Dagverblijven bieden
zwakzinnigen
optimale kansen
DONDERDAG 16 NOVEMBER 1972
LEIDSE COURANT
PAGINA 11
Den Haag Aanstaande
zaterdag worden in
westelijk Zuid-Holland
vier dagverblijven voor
zwakzinnigen tegelijk
geopend. In Monster,
Wateringen, Delft en
Vlaardingen. De eerst
genoemde is voor oude
ren, de andere voor
kinderen. Dat er vier
verblijven tegelijk ge
opend worden is teke
nend voor de grote
vlucht die deze nieuw
ste vorm van zwakzin
nigenzorg thans neemt.
In 1961 waren er, als
experiment, twee dag
verblijven, in 1865 13
en in 1971 65. Op dit
moment zijn er echter
al 150, zodat er dit
jaar wekelijks nieuwe
dagverblijven geopend
werden. En deze ont
wikkeling gaat door:
er is al behoefte aan
vijfhonderd dag-ver
blijven!
Zorg voor zwakzinnigen, èls
die er was, was in de ge
schiedenis meestal een
zaak van particuliere lief
dadigheid. Nauwelijks we
tenschappelijk begeleid,
niet door de overheid ge
steund en geregeld. In 1855
werd in Amsterdam de eer
ste „idiotenschool" ge
opend. De eerste inrichting
dateert van 1891. Daarna
zijn diverse vormen van
zwakzinnigenzorg ontstaan:
onderwijsvoorzieningen, so
ciale werkplaatsen, inrich
tingen voor langdurige ver
zorging, gespecialiseerde
geestelijke gezondheids
zorg, gespecialiseerd maat
schappelijk werk, observa
tiekliniek, ouderverenigin
gen, gezinsvervangende te
huizen en dagverblijven.
Mensen met een geestelijk
„defect" hoeven niet meer
opgesloten te worden in een
uitzichtloos gesticht. Er is
een duidelijk wetenschappe
lijk beeld ontstaan van wat
nodig is voor een zwakzin
nige. Ook een zv/akzinnige
heeft recht op eeir waarde
ring als (gehandicapte)
mens, heeft'er ook recht op
een (relatief) deel uit te
maken van de samenle
ving, heeft ook recht op
een eigen milieu.
Wat zijn de oorzaken van
zwakzinnigheid? Bij zwak
zinnigen met mongolide
trekken is de oorzaak onbe
kend: zij hebben één chro
mosoom meer in hun cellen
dan anderen. Bij anderen
kan de oorzaak liggen in
erfelijkheid, een ongeluk,
als baby gevallen zijn, een
moeilijke bevalling, ver
keerde voeding of drankge
bruik door de aanstaande
moeder, of een her-
sen(vlies)ontsteking.
„Sociaal ^edzaam,,
Dagverblijven (om ons in
verband met de vier-in-
één-opening van zaterdag
hiertoe te beperken) zijn er
voor lichamelijk, geestelijk
en dubbelgehandicapten.
Voorts is er een scheiding
in verblijven voor kinderen
van 3 tot 15 jaar en verblij
ven voor ouderen. In de
dagverblijven wil men, al
gemeen gezegd, de per
soonlijke en sociale vor
ming en ontwikkeling van
de gehandicapte ontplooien
door een intensieve begelei
ding overdag. Men wil er
de geestelijk gehandicapte
„sociaal redzaam" maken,
proberen te bereiken dat
hij of zij zichzelf kan red
den in de samenleving. Dat
kan een zeer lange weg
zijn, het kan ook een dood
lopende weg zijn.
De vorderingen van de ge
handicapte, vooral van het
kind, kunnen zo klein zijn
dat het voor een buiten
staonder onbegrijpelijk lijkt
dat de verzorgsters die de
Er zijn in Nederland circa 200.000 zwakzinnigen. De
meeste van hen hebben extra hulp nodig omdat zij
door hun handicap, een onvoldoende geestelijk ver
mogen, niet volledig in de samenleving kunnen func
tioneren, zich vaak niet alleen kunnen redden. Voor
hen zijn er 75 kinderdagverblijven en 75 dagverblij
ven voor ouaeren met tesamen atuo bewoners, 132
gezinsvervangende tehuizen (2640 personen), 150 in
richtingen voor zwakzinnigen en psychiatrische in
richtingen (25.000 personen) en 380 onderwijsvoorzie
ningen (42.669 leerlingen). Bovendien zijn 15.065 per
sonen geplaatst in sociale werkplaatsen, van hen
zijn er 2500 ook opgenomen in een andere voorzie
ning.
Van die 200.000 zwakzinnigen is echter meer dan de
helft, 115.000, niet opgenomen in een van de voorzie
ningen. Zij zijn doorgaans thuis. Iedere zwakzinnige
heeft gemiddeld zeker twee personen (ouders of
broers en zusters) in wier leven zijn problemen een
zeer belangrijke plaats innemen. Minimaal één mil
joen Nederlanders zijn dus rechtstreeks bij de zwak
zinnigenzorg betrokken, waarbij de tienduizenden
die in de zwakzinnigenzorg werkzaam zijn nog even
buiten beschouwing gelaten zijn.
hele dag met hen bezig zijn
met trots melden: hij kan
nu een blokje pakken, een
woordje nazeggen, een sok
uittrekken. Als kinderen in
een dagverblijf komen kun
nen ze soms helemaal
niets, zelfs niet zitten.
Maar na enkele jaren is
men soms zover, dat het
kind naar een kleuter
school, een debielen- of im-
becielenschool kan. Het
kind zover opvijzelen, dat
het aan onderwijs kan deel
nemen. is eigenlijk het
hoogste ideaal. Maar dan is
er een lange weg afgelegd,
bestaande uit uiterst kleine
In dagverblijven worden kin
deren van drie jaar en ou
der opgenomen. In de eer
ste drie levensjaren is
zwakzinnigheid vaak moei
lijk te constateren. Opgave
voor plaatsing in een voor
ziening geschiedt door
gaans via de huisarts,
maatschappelijk werkster,
kruisvereniging, ouderver
eniging of bij de bestaande
stichtingen voor zwakzinni
genhulp. Dan wordt onder
zocht in welke voorziening
het kind het meest op z'n
plaats zal zijn. Bij plaat
sing in een dagverblijf zal
een team van deskundigen
na een observatietijd een
„werkplan" voor ieder kind
opstellen. Groepsleidsters
krijgen richtlijnen hoe het
kind te benaderen en te be
geleiden. Wekelijks worden
rapporten over de ontwik
keling van ieder kind ge
maakt en besproken. Het
team van deskundigen be
staat behalve uit het hoofd
van het verblijf uit een
arts, een psycholoog, een
orthopedagoog, een logope
dist, een fysiotherapeut en
een sportleraar. Een team
werkt voor meer dan één
verblijf.
In de dagverblijven zijn de
kinderen van 's morgens
half negen tot 's middags
vier uur. 's Avonds en 's
nachts zijn ze thuis. De
kinderen leven in groepen
van 8 of 10 kinderen. Ie
dere groep heeft twee leid
sters. Elke groep heeft ook
z'n eigen groepsruimte, een
soort woon- en werkkamer.
In een kinderdagverblijf
werkt men ondermeer veel
met „ontwikkelingsmate
riaal": speelgoed, blokken,
waardeloze materialen,
kleuren, vormen. Een an
dere weg is de motoriek,
het bewegen van het li
chaam. Er is een gym-
zaaltje, een zwembadje en
een zandruimte. De kinde
ren leren er hun armen,
benen, vingers beheersen,
leren er het verschil tussen
op en af, voor en achter
onder en boven. Alles wat
men de kinderen laat doen,
hoe argeloos-speels ook,
moet gemotiveerd zijn. Al
les moet bedoeld zijn het
kind te leren. Doelbewust.
Zo is een zwembadje er
niet alleen om water te le
ren kennen, om ruimte te
leren beseffen, zich te leren
bewegen, maar evengoed
om zich te leren uit- en
aankleden.
Het vervolg op het kinder
dagverblijf is (als het kind
tenminste niet naar school
kan) het dagverblijf voor
ouderen. In het nieuwe ver
blijf in Monster, „Wouters
hof",
ge
handicapten. Ook zij leven
in groepen van 10. met
twee leidsters. Ze hebben
eveneens een eigen leef
ruimte, waar ze ondermeer
thee drinken en de brood
maaltijd tussen de middag
krijgen. De andere activi
teiten gebeuren meestal in
andere ruimten. De belang
rijkste bezigheden zijn al
gemene vorming, hand
vaardigheid, huishoudelijke
bezigheden en gymnastiek
of bezigheidstherapie. De
heer A. van Sprang, hoofd
van Woutershof: „Een
voorbeeld van algemene
vorming: we gaan een keer
een treinritje met ze ma
ken, zodat ze Ieren wat een
trein is, wat je doen moet,
waarom je een kaartje
moet kopen, wat het kost,
waarom er controle is. Dat
zijn dingen die ze nodig
hebben om zichzelf te kun
nen redden. Bij de handen
arbeid wordt veel met
waardeloos materiaal, verf,
enz. gewerkt. Het belang
rijkste ervan is, dat zij het
zélf gemaakt hebben. We
doen ook veel met thema's:
Sinterklaas. Kerstmis, of
met bijvoorbeeld het thema
„huis" of „Olympische Spe
len". Zo halen we onder
werpen naar binnen, die
ook voor hen belangrijk
zijn. Verder doen we aan
muziek, zingen, dansen, ge
zelschapsspelen, lezen,
schrijven, rekenen, ze zet
ten thee en doen andere
werkjes".
Zo'n dagverblijf wil de zwak
zinnigen niet alleen bezig
houden, maar ook hun zelf
standigheid bevorderen, ze
contact geven met anderen,
een zinvoller leven geven.
„V/ij zijn met onze werk
wijze altijd al vóór geweest
op het gewone onderwijs.
We hebben geen klassikaal
systeem, we werken met
„projekten", geven de pu
pil (een beetje onplezierig
woord) precies wat hij no
dig heeft, en maken erg
veel visueel, met foto's,
dia's enz."
„Zwakzinnigen zijn, naar af
lopend IQ, te verdelen in
zwakbegaafden, debielen,
imbecielen en idioten. Wij
hebben hier imbecielen. De
zwakbegaafden zijn tussen
haakjes een groep die in de
samenleving tussen wal cn
schip valt". De mensen in
een dagverblijf voor oude
ren zijn afkomstig uit kin
derdagverblijven. psychia
trische inrichtingen en so
ciale werkplaatsen en BLO.
De heer Van Sprang: „Bij
ons staat de pedagogie:;
voorop. Maar in de sociale
werkplaatsen is de produk-
tie het belangrijkste. De
pupil moet zich aan de
werkplaats aanpassen. Hier
is het andersom. De sociale
werkplaatsen waren in de
dertiger jaren wel sociaal.
Maar ik dacht dat het so
ciale er nu vaak ver te zoe
ken is. Ook in de inrichtin
gen krijgen de mensen niet
altijd de behandeling die
hen toekomt. Daar staat de
verzorging voorop. Mensen
uit werkplaatsen en inrich
tingen die hierheen komen,
komen tot bloei, zeg!"
De dagverblijven en inrich
tingen zitten vol. Er zijn
wachtlijsten. Daardoor ook
wordt een onderlinge uit
wisseling tussen de diverse
voorzieningen, zodat de pu
pil op de beste plaats
komt, belemmerd.
Een belangrijk punt in de
zwakzinnigenzorg is het
contact met de ouders. Zij
worden op de hoogte gehou
den van de vorderingen
van hun kind, zij moeten
weten waar hun kind is en
wat het doet. Ook de des
kundigen hebben contact
met de ouders, omdat zij
er belang bij hebben te we
ten hoe het kind buiten het
dagverblijf wordt opgevan
gen. Het contact tussen
dagverblijf en ouders ge
schiedt meestal via een
maatschappelijk werker
van de sociaal-pedagogi
sche dienst. Voor deze is
het tevens een taak het ge
zin te begeleiden, omdat de
aanwezigheid van een
zwakzinnig kind immers
een zware belasting voor
de cuders en de rest van
het gezin kan betekenen.
Ook in het beginstadium is
een goede begeleiding be
langrijk in verband met de
reactie van ouders als ze
tot de ontdekking komen
dat ze een zwakzinnig kind
hebben. Voor velen is het
Stichting Nationaal Or
gaan Zwakzinnigen
zorg, Maliesingel 55,
Utrecht, tel. 030—
12114. Landelijke
Stichting Dagverblij
ven en Stichting
Dagverblijven Gees
telijk Gehandicapten
west Zuid-Holland,
Vlietweg 12, Naald
wijk, tel. 01740—4869.
Oudervereniging
Voor 't Zorgenkind,
Bureauschip Oude
Leidseweg t.o. zwem
bad Den Hommel,
postbus 3045,
Utrecht, tel. 030—
93.68.23. Oudervereni
ging Philadelphia,
Dillenburgstraat 33,
Utrecht, tel. 030—
51.23.41. Oudervereni
ging Helpt Elkander,
Maliesingel 57,
Utrecht, tel. 030
17-45.5-
moeilijk dat te aanvaarden.
Het werken in de zwakzinni
genzorg is erg zwaar, zegt
mej. Zwarts, hoofd van het
nieuwe „Zonnehof" in
Delft. „Je moet er erg veel
geduld voor hebben en er
tegen kunnen dat je weinig
of geen resultaten ziet van
je inspanning. Je moet er
iedere keer weer aan kun
nen beginnen alsof het de
eerste keer was". Er moe
ten aan het personeel flinke
eisen gesteld worden. Men
moet, behalve intensief met
de kinderen om kunnen
gaan, ook cursussen vol
gen, literatuur bijhouden,
rapporten maken, een in
breng in het deskundigen
team hebben.
Het personeel bestaat in de
dagverblijven uit huishou
delijke assistenten, groeps
leidsters, eerste groepsleid
sters en hoofdleidsters. As
sistente karj men (vanaf 16
jaar) worden met lager be
roepsonderwijs of lavo.
Voor groepsleidster zijn de
eisen minstens één jaar er
varing als assistente,
mavo, opleiding pedago
gisch medewerker OPM,
of kinderbescherming. A.
Voor eerste groepsleidster:
kinderbescherming B, diplo
ma zwakzinnigenzorg, kleu
terleidster. onderwijzeres ol
OPM. Hoofdleidster (vanaf
25 jaor) kan men worden
al-, hoofdkleuterleidster, on
derwijzeres, diploma bui
tengewoon onderwijs, MO
pedagogiek, of diploma
zwakzinnigenzorg en kin
derbescherming. Wat meis
jes beweegt om in dc zwak
zinnigenzorg te gaan wer
ken is moeilijk te omschrij
ven. „Ik kan er gewoon
niot buiten - Het is een be
paalde liefde voor de ge
handicapte - Je wilt je aan
hen dienstbaar maken - De
vreugde iets te kunnen
doen zijn vaak de ant
woorden.
Alle vormen van zwakzinni
genzorg zijn in Nederland
georganiseerd in de Stich
ting Nationaal Orgaan
Zwakzinnigenzorg.
Alle dagverblijven worden
overkoepeld door de Lande
lijke Stichting Dagverblij
ven, waarin de plaatselijke
en regionale stichtingen
deelnemen, maar verder
autonoom blijven. In dc
LSD zijn vertegenwoordigd
18 afdelingen van de drie
ouderverenigingen (Voor 't
Zorgenkind - katholiek,
Philadelphia - protestant,
Helpt Elkander - alge
meen) en twaalf stichtin
gen voor sociaal-pedagogi
sche zorg.
Dc zwakzinnigenzorg kost
veel geld. Behalve de bouw
van nieuwe voorzieningen
(de vier zaterdag te ope
nen huizen kosten samen
zeven miljoen gulden) vra
gen de hoge personeelsbe
zetting, het materiaal en
het vervoer grote bedra
gen. Aanvankelijk werd
25",, door het rijk betaald
en de rest door gemeente
en provincie. Dat percenta
ge liep op tot 90 terwijl
sinds 1 januari 1971 de fi
nanciering voor 100% valt
onder de wet bijzondere
ziektekosten.
Onderzoek
De zwakzinnigenzorg via dag
verblijven is eigenlijk
voortgekomen uit de nazorg
BLO. Mej. Zwarts: „En
Het kinderdagverblijf .Zonne
hof" In Delft, dat zaterdag
geopend wordt. Architect L.
P. van der Gaag uit Den
Hoorn heeft er een plezierig
gebouw van gemaakt, dat
bestaat uit zeshoeken, dat
tot zelfs in de tegeltjes In het
zwembad is doorgevoerd.
daar wil Ik m'n collega's
van vroeger nog wel eens
voor in liet zonnetje zet
ten". Een groot manke
ment in de zwakzinnigen
zorg is volgens haar dat
men nog zo weinig weet
over de afwijking bij het
heel jonge kind. Als een
kind 1, 2, 3 jaar is, is het
vaak niet mogelijk afwij
kingen te constateren. Als
een kind wat langzaam is
hoeit dat nog niets te bete
kenen. „Maar hoe vroeger
de problemen ontdekt wor
den. hoe beter het kind be-
hardeld kan worden en met
mee" kans op resultaat. Er
is nog veel te doen. Er
moe' veel wetenschappelijk
onderzoek geschieden. En
er moet wat gebeuren aan
de begeleiding van de art
sen die soms niet verder
komen dan: er is toch niets
aan te doen, of: dat zal
vergroeien, en zelfs niet
weten waarheen ze verwij
zen moeten".
In de dagverblijven heerst
een rustige. plezierige
sfeer. Wie door een dagver
blijf wandelt (Van Sprang:
„Iedere ouder of andere
belangstellende Is altijd
welkom". Bovendien is er
zaterdag van half drie tot
half zes open huls in de
vier verblijven) bemerkt de
rustige, plezierige sfeer.
Het is soms aandoenlijk te
praten met een kind dat er
in z'n spel opgaat. Met ple
zier kun je kijken naar ou
deren die achter een sport
leraar aan door de gym
zaal hollen en er ook zelf
veel plezier in hebben.
Maur op hetzelfde moment
besef je, dat dat meisje je
eigen kind zou kunnen zijn,
dut er leeftijdgenoten vun
je lopen, dat die vrouw je
moeder had kunnen zijn.
Het zijn er 200.000 in Ne
derland
WILLIBRORD RUIGROK
