Aanval
Op
de pijn
op
alle
fronten
Goede
oude
tijd
was
niet
alles
ZATERDAG 21 OKTOBER 1972
Uit de doos van Pandora zijn de plagen
van de mensheid over de wereld geflad
derd: oorlog, ziekte, broederkrijg, jaloezie,
uitbuiting, onderdrukking, angst en pijn.
Gelukkig werd, als laatste en bij wijze van
doekje voor het bloeden, uit de doos ook
nog de hoop bevrijd, die, troostend, de
schade van de andere plagen enigermate
probeerde te verzachten. Van alle plagen
zijn angst en pijn de meest individuele ge
voelens. Zij gaan ook in zekere zin hand in
hand: de pijn kan angst veroorzaken en de
angst doet niet zelden de pijn feller gevoe
len. Pijn en angst kunnen iemands persoon-
i lijke leven tot een ondraaglijke hel maken
en het is afschuwelijk te bedenken, dat met
name in de laatste oorlog en ook nog daar
na de mens angst en pijn welbewust ge
bruik? heeft om het leven van een mede-
Imenf. letterlijk tot een gruwelijke hel te
maker*
Gelukkig heeft de hoop evenzeer zijn werk
gedaan. Tientallen jaren al houdt de weten
schap zich bezig met het probleem van de
pijn en meer nog met de verlichting en uit
banning daarvan. En het is goed te weten,
dat men heden ten dage beschikt over een
groot aantal methoden waarmee werkelijk
ondraaglijke pijn, zo dan al niet geheel
geëlimineerd in ieder geval draaglijker ge
maakt kan worden.
Dit is lang niet altijd het geval geweest.
Want hoewel Paracelsus in de zestiende
w reeds gewezen had op de mogelijk
heid van ether als pijnbestrijdend middel
werd de eerste kies onder etherverdoving
in 1842 door de Amerikaanse tandarts
William Clarke getrokken. De eerste grote
operatie onder etherverdoving had in 1846
te Boston (VS) plaats. Een jaar later werd
de chloroform in Engeland geïntroduceerd
dertien jaar later kwam het lachgas
(distikstofoxide) als narcosemiddel in ge
bruik, hoewel het al tientallen jaren als
De oude Nederlandse meesters hadden een open oog voor het volksvermaak dat in vroeger eeuwen pijnlijke chirurgische ingrepen opriep. (Detail uit Jan Steen» „de keien
snijder"). De rondtrekkende kiezentrekkers waren al even graag geziene artiesten op de dorpskermissen.
roesmiddel (voorloper van marihuana, hasj
en lsd; niets nieuws dus onder de zon) op
huiselijke feestjes had gedomineerd.
Drank als narcose
Voor die tijd waren chirurgische ingrepen
afschuwelijke zaken. De enige verdoving
die men bijvoorbeeld bij een amputatie kon
toepassen was de patiënt met alcohol lam
te leggen, zodat hij in ieder geval iets on
verschilliger tegenover de gang van zaken
stond. En het is geenszins vermetel te ver
onderstellen dat menig patiënt eerst bewust-
teloos werd geslagen alvorens men tot de
ingreep wilde overgaan. Men vraagt zich in
dit verband wel eens af of de mens toen
minder pijngevoelig was. Waarschijnlijk
niet, maar de pijn was een dermate bege
leidend en onafwendbaar levensverschijn
i acupunctuur in het hedendaagse China,
na, die er al werd toegepast toen in Europa
Naalden op precies omschreven plaatsen in
veroorzaken.
Acupunctuur is een zeer oude kunst in Chi-
verdovingsmethoden nog onbekend waren,
het lichaam gebracht, moeten de verdoving
sel, dat men er wellicht mentaal wat ge
makkelijker tegenover stond. Of mogelijk
verstond men toen, noodgedwongen, de
kunst zijn eigen pijngevoelens te onder
drukken, c.q. te beheersen.
Overigens stuitte de introductie van pijnbe-
strijdende middelen (analgetica) op tegen
standen. Rechtzinnigen in de leer meenden
dat pijn, evenals armoede en maatschappe
lijke verhoudingen, een beproeving Gods
was, waartegen men zich niet mocht ver
weren. Een discussie die tot in deze tijd
nog een echo had, toen koningin Elizabeth
van Engeland een van haar kinderen ter
wereld moest brengen en een lichte narco
se op zijn plaats bleek. In de Britse pers
betoogden narcose tegenstanders dat het
Godè opdracht was „om in smarten kinde
ren te baren". Tot goed begrip: het zijn
doorgaans mannen die zulk soort bezwaren
maken
Gelukkig houdt de wetenschap zich uitslui
tend bezig met die andere opdracht, name
lijk „de aarde te onderwerpen overeenkom
stig haar wetten". En als die wetten de
mogelijkheid bieden om pijn en ziekten te
bestrijden of te voorkomen is die bestrij
ding alleen maar goed en lofwaar
digToen bijvoorbeeld in het midden
van de vorige eeuw de verdovende werking
van de cocaïne ontdekt was, werd daarmee
de mogelijkheid geopend tot het toedienen
van plaatselijke verdovingen. Het spierver-
lammende Zuidamerikaanse pijlengif cura
re is heilzaam gebleken bij bepaalde zware
operaties, waarbij spierontspanning een be
langrijke voorwaarde is. Allemaal moge
lijkheden, die de natuurwetten ons bieden.
Klinieken
I-Ieden ten dage ziin in verschillende delen
van de wereld klinieken opgericht, waar
men zich bezig houdt met de pijnbestrij
ding. De bekendste is wel die van professor
John Bonica in Seattle (VS), waaraan 23
specialisten, die vijftien verschillende ter
reinen vertegenwoordigen, werkzaam zijn.
De medische faculteit van de universiteit
van Mainz beschikt thans ook over een der
gelijke kliniek: deze staat onder leiding
van professor Rudolf Frey. Deze soort kli
nieken zijn veelal de laatste hoop voor hen
die aan ondraaglijke neuralgieën (zenuwpij
nen) of migraine (schele hoofdpijn) lijden.
Het Dijkzigtziekenhuis in Rotterdam en het
Leidse Academische Ziekenhuis kennen hun
pijngroepen, waarvan verschillende specia
listen en ook studenten deel uitmaken.
Leider van de Leidse groep is de hoogle
raar in de anestesiologie professor Johan
Spierdijk. Deze zegt hierover: „Onze groep
is interdisciplinair, staat dus tussen de
groepen in en wij vormen geen behande-
lingsteam. Wij bespreken de voorgelegde
gevallen en adviseren de behandelende ge
neesheer, eventueel met de bijstand van
een van ons". Veel gewicht hecht professor
Spierdijk aan de medisch-sociale begelei
ding van de pijnpatiënt: „Men moet de pa
tiënt ook zien als mens in zijn totaliteit:
men moet iets weten van zijn psyche en
mede aan de hand daarvan de behande
lingswijze (therapie) bepalen. Dit kan wel
eens tijdrovend zijn, maar het is noodzake
lijk Zodoende komt men wel eens
voor verrassende ontdekkingen te staan.
Professor Spierdijk „Je wordt soms ge
confronteerd met mensen met rugpijnen,
van wie achteraf blijkt dat ze niet het werk
ambiëren, dat zij verondersteld worden te
doenPsychiatrische en psychologische
bemoeienissen zijn doorgaans bij de behan
deling van de pijnpatiënten onontbeerlijk.
Het grote probleem is bovendien dat geen
enkele deskundige zowel het feit van pijn
als de hevigheid van pijn exact kan vast
stellen, deze soort gevoelens zijn volledig
subjectief. Waar eindigt de suggestie en be
gint de realiteit? Wat is de invloed van de
angst op de hevigheid van de pijn? Ook al
om die redenen is begeleiding door psy
chiater of psycholoog in veel gevallen wen
selijk: Het terugbrengen tot de realiteit en
het wegnemen van de angst kunnen soms
de pijngevoelens terugdringen.
Geen genezing
Het moet ieder wel duidelijk zijn, dat het
wegnemen van de pijn alleen geen gene
zing is. Het is, in eerste aanleg het belang
rijkste dat de oorzaak van de pijn wordt
opgespoord, en dat een overeenkomstige
behandelingswijze wordt vastgesteld. Dat is
uiteraard het werk van de huisarts of ge
consulteerde specialist. Het kan gebeuren
dat men wel de juiste diagnose stelt, maar
dat behandeling onmogelijk is; het kan ook
gebeuren dat de juiste oorzaak niet kan
worden vastgesteld en dat er dus ook geen
behandeling kan worden ontworpen.
Professor Spierdijk: „een enkele keer blij
ken bij pijnpatiënten de behandelingsmetho
den niet volledig te zijn uitgebuit. We
hebben gevallen besproken waarbij wij door
toepassing van andere of nieuwe genees
middelen de oorzaak van de pijn konden
wegnemen. Dit is het voordeel van de inter
disciplinaire aanpak
De patiënten met wie de pijngroep indirect
(de pijngroep behandelt niet maar draagt
bij voorkeur kennis over aan de behandelen
de geneesheer) te maken heeft, vallen in 2
groepen uiteen: chronische pijnlijders, wier
leven niet in gevaar is (niet-terminale pa
tiënten) en lijders aan een ongeneeslijke,
niet meer te behandelen ziekte, die onher
roepelijk tot de dood leidt (terminale pa
tiënten). In deze beide gevallen blijft er
weinig anders over dan de pijn zoveel mo
gelijk te onderdrukken, om het verdere le
ven draaglijk te maken of om de laatste le
vensdagen ofwel maanden te verlichten.
Dat wil zeggen door het toedienen van pijn
stillende middelen. Voorts de psychothera-
peutsche: angst wegnemen, tot rust bren
gen en Ieren te aanvaarden. Vervolgens de
radiotherapeutische: bestralingen kunnen,
in geval van kwaadaardige tumoren, vaak
pijn verlichten. Verder de neurolytische
methode; dat is het doden van een deel
van de zenuw die de pijnsignalen doorgeeft,
door middel van bepaalde vloeistoffen zoals
fenol of alcohol en tenslotte de neurochirur-
gische methode, volgens welke de betrok
ken zenuw doorgesneden wordt, hetzij ter
hoogte van de pijnplek, hetzij bij het rug-
gemerg. In het uiterste geval is het nog
mogelijk om die hersendelen stil te leggen
waar de zenuwsignalen in pijngevoel „ver
taald" worden.
Of Leiden ooit over een speciale pijnkliniek
zal komen te beschikken is thans nog niet
te zeggen. „Er is voor zoiets goed ge
schoold personeel nodig", aldus professor
Spierdijk. Hij streeft er in ieder geval wel
naar, dat een van de leden van de groep
ervaringen kan opdoen in de kliniek van
professor Bonica in Seattle.
Acupunctuur
In de tijd, dat de oude Grieken mensen
met een ontwrichte heup behandelden door
hen ondersteboven op te hangen, dat in de
middeleeuwen een been zonder verdoving
geamputeerd werd met als uitsmijter het
dichtschroeien van de wonde; in die tijden
beschikten de Chinezen, naar hun zeggen,
over een methode die niet alleen' pijnstil
lend, maar zelfs genezend zou werken: de
acupunctuur. Dat wil zeggen: naalden
plaatsen op nauwomschreven gebieden in
de huid die, volgens de overlevering (en
ook ervaring) overeenkomen met de te be
handelen organen.
De acapunctuur staat zeer in het teken van
de discussie met het normale beeld: fer
vente belijders enerzijds, sceptici ander
zijds en een menigte belangstellenden tus
sen beide uitersten in. De belangstelling is
verklaarbaar. Prins Bernhard en Max Tail
leur lieten zich acupuncturistisch behande
len en er zijn teveel onverdachte getuigen
die de narcosewerking van de acupunctuur
hebben waargenomen om deze therapie
naar het rijk van de kwakzalverij te ver
wijzen. Het nieuwe, zelfbewuste China is
bijzonder trots op deze oer-Chinese metho
de, die klaarblijkelijk moeizaam verworven
Westerse kennis naar de kroon steekt; poli
tieke achtergronden voor de groeiende be
langstelling voor de acupunctuur zijn dus
aanwijsbaar. In één opzicht hebben de Chi
nezen het gelijk aan hun kant: de acupunc
tuur veronderstelt de volstrekte eenheid
tussen geest en stof, een eenheid waarmee
de Westerse geneeskundigen, meer geneigd
de patiënt als een nauwomschreven ziekte
geval te beschouwen, nog altijd worstelen.
Amerikaanse neurologen en fysiologen heb
ben gepoogd de pijnstillende werking van
de acupunctuur te verklaren. Volgens hen
zou het mogelijk zijn, dat de via bepaalde
zenuwbanen lopende prikkels van de acu
punctuurnaalden de iets langzamer voort
bewegende pijnprikkels reeds bij het rugge-
merg te vlug af zijn en deze blokkeren.
Eén gevaar is duidelijk aanwezig. Door de
verhoogde belangstelling en door het Ietwat
mysterieuze aureool rond de acupunctuur
kan deze methode zeer gemakkelijk vallen
in handen van de beunhazerij. Dat zou be
treurenswaardig zijn, want om met profes
sor Spierdijk te spreken: „Indien de acu
punctuur werkelijk pijnbestrijdend werkt,
dan moet deze methode nader onderzocht
worden
T. VAN GRINSVEN
De oude Grieken hingen patiënten met een ontwrichte heup ondersteboven op. De helper
van de arts ging dan met zijn volle lichaamsgewicht aan de lijder hangen in de hoop
dat het gewricht zelf de kom in schoot. Middelen om de man te verdoven waren er
niet.
