IJSLAND:
het groene Band
m:> ffe.
(Wie
Van
verslaggever
Toen Ingolfur Arnarson in 874 vanuit De
nemarken arriveerde zo luidt een ver
sie van dit verhaal was het eerste dat
hij zag de enorme ijsberg Vatnajökuil.
Daarom noemde hij het IJsland. Spoedig
ontdekte hij zijn vergissing. Maar, terwijl
hij zag de enorme ijsberg Vatnajökuil.
niet dat het hier wordt overstroomd door
Jan en alleman. Ik laat de naam voor
wat hij is het zal de toeristen weghou
den". Een van zijn navolgers ging spoedig
een stapje verder en ontdekte Groenland.
Niets dan sneeuw en ijs. Maar toch
noemde hij het Groenland: een vriendelij
ke, uitnodigende naam". Laat de gekken
maar bevriezen als zij zich daar willen
vestigen, maar laten ze wegblijven van
IJsland".
Dit vertellen ze de toeristen nu, maar nog
niet zo lang geleden waren er geen toeris
ten aan wie ze het konden vertellen. Er
waren zelfs niet veel bewoners. Toen
Reykjavik een onafhankelijke gemeente
werd in 1786 telde het slechts 167 inwo
ners. Veertig tot vijftig jaar geleden was
het zelfs nog niet meer dan een kleine
vissersgemeenschap.Nu telt de .noorde
lijkste metropool ter wereld' met trots
iets meer dan 80.000 ingezetenen. De vis
serij, eens de voornaamste indus'-'e en
zelfs de enige, verliest nu lang ïaan
zijn belangrijkheid. Ergens juiten
de stad is een grote aluminiumvestiging,
gebruik makend van de overvloedige hete
bronnen die de grootste natuurlijke rijk
dom van het land vormen, kolkend onder
de rotsen en ijsmassa's.
Reykjavik weerspiegelt de veranderde
tijd: het verzwelgt land en brengt elk jaar
nieuwe voorsteden voort. De oudere ge
bouwen, grotendeels uit hout of golfijzer,
zijn naar onze maatstaven vrij jong. Wat
nieuw gebouwd wordt is zonder eigen ge
zicht. zoals de nieuwe hotels volgens
Amerikaanse snit. Pardoes in het cen
trum van de stad rijst een enorme Luthe-
raanse kerk in aanbouw op, in een soort
neo-Nordische stijl als zoiets bestaat, ter
gedachtenis aan de dood (melaatsheid in
1674) van dichterdominee Hallgrimur Pe-
tursson. Hij moet een eerlijk en oprecht
man geweest zijn, eenvoudig in de beste
zin van het woord, een beetje volgens het
type dat je ook tegenwoordig in Reykja
vik wel tegenkomt. Daarom zijn er die
vinden dat Hallgrimskirkja niet op de
juiste plaats gebouwd wordt, of tenminste
niet in de juiste proporties.
Contrasten overigens genoeg. Er is een
tendens om gebouwen te betrekken voor
je er goed en wel omheen kunt lopen. Zo
kan je een modern hotel verlaten om te
recht te komen in de troep van een onvol
tooid wegdek; en dat gebeurt dan bij een
temporatuur die niet onderdoet voor die
bij ons (en niet minder veranderlijk ook)
terwijl je een uitzicht hebt op sneeuwbe-
dekte bergen. Het noordelijk deel van IJs
land ligt boven de Poolcirkel, hoewel de
Golfstroom het land een gematigde, aan
trekkelijke temperatuur geeft. Door hun
spirituele inslag zijn de bewoners van
Reykjavik gewend landinwaarts te kijken,
naar de lava van de oude vulkanische
erupties, naar de woeste gronden, en bo
venal naar de grote gletsjer. Vatnajö
kuil, die een oppervlak beslaat van onge
veer 8000 vierkante kilometer, is even
groot als alle gletsjers van heel Europa te-
samen. Het is een schrikwekkend natuur
gebeuren. Om hem te bezichtigen, zeggen
ze. moet je vliegen naar Hornafjördur,
een klein dorpje met nog geen duizend in
woners aan de zuidoostelijke kust. IJsland
kent geen spoorwegen, zodat het vliegtuig
direct het paard heeft opgevolgd als ver
voermiddel, met de auto als toevoegsel
voor de kortere afstanden. Binnenlandse
vluchten zijn doodgewoon, net zo gewoon
tjes als een aantal vliegvelden. We heb
ben onderweg een stop op wat werkelijk
weinig meer is dan een open plek, met
een wolk stof achter ons op een baan van
stenen en gruis.
GEWONE TRIP
De gletsjer ligt verborgen onder een soort
lijkwade, waarvan alleen de zoom zicht
baar neerhangt in een zee die voortdu
rend varieert in kleur van bruin naar
groen. Op de terugweg, op grotere hoog
te, rijzen ijsbergen boven de wolken uit.
Voor de vaste klanten is het niet meer
dan een gewone trip, een tochtje naar de
markt of naar moeders. Weer in Reykja
vik wil iedereen weten of ik van de tocht
genoten heb maar asjeblieft voegen ze
er aan toe, laat de mensen niet denken
dat IJsland werkelijk zo afschrikwekkend
is.
Ze zijn een beetje verlegen met Vatnajö
kuil, onder de indruk van zijn majesteite
lijkheid, ook een beetje trots, net als op
het donkere maar fascinerende binnen
land van IJsland. Een beheerder van een
grote boerderij, een praktisch man in veel
opzichten, zegt dat hij liever minder we
gen landinwaarts zag dan meer. Hij ziet
IJsland als „het laaste onbedorven land
ter wereld", een gebied waar de mensen
naar de vogels moeten kunnen kijken
vanaf een paarderug, een afgesloten en
met rust gelaten eiland. Hij kon weieens
gelijk blijken te hebber»
„Wij wensen IJsland schoon te houden",
zo zegt een ander. Het is Matthias Johan-
nessen, krantenman en dichter, vroeger
zeeman en boerenknecht. Hij stelt de vis
serijbeperkingen, de schaakmatch tussen
Fischer en Spasski en de aanwezigheid
van een Amerikaanse basis gelijk als on
derdelen van IJslands hedendaagse reali
teit.
de meeste mensen bestaat IJsland alleen
voor de kabeljauwvisserij en voor de
Amerikaanse basis. Het buitenland denkt
dat IJsland alleen geïnteresseerd is in ka
beljauw vissen. Maar kabeljauw is alleen
een instrument waarmee wij muziek ma
ken. Wij zijn nationalistisch in een op
zicht: wij willen onze eigen taal en litera
tuur behouden, en om hiertoe in staat te
zijn moeten we kabeljauw vissen".
Als een Brits schip zou schieten op een
IJslands schip en een IJslandse zeeman
zou worden gedood, dan zou het daarmee
IJsland buiten de Navo hebben geschoten"
zegt Matthias Johannessen. Er is in IJs
land een aanzienlijk communistisch ele
ment, ongeveer 10 tot 15 pet van de stem
men, en dat is de reden waarom de Ame
rikaanse basis bij Kevlavik, 30 mijl van
Reykjavik verwijderd, door een heleboel
materialistisch ingestelde mensen als het
minste van twee kwaden wordt gezien.
Ook de Britse vissers zijn niet het enige
directe gevaar, nu de Russische trawlers
en drijvende visfabrieken in het noorden
aktief schijnen te zijn. „Als de Ameri
kaanse basis gesloten wordt, dan zijn wij
er niet zeker van dat de Russen niet zul
len infiltreren". Toch hebben onlangs 5000
mensen gedemonstreerd tegen de Ameri
kaanse aanwezigheid en zij willen dat de
basis wordt gesloten in 1974, op de elfhon
derdste verjaardag van Arnarsons komst
op het eiland. Maar de demonstranten
zullen hier waarschijnlijk niet in slagen.
„Toen ik werd geboren was Reykjavik
een vissersdorp", zegt Johannessen die
nu 42 is. Toen ik opgroeide leerde ik Brit
se soldaten kennen. Zij waren mijn vrien
den. Maar je kunt je voorstellen hoe we
ons gevoeld hebben hier meer buitenland
se soldaten te hebben dan onze eigen be
volking. Een Duitse generaal heeft eens
gezegd dat IJsland een pistool zou kunnen
zijn, gericht op Amerika, maar we willen
geen pistool zijn op wie dan cok gericht.
Wij zijn een van de pionnen, maar dan
een pion die zich niet laat voorstaan al
leen op zijn plaats. Wij zouden een konin
gin kunnen zijn". Ze praten hier veel
over schaken. Zij noemen het spel skök,
een fiin. duidelijk Noords woord.
stationsgebouw zien als een grauwe
schildwacht.
In Reykjavik evenwel wordt het enige
blijk van de Amerikaanse droom afge
zien van de onpersoonlijke efficiency in
de moderne hotels geleverd door radio
Kevlavik, dat alle uren van de dag zijn
banaliteit de ether in pompt, en als enige
attractie voor de vreemdelingen heeft dat
het een soort Engels hanteert. IJslands
eigen radio schijnt zich te richten op een
hoger intelligentieniveau.
DEPRESSIES
AMERIKANEN
De Amerikanen, hetzij toegegeven, zijn
nuttig al was het alleen maar om de uit
breiding van de landingsbanen en de an
dere faciliteiten van Kevlavik, dat nog al
tijd de voornaamste internationale lucht
haven van het land blijft en thuishaven
voor de Atlantische vluchten van Loftlei-
dir, de IJslandse luchtvaartmaatschappij.
De Amerikanen schijnen er ook de tax
free shop te beheren, te oordelen naar de
keuze van sigaretten en drank. Bij het
klimmen en wegzwenken van het toestel
kan je beneden, op de barre kust, hun
De luchthaven van Reykjavik is anderhal
ve kilometer van de stad verwijderd. Je
komt recht over de stad aanvliegen, en
dan lijken de rood- en groengedaakte hui
zen net een film. Voor een modern straal
vliegtuig is de luchthaven aan de beschei
den kant, althans dat lijkt zo als je over
de grijze lavalandingsbaan voortsnelt
naar de zee die aan het eind weinig uitno
digend wacht.
IJslanders drinken veel. Op woensdagen
zijn de bars evenwel gesloten. Ze tellen
er de dagen van de week naar: zondag,
maandag, dinsdag, droogdag. Als spoe
dig de nachten weer hun intree doen. ko
men de IJslanders weer in een toestand
/an depressie. Dat zijn ze altijd 's win
ters, en gecombineerd met hun drankpro
bleem levert dit het hoogste zelfmoord
percentage ter wereld op. Het is niet zo
zeer de kou twee jaar geleden is er
bijv. in Reykjavik helemaal geen sneeuw
gevallen maar wel de voortdurende
duisternis die op de IJslanders neerslaat.
Er zijn geen statistieken over zelfmoord,
maar iedereen kent er wel een; ze praten
er niet over, uit beleefdheid of medelijden
en misschien ook uit eigen onzeker
heid.
Bier heeft een alcoholpercentage van
slechts 2, maar de IJslanders hadden de
gewoonte hun eigen aardappeljenever te
stoken. Het drinken ervan was vaak fa
taal. Daarom hebben de autoriteiten een
drupje sterke drank toegestaan. Dit is nu
een vloed. Zelfmoord is daarna een koud
kunstje. Men drinkt zich een soort verdo
ving en wandelt dan de ijskoude zee in.
ZOMERTIJD
De IJslandse zomer duurt slechts zes we
ken. Als de hemel verandert van perma
nente duisternis in permanent daglicht,
maken de IJslanders zoveel mogelijk ge
bruik van hun tijd.
Want van het begin van de herfst tot de
late lente is het onmogelijk door het bin
nenland te trekken. Sneeuw en ijs blokke
ren spoedig de wegen, en in de lente
smelt dit weg waardoor de honderden ri
viertjes wilde stromen worden. En de re
gen die daarop volgt maakt de wegen
niet te onderscheiden van de moerassen
en lavavelden eromheen.
In deze zomer zag ik ook voor het eerst
een hond, een eskimohond. Honden zijn
op IJsland verboden, behalve op boerde
rijen, als gevolg van een besmettelijke
ziekte die jaren geleden ook op mensen
was overgebracht. De straten van Reyk
javik zijn dus vrij van uitwerpselen.
Maar denk niet dat er geen honden zijn
in de stad er zijn er tientallen. Ik zag
er een voor een huis in de zon, terwijl zijn
baas hem in alle vroegte uitliet. De hon
den worden in het geheim gehouden, op
de manier waarop wij in de oorlog onze
radiotoestellen verborgen hielden. Uitla
ten gebeurt 's nachts, al is het voor de
onvermoede toeschouwer wat vreemd dat
Je zon dan schijnt.
GELETTERD
IJslanders vormen een geletterd volk.
Praktisch iedereen spreekt althans In vol
doende mate Engels, een taal die de kin
deren na IJslands en Deens vaak als der
de taal op school leren. Een gemeenschap
van niet meer dan een kwart miljoen zie
len is in staat vier dagbladen aun te hou
den: prijs 55 cent per nummer. De krant
van Matthias Johannessen is de grootste
met een oplage van 40.000. Dit is belang
rijk voor de onafhankelijkheid, althans
het verlangen ernaur, van de IJslanders.
Zij worden ook gerespecteerd om wat zi)
zijn, eerder dan om de posities die zij
innemen.
Zo staan de toehoorders op als de presi
dent zijn plaats inneemt bij een concert
op het festival. Maar na afloop verdwijnt
hij min of meer ongezien tussen de me
nigte, terwijl alleen een motoragent zijn
auto begeleidt.
Er is hier geen enkele behoefte aan mili
taire show er is ook niets militairs om
een show van te maken en de nationa
le trots richt zich op veel rijpere zuken
dan op voetgestamp en zwauiende gewe
ren. Zij beschouwen het soldaatje spelen
niet als een fatsoenlijke tijdspassering
voor een man die zijn werk kan vinden
op zee, op het land of in de taal.
Iets dat de IJslanders je nooit willen la
ten vergeten is hun literaire traditie,
zoals deze gevat ligt in de sagen. Een
van hun weinige internationale controver
sen is vorig jaar geëindigd, toen Dene
marken twee manuscripten terugstuurde
uit de twaalfde en dertiende eeuw: het
„Flateyjarbok" en de „Codex Regius",
na ze meer dan 300 jaar lang te hebben
vastgehouden. Edities van de sagen lig
gen nu op de eerste rong in de boekwin
kels, samen met de geschriften van au
teurs als Halldor Laxness die in 1955 de
Nobelprijs won.
Een deel van de nieuwere beeldende
i unst heeft het moderne gekwelde karak
ter jee, wat een droeve mensen, merk
te een Amerikaanse bezoekster van een
tentoonstelling op, maar ze vroeg zich
niet af waarom Maar hun geschriften
zijn 'iideloos en idyllisch, als IJsland zelf.
