.20 3.60 koppel
wlnne 3,10 pl 2.00 1.40 1.50 kop-
i 6,10 trio 121.30.
"'rkeluprlj* 2f~"
(J. v. tl. Ixjc
r. 3. KloslvL.
wlnn 5.00 pl 1,70 2,60 3,00 koppel
Tololisator-omzct: 154.242,—.
WASSENAAR Drie sterk bezet
te rennen en zeven draverijen
waaronder de Grote Paas-
Prljs, staan er tweede Paasdag
op het programma op dc Wasse-
naarse baan Duindigt. De eerste
start is reeds om half twee.
De tips:
Groi-ticnda&l-Prlja: Lltana, Lex Areto
en Leonardos.
Ooslerbeck-PrljaKstara Woelwater.
Jelhro J en Jap.
I'nnftliaus-Prlj* I: Stol Nuy. Honey's
Rocket en Last Song.
lMh.rp.prlj-.: For Ever. Florissant
en Du
-Prijs 2: Mntllde. Rikt Lnsh
4.30 3.70 koppel Marlot
Ueuwlanrlprljs 1080 m: 1. Junlbes B
A. Suykerbuyk) 2.21.3 1.24.1, 2.
Ideal Buitenzorg, 3. Gen Volann.
foto wlnn 4,40 pl 2.10 1.70 2,80 koppel
11.50.
sleuwwoldaprljs 2000 meter: 1. Isldora
(R. Pools) 2.54.2 1.27.1, 2. Iwon Mac
H, 3. John Buitenzorg.
Kris Areta. Kwikzilver
i-stlandla.
Paashaas-Prijs 8: Direct Shot. Consel
la en Offspring. ..utslders: Intensity
en Woodfoct's Bandy.
Roggrwunlng-Prljs: Impuls W, Jos
Westlnndla en Jonathan.
Kievit-Prijs: llero llollandln. Oratie
Eredivisie:
FC Utrecht—Go Ahead Eagles
PSV—FC Amsterdam
NEC—Haarlem
FeyenoordAZ '67
FC GroningenMVV
NACSparta
Telstar—Excelsior
Ajax—FC Den Haag (21/4)
FC Twente—FC Den Bosch (22/4)
Eerste divisie:
PEC/ZwolleFortuna Vlaardingen
Heracles—De Volewijckers
Roda JC—Willem II
De Graafschap—Veendam
Wageningen—Heerenveen
SC Cambuur—Vitesse
VolcndamFC Dordrecht
FC VVV— HVC
Fortuna SCEindhoven
SVVHelmond Sport
De wedstrijden, aangeduid met een komen voor
op het totoformulier.
deze beide laatste woorden on
derlijnde hij dubbel) vertoond
worden: het beste met duidelijke
herinneringen aan het Elisabn-
thiaanse historische toneel".
Anno 1973 wordt deze opdracht
met de grootste mogelijke ernst
nagekomen. En alleen in dat
opzicht reeds in een bezoek aan
Berliner Ensemble een beleve
nis. Het werd voor mij nog in
drukwekkender toen ik na de
voorstelling Ekkehard Schall, de
schoonzoon van Brecht, kon
spreken De rol Ui-Hitler, die hij
vertolkt, is hem allerminst op
het lijf geschreven. Bij is een
wat verlegen veertiger, die het
liefst in een hoekje achteraf van
het acteurscafé bescheiden z'n
glas bier drinkt en op de wijze
van een denker aan een ver
vaarlijke sigaar trekt. Een
wens? „Brecht ook eens in Hol
land te spelen. Jullie Croiset
verstaat hem".
Theater in de DDR is overigens
meer dan Berliner Ensemble.
Het meest uitgebreide kunstle
ven biedt Berlijn (Deutsches
Theater. Maxim Gorki Theater
Friedrichstadtpalast, Volksbüh-
ne. Komische Oper en Deutsche
Staatsoper om een greep te
doen), maar ook de andere ste
den, zoals Dresden, Leipzig en
Rostock kennen een erkende
theater- en muziektraditie. Voor
alle kunstenaars is Berlijn ech
ter het einde. Vandaar dat het
kunstleven zich er in het bijzon
der afspeelt. De theaters worden
allerminst onbenut gelaten. Ge
middeld komt iedere burger van
de DDR zo'n keer of zeven per
jaar in de schouwburg. Vanuit
de bedrijven, de jeugdorganisa
ties en de vakbeweging wordt
het theaterbezoek aanbevolen en
aangemoedigd.
Wat de bioscopen betreft: er
draaien niet slechts films van
Russische makelij of uit de ei
gen Defa-filmindustrie. Het
DDR-publiek kent ook Marlon
Brando. Onder andere via de
Muiterij op de Bounty. Felitas Ritsch en Hilmar Thate, medevertolkers in Arturo Ui i
