Catshuis: droom van iedere politicus
NEDERLANDSE POLITIEK LIJDT
AAN ZELF-OVERSCHATTING
53 DAGEN
KABINETSCRISIS
HIJ OF IK:
DAT IS
DE HELE
KWESTIE,
MAAR
SOMS IS HET
.HIJ EN IK'
DEN HAAG Spelen om het be
zit van het Catshuis is in de Ne
derlandse politiek een bijzonder
hoog spel. Het brengt succes of
het breekt de politicus soms voor
altijd. Toch droomt praktisch ie
dere Nederlandse politicus min
stens één keer in zijn leven van
dit Catshuis. Zo ook drs. J. den
Uyl, de 53-jarige leider van de so
cialistische Tweede Kamerfractie.
ftn aantal Nederlanders voor
liet een dramatische ontwikke
ling in de vaderlandse politiek-.
Zij zien zelfs de grote chaos al
ïoor zich opdoemen, om'dat nie
mand met iemand anders in
zee wil gaan. Het land wordt
zo zeggen zij, onregeer
baar, onbestuurbaar, een prooi
de politieke en niet-politie-
ke profiteurs.
Zelfs een gedegen en voorzichti
ge politicus als mr. W. Aantjes
een van de voormannen van de
anti-revolutionairen heeft kort
voor de verkiezingen van 29 no
vember vorig jaar voorspeld,
dat Nederland in een soort
Franse vierde republiek terecht
zou komen als het zo doorging.
Met andere woorden: in Neder
land zou het onmogelijk worden
II om een behoorlijke regering sa
men te stellen.
„Nu of nooit" heeft hij dezer da
gen opnieuw gedacht. Want wan
neer zijn triomfale intocht in het
Catshuis als minister-president
deze keer mislukt, zal het drs. J.
den Uyl nooit meer lukken. Per
slot van zaken is hij al 53 jaar en
de Nederlandse maatschappij ziet
steeds liever jongere gezichten,
ook in de politiek.
Het gaat thans in het politieke po-
kerspel om het Catshuis om het
premierschap tussen hem, drs.
J. Den Uyl en de KVP. Opnieuw
tussen hem en de KVP en dit
sinds oktober 1965 toen het kabinet
Cals ten val gebracht werd. Dat
heet onder de Nederlandse politici
„elkaar de Zwarte Piet" proberen
toe te spelen. De gewone Neder
landse kiezer noemt het liever het
elkaar bijna onmogelijk maken.
De PvdA wil niet met de KVP (of
de confessionelen), de KVP wilde
niet meer met de PvdA. En de
marge tussen „willen en wilden"
is het kleine veld van de Neder
landse politieke strijd geworden.
Hoewel een ruime meerderheid
van de kiezers die op de PvdA
hebben gestemd en 40 procent
KVP-stemmers een regering van
minstens PvdA en KVP wenst.
Wij zouden dan voor de ellende
staan, dat regeringen elkaar
zouden opvolgen met zo onge
veer de snelheid van het geluid.
Het gevolg: een totaal bank
roet van de goedwillende en
goedbedoelde politiek.
Hebben wij dit aan ons zelf te
wijten of bevinden we ons mid
den in een totale verandering in
Nederland?
Feit is, dat er veel meer in eco
nomisch, maatschappelijk en po
litiek Nederland omgaat dan in
het gewone dagelijks leven
blijkt. Feit is bijvoorbeeld, dat
de Nederlandse politici parle
ment en regering lang niet
(heer alleen uitmaken wat er in
pns land te doen staat. Veel
meer doen dat de economen, de
financiers de ondernemers, de
vakbonden, de aktiegroepen, de
pressiegroepen- Zij zijn het die
de lijn bepalen, waarop Neder
land moet koersen. Maar het
zijn vooral de kiezers die het be
leid langzaam maar zeker rich
ting geven, of de politici dit nu
willen of niet.
Daarom is het vol betekenis,
wanneer een grote meerderheid
van de Nederlanders een rege
ring wil hebben, waarin de
KVP en de PvdA opnieuw met
elkaar regeren, eventueel met
enkele andere partijen. Het is
ook vol betekenis, dat een groot
deel van Nederland het referen
dum ingevoerd wil hebben. Dit
referendum wordt in Zwitser
land met veel succes toegepast.
Bepaalde politieke of andere be
leidskwesties worden aan het
hele volk voorgelegd. De uitslag
van dit onderzoek, dit „polsen
van het volk", is beslissend voor
bedoelde kwestie.
Nederland kent echter nog ande
re problemen. De politieke par
tijen hebben namelijk in de loop
der j&ren hun eigen machtsblok
jes ontwikkeld mede ook dankzij
hun grotere of kleinere invloed
op benoemingen. Een aantal
posten in Nederland is zonder
meer belangrijk, omdat vandaar
uit het centrale, provinciale, ge
meentelijke en „indirekte" be
leid bepaald wordt. De invloed
op benoemingen, op het bezetten
van sleutelposities, is het grootst
wanneer politieke partijen deel
uitmaken van de regering. Van
daar dikwijls allerlei frustraties
in diverse partijen, tegenwoor
dig vooral in de PvdA omdat
deze partij zolang buiten de re
gering gebleven is. Posities of
zo men wil carrières blijven nu
eenmaal aantrekkelijk, welke
politieke kleur men ook heeft.
Niet alleen aantrekkelijk vanwe
ge de status, maar ook vanwege
de financiële mogelijkheden. Bij
vele betekenen deze posten voor
al het invloed kunnen uitoefenen
op de maatschappelijke en
staatkundige hervormingen vol
gens de programma's van be
trokken politieke partijen.
En dat alles vormt een voortdu
rende machtstrijd om de huis-
steutel van het Catshuis.
Dezelfde strijd om de macht
vindt men de laatste tijd weer
terug in de zogenaamde polari
satie in Nederland. Hoe meer
men tegenstellingen bij de ander
weet op te roepen, des te ge
makkelijker gaat het om de ei
gen macht te vergroten met alle
maatschappelijke en politieke
voordelen vandien.
De idealen die men in de poli
tiek heeft kunnen daarmee dan
ook verwezenlijkt worden.
Hebben wij, gewone Nederland
se kiezers, daarmee nu zoveel te
maken? We weten wel beter
Want ons leven gaat verder, dan
alleen maar totdat ons bedje ge
spreid, ons kostje gekocht, of
onze zekerheid vastgelegd is. Er
is zo ontstellend veel gaande in
deze wereld, in ons Nederland
van 1973 dat wij gewone kiezers
zeer nauw betrokken moeten
blijven bij het politieke gebeu
ren. Zeker, wanneer politici el
kaar niet kunnen of willen vin
den, omdat zij toevallig eikaars
kleur, afkomst of belijdenis niet
„lusten". Die tijd zijn wij allang
voorbij, ook al willen vele politi
ci dit nog steeds niet aanvaar
den.
Wanneer drs. J. den Uyl van
mr. F. Andriessen verlangt, dat
deze de VVD nu eindelijk af
zweert als regeringspartner
moet hijzelf ook nadenken. Want
een groot deel van zijn partij en
van zijn kiezers wil, dat hij met
de KVP in zee gaat. Zoals een
groot deel van de KVP wil dat
mr. Andriessen en zijn KVP-
fractie met de PvdA achter de
regeringstafel gaat zitten.
Maar dan komt het, want drs.
J. den Uyl heeft voor de verkie
zingen broederschap gezworen
met D'66 en met de PPR, om
gedrieën in de regering, of ge
drieën in de oppositie te gaan.
En daar staat men dan in de
politieke kou. Want de Progres
sieve Drie hebben bij de verkie
zingen geen meerderheid be
haald, evenmin als de confessio
nelen.
Dan kan men wel willen pola
riseren, willen deconfessionalise-
ren of wat ook. Het feit ligt er.
er zjn zo geen meerderheden in
Nederland. Dus, zeggen wij. ge
wone kiezers, ga dan aan tafel
zitten en praat net zo lang tot je
met elkaar een meerderheid
hebt, zoals de kiezers op 29 no
vember gewild hebben-
Politici maken namelijk steeds
de fout, om behoorlijke enquêtes
en gefundeerde wetenschappelij
ke onderzoekingen naast zich
neer te leggen, tenzij in zo'n on
derzoek iets van hun eigen poli
tieke gading te vinden is. Dan
grijpen ze die stok. om hun te
genstander opnieuw te lijf te
gaan. Voor de hand liggende
conclusies worden wanneer
zij niet in eigen politiek raam
passen doodgezwegen of on
dersteboven gepraat. En de Ne-
r samenwerken, jullie politici"
Iedere Nederlandse politicus
droomt minstens een keer in
zijn leven over het Catshuis.
derlandse kiezer blijft in de kou
staan.
Dan maar nieuwe verkiezingen?
„Nee", zegt mr. dr. Bas de
Gaay Fortman van de PPR,
„dat lost niets op". „Ja", zeg
gen anderen, onder meer mr. H.
van Mierlo van D'66. „want dan
wordt de polarisatie nog duide
lijker". Zijn collega Hans de
Gruyter gaat nog verder: „Dan
bevorder je alleen maar de de
confessionalisering. Want over
50 jaar bestaat er geen christen
dom meer."
Waarmee deze pragmaticus van
D'66 bewijst van de historie wei
nig geleerd te hebben. Van een
Noordbrabander had men ande
re opvattingen mogen verwach
ten.
Of de KVP politiek dan zo slim
gemanoeuvreerd heeft? Ook dat
mag men betwijfelen, omdat het
grote politieke spel al ver voor
de verkiezingen duidelijk gewor
den was. Het moet voor vele
KVP-ers maar ook voor vele
progressieven een enorme te
leurstelling geweest zijn te moe
ten ervaren, dat van dit alles
vooral de VVD geprofiteerd
heeft. En dat bijvoorbeeld vele
vrouwen, die de KVP op 29 no
vember ontrouw geworden zijn
(tweederde van het verlies aan
kiezers bij de KVP... de VVD
van Hans en Pien gekozen heb
ben.
De crisis in de Nederlandse par
lementaire democratie is door
dit alles bijna levensgroot ge
worden. Als men tenminste de
ontrouw, het wantrouwen van de
kiezers ten opzichte van wat er
de laatste jaren gebeurd is, als
een aanwijzing in die richting
wil zien.
Eén simpel voorbeeld: zelfs de
nieuwe kiezers (Nederlanders
van 18 jaar af) vinden dat de
kleine Nederlandse zelfstandige
door regeringen en parlement
schandelijk verwaarloosd is.
Op die kleine zelfstandige heeft
de Nederlandse maatschappij al
een ontelbaar aantal jaren ge
dreven.
Een ander voorbeeld hoe het in
Nederland ligt: N.K.V.-voorzit
ter Mertens heeft destijds de po
litici die zich zo nodig met de
vakbonden moeten bemoeien Ia-
ten weten dat zij zich met hun
eigen zaken, „met het algemeen
belang" moeten bezighouden en
niet met alleen vakbondswerk.
„Dat doen wij wel", aldus de
heer Mertens.
„We hebben weinig vertrouwen
in de Nederlandse politici" heeft
een vrij groot deel van de Ne
derlanders gezegd tijdens een
nationaal verkiezingsonderzoek
na de laatste verkiezingen. „De
Nederlandse kiezer '72". het
rapport over het onderzoek van
de verkiezingen november 1972
leert de politici in dit verband
meer, dan wat ook.
Ongestraft kan men de realiteit
nooit lang ontkennen. Noch drs.
J. den Uyl, noch mr. F. An
driessen. noch kabinetsinforma
teur dr J. Ruppert, noch welke
andere politicus ook. Want nog
maar 14 procent van de kiezers
heeft „veel vertrouwen" in de
politieke partijen. Maar bijna de
helft heeft er weinig of helemaal
geen vertrouwen meer in. En
niet minder dan 70% van de kie
zers zegt: „Politieke partijen
beloven veel, maar er komt wei
nig van terecht."
F.cn teken aan de wand van de
Nederlandse parlementaire de
mocratie.
Er is nog hoop, want den Uyl en
Andriessen streven in wezen .op
den duur naar het zelfde: een
meerderheidskabinet liefst met
elkaar.
GUIDO HALLEEN
TON v.d. HOUTEN
DEN HAAG Vandaag is de 53ste dag van de kabi
netscrisis, die woensdag 29 november 1972 begon. Dat was
de dag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer. De
koningin nam toen de ontslagaanvrage van het op vijf par
tijen steunende kabinet Biesheuvel in overweging. Na de
oorlog hebben we nu al vijftien kabinetscrises meege
maakt. De kortste duurde zes dagen (in 1969) en de lang
ste 121 dagen (In 1956). Vijf kabinetscrises duurden langer
dan vijftig dagen; dat waren die in 1952, 1956, 1959, 1963 en
1971. Tien kabinetscrises werden binnen vijftig dagen opge
lost: in 1946, 1948, 1951, 1955, 1958, 1960, 1965, 1966, 1967 en
1972. De duur van kabinetsformaties na verkiezingen voor
de Tweede Kamer was als volgt: 36 dagen in 1946, 30 In
1948, 66 in 1952, 121 in 1956, 68 In 1959, 70 in 1963, 47 In 1967
en 69 in 1971.
Het verloop van de huidige kabinetscrisis was tot dusver
als volgt:
29 november: de koningin vraagt ministers en staatssecre
tarissen al datgene te blijven verrichten wat zij in het be-
lang van het koninkrijk noodzakelijk achten.
1 december: omdat er een (in)formateur zal moeten ko
men. begint de koningin met het raadplegen van politici.
Zij ontvangt waarnemend vice-voorzitter van de Raad van
State mr. A. L. de Block, Eerste Kamervoorzitter mr. M. de
Niet, Tweede Kamervoorzitter mr. F. van Thiel en de frak-
tievoorzitters Den Uyl (PvdA), Andriessen (KVP) en Wiegel
(WD).
2 december: De koningin vervolgt het raadplegen van poli
tici. Zij ontvangt de fraktievoorzitters Biesheuvel (ARP).
Tilanus (CHU). Van Mierlo (D'66). Bakker (CPN), Berger
(DS'70) en De Gaay Fortman (PPR).
4 december: Nadat de koningin de laatste groep fraktie-
voorritters geraadpleegd heeft - Alma (SGP), Jongeling
(r.pv). Van der Lek (PSP). Beuker (RKPN) en Koekoek
(BP) - vraaet zij prof. mr. W. F. de Gaay Fortman een
informatieoDdracht te aanvaarden; hij weigert. Dr. M.
RupDert. lid van de Raad van State aanvaardde de opdracht
„een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheden tot het
vormen van een kabinet, dat zich verzekerd weet van een
vruchtbare samenwerking met de volksvertegenwoordi
ging, dan wel mag vertrouwen in voldoende mate steun in
de volksvertegenwoordiging te zullen vinden". De heer
Ruopert kan alle kanten op.
7 december: Informateur Ruppert ontvangt ter oriëntatie
over de financieel-economische problematiek de ministers
Boersma (Sociale Zaken), Nelissen (Financiën) en Lang-
man (Economische Zaken).
8 december: Op deze tiende dag van de crisis begint de In
formateur met het polsen van de fraktievoorzitters over
hun star-dnunt inzake de vorming van een meerderheidska
binet. Hii ontvangt Andriessen en Den Uyl.
11 december: De informateur ontvangt De Gaav Fortman
on Biesheuvel. De adviezen vnn de fraktievoorzitters aan
de koningin worden gepubliceerd.
12 december: De informateur ontvangt Tilanus, Van Mier
lo en Berger.
13 december: De informateur praat nogmaals afzonderlijk
met Den Uyl en Andriessen. Het gaat om de vraag of het
mogelijk is een progressief-confessloneel meerderheidskabi
net te vormen.
14 december: De informateur ontvangt Bakker, Abma en
Jongeling.
15 december: De informateur ontvangt Van der Lek, Beu
ker en Koekoek.
18 december: Op deze twintigste dag van de crisis brengt
informateur Ruppert tussentijds verslag uit aan de konin
gin.
19 december: De informateur confronteert Andriessen en
Den Uyl met elkaar. Hij moet tot de conclusie komen, dat
dc vorming van een progressief-confessioneel meerder
heidskabinet niet mogelijk is. Dc linkse drie hebben voor
de verkiezingen gezegd slechts na de verkiezingen in een
kabinet te willen zitten met partijen, waarmee voor dc ver
kiezingen akkoorden zijn gesloten. Zo'n akkoord is slechts
tot stand gekomen tussen PvdA, D'66 en PPR en niet met de
confessionelen. De eerste fase van de informatie is hier
mee afgesloten. De tweede fase wordt begonnen met afzon
derlijke gesprekken met Den Uyl en Andriessen.
20 december: Afzonderlijke gesprekken van de informateur
met Wiegel, Biesheuvel, De Gaay Fortman en Tilanus.
21 december: Afzonderlijke gesprekken met Van Mierlo en
Berger.
27 december: De informateur publiceert de brieven van de
fraktievoorzitters met hun standpunten over de zes moge
lijkheden tot vorming van een kabinet. De progressieve
drie houden vast aan hun progressieve minderheidskabi
net; de KVP houdt vast aan haar extraparlementaire kabi
net; ARP en CHU laten andere mogelijkheden nog open.
De informateur begint zijn onderzoek naar de mogelijk
heid van de vorming van een vijfpartijenkabinet (de „oude
vijf" KVP. ARP. CHU, VVD en DS'70). De informateur
voert gesprekken met Andriessen, Wiegel, Aantjes (ver
vangt Biesheuvel), Tilanus en Berger. Zij moeten op 29 de
cember voor 18.00 uur hun standpunt Inzake het vijfpartij
enkabinet kenbaar maken.
29 december: Er blijken nogal wat verschillen te zijn In de
opvattingen van de vijf partijen.
3 januari: Op deze 36ste dag van de informatie voert de in
formateur verkennende besprekingen met de fraktievoorzit
ters van KVP, ARP, CHU. WD en DS'70. Het gaat om de
vraag of de verschillen te overbruggen zijn.
4 januari: De verkennende besprekingen worden voortgezet.
5 januari: De frakties bespreken het verloop van de ver
kennende besprekingen.
8 januari: De informateur praat wederom met de fraktie
voorzitters van de „oude vijf".
9 januari: De verkennende besprekingen worden afgeslo
ten. De vijf frakties moeten voor 10 januari 24 uur laten
weten of zij bereid zijn mee te werken aan een vijf partij
en kabinet.
10 Januari: De Informateur brengt opnieuw tussentijds ver
slag uit aan de koningin. De fraktics van de vijf partijen
stellen het hun gevraagde antwoord op.
11 januari: De Informateur publiceert de antwoorden en
concludeert dat voorzetting van het gesprek met de vijf
thans niet zinvol is. De laatste mogelijkheid tot het vormen
van een parlementair meerderheidskabinet moet op deze
44ste dag van de informatie worden afgeschreven.
12 januari: De informateur nodigt de fraktievoorzitters van
KVP, ARP, CHU. en WD uit voor een gesprek over de
mogelijkheid tot vorming van een minderheidskabinet van
vier partijen. Na het gesprek deelt hij mee nu dc mogelijk
heid van een extraparlementair kabinet te gaan ónderzoe-
ken; dit op verzoek van de vier fraktievoorzitters. Biesheu
vel. Tilanus en Wiegel zijn kennelijk bekeerd tot het stand
punt van de KVP, dat steeds de vorming van een extra
parlementair kabinet heeft bepleit.
15 januari: De informateur ontvangt achtereenvolgens Den
Uyl, Andriessen en Wiegel en vraagt of zij bereid zijn
geestverwanten niet te ontraden in een extraparlementair
kabinet zitting te nemen.
16 januari: Dezelfde vraag wordt voorgelegd aan Biesheu
vel, De Gaay Fortman, Tilanus, Van Mierlo en Berger.
- De crisis duurt nu al vijftig dagen.
17 januari: Dc informateur wil graag van de fraktievoor
zitters antwoord horen op de vragen betreffende de vor
ming van een extraparlementair kabinet. Ondertussen is al
duidelijk geworden, dat Wiegel (WD) niet zal meewerken
ais in zo'n kabinet vertegenwoordigers van de PvdA zitting
hebben. Den Uyl vraagt Andriessen eerst zich uit te spre
ken tegen samenwerking met de VVD. De informateur ont
vangt Den Uyl, Wiegel, Biesheuvel en De Gaay Fortman,
Tilanus en Andriessen.
18 januari:De informateur ontvangt Van Mierlo en Berger.
20 januari: De crisis duurt 53 dagen.
