Propaganda
beheerst
jongs af
het leven
van
aan
in de D.D.R.
M
Zonder
hulp van
Sovjet-Unie
hadden wij
niet bestaan'
Iedere
leraar
is tevens
een politieke
opvoeder"
N
APRIL 1973
Bijna een kwart eeuw lang zijn zeventien miljoen
mensen, samen vormend de Duitse Democrati
sche Republiek maar meestal aangeduid als
Oost-Duitsland door het grootste gedeelte van de
wereld staatsrechtelijk doodgezwegen. De 6tatus,
die ministaatjes als Andorra en Liechtenstein wel
deelachtig was, ontbeerde een land met meer in
woners dan België, Nederland, Zweden, Zwitser
land, Noorwegen, Griekenland en Portugal. Het
laatste restant van de koude oorlog, de tegenstel
ling Oost-West, zuiverder gezegd communistisch
en niet-communistisch, is sinds kort uit de weg
geruimd. Kanselier Willy Brandt van de Bondsre
publiek Duitsland verwijderde, met instemming
van een meerderheid van zijn volk, de laatste
hinderpalen voor normale volkenrechtelijke ver
houdingen binnen het Europese contingent. De
deling van het Derde Rijk, het Duitsland van
Adolf Hitler, is officieel bekrachtigd. Het heeft
als gevolg gehad, dat een groot aantal landen
zich in de laatste maanden gehaast heeft om di
plomatieke betrekkingen met de DDR aan te kno
pen. Finland ging in de rij van niet-communisti-
sche landen voorop. Van de Westeuropese naties
snoepte België de primeur voor de neus van Ne
derland weg. In de erkenning van de DDR door
wat men doorgaans aanmerkt als de westerse na
ties vonden wij een reden om een onzer verslag
gevers een reis door de DDR te laten maken.
Onze verslaggever Klaas Vos was acht dagen op
bezoek in Leipzig, Dresden, Wittenberg en Berlijn.
Over zijn ervaringen bericht hij in een aantal ar
tikelen-
Een jarenlang verzwegen, soms ge
brandmerkt en dan tevens nauwelijks
serieus genomen natie is bezig het feest
programma te schrijven voor het 25-ja-
rig bestaan. Het zal duur uitvallen,
want meer diplomaten dan ooit in Ber
lijn geaccrediteerd waren zullen aan
stonds volgens de etikette van de buiten
landse dienst namens hun regeringen
gelukwensen komen aanbieden. Volgend
jaar bestaat de Duitse Democratische
Republiek, met zekere hardnekkigheid
door velen nog altijd Oost-Duitsland ge
noemd, een kwart eeuw. Sinds Willy
Brandt zijn oost-politiek bekroond zag,
haastte nagenoeg de gehele wereld zich
om de DDR te erkennen. Legaal ont
staan nu volkenrechtelijke relaties met
een land, dat de afgelopen drieëntwintig
jaar niet slechts heeft gebruikt om bin
nen het blok van oostelijke landen een
eigen plaats te verwerven, maar dat
ook bijzonder hard gewerkt heeft aan
zijn economie. Op de puinhopen van een
deel van Hitiers Derde Rijk, bovendien
in een streek, die van oorsprong geen
natuurlijke hulpbronnen bezit, werd een
nieuwe natie gesticht, die zich hard wer
kend, thans ook in een „Wirtschaftswun-
der" kan verheugen. In de wereldlijst
van industrieel toonaangevende landen
worstelde de DDR zich in de afgelopen
jaren naar de achtste plaats.
Oude Berlijnse glorie: Unter den Linden, met de Brandenburger Tor op de achtergrond. Unter den Linden is in Oost-Berlijn.
Vlet is stellig interessant, maar voor het moment al
lerminst actueel om de deling van Duitsland histo
risch uiteen te rafelen. We volstaan alleen maar met
even in herinnering te roepen, dat op een paar con
ferenties vóór de capitulatie van Hitiers troepen - in
Teheran en Yalta - de geallieerden het er over eens
werden, dat niet ten derde male Duitsland de kans
mocht krijgen om de wereldvrede te bedreigen. In,
toen nog goede, samenspraak werd geregeld, dat elk
van de oorlogsbondgenoten (Sovjet-Unie, Aiperika,
Engeland; later kwam Frankrijk er bij) een onge
veer gelijk deel van Duitsland zou bezetten. Elk zou
de toegewezen zóne naar eigen inzicht beheren.
Het hield onder andere de plicht in om te denazifice-
ren, te demilitariseren en te democratiseren. De af
spraken werden eigenlijk niet gespecificeerd, zodat
elk van de partners naar eigen inzicht, en dat sluit
ook willekeur in, kon handelen. Het is gebeurd ook.
Het proces van de democratisering bijvoorbeeld is
door elk van de geallieerde landen naar eigen princi-
uitgelegd. Zelfs binnen de Bondsrepubliek ver
schilt daardoor van land tot land het bestuursstelsel.
Geen hereniging
De Sovjet-Unie bracht in het oostelijk deel van het
Derde Rijk (de Pruisische provincies Brandenburg,
Saksen, Pommeren, Silezië, de landen Mecklenburg,
Anhalt, Saksen en Thüringen) haar opvattingen over
democratie tot gelding. In de diverse principiële uit
gangspunten iigt een van de kiemen, die de bondge
noten uit elkaar joeg en soms zelfs vijandig tegen
over elkaar deed staan. Voor de situatie, zoals die
thans is, was het jaar 1949 belangrijk. Met goedvin-
an de westelijke grootmachten werd de Bonds-
epubliek Duitsland (onder leiding van Adenauer)
uitgeroepen. Een paar weken later werd voor het
oostelijk deel van het voormalige Duitsland de Duit
se Democratische Republiek gevormd onder leiding
'an Wilhelm Pieck, Otto Grotewohl en Walter Ui
tricht. Tot Willy Brandt de realiteit in zijn buiten-
ands beleid de eerste plaats gaf, hebben de beide
)uitse staten elkaar niet verdragen. De oorzaak
laarvoor moet toch wel in het Westen worden ge-
ocht. Het geloof in een hereniging van Duitsland is
•lijven sluimeren, tegen de bedoelingen van de lan-
die geteld in mensenlevens de grootste offers
ijdens de tweede wereldoorlog brachten. Het veran-
ierde toen Brandt naar het oosten reisde en daar tot
Ifspraken kwam. De Sovjet-Unie heeft geen gelegen-
„t*l eid ongebruikt gelaten om het marxisme-leninisme
ijbi. propageren. Voor het bestuur, voor de bedrijven,
3r de gehele samenleving binnen het haar toege
wezen deel van Duitsland. Het feit, dat de lijst van
anden, die de DDR erkennen en met deze staat di
plomaten uitwisselen nog immer groeit wordt in Ber-
jn beschouwd als een succes van socialistische bui-
enlandse politiek. Daarmee wordt dan niet de poli-
iek van de socialist Willy Brandt geprezen, maar
et eigen beleid, dat in het buitenland vertrouwen
«oogst heeft.
&een vrijbrief
n dit verband las ik in „Neues Deutschland", het
rgaan van de SED, waarin socialisten en commu-
isten elkaar gevonden hebben, een beschouwing
an Ernst Otto Schwabe. Hij schrijft onder meer:
Wanneer wij - en met ons de gehele vredelievende
'ereld - thans de vruchten van ons volhardend
Ireven naar vreedzame coëistentie van staten van
erschillende maatschappelijke organisatie oogsten,
oudt dat natuurlijk ook in, dat de DDR diplomatie-
betrekkingen aangaat met kapitalistische landen
'et republikeinse, monarchistische of open dictato-
iale staatsvormen. Het aangaan van deze betrekkin-
en betekent vanzelfsprekend niet, dat daarmee een
'mpathiebetuiging voor het in die staat bestaande
«Riem afgegeven wordt. Omgekeerd betekent het
D'* niet. dat deze regiems met de normalisering van
e betrekkingen plotseling sympathie met onze so
fistische staatsvorm betuigen".
«ie beschouwing mag gerust aangemerkt worden
s het officiële partij- en daarmee regeringsstand-
van de DDR. Niettemin is deze opvatting aller-
t een vrijbrief om nu maar meteen met ieder-
n zee te gaan. Aan een erkenning van bijvoor-
lfld Portugal wordt niet gedacht. Het daar heer-
nde regiem - maar vooral de sympathie, die men
teft voor de vrijheidsstrijd van de Portugese kolo-
V
Van de onderwijzers en onderwijzeressen word! ve rwacht daf zij ook in politiek opzicht pedagoog zijn.
niën - is een sta-in-de-weg voor diplomatieke betrek
kingen. Daarentegen is het over en weer wel tot een
erkenning van Spanje gekomen. „Neues Deutsch
land" heeft over alle staten, waarmee diplomaten
worden uitgewisseld, een artikel gebracht. Met be
trekking tot Spanje een vrij neutraal bericht over het
staatshoofd Franco, die toch ondanks heftig interna
tionaal socialistisch en communistisch verzet aan
de macht is gekomen.
Revisionisme
Israël komt ook nog niet voor in het lijstje van lan
den, waarmee diplomatieke betrekkingen worden
aangeknoopt. Maar dat is een hoofdstuk apart. De
wens was over en weer wel aanwezig, maar verder
contact is uitgebleven nadat Israël herstelbetalingen
als eis op tafel legde. In Berlijn is dat slecht geval
len, zoals mij uit diverse gesprekken bleek. ..Wij
zijn nooit met Israël in oorlog geweest, zodat er
geen sprake van welke schadevergoeding ook kan
zijn. Tel Aviv heeft zich beroepen op de omstandig
heid, dat de Bondsrepubliek wel tot betaling is over
gegaan. Maar dat is een zaak van Bonn. Als men
zich daar opvolger wil voelen van het Derde Rijk
dan moet men het daar zelf weten. De DDR voelt de
relatie niet. Wij zijn een nieuwe staat en ervaren
Bondskanselier Willy Brand! van de DBR; ope
ning naar het Oosten.
„BEETHOVENS MUZIEK
WORDT POLITIEK IN
OOST EN WEST VOOR
ANDERE DOELEINDEN
GEBRUIKT"
n--mm- EJfflWU!'
/i'
van het verleden alleen maar, dat we nagenoeg een
gehele generatie mannen missen".
Erich Honecker, eerste secretaris van het centrale
comité van de Socialistische Eeenheidspartij Deuts-
land, heeft bij gelegenheid van de erkenning van de
DDR telegrammen gewisseld met zijn collega's in de
landen, waarmee diplomatieke betrekkingen werden
aangeknoopt. Alleen in het hoofdkwartier van de
CPN in Amsterdam werd geen telegram bezorgd en
aldus ging er ook niet een naar Berlijn terug. Een
opmerkelijk gegeven.
De CPN ontbrak eind vorige maand ook op het con
gres, dat de SED in Berlijn organiseerde ter viering
var. het 125-jarig bestaan van het communistisch
maninfest. Speurt men in Berlijn naar de achtergrond
dan wordt de communistische kaart van de wereld
snel getekend. Daarbij ontdekt men dan twee groe
peringen. In de eerste plaats die welke zich affi-
nieert met de communistische partij van de Sovjet-
Unie. Het is veruit de grootste groep van landen. De
tweede groepering voelt zich meer en sterker ver
want met Mao, de leider van de Chinese communis
ten. In aantal is zij klein. Slechts de Nederlandse en
Albanese communisten ving Mao als sympathisan
ten. In de kringen van de SED maakt men er zich
niet zo druk over. Gemakkelijk valt weliswaar ten
opzichte van de CPN het woord „revisionisme" - en
onder communisten is dat een ernstige beschuldi
ging - maar men voegt er vlot aan toe, dat in de
beste families wel eens problemen aan de orde zijn.
Bij meer dan een gelegenheid is me duidelijk ge
maakt, dat de DDR alles aan de Sovjet-Unie te dan
ken heeft. „Zonder de hulp van de SU hadden wij
niet bestaan. We waren, als men in het Westen z'n
zin gekregen had, onder de voet gelopen. Het zint
weinigen, dat het communisme zo diep in centraal
Europa is doorgedrongen door de vorming van de
DDR".
S.U. geprezen
Op de achtste partijdag van de SED - en die staat
centraal in het DDR-denken en -handelen van het
moment - werd uitgesproken, dat „wanneer het ge
lukt is de mensheid voor een nieuwe wereldoorlog te
behoeden en de imperialistische aggressoren steeds
opnieuw een halt toe te roepen, we dit boven alles
danken aan de Sovjet-Unie en de gehele gemeen
schap van socialistische staten". Men passeert geen
stad of dorp in de DDR of op grote aanplakbiljetten
- witte letters op rode achtergrond - wordt de „eeuwi
ge en onverbrekelijke vriendschap met de Sovjet-U
nie" aangeduid. Op straat ook worden de macht van
het marxisme-leninisme en de zegeningen die de ge
meenschap daarvan mag verwachten gepredikt. De
SED laat geen gelegenheid onbenut om aan te dui
den, dat zij de „führende" partij van de arbeiders
klasse is. Haar principes worden overal uitgedragen.
Wat men van de SED ook kan denken, een goede or
ganisatie kan men haar niet ontzeggen. Haar propa-
ganda-apparaat weet door te dringen tot in de
kleinste gemeenschapsvormen van de samenleving.
Een voorbeeld haal ik uit „Neues Deutschland",
waarin een beschouwing voorkwam van de hand van
Wolfgang Heiland, eerste secretaris van het gewest
Saalfeld, onder de titel „Iedere leraar is tevens een
politiek opvoeder." Hij schrijft onder meer: „De
kennismaking van jeugdigen met onze wetenschappe
lijke wereldbeschouwing geschiedt vaak eerst op de
scholen. Hier worden de grondslagen voor een vast
klassenstandpunt gelegd. Daarom laten wij de onder
wijzer in zijn verantwoordelijk werk niet alleen
staan. Onze belangrijkste taak zien wij in ondersteu
ning van de school-partijorganisaties. Van hun strijd
vaardigheid hangt zonder twijfel af hoe het bewust
zijn van de pedagogen zich ontwikkelt. Medewerkers
van het secretariaat bezoeken vaak de partijgeno-
ten-onderwijzers' in hun vergaderingen om met hen
de vraagstukken van onze politiek te bespreken.
Daardoor hebben wij een enigermate goed inzicht en
weten we, dat in toenemende mate politiek-ideologi-
sche basisvragen de inhoud bepalen. Kriterium is
hoe iedere Genosse (partijgenoot) zijn taak als poli
tiek opvoeder vervult".
Men kan over zo'n beschouwing z'n schouders opha
len. Daarbij moet men echter wel in gedachten hou
den. dat in onze wetgeving werd vastgelegd dat de
overheidsschool opleidt tot de maatschappelijke en
christelijke deugden. In de praktijk is het bij ons
een min of meer dode letter geworden. In de DDR,
waar nagenoeg alles geregeld is, zal in de grondwet
ook wel zo'n soort artikel te vinden zijn. Het ver
schil met ons is slechts, dat men in de DDR veel, zo
niet alles letterlijk neemt en de taken met een dui
delijk fanatisme vervult. Bij meer dan een gelegen
heid bleek me, dat de ideologie zo vast verankerd
zit, dat discussiëren nauwelijks zin heeft. Hooguit
kom je tot een uitwisseling van gedachten. Het
snijdt echter geen hout, omdat ze volkomen langs el
kaar heen gaan.
Democratie
Ik kies - om misverstand te voorkomen - niet voor
het politiek systeem, dat in de DDR wordt aange
hangen. Tegelijkertijd heb ik wel begrip voor de
daar onstane constellatie. Democratie is niet alleen
Premier Willi Stoph van de DDR; internationale
erkenning.
moeilijk uit te drukken, maar het is een nog lastiger
export-artikel. Bij de kansen, die democratie in een
volk krijgt, kan men historie niet uitsluiten. Wat dit
betreft moet uitgesproken worden, dat in de bondsre
publiek noch in de DDR de oudste generaties ook
maar enige relatie met democratie heoben onderhou
den.
Onder Von Hindenburg, noch onder Hitier heeft ook
maar iets bestaan, dat verwant was aan een demo
cratische gezindhed.
In het vacuüm, dat in 1945 in de DDR ontstond, dook
het marxisme-leninisme. Aan beide zijden van de
ideologische grens, die door Europa loopt, noemt
men zich democraten van het zuiverste water. Maar
tegelijkertijd verwijt men elkaar over en weer dat
men de democratische geest niet verstaat. Deze te
genstelling vond ik typerend geïllustreerd in de vra-
genrubriek van de Berlijnse krant „Bauern-Echo,"
het dagblad van de Democratische Boerenpartij
Duitsland. Een abonnee wilde weten of alle uitzen
dingen van de Westduitse televisiestations - men kan
ze in de DDR ontvangen - met „bürgerllchen Ideolo
gie" doorspekt zijn. De redactie antwoordde: „Een
serenade bijvoorbeeld van Beethoven op do West
duitse televisie of in de televisie van de DDR is wel
iswaar als Beethovense muziek hetzelfde, maar poli
tiek voor verschillende doeleinden gebruikt".
Zo de kastelein is vertrouwt hij zijn gasten. Aan me
nig toog heb ik aardige tappers getroffen.
KLAAS VOS
Partijsecretaris Honecker zoals hij zich bij voorkeur loot fotograferen: temidden van arbeiders.
