Orgel-Bach
van begin
tot het einde
erinneringen
aan de
tachtigjarige
Hendrik
ndriessen
Met Franse slag?
IRA
MAANDAG 21 AUGUSTUS 1972
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
iOp zondag 19 september aan
staande hoopt de Nederlandse
[componist Hendrik Andriessen
[zijn tachtigste verjaardag te vie-
i. Enkele feiten: Hendrik An-
Iriessen stamt uit een muzikale
lamilie, zijn vader was organist
de Sint Jozefkerk te Haar-
hij was het, die Andries-
Sr. in dat ambt opvolgde.
'Kerkmuziek bleef de jonge mu
sicus boeien, want later werd hij
eenzelfde positie aan de Ka
thedraal te Utrecht verbonden.
[Waarom dit zo nadrukkelijk ver
meld?
Omdat juist deze preokkupatie
Hendrik Andriessen een heel
[bijzondere stempel drukte.
Vraagt men, speciaal de oude
ren onder ons, welke zijde van
zijn kunstenaarschap zo'n diepe
indruk heeft gemaakt, dan is het
[zijn orgelimprovisatie.
De orgelimprovisator: aan hem
moesten we, met heimwee en
verlangen, terugdenken, toen we
het Haarlemse Concours 1972 in
de Bavo medegiaakten.... moes-
medemaken schreven we
bijna.
Diepenhrock en
Andriessen
Ja, als improvisator heeft Hen
drik Andriessen een onvergete
lijke indruk nagelaten. Doch niet
uitsluitend als orgelimprovisa
tor.
En nu moeten we uit onze zeer
persoonlijke herinneringen put-
en vertellen, dat we altijd,
een heel kostbar document
programma bewaarden een
[„Feestavond" annoncerenJ.
Gewijd aan Dr. Alphons Diepen-
brock voor de leden van het Acht
tiende Nederlandse Philogen-Con-
gres, Vrijdag 14 April 1939 8 uur
de Harmonie te Nijmegen, mei
medewerking van Johanna Die-
penbrock (zang en voordracht),
Thea Diepenbrock klavieren
Hendrik Andriessen (rede)".
Die avoid staat ons nog zo hel
der voo? de geest, dat het lijkt,
of we hem gisteren medemaak-
ten. Speciaal de analyse van de
liederen door Diepenbrock op
teksten van Baudelaire en Ver-
laine geschreven... Andriessen
gewaagde daarbij tot beter in
zicht van zijn auditorium van
congenituur", een gelijke
gerichtheid, een gelijke geaard
heid van tekstschrijver en com
ponist.
Het was in 1939: Hendrik An
driessen was toen reeds, in de
wereld van de Nederlandse Ka
tholieke Kerkmuziek, een promi
nente persoonlijkheid.
De Kerkmusicus
Vergissen we ons niet, dan da
teert zijn eerste Mis van 1919:
het was de „Missa in honorem
Sacratissemi Cordis", een werk,
dat destijds door zijn sobere me-
lodiek en de volstrekte afwezig
heid van pathos en gewichtig
doenerij een heel sterke indruk
op ons maakte., wat zou deze
muziek, na meer dan een halve
eeuw, ons thans doen?
Wat toen bij ons als hoorder
restte, was een gevoel van
nieuwsgierigheid., wat zou daar
op volgen? Sindsdien heb ik heel
wat werken op dit gebied kun
nen en mogen beluisteren.
Missen, die ik op dit moment
gaarne wederom zou willen ho
ren? Dat zijn de Missa Simplex
en de Missa Diatonica, dat zes
stemmig a capellawerk, van
1936 daterend, waarin de „pri
mitieve meerstemmigheid"
de karakteristiek is van Wouter
Paap hoogtij viert.
Waarom
Omdat we vinden, dat de schrij
ver de menselijke stem hierin zo
intens verwent. Wat ons weer
plotseling herinnert aan gesprek
ken met vocalisten en koordiri
genten, die steeds weer uiter
aard in verschillende toonaar
den! ons de verzekering ga
ven, dat Hendrik Andriessen de
menselijke stem zo goed behan
delt".
Magna res
et amor
Wat één van die velen bracht tot
de opmerking
„Reeds daarom behoort zijn
lied,, Magna Res est Amor" tot
het allermooiste, wat er de laat
ste halve eeuw in ons land ge
schreven is....!"
Wat ik gaarne beaamde, echter
niet uitsluitend op die grond.
We moeten of we willen of niet,
het nog even .hebben over de
verhouding van Hendrik An
driessen en de Kerkmuziek.
Daaromtrent heeft hij uiterst
rake en behartenswaardige din
gen gezegd. Ik denk hierbij spe-
ciaal aan een Congres" Kunst
en Christendom", in 1949 te 's-
Hertogenbosch gehouden, waar
hij als spreker optrad... ik kan
niet nalaten enkele passages uit
de door hem aldaar gehouden
rede letterlijk te citeren:
Muziek is ontstoffelijk en toch
uiterst reëel. Eerst de muzikale
mens maakt de muziek, buiten
hem is er niets. Wie een brief
kaart naar St. Cecilia in de he
mel zou zenden met de vraag,
..Wat is de drieklank van C ma
jeur" zou ten antwoord krijgen:
,,dat weten we niet."
De musicus zegt onzegbare
dingen. Hij weet zelf niet. of hij
religieuze of andere muziek
maakt, als hij geïnspireerd is.
Alle kunst heeft een verborgen
religieus besef.
De musicus is geen mysticus;
hij kan slechts zeggen: ,,Hier
ben ik mijn God, ik ben ook
Bruckner, wiens symfonieën
men zo gaarne religieus noemt,
was aldoor verliefd op dienst
meisjes en dronk heel veel bier.
Hij droeg de volheid van zijn
mens zijn in alle eerlijkheid op
aan God. Josquin des Prez las
elke morgen de Mis, was 's mid
dags vaak dronken, deed 's
avonds weer andere dingen en
schiep intussen meesterwerken
ter ere Gods. Muzikaliteit is de
menselijke ontroering: een mens
is complex; hij kan God bemin
nen en ook verliefd zijn en drukt
dat allemaal uit in de muziek
die hij maakt.
Zo ook de componist van kerk
muziek. Ook hier is de inhoud
de menselijke ontroering van de
componist; de vorm wordt be
paald door de liturgie. Onze Lie
ve Heer nodigt mensen in zijn
kerk, die belast en beladen zijn.
Ook componisten zijn belast en
beladen, zij geven hun hart.
Maar welke kerkmuziek van
deze tijd is werkelijk vanuit een
menselijk hart geschreven? Wat
de muziek, en religieuze muziek,
werkelijk is, weet ik niet... dat
wordt uitgemaakt in de keuken
van Onze Lieve Heer en daar
heb ik geen toegang".
Die keuken van Onze Lieve
Heer: die schijnt Hendrik An
driessen erg te intrigeren! hij
sprak er althans ook bij 'n andere
gelegenheid over, toen hij zijn
opera Philomela bij de pers in
troduceerde.
De Opera
componist
Die opera lag hem zeer aan het
hart en we kunnen ons niet aan
de indruk onttrekken, dat de
ontvangst, tot tweemaal toe,
hem lichtelijk heeft teleurge
steld. Wat wij, die ons zeer ge
grepen voelden door de ontroe
rende lyriek van Philomela's
lied ons volledig konden voor
stellen. Wat ons bovendien ook
hier ons zozeer trof? Dat An-
driessens muziek qua compo
sitiestijl geheel organisch bij
de tekst aansloot.
Waardoor Hendrik Andriessen
als componist wellicht het meest
bekend geworden is? Door de
Variaties en Fuga op een thema
van Kuhnau Johann Kuhnau
(1660-1722) was de Leipziger
Thomas Cantor, die bij zijn dood
werd opgevolgd door Johann Se
bastian Bach. De rijke inhoud
van het thema, een gedragen
melodie uit een sonate, inspi
reerde de twintigste eeuwse
meester tot een reeks variaties
in oude stijl, die, onderling ten
nauwste met elkander verwant,
toch elk afzonderlijk een eigen
gezicht vertonen.
Andriessen in
het buitenland
Want het behoorde tot de eerste
cbmposities, die in de Transcrip-
tiedienst van de Radio Neder
land Wereldomroep werden uit
gezonden. Met het concert voor
orgel en orkest, met het wonder
mooi opgebouwde Ricercare, die
„Oproep van verschillende the
ma's. die „ogenschijnlijk" te
genstrijdig zijn". Maar hoe treft
hier de symfonische gebonden
heid als eenheid in afwisselende
stemmingen vol spontaniteit
De eerste maal, dat was in 1939,
toen we met Hendrik Andriessen
in persoonlijk kontakt kwamen,
ging het gesprek over Alphons
Diepenbrock, de laatste maal
eveneens.
Zulks naar aanleiding van het
feit, dat het Buma-Cultuurfonds,
daartoe gestimuleerd door het
Alphons DiepGnbrockfonds, in
1968 tot hem de uitnodiging ge
richt had, de van 1913 daterende
orkestrale bewerking 'van de
Missa in Die Festo, waarvan
slechts Kyrië en Gloria waren
gereedgekomen, af te maken en
„tot een homogeen geheel uit te
werken".
Hoe hij zich van deze vererende
opdracht kweet? Ziehier zijn
antwoord:
„Ik zet het werk van Diepen
brock voort met minder noten,
doch met beschikbaarhouding
van het materiaalde idee,
zoals de componist die had, con
tinueerde ik, daarbij echter profi
terend van de ervaringen in de
loop van de tijd opgedaan. Maar
steeds dacht ik. hoe zou Diepen
brock het gedaan hebben?"
Andriessen was kinderlijk blij
met het resultaat. Zou een uit
voering, door vier soli, gemengd
koor, mannekoor en orkest te
geven niet het mooiste cadeau
zijn, dat men de tachtigjarige
kan aanbieden?
A. B. M. Brans.
Bij een componist, wiens werk de
voltooiing van een heel tijdperk
is, valt de stilistische ontwikke
ling voor een leek niet zo ge
makkelijk waar te nemen. Toch
moet het de opmerkzame luiste
raar zaterdag in de Grote Kerk
duidelijk zijn geweest welk een
lange afstand er ligt tussen de
partita „Ach, was soli ich Sün-
der machen", die Bach schreef
toen hij 16 of 17 was, en de ko
raalbewerking „Vor deinen
Thron", die hij een halve eeuw
later op zijn sterfbed aan zijn
schoonzoon dicteerde en waar
mee hij zijn „Kunst der Fuge"
afsloot. De scheppende fantasie
werd niet alleen veel persoonlij
ker, origineler en rijper maar
kreeg ook een andere allure.
Gerard Akkerhuis, die zich ook
als koordirigent sterk op Bach
specialiseert, legde dit keer de
nadruk op de vroege Bach zoals
die zich uitte in de Fantasia
BWV 572 uit Arnstadt. die nauw
aansluit bij Böhm, Buxtehude,
Pachelbel en in dat magistrale
drieluik Toccata, adagio en fuga
BWV 564 uit Weimar, waarin
een geniale 24-jarige zijn eigen
vorm begint te vinden, al be
hoort de fuga nog niet tot zijn
grootste scheppingen.
Akkerhuis (meer vertrouwd met
orgel en akoestiek van de
Kloosterkerk, en bij ons weten
voor het eerst concerterend op
het nieuwe Instrument in de
Grote Kerk) kwam vooral in
het laatstgenoemde werk goed
op dreef, getuige de formidabele
pedaalsolo aan het begin. In te
genstelling tot de niet helemaal
vaste en zekere interpretatie
van het niet zo bekende Leipzi
ger preludium en fuga BWV
544, waarmee de organist open
de. slaagde aan h<^t eind de im
posante en aan figuratieve, me
lodische en harmonische verras
singen overrijke passacaglia en
fuga BWV 582 uil Weimar bui
tengewoon goed. Het slotapplaus
was dan ook ten volle verdiend.
Ks.
Nina van Pallandt
naar Hollywood
HOLLYWOOD (AP) De Deense
blonde Nina van Pallandt, In
Europa bekend als de ene helft
van het duo Nlna en Frederik
zij is getrouwd met de Ne
derlander Frederik baron van
Pallandt maar leeft nu geschei
den van hem gaal in Holly
wood uitkomen in de film „The
long goodbye".
Deze film, naar een van de ver
maarde detectiveromans van
wijlen Raymond Chandler,
wordt geregisseerd door Robert
Altman, de man van
„M.A.S.H
Nina was in Amerika vermaard
geworden in verband met de af
faire Clifford Irving, de man
die de z.g. biografie van de mil
jonair-industrieel Howard Hu
ghes zou schrijven.
De Deense is tote nu toe in drie
films opgetreden ongeveer 14
jaar geleden, voornamelijk
„muziekfilms" twee Deense
en een Duitse.
Zo heel populair hebben de Bal-
Iets Populaires Poitevins zich
gisterenavond in het Openlucht
theater Zuiderpark niet ge
maakt. Ondanks klimatologisch
ideale omstandigheden was de
publieke belangstelling voor de
dansfolklore uit het Land van
de Rode Muilezel gering. De lei
ding van het theater besloot te
wachten, totdat er een mini
mum aantal bezoekers 30 in
getal aanwezig was.
Toen dat quorum was bereikt,
was het kwart over acht. Toen
echter kwam van de overkant
van het amfitheater de wat ont
hutsende mededeling, dat ieder
een en alles zich nog moest kle
den en schminken. Dat zou dan
negen uur worden, voordat men
begon en daarom... gelastte di
recteur Schrelner de voorstel
ling maar of. Van het uitstel
van vrijdagavond was dus afstel
op zondagavond gekomen en
daarmede was de kans op dans
kunst in dit Zuiderparkseizoen
voorgoed verkeken. De niet zo
dansante Franse gasten waren
n.l. de laatsten in het openlucht
programma, dat dit jaar het
weer niet erg meehad. Vandaar
nogmaals onze vraag: wanneer
komt er nu die mobiele over
kapping hoefl geen Olym
pisch dak te worden! die het
Zuiderpark programmatische
continuïteit garandeert?
Arbeiders verdronken
BELGRADO (AFP/DPA)
Twaalf arbeiders die zaterdag
in een tunnel in Konavlje, bij
Dubrovnik, aan het werk waren
zijn door het als gevolg van
zware regenval snel stijgende
water meegesleurd en verdron
ken.
Suske
en
Wiske
De boze
boom-
zalvèr
Lucky
Luke
Dalton
city
Weerrapporten
van hedenmorgen 7
uur
temp. temp.
•log
A'dam half bew.
19
14
0.5
De Bilt zw. bew.
20
15
0.4
Deelen zw. bew.
20
14
0.6
Eelde licht bew.
19
13
0.1
Eindhoven mist
20
13
1
Den Helder 1. bew.
18
14
2
R'dam half bew.
19
15
1
Twente zw. bew.
19
11
1
Vlissingen z. bew.
18
16
0.1
Z.-Limburg regen
19
11
0.5
Aberdeen z. bew.
17
7
o
Athene licht bew.
31
21
0
Barcelona h. bew.
15
0
Berlijn zw. bew.
18
12
0
Bordeaux onbew.
21
8
0
Brussel mist
14
0
Frankfort z. bew.
19
9
0
Genève onbewolkt
18
6
0
Helsinki zw. bew.
25
16
4
Innsbrück bewolkt
9
0.
Kopenhagen onbew.
19
12
0
Locarno onbewolkt
23
13
0
Londen licht bew.
31
0
0
Malaga half bew.
28
21
0
München zw. bew.
15
11
0
Nice onbewolkt
24
16
0
Oslo licht bewolkt
21
12
0
Parijs geheel bew.
22
11
0
Rome half bewolkt
20
15
0
Split regen
21
14
2
Stockholm h. bew.
21
13
0
Wenen regen
15
11
23
ZUrich zwaar bew.
17
6
0
J Sneeuw in Oostenrijk
WENEN (UPI) Sneeuw cn
regenbuien hebben een einde
gemaakt aan een hittegolf van
een maand in Oostenrijk. Berg
passen werden afgesneden cn
op de wegen ontstond een
chaos.
waarschuwt
katholieke
„verklikkers"
BELFAST (UP!) - Dc ..provi
sional" IRA heeft gedreigd dat
kathol'ckcn, die informatie ge
ven aan het Britse leger die te
gen de IRA gebruikt kan wor
den, „wegens verraad berecht
zullen worden de kogel zullen
krijgen als ze schuldig bevon
den worden".
In Belfast zijn da lijken gevonden
van iwce buvgars. Een van hetn
was zwair verminkt. -Volgens
een politie-woordvoerder moet
hij door eer. psychopaat zijn
vermoord: „Bijna al zijn botten
waren gebroken". Het andere
slachtoffer was door het hoofd
geschoten en ha<l ©en groent
kap over het hoofd: een tradi
tionele „terechtstelling" door de
IRA.
AMSTERDAM (ANP) Op ver
zoek van de commissie van
aandeelhouders van Het Lim
burgs Dagblad heeft De Tele
graaf besloten haar bod op de
aandelen van het L.D. te ver
lengen tot 12 september. Voorts
wordt overwogen het bod te ver
hogen.
