.ZOLANG MEN MIJ IN DIE SCHOENEN LAAT
WROETEN, BEN IK EEN GELUKKIG MENS'
32
Jan
Smit
bedient
ieder
een
op
maat
ZATERDAG 2 DECEMBER 1972
LEIDSE COURANT
AMSTERDAM Zich voorzichtig een weg banend gaat
Jan Smit voor op de uitgesleten treden van een smal
houten trappetje naar de werkplaats. Een kamertje
van twee bij vier meter, van de grond tot aan het pla
fond volgepropt met allerlei soorten gereedschap en
materialen. Er staan twee naaimachines, aan een
wand hangen honderden houten leesten, in een groot
houten rek tientallen schoenen. Aan een spijker hangen
enkele grote vellen leer. Het blad van de werktafel, op
gesteld in het midden van de kamer, precies voor het
raam, is niet meer te zien. De hele tafel is bezaaid met
leertangen, doosjes met spijkertjes, potten met lijm
en sportschoenen. Het lijkt een chaotisch geheel, op
het eerste gezicht.
Jan Smit gaat op rijn stalen
krukje zitten. Een rustige
man wiens leeftijd moeilijk
valt te schatten. Tot twee
jaar geleden was hij eige
naar van een van de bekend
ste sportzaken in Amster
dam.
Van beroep: „schoenmaker"
zegt hij. Jan Smit is schoen
maker, maar niet een gewo
ne. Als enige in Nederland
maakt hij sportschoenen op
maat, waarmee hij in de
loop der jaren wereldfaam
heeft verworven. Wereldbe
roemde sportsterren lieten
hun schoenen in het achter
kamertje op de Amsterdam
se Elandsgracht maken, on
der hen Abebe Bikila. de
marathonloper en de Russi
sche doelman-Yashin. Maar
ook bekende Nederlanders
als Johan Cruijff, Heinz
Stuy, Barry Hulshoff, Hilda
Slaman, Willy Clement von
den de weg naar Jan Smit.
Toch heeft hij het de laatste
jaren veel minder druk ge
kregen. In de eerste plaats
omdat hij het bewust wat
kalmer aan is gaan doen,
maar ook omdat de schoe-
nenproduktie zo is geperfec
tioneerd, dat de behoefte aan
maatschoenen steeds kleiner
is geworden. „Vroeger
maakte een fabrikant mis
schien twee of drie modellen,
zelden meer. Nu zijn getal
len van veertig, om maar
Iets te noemen, meer regel
dan uitzondering. De keus is
zo groot geworden, dat het
maar zelden voorkomt, dat
Iemand niet slaagt".
Brodeloos
Jan Smit treurt niet om deze
ontwikkeling, die hem in fei
te „brodeloos" maakt. Hij
houdt teveel van zijn vak om
er rouwig om te zijn, dat een
goede schoen nu voor ieder
een te koop is. „Als iemand
helemaal niet slaagt, kan hij
nog altijd bij mij terecht",
zegt hij.
Het schoenmakersvak ls Jan
Smit met de paplepel ingego
ten. „Mijn vader had een
schoenmakerij en het was
toen vanzelfsprekend dat ik
hem zou opvolgen. Spelen
derwijs leerde ik al een hele
boel. Op een gegeven ogen
blik ben ik bij mijn vader
weggegaan en heb ik al mijn
vakdiploma's gehaald".
Jan Smit vertelt het simpel
weg. De jarenlange studie
vermeldt hij eenvoudig niet.
„Het was vroeger wel een
stuk zwaarder. Wij mochten
geen gebruik maken van ma
chines, alles moest met de
hand worden gedaan. Wat ik
vroeger geleerd heb, komt
nu niet eens meer op het les
programma voor. Alles gaat
machinaal".
Met zijn diploma's op zak ging
Jan Smit naar Amsterdam
waar hij in het oorlogsjaar
1940 een sportzaak begon
met als specialiteit: schoe
nen. „Ik wist niets van sport
af. Het was een gok. maar
dat pakte gelukkig goed uit.
Naar sportschoenen was in
die tijd trouwens zeer weinig
vraag, het was een luxe-arti
kel".
Jan Smit grijpt in een stapel
schoenen: „Kijk, dit waren
schoenen uit die tijd. Leren
noppen, onbuigzaam en een
keiharde neus. Het enige dat
je er goed mee kon doen was
punteren. Voor de rest deug
den ze nergens voor."
Experiment
De talloze klachten die Jan
Smit over de in de handel
zijnde schoenen kreeg, was
voor hem aanleiding om te
gaan experimenteren.
„Het was de bedoeling een
combinatie te vinden tussen
een gymnastiekschoentje en
de oude voetbalschoen. Ener
zijds soepel, anderzijds een
harde neus om goed te kun
nen schoppen". Jan Smit
slaagde. De tijd van de har
de sportschoen („die kocht
je voor vijf jaar. Het was de
gebeurten:s van de dag als
wij zo'n k f 3,95 verkoch
ten") was definitief voorbij.
Jan Smit maakte al spoedig
naam als expert. De „schoe
nendokter" werd hij wel
eens spottend genoemd.
„Soms was ik inderdaad een
dokter. Mensen die al jaren
met rugpijn hadden gelopen,
kon ik helpen door ze de
juiste schoen te geven. Ze
hadden er nooit aan gedacht
dat hun schoenen de oorzaak
van de klachten waren.
Maar de meeste mensen we
ten niet wat ze kopen. Als
jongetjes Wim van Hanegem
op de televisie hoge schoe
nen zien dragen willen zij
die ook hebben, terwijl het in
feite erg slecht is".
„Een hoge schoen geeft steun
aan de spierbundels boven
de enkels. Als men nu een
schoen draagt die steun
geeft, terwijl dit helemaal
niet nodig is, heeft dit tot ge-
volgt dat deze spierbundels in
de loop der jaren langzaam
maar zeker zullen verzwak
ken".
Jan Smit weet dat allemaal.
Hij is er niet trots op, hij
vindt het normaal. „Ik heb
het Rijksdiploma voor
schoenmaker gehaald. Het
was vroeger noodzakelijk
veel van orthopedie af te we
ten. Nu is dat allemaal veel
minder nodig".
Toch wordt de kennis van Jan
Smit door velen op de juiste
waarde geschat. „De mensen
weten dat ik de tijd neem
om iemand een paar schoe
nen te verkopen. Het is wel
gebeurd dat de winkel vol
stond en ik de mensen heb
gevraagd om maar 's avonds
Jan Smit aan het werk. Een op maat gesneden stu k leer wordt over de leest geschoven. Het begin van een nieuw e schoen
terug te komen. Dan opende
ik de zaak wel weer. In het
verleden keek ik ook niet al
te vreemd op als er een bus
met buitenlanders voor de
deur stopte. Of ik dan maar
even zoveel paar schoenen
wilde meegeven".
Buitenland
Gegrepen door de herinnering
vertelt Jan Smit steeds en
thousiaster. „Zelfs als mijn
klanten naar het buitenland
vertrekken, willen ze dik
wijls dat ik hun schoenen
maak", zegt hij niet zonder
trots.
„Neem Ko Prins. Toen hij in
Amerika speelde, kreeg ik
regelmatig het verzoek een
paar schoenen op te sturen".
Jan Smit beent met korte,
driftige stapjes naar het hou
ten rek. „Hier heb ik de voet
van Kootje". De omtrek van
zijn voet om een stuk blauw
karton. „Als iemand maat
schoenen wil hebben, moet
je in de eerste plaats de voet
goed uittekenen. Daarna
moet je de juiste leest wor
den gezocht of desnoods ge
maakt. Heb je eenmaal de
goede leest, dan kun je tot in
het oneindige de goede
schoenen voor iemand ma
ken. De keuze van het soort
leer is eveneens belangrijk.
Je moet weten voor welk
soort sport de schoen be
stemd is. Een voetbalschoen
moet aan andere eisen vol
doen dan een atletiek-
schoen".
„In theorie is het mogelijk om
's morgens te beginnen en 's
avonds het werk af te leve
ren. Praktisch is dit echter
onmogelijk. Bij het maken
van een schoen gebruik je
verschillende lijmsoorten en
die moeten drogen. Werk.
materiaal en tijd deden in
mijn tijd de prijs van een
paar schoenen oplopen tot
125 k 160 gulden".
Hiervoor schaft de sportman
of vrouw zich wel het be
langrijkste onderdeel van
zijn uitrusting aan. Jan
Smit: „Ik heb het al eens
gezegd, maar de mensen
realiseren zich niet hoe be
langrijk het schoeisel is.
Goede schoenen kunnen ook
zeker bijdragen tot een bete
re prestatie, hoewel het na
tuurlijk niet zo is dat ie
mand, die helemaal geen
aanleg heeft voor een be
paalde tak van sport, een
uitblinker wordt als hij de
beste schoenen draagt. Een
schoen kan meewerken maar
is geen beslissende factor".
Voor Jan Smit is een schoen
iets. Daarom kan hij zich
verschrikkelijk kwaad ma
ken om sportlieden die hun
schoenen nooit verzorgen.
„Al die mensen, die na een
wedstrijd hun vochtige
schoenen in een plastic zak
gooien tot de volgende week
zijn regelrechte vandalen.
Zij vermoorden hun schoe
nen".
Folder
Dat was voor Jan Smit aanlei
ding om In de pen te klim
men en een folder samen te
stellen met de „tien geboden
voor een goede schoenverzor-
ging".
van Adidas om in Duitsland
te komen meewerken aan de
ontwikkeling van de sport
schoen.
„Ik heb dat aanbod toen be
wust niet aangenomen. Ik
voelde er niet voor om de
hele dag op een kamertje te
zitten. Ik zou het contact
met de mensen teveel mis
sen. Al is het niet meer zo
druk als vroeger, het prutsen
aan schoenen kan ik toch
niet laten. Nu ben ik weer
bezig een speciaal binnen-
zooltje te maken voor ie
mand die last heeft van de
bal van zijn voet."
Ondanks al zijn kunde en erva
ring zijn er toch situaties
waarin zelfs Jan Smit mach
teloos staat. „De enige atle
ten die Ik werkelijk geen
goed advies zou kunnen ge
ven zijn marathonlopers. Zij
verzorgen hun voeten al per
fect, terwijl je ze over sok
ken ook niets hoeft te vertel
len. Wat voor soort schoen
zou ik hen moeten aanra
den? Zij lopen achter elkaar
immers op allerlei soorten
terrein. Asfalt, sintelbaan,
gras, steen, zand. Voor elke
terreinsoort zou je eigenlijk
een aparte schoen moeten
hebben, maar dat is nu een
maal onmogelijk".
Als Jan Smit eenmaal zal be
sluiten definitief met zijn
werk te stoppen, zal op het
zelfde moment en uniek be
roep verdwenen zijn. „Als ik
ermee zou ophouden, is er
niemand die het overneemt.
Het werk dat ik doe leert
men tegenwoordig niet meer
en dat is verschrikkelijk
jammer. De mentaliteit van
de mensen is ook veranderd.
Waar vind je nog jongelui
die zoveel liefde voor een
vak kunnen opbrengen. Dat
is in wezen het hele geheim:
liefde voor je vak. Ik zou
dolgraag, om het maar eens
mooi te zeggen, aan een jon
ger iemand les willen geven.
Dan weet ik zeker dat ook In
de toekomst zelfs de mensen
met de moeilijkste voet ge
holpen kunnen worden. Er
kunnen zich immers situaties
voordoen waarin zelfs de
beste fabriek te kort schiet".
„Smitje" gaat naar beneden,
naur de winkel waar iemand
advies nodig heeft bij de
aankoop van een paar schoe
nen. Als hij terugkomt zegt
hij: „Soms wens ik dat het
even druk zou zijn als vroe
ger. Ik zou er zo weer in wil
len springen en bergen werk
verzetten. Maar dan zouden
ze me In mijn gezin weer
heel de dag niet zien". Zuch
tend besluit hij: „Maar toch,
zolang Ik in die schoenen
kan wroeten, ben Ik een ge
lukkig mens".
PAUL HOVIUS.
Jan Smit (rechts) samen met compagnon Hennie Cruijff in de winkel. Aan schoenen geen gebrek
„Ik vond dat ik wat moest
doen om de mensen beter
voor te lichten. Aan het ver
waarlozen van sportschoenen
moet paai en perk gesteld
worden. Dikwijls gebeurde
het dat atleten met gewone
fabrieksschoenen vrijdags
vor een belangrijke wed
strijd naar me toe kwamen
en vroegen „hé, Smitje, wil
je ze nog eens nakijken. Een
dag later kwamen ze de
schoenen dan weer ophalen.
Dan had ik ze helemaal ver
zorgd: in de was zetten,
nieuw stukje leer. Dat deed
ik tussendoor, gratis Het
was fijn dat ze hun schoenen
aan mij toevertrouwden.
Jan Smit is „schoenengek",
zoals hij het zelf geksche
rend noemt, maar weinig za
ken ïan. et komt v el eens
voor dat ik een klant krijg
die negen tientjes voor een
paar fabrieksschoenen wil
neerleggen. Dat heeft hij
zich in zijn hoofd gezet, al
leen de duurste schoenen
zijn goed genoeg voor hem.
Als ik hem dan vertel dat hij
met een goedkoper paar wel
eens veel beter uit kan zijn.
kijkt hij je stomverbaasd
aan. Vaak heb ik dan nog de
grootste moeite om hem met
die goedkopere, maar voor
zijn voeten betere, schoenen
de deur uit te laten gaan.
Als iemand de winkel binnen
komt, kan ik aan zijn loop al
vaak zien welke schoenen hij
moet hebben. Dan hoeven ze
mij niets meer te zeggen.
Wel heb ik altijd graag dat
men bij de aankoop van een
nieuw paar zijn oude schoe
nen meeneemt. Van de wijze
waarop de oude schoenen
zijn afgesleten valt enorm
veel te leren".
Aan de huidige sportschoen
valt volgens expert Jan Smit
niet veel meer te verbeteren.
„Voor de toekomst zie ik
dan ook als meest logische
ontwikkeling dat de sport
mensen verscheidene paren
schoenen zullen hebben. Het
streven naar het allerbeste
zal minder worden, omdat
alle schoenen van perfecte
kwaliteit zijn. Maar drie of
vier paar per sportbeoefe-
De
naar zal straks meer regel
dan uitzondering zijn. Een
paar voor training, waar
voor specifieke eisen gelden,
een paar wedstrijdschoenen.
Schoenen moeten voldoende
rust krijgen, des te langer
gaan ze mee".
an „Ome Jan" of
„Smitje" is over de hele we
reld bekend. Natuurlijk ook
bij dé twee Westduitsc fabri
kanten, Adidas en Puma.
„Vroeger kwam ik daar vaak.
Ik was er kind in huis. Dik
wijls vroeg men mij naar
mijn mening over een nieuw
model. Van beide fabrikan
ten zag ik regelmatig maan
den van tevoren de collectie
voor het komende seizoen. Ik
mocht in vertrekken komen,
w r maar weinigen toegang
hadden. Je kunt wel na aan
wat voor een vertrouwenspo
sitie ik innam".
Aanbod
Toen Jan Smit twee jaar gele
den bekend maakte het wat
kalmer aan te gaan doen,
was er al spoedig het aanbod
Ko Prins speelt met de schoenen van Jan Smit de bal
