Hemel op
Roemeense
aarde
Kusttoerisme afgod van baksteen en beton
ynofe
VOOR EEN BEETJE
BELANGSTELLING
Dorpjes uit
plaatjesboek,
schat
aan orthodoxe
kerkjes
ZATERDAG 14 APRIL 1973
Op de markt in Boekarest ligt
een man te slapen naast de
paar bossen peen en uien die hij
had moeten verkopen. Een pitto
resk beeld waarvan je gulzig je
vakantiekiekje maakt maar
waarbij je je plotseling beseft
dat dit een van die beelden is
die je blijven achtervolgen in
Roemenië. Levensgrote symbo
len van onopgeloste vragen. Een
boer die slaapt bij zijn handel.
Is het de tevreden slaap van de
Roemeen die het met z'n natje
en z'n droogje diep in z'n binnen
ste een zorg zal zijn of iemand
die paar centen voor z'n gewas
sen neer zal tellen, of is het de
diepe slaap van de man die voor
alles z'n ogen heeft gesloten? De
slaap van de moedeloze?
Met vakantie gaan in Roemenië
kan betekenen voor niet al te
veel geld een paar weken aan
de Zwarte Zeekust doorbrengen,
waar je zeker bent van schoon
water en een grote hoeveelheid
zon en dan als de wiedeweerga
huiswaarts keren uit dat vreem
de communistische land. Voor de
meeste Nederlanders betekent
Roemenië zo'n strandvakantie.
Maar bijna iedereen wordt er
met zoveel vraagtekens gecon
fronteerd, dat even veel zich af
vragen hoe de kaarten werkelijk
liggen. Wat schuilt er achter dat
om toeristen schreeuwende ge-
zicht van een met hotels volge
stouwde Roemeense kust? Een
land dat hard op weg is een ja
renlange achterstand op het
westen in te halen, of toch iets
anders? Achter de schone schijn
van dat afgodsbeeld van bak
steen en beton dat in Mamaia,
Eforie en Mangalia om zonaan-
biddende volgelingen smeekt,
schuilt een achterland dat veel
fascinerender is, maar dat ont
hutsend duidelijk laat zien hoe
broodnodig dat toerisme is.
Rusland vraagt offers van de
bevolking. Voor de opbouw van
een eigen grootindustrie, voor
het kunnen concurreren op de
buitenlandse, westerse markt
heeft de staat een hoop geld no
dig. Vandaar dat de levensstan
daard in Roemenië niet progres
sief meebeweegt met de buiten
landse politiek. Naar binnen toe
moet de Roemeen kort worden
gehouden. Hij verdient niet veel,
moet hard werken, zijn winkels
bieden hem veel te weinig pro-
dukten, de etalages zijn van een
grauwe uniformiteit, goede kle
ding is duur, de kwaliteit ervan
is zeer matig. Het zijn zaken die
je als toerist op moeten vallen
en het is de vraag of een Hol
lander die zich voor z'n spaar
centjes wil wentelen in wat zor-
BINNENLAND BIEDT WERELD
DIE JE NIET MEER VERWACHT
heiden van de havenstad aan de
Zwarte Zee. Ze snijden het vlees
voor je vrouw, beginnen zich
weliswaar af te vragen of zij
zelf geen kansje bij haar hebben
omdat ze geen ring draagt,
maar waken goedmoedig voor de
deur als zij naar een overvol
tollet moet en maken een plaats
vrij in hun huis als je al met al
de laatste bus naar het hotel op
een uur afstand gemist hebt.
Boekarest
r Roemeense specialiteiten, bar en wijnkelder in één
De hoofdstad Boekarest is een
hoofdstuk apart. Parijs van het
oosten wordt de grootste stad
van Roemenië genoemd. Ja en
nee. Wat de bouw betreft zeker,
met z'n grote boulevards, wat
de uitgaansmogelijkheden be
ten, het gloednieuwe hotel Conti
nental is een soort super-Hilton
dat alles slaat. Heb je minder
geld dan kan je een privé-kamer
krijgen bij een keurige bij de
staat ingeschreven familie die
elke keer als je 's nachts door
hun kamer heen naar het toilet
moet voor je uit het bed rijst
om het licht aan te doen. Je kan
ze niet aan het verstand bren
gen dat het niet hoeft. Tegen
stellingen: In de ongerepte
schoonheid van de Donau-delta
waar de havenstad Sulina Je op
eens herinnert aan de vocalise
van de dichter Jan Engelman is
een hotel gebouwd. Modern com
fort in een omgeving van water
en moeras waarin je met piep
kleine bootjes onbekende vogel
soorten kan bespieden en zelfs
grote broedplaatsen van pelika
nen kan bewonderen.
Smeltkroes
Offers
Binnen z'n grenzen herbergt
Roemenië de grootst mogelijke
tegenstellingen. Een houding te
genover het westen die ongeëve
naard lijkt in Oost-Europa. Uit
het bezoek van president Ceau-
sescu aan ons land bleek wel.
hoe zelfstandig Roemenië z'n bui
tenlandse politiek wenst te bepa
len. Maar dat houdt allerminst
in dat het land zelf mee loopt in
die progressief aandoende op
mars. Het land zelf loopt diver
se reuzenschreden achter. Eco
nomische onafhankelijkheid van
Uiterlijk perfect
Het uiterlijk van de moderne ho
tels is perfect, de allernieuwste
zijn zelfs uitgelezen staaltjes van
moderne architectuur. Maar het
bedienend personeel lijkt af en
toe apathisch. Voor lage salaris
sen zwoegen zij zich in ploegen
diensten in het zweet om rond
bezoekende toeristen een schijn
van luxe op te bouwen waarvan
zij in feite part noch deel uitma
ken. Een groot aantal maakt dat
goed door te proberen privé in
de gunst van de toerist te ko
men, die hem dan misschien on
der de tafel nog een souvenir
van zijn luxe zal toestoppen. Bij
de een ontaardt dat in een ver
kapte bedelpartij, bij de ander
blijft dat bij enige bescheiden
kleine wenken. Een serveerster-
tje in Mangalia Nord krijgt van
een Hollandse familie kleren,
overvloedige tips en andere za
ken toegestopt. Als de familie
vertrekt staat hun hotelkamer
vol met fraaie afscheidssouve-
Het aantal obers dat je met ge
kregen Ronson-aanstekers van
vuur voorziet is enorm groot,
maar er zijn er evenveel die
met een ontevreden, vermoeide
blik de etenswaren op tafel de
poneren. Als je met ze aan de
praat raakt, bekennen ze beslist
niet uit roeping in het dienende
vak te zijn verzeild. Velen ko
men van het platteland, dit
werk levert iets meer op dan fa
briekswerk, maar van baan ver
anderen is er dan ook niet meer
bij. Zaken die je al dan niet
met tegenzin toch maar weer
doen kiezen voor het westerse
kapitalistische systeem.
rv--
Eenling
Zulke ervaringen beperken zich
niet tot 't kusttoerisme, al staan
daar de verhoudingen het
scherpst tegenover elkaar. In
het binnenland is het toerisme
veel minder groot. Op het platte
land zelf ben je de besliste een
ling die met grote interesse be
keken wordt als e?n bijna on
werkelijke vertegenwoordiger
van iets onbekends. De toerist in
Roemenië die zich vóór zijn reis
naar het land van Ceausescu,
voorbereidt op die situatie kan
Het Transsylvaanse Cluj behoorde vroeger tot Hongarije maar
'is nu een barokke trekpleister voor toeristen in Noord-Roemenië.
er ongelooflijk veel beleven. Hij
komt er inderdaad in een ande
re wereld, en de confrontaties
die er mogelijk zijn kunnen zijn
vakantje tot iets onvergetelijks
maken. Het massatoerisme aan
de kust trekt de meeste mensen,
maar heeft ook de meeste nade
len. Er is een enorm kapitaal
geïnvesteerd in en artificiële we
reld van hotel na hotel na hotel.
Een Nederlands reclamebureau
dat overtuigd was van het feit
dat het Roemeense binnenland
meer te bieden had aan de Ne
derlandse toerist en in adverten
ties met foto's en tekst op dat an
dere Roemenië wilde zinspelen,
moest veel weerstand overwin
nen en met grote voorzichtigheid
te werk gaan. Tegenover tien fo
to's van de enorme stranden
ziet hotels en massa's mensen,
mocht msschien één plaatsje
van een pittoresk dorpje staan.
De grote valuta-verdiensten voor
de Roemeense regering komen
duidelijk uit de kuststreek, de
gecombineerde vakanties met
een week-kust en een week bin
nenland zijn van de laatste tijd.
hotelboeking een bewijs laten
zien, er zijn genoeg toeristen die
dat niet kunnen en met enkele
steekpenningen toch ingeschre
ven worden.
Fluistertion
Verschillen
In het fraaie dol
klooster in Byzantijnse stijl op.
het groen plotseling het 14e eeuwse
In dat binnenland blijkt hoever
Romenië werkelijk achterligt.
Een achterstand van eeuwen
waarin de boerenbevolking steeds
meer verpauperde en waarin het
grote kapitaal bij de enkeling te
recht kwam. Dat is door het
communisme veranderd, al blijft
het opvallend dat de verschillen
nog enorm groot zijn. Binnen het
communistische systeem heeft
zich een „nouveau richesse"
ontwikkeld van partijbonzen,
staatsgewillige architecten, ho
gere ambtenaren die de duidelijk
duurdere wijken in de grote ste
den bewonen, televisie bezitten
en in Renaults rondrijden. De
verschillen lijken sterker dan
in landen als Hongarije en Bul
garije, misschien ook al door de
andere volksaard van de Roe
menen: Je zou ze de Italianen
van het oosten kunnen noemen.
Gevallen van kleine en grote
corrupties doen zich dan ook re
gelmatig merkbaar voor. Een
Nederlander die een telefoonge
sprek tussen Timisoara en Arad
wil aanvragen krijgt nul op het
request. Pas na een aanbod dat
hij dubbel wil betalen komt de
verbinding tot stand. De zwarte
handel in vreemde valuta bloeit.
Al moet je officieel bij de staat
wisselen en daarvan bij een
De tegenstellingen gaan verder:
met de één blijk je zo goed als
onomwonden over politiek te
kunnen praten, de ander houdt
op dat moment het liefst zijn
mond of verlaagt zich tot een
geheimzinnige fluistertoon. Om
geld zwart te kunnen wisselen
soms tegen een dubbele koers
wacht de ene Roemeen tot hij ge
heel alleen in z'n privé-vertrek
is, 'n Hollander ervoer eveneens
dat een architect bij het aanbod
van buitenlands geld onmiddel
lijk open en boot een kennis op
belde die naar het buitenland
zou vertrekken en valuta nodig
had.
Behalve zon biedt het Roemeens
binnenland prachtig natuur
schoon in de zomer. Dorpjes uit
een oeroud plaatjesboek, een
schat aan orthodoxe kerkjes,
kortom een wereld die je niet
meer verwacht. Met gastvrije
mensen die je in ruil voor be
langstelling en vaak niet meer
dan dat een hemel op hun aarde
willen bieden. Een vrachtwagen
chauffeur met wie ik door een
onherbergzaam deel van Roeme
nië meelift, moet als het nood
weer wordt overnachten en biedt
me een plaats naast hem in een
van de weinige vrije bedden in
een dorp aan. Een gastvrij on
derkomen dat je dankbaar maar
met grote schroom inneemt, ter
wijl je nog uren wakker ligt uit
angst jezelf naar je vreemde
bedpartner te bewegen die ove
rigens al ingeslapen is alsof het
om de gewoonste zaak van de
wereld gaat. In het fraaie
Transsylvanische stadje Cluj
slooft een hele familie zich uit
je alles wat er te zien en te ge
nieten valt in record-tempo te
offreren.
In een soort dancing in Oradea
word je binnengeleid door een
onbekende Roemeen die je in
het café ontmoet hebt en die jou
dat „moderne" vertier ook eens
wil laten zien. Cp de dansvloer
wordt er van je verwacht dat je
je spastisch aandoende westerse
beat-capriolcn ten uitvoer
brengt, terwijl alle endere dan
senden inmiddels ginnegappend
of ademloos om je heen zijn
gaan staan en je tussen de be
drijven door vragen toe roepen
als waar kom je vandaan, he-
veel verdien je, hoeveel kamers
heb je, wat is je huishuur. De
leiding van de „dancing" blijkt
een communistische jeugdorga
nisatie waarvan de leiders je on
middellijk uitnodigen voor een
gesprek bij een glaasje cola. La
ter op straat word je aangespro
ken door een oudere niet meer
nuchtere Roemeen die je harte
lijk in zijn taal begint toe te
spreken, zo vervoerd wordt door
z'n eigen woorden dat hij je bei
de handen grijpt, vraagt of hij
op de foto mag en je als dank
met omfloerste ogen en door
tranen verstikte stem op beide
wangen zoent. In Constantza in
een restaurantje in de open
lucht waar keihard volksmuziek
uit de luidsprekers schalt, waar
je zelf in een veredelde markt
kraam je drank en je gekrulde
worstjes moet gaan halen, ont
moet je twee Roemeense zeelui
die je tot hun gast promoveren.
Binnen de kortste tijd heb je
een vijftal gangen wijn achter
stand en je hoeft niet te wagen
zelf iets te betalen, want als
straf voeren ze je gratis en voor
niets langs alle uitgaansgelegen-
treft zeker niet, al biedt Boeka
rest volop vertier. Je kan er
voortreffelijk eten in speciale
folkloristische restaurants als je
geneigd bent je bestelling een
paar maal te wijzigen wanneer
de keuken een andere mening
blijkt te hebben dan de spijs
kaart. Je kan er 'doorzakken' in
een soort alles-of-niets-stijl via
de goedkope en goede dranken,
je kan er heerlijk zwerven door
de dorpse buitenwijken, langs de
markten met zigeuners die je
liefst stiekem moet fotograferen
als je ze niet als een bedelende
sliert achter je aan wilt krijgen.
In tegenstelling met de door
Hollanders snel „knoflook-ex-
pres" gedoopte bus langs de
kust, waarin de bevolking je hor-
kerig van je plaats verdringt,
laten de heren der schepping in
Boekarest je keurig voorgaan in
de tram, laten hem zelfs voor je
wachten. De orthodoxe kerken
zijn er van een mystieke en te
gelijk huiselijke schoonheid. De
wierookgeur verwijst je naar
een sprookjesachtig aards para
dijs.
Tegenstellingen: In de duurdere
hotels kan je perfect overnach-
Roemenië is een van de meest
typische stukjes Balkan. Al is
het een niet-Slavisch land. het is
het meest eigen voorbeeld van
de spreekwoordelijke smeltkroes
die de Balkan door de eeuwen
heen geweest is. Een land van
Hongaren, Duitsers, en Roeme
nen. Een land dat geen natuur
lijke eenheid vormt als bijvoor
beeld Bulgarije, maar dat na
vele oorlogen uit een hap hier
en een hap daar tot stand geko
men is. In de hoofdstad van
Hongarije zal men je vertellen
dat heel Trsnssylvanië eigenlijk
nog steeds Hongaars is, de Duit
se enclaves in Roemenië houden
stevig vast aan het eigen karak
ter en de eigen taal. Ondanks de
lage levensstandaard waarin
moeilijk vooruitgang is te be
speuren, zal geen Roemeen
zoals Griekenland-journalist Ab
Courant in een radiogesprek met
Paul van 't Veer suggereerde
liever een Bulgaar of een Hon
gaar zijn die het binnen een
volgzame op Rusland gerichte
politiek inmiddels stukken beter
heeft. Want het vreemde is dat
het succes van een man als
Ceausescu, zelf afkomstig uit
een van de „echte" stukken
Roemenië, Oltenië waar de
laat-ze-maar-schuiven doordou
wers vandaan komen, gebaseerd
is op nationalisme. Een bijna
anachronistisch nationalisme
waarvan het succes in deze
smeltkroes van volkeren nnuwe-
lijks redelijk te verklaren valt.
BERT JANSMA
Sigbisoara, een van de schilderachtige stadjes in het binnenland
centrisch geplaatste klok in de toren.
Roemenië. Let op
