DE PYROMANIT
Gehuwde
vrouw
biedt zich
aan als
loop
min
Een
eeuw
advertenties
kijken
I«M KACHELS AAN TE MAKEN VOOR 1 CENT
ALEX MEIJER 5
Metselaars en Opperlieden
WILLEM! WILLEM! SïtóS
MAANDAG 3 JANUARI 1972
LEIDSE COURANT
PAGINA 6
Nieuw. Nieuw. Nieuw.
of
gefieel getmarlonje
VVlJRMAHERi.
zyn alom verkrijgbaar en détail
▼oor de prtyzen vsa JT O.HO, f\% f l.ftO.
Voor nadere inlichtingen en orden en groi, vervoegt men
tlch bjj mijne Agenten de Heeren:
A. BBBKBMBIEB, Keiiengmcht N°. 190, Anuterdun.
MSB3 Lm., Groningen.
Onder bijrekening van het gewone port, worden deaelve
fnnoo door het gehoele Kijk versonden.
A. BOlENKêlIEE,
(W®W) GRONINGEN.
VERZEKERT UWE - - -
GEZONDHEID1
Waaneer:
ft) iwik »*n borat tJJU
gij hoait of kucht.
gy prikkelingen bebt in da keeL
gij breach *()t.
gij opgeeft.
gij bloed apuwt.
gü benauwd c|Jt
uw bont piept.
alle middelen gefaald hebben.
Neemt üan «le
ABDIJSIROOP,
Itlooefcr hancta Paula
waardoor Uwe genezing verzekerd ii.
Duizenden om U been ondervonden
jeeds de weldadigo geneeskracht, ioo-
wel Jongen al» ouden, kinderen al»
gr(j»*ardx, makken ala herstellenden
1. Luchtpijpontsteking,
t. Cbron. bronchiti», hoaat.
3. Longvlieson'.ateking.
4. Astbma, benauwdheden.
5. Hevige bronchiti*. iwur
e. Tering.
7. Longonttteking.
fl. H&rtxiekte.
9. Malaria.
Met gebruik van de
ABUIJSIHOOP,
KLOOITEB SiNCTl PAULO
waarborgt een luug en getond leven
Pr(j* per flacon van 230 gr. f 1 ran 550 gr. ff-., na
1000 gr. 13.50. liisclil rooJen band m. hanlteekaning van
den Gen. Ageut L. 1. Akker. Rotterdam.
Vorkj ijgbaur b(j da bekende *erkoopara, alle drog'®
en de mecato apulhekeo.
Voor Beljii per flacon (ra. t,—fra. 4,— at ft*. 7,—
(Van een onzer verslaggevers)
Advertenties zijn ook
nieuws. Zij vormen voor
de lezer(es) een kostbare
bron van informatie. Wie
daaraan nog mocht twijfe
len, kan in één slag gene
zen worden bij het door
bladeren van ,,Adverten-
tiën 18301930", een merk
waardig boekwerk, dat
slechts zes pagina's gezette
tekst bevat en voor de rest
bestaat uit advertenties uit
ver vervlogen tijden, uit
de jaren 18301930. Zij
verschaffen ons een beeld
van het leven van alle dag
in de negentiende en het
begin van de twintigste
eeuw, geven een inzicht in
het leven en de problemen
van onze voorouders. Een
tijdsbeeld, een brok ge
schiedenis komt weer tot
leven.
De ouderen zullen bij het doorbla
deren reden te over krijgen om
met een blik van herkenning in
de ogen tegen leeftijdgenoten te
zeggen .,Hé! Hier! Weet je nog
wel". Zij zullen met of zonder
heimwee terugdenken aan die
oude tijd, die zo goed heet te
zijn. De jonge generatie kan
men aanschouwelijk overtuigen:
„Zie je, zo was dat vroeger".
De eerste aan de vergetelheid ont
rukte advertenties verschillen
slechts in weinig opzicht met
wat de kranten tegenwoordig
onder „kleintjes" verstaan.
Slechts geleidelijk verandert het
advertentiebeeld, naar vorm en
inhoud. Illustraties duiken pas
later op. om geleidelijk aan
voor een belangrijk deel de rol
van het woord over te nemen.
De adverteerders van omstreeks
1830 waren nog vrijwel uitslui
tend aangewezen op het gedruk
te woord. Maar daarvan maak
ten ze dan ook een onbelem
merd gebruik. En ze namen zo
te zeggen geen blad voor de
mond.
Taboes
Verschillende taboes,
menen dat ze pas sinds kort
doorbroken zijn, gingen de ad
verteerders rond 1860 al niet
meer uit de weg. Bewijs: de ad
vertentie, waarin onder de titel
„Het zelfbehoud" worden aan
geprezen „geneeskundige ver
handelingen over geheime ziek
ten met 60 gravures en aanwij
zingen der geneeswijze". Of:
„Raadgevingen aan gehuwden.
Naar het Fransch, 136 pagina's
met een uitslaande plaat".
Open en bloot worden per adver
tentie voorbehoedsmiddelen aan
geboden. Ofwel: „Eenigst doel
treffend Malthusiaans middel".
De geneeskunde blijkt trouwens
een rijke oogst aan „adverten-
tiën" op te leveren. Tal van
kwakzalvers zien er brood in en
bieden de goegemeente een rij
ke scala van doe-het-zelf-artike-
len. Een kleine bloemlezing:
„Tot verdrijving der klierstoffen
te bekomen: Opregte Duitsche
eikel koffij". Veel baat hoort
men ook te vinden bij „Bijtende
blaartrekkende pleisters". Of
ziet u toch meer in „Borstkoek-
jes van kalfslong van Dégéné-
tais, te Parijs". Wat van ver
komt is immers zo goed.
Zo rond de eeuwwisseling laat
landbouwer Adriaans de mens
heid weten dat hij „een vreese-
lijke onvoorzichtigheid met een
bijl heeft begaan, waardoor hij
zijn linkerhand zoodanig bezeer
de dat de knokels vaneen ge
spleten waren, de beenderen vol
komen zichtbaar". Dan steekt
hij de loftrompet op „den goe
den werking van kloosterbal
sem", waardoor zijn hand bin
nen veertien dagen geheel gene
zen was.
Dronkenschap
Dronkenschap kwam ook in de
negentiende eeuw voor. Het
Coza Instituut zond desgevraagd
een gratis monster van het
merkwaardige Coza-poeder. „Kan
ingegeven worden in koffie,
thee, melk, likeur, bier, water
of in het voedsel, zonder dat
het noodig is, dat den dron
kaard er iets van weet". „Echt-
genoote, de zuster of de dochter
van den verslaafde kan het hem
toedienen, zonder dat de patiënt
ooit hoeft te weten waaraan hij
zijn redding te danken heeft".
Net als nu waren er mensen die
de eenzaamheid haatten en hun
kerden naar liefde. Getuige de
vele toen al gedrukte pogingen
tot kennismaking.
Zoals de „Aanleg tot hertrouw"
van die „weduwnaar van mid
delbare jaren, wiens affaire
geen uitgaan toelaat". Hij
„wenschte in kennis te komen
met een vrijster of weduwe,
zonder kinderen." Mits zij,
evenals hij, „bezitster is van
10/m., zal hij meer op ware
liep» dit a. v. p.!
Een PARTIJGENOOT te RoUerdnm, vraagt
ter leen
Vijftien Gulden, voor drie maanden,
tot uitbreiding zijner zaak, tegen billijke renten.
55
55
Nacht-
Diligeiice-Diensl
im.miti.Mimr eendhagt maakt magt
YalTiTVAN KOPPKN.D. W. VELDHORST<6 C°.
Vertrekkende «He Avonden van Amsterdam en Rotterdamover
Haar DmLey den Uagc en Delft.
Van Amsterdam 'i Avond* 10} Ure, Van Rotterdam Avonds
11 Ure. (1933)
mannen mede te brengen, zo
wordt er nog aan toegevoegd.
Dezelfde partij belegt later „een
groote meeting" ter bespreking
van de willekeurige vervolgin
gen der socialisten Domela
Nieuwenhuis, Croll e.a.
Metselaars en opperlieden worden
uitgenodigd voor een meeting in
het Volkspark „ten einde te be
spreken wat wij moeten doen
tot verkrijging van een normale
deugden en eerbare famieljes
dan op alle uiterlijk schoon zich
verlaten".
Zou de lezer(es) indertijd óók het
voorhoofd gefronst hebben, bij
't lezen van: „Een heer met
twee dames vraagt twee royale
gemeubileerde kamers, met al
cove". Of zou rond 1840 veelwij
verij een heel normale zaak zijn
geweest?
En waar moeten we deze adver
tentie plaatsen?: „Jan, ik kom
zaterdag op de bekende gracht,
tusschen de straat en brug, om
7 uur. H.. S.F....7".
Familiedrama
Maar ook wordt in enkele adver
tentieregels een verschrikkelijk
familiedrama blootgelegd. „De
ongelukkige huisvader dien zijn
eene been afgezet heeft moeten
worden en weder lijdend aan
het andere in het Gasthuis lag
onder het gewigt zijner kwalen,
bezweken zijnde, zoo roept zijne
betreurenswaardige weduwe
nogmaals het medelijden en de
hulp harer menschlievende na
tuurgenoten in zoowel voor haar
als voor hare drie zeer jonge
kinderen".
Het was vroeger een heel normale
zaak om via een advertentie
een beroep te doen op de goege
meente voor hulp aan stad- of
streekgenoten, getuige ook deze
advertentie uit 1885:
„Op een school met 350 jeugdige
kinderen is groote behoefte aan
bovenkleederen, de meesten zijn
onvoldoende gekleed en komen
verkleumd om de lessen bij te
Menselijk leed spreekt ook uit de
volgende oproep: „Otto Boon,
een arme visscher te Oude-
schild, die te zorgen heeft voor
eene vrouw en zes kinderen,
van welke het jongste vier
maanden, verloor gisteren op
zee zijn net met toebehoren,
waardoor hij eene schade leed
van ongeveer zeventig gulden.
Hij moet noodzakelijk weer een
net hebben, zal hij zijn- brood
kunnen winnen".
Advertenties werden ook gebruikt
voor heel persoonlijke medede
lingen, zoals deze van een reizi
ger „die bij deze een ieder
waarschuwt, die van omnibus
sen gebruik maakt, zich wel te
wachten voor die van de heeren
Jonker en Co, ten einde geene
groote onaangenaamheden en
grove beleedigingen te onder
gaan".
En wat te zeggen van deze: „In
Allerlei van het Handelsblad
van 1 november 1877 gelezen
hebbende, als zoude een 86-jari-
ge moeder door hare zoon in
het water geworpen zijn, ver
klaart de ondergeteekende voor
onwaarheid, daar de zoon met
meerdere personen uit de straat
zich bij hem des morgens
vroeg, toen dit plaats vond, in
zijne winkel was om water en
vuur te halen. De moeder, van
89 en niet van 86 jaren, zeer
slecht van gezicht zijnde, dacht
dat hare zoon naar zijne pakkel-
der was gegaan, wilde hem nog
even terugroepen, met het nood
lottige gevolg dat zij in de N.Z.
Voorburgwal viel, hetwelk ver
scheidene bewoners dier straat
mede kunnen getuigen".
Sociale
geschiedenis
„Advertentiën 1830—1930" laat
ook een brokje sociale geschie
denis zien. Zo roept de Sociaal
Demokratische Bond in 1885 op
tot een openbare vergadering
der vrouwenvereniging, waar
op Domela Nieuwenhuis zal
spreken over „De rol van de
vrouw bij de revolutie". De
vrouwen hebben recht haar
De sfeer uit die tijd wordt ook
aardig getekend door de volgen
de advertentie: „Daar ik verno
men heb, dat de koopers van
Recht voor Allen, op zeer lage
en gemeene wijze door de kapi
talisten gedwongen worden geen
bladen van mij te koopen, zoo
verzoek ik een ieder het adres
aan mij op te geven, en ik sta
er borg voor, dat de bladen op
een geheime wijze worden be
zorgd".
Wat is geld tegenwoordig nog
waard? In 1885 vraagt een par
tijgenoot ter leen vijftien gulden
voor drie maanden, tot uitbrei
ding zijner zaak, tegen billijke
renten".
Abortusklinieken bestonden vorige
eeuw nog niet. Wel wordt, weer
per advertentie: „Geheimhou
ding verzekerd aan diegenen,
welke een kind van geheime ge
boorte aan een prot. familie
zonder kinderen wenschen toe
te vertrouwen k f 3,50 's weeks,
waarvoor het alles geniet". En
dat is nog niet alles. Want:
„Terzelfder plaatse bestaat ge
legenheid tot geheime kraamuit-
legging".
Toen óók al veroorzaakten gene
ratieconflicten breuken in ge
zinnen, blijkens deze vetgedruk
te advertentie: „W... wat is u
misdaan, dat gij het ouderlijk
huis verlaten hebt? Kom spoe
dig tot uwe bedroefde ouders te
rug: alles kan immers bedaard
besproken worden".
Bijbaantjes
Gehuwde vrouwen hielden er
vroeger soms een bijbaantje op
na: „Een gehuwde vrouw biedt
zich aan als minne, naar ver
kiezing 3 4 maal daags de
borst te geven". Een andere
dame „biedt zich aan als loop-
min, overvloedig zog hebbend".
Er bestaat echter niet het min
ste verband met de volgende of
ferte: „Borsten! voor overhem
den".
„Er wordt gevraagd een Slaap
wandelaarster of iemand, die
van tijd tot tijd in geest of ge
zichtsvervoering geraakt, tot
een goed doel". Wij kunnen hier
alleen maar vraagtekens bij
plaatsen, vooral bij het goede
doel.
„Een institutrice. gevestigd in de
prov. Utrecht, welke reeds eeni-
ge zeer fatsoenlijke jonge juf
vrouwen in den kost heeft, ver
langt hare elèves tot twaalf
compleet te zien. Voor kost en
onderwijs betaalt men in het
jaar f 220,—."
Uitgestorven zal inmiddels wel
zijn het ras der „Stoepmeiden",
zoals er in 1870 nog één ge
vraagd werd op de Badhoeve in
Haarlemmermeer.
En wat ons, mannen, betreft heeft
men niet de kans meer als in
1835 om de „Nationale Militie"
te ontlopen. „Aan het kantoor
van remplacering. in de Nieu-
westraat te Zwolle, kan men
zich op solide voorwaarden, on
verschillig voor welke provincie
bij den dienst doen vervangen".
Techniek
Mogen wij u tenslotte nog deelge
noot maken van onze opregte
verbazing over verschillende
wonderen der techniek, welke
inmiddels zijn uitgevonden?
Zoals de tooverlantaarn, de pho-
nograaf, de telephon oftewel
verte-spreker, de type writer.
Zelfs wordt al de „Engelscht
bicycle" geïntroduceerd. Dat
stalen ros met het bijna mans
hoge wiel en 't pestkleine ach
terwieltje. Nog zonder lucht
band. want die is nog niét uitge
vonden. Het gas-gloeilicht be
gint al weg te kwijnen voor het
elektrische licht. In Amsterdam
wordt aangeboden (toen al):
„Dagelijksch Versch Utrechts
water"... En vanuit Keulen is
men bereid te leveren: „Kunst-
koffie hoewel slechts in groote
quantiteiten".
Dit was maar een vrij willekeuri
ge greep uit een boek vol adver
tenties, vele jaren geleden
zwart gedrukt op wit krantepa
pier. Een boeiende speurtocht
naar het verleden, spannend en
onderhoudend als een histori
sche roman. Bij het overgaan
van de ene eeuw in de andere
ontdekten we nog waaraan som
mige merken (I iebig, Maggi,
Sunlight zeep. Delftsche-slaolie.
Jansen en Tilanus> hun onver
woestbare reputatie danken:
aan de advertentiereclame!
Advertentiën 1830—1930 door Leo
nard de Vries en Ilonka van
Amstel, l. J. Veen's Uitgevers-
mij. N.V., Wageningen.
CUItlEUSE (STEKJES.
DEWELIJKSPLIGT (over de regtmatigc cn gepaste vervulling
der lluwclijk^pligt,) door cenen PASTOOR. Prijs 60 Cts.
m OVERBEVOLKING MEER!!!
Door Dk. F. W. RoülEIt. '20 Cent*.
Wordt verzegeld afgeleverd door den Boekh.
S. DE GREBBER EgelantiersgrachtMM 327, by
de Baangracht, Zuidzijde. (16559)
TC AMSTERDAM.
Gij allen wordt opgeroepen op Zondag 3 Oktober
des morgens ten twaalf uur, in het Volkspark
ten einde te bespreken wat wij moeten doen tot
verkrijging van een normalen arbeidsdag.
Komt allen op en toont dat gij uwe belangen kent
Entree 5 cents tot dekking der kosten.
Diskussic vrij
(4750) Het Publiek wordt bij deze
verwittigd, dat het bespringen der
HENGSTEN, aan de Landhoeve
Hanenburgy gemeente Loosduinen,
bij 'sGravcuhagc, een' aanvang zal
iicnicn ucn löden April en voortduren tot den 30sten
Junij aanstaande.
Mama: Kind, denk er nu om, 't eerst waar
je heen gaat in Amsterdam is 't
Woningbureau en Kamkrvebhuureantoor
.Raadhuisstraat i. Raw geet je op, dat
je een Zit- en Slaapkamer zoekt bij
nette menschen..,.enfin je weet
't en die manheer Tan dat bureau zorgt
voor de rest.
Denk ar om. de inlichtingen zjjn
GEHEEL GRATIS. Ga vooral niet op
bordje» af, want dan weet je niet waar
je terecht komt. (10595)
iiji diep bedroefd en dood oigerust, met de grootste liefde en
open armen znlt gjj ontvangen worden. Ontbreekt het u aan
geld, schrijf dan cn onmiddellijk zullen wij het n zonden.
Utrecht, 25 November 187<i. (35348)
O. Hclioonenberg,
te Haarlem, ontslagen om zijne beginselen, biedt
zich minzaam aan bij zijn geestverwanten en alle
burgers, voor het bezorgen van BROOD, om zoo
doende in zijn onderhoud te voorzien.
GEEN KROMME REG MEER.
The Pateut
Reading Easel.
Bevindt zich onder meer aodero
nieuwe Artikelennu onlang* lo
PARIJS en LONDEN verschenen,
In hel UAGAZIJN van de
Win. W. VAH DER HUL8T,
Hofleverancier
van Z. Jf. den Koning.
Kalverxtrut NV 206.
(17382)
