KO
VAN DIJK
,Als ik het
toneel niet meer heb
sterf ik
van verdriet"
DEN HAAG „Mijn God jongen het is de waarheid, die ik je nu ga zeggen. Er valt
voor mij nog maar zo bitter weinig te wensen, want ik heb het echt allemaal gehad. Ik
sta straks veertig jaar op het toneel. Ik heb gegeten en gezopen, ik heb komedie ge
speeld en de liefde gekend. Noem dat maar geen zaligheid. En al die jaren heb ik de
I mooiste rollen gehad, applaus gehoord. Ik heb vijftien hoofdrollen in stukken van
Shakespeare gespeeld. Ik ben twee keer Othello geweest. Dat betekende elke avond vijf
lagen zwarte schmink over mekaar, want anders pakte het niet. Ik had ook graag
I Cyrano gespeeld. Cyrano is op mijn lijf geschreven, ik herken er veel van mezelf in.
Maar toen het kon nam Guus Hermus die rol op en daarmee was mijn kans verkeken.
I Hermus heeft het knap gedaan, maar het blijft verdomd jammer, dat ik die Cyrano
niet in mijn poten heb gekregen'. Ik ben nu 55, het kan niet meer. Te laat, mijn God.
i Doodzonde".
vólar z
tiss 1
H van Dijk heft zijn handen
laar de zoldering van zijn flat,
lie telkens siddert onder zijn
Gterbale zweepslagen. Elke zin,
|lke bulderende lach, die hij
iver zijn lippen stoot,
chreeuwt om een open doekje,
nder zijn leunstoel ligt een
warte wandelstok met zilve-
handvat. Hij is nu twee
geopereerd aan zijn heup,
de pijn blijft terugkomen.
Slijtage, doodgewone ordinaire
lijtage", zegt hij grommend,
ander krijgt het op zijn
5e. Ik heb het nou al. Ik ben
Jtijd een dwarsligger geweest,
k praat er maar liever niet
Het gaat voorbij, het
lomt goed. Ik heb vorig jaar
et diezelfde handicap een
rankzinnig aantal voorstellin-
en gedraaid. Er zijn maanden
weest, dat ik zonder injecties
het toneel op kon. Ik neem
nog steeds voor de voor-
Jsllingen wat pillen. Afschu-
gelijk, maar ik laat me toch
f ucht niet door dat verdomde
en van het toneel jagen",
lacht over de volle breedte,
rinkt de kop van zijn glas
ïerry. Roept: „Ik heb een
rachtig leven. Haha, ik de
Ipi iksnut, die op school geen
liksem wilde leren. Ik spreek
ngels en Duits op mijn manier
manier lijkt nergens op.
weten verdomd goed, waar
over heb. Ik ben drie
j eer geweigerd voor de toneel-
chool. Op mijn zestiende, mijn
offchttiende en de laatste keer
p mijn negentiende. En te-
echt zeg ik je. Volkomen te-
echt, want ik was een onmo-
elijke figuur. Ik sprak een
ijzondere plat Amsterdams. Ik
on niks helemaal niks. Maar
:en mens kon verhinderen,
uufct ik bezeten was van dit vak.
lat ik ervan hield en er alles
oor wilde doen.
sias heb trouwens nooit anders ge
reten, nooit anders gezien.
!t bfii", hele familie zat bij het
toneel. Alle ooms en tantes, al-
grootvaders en grootmoeders,
lijn eigen vader was een
inieke acteur. Een tikje be-
cheidener dan ik, maar mijn
u emel, hij speelde de sterren
l( 'an de hemel. Ik heb hem ook
I „Schakels" gezien. Een schit-
erende voorstelling. Ik ben er
log steeds van overtuigd, dat
lij het beter deed dan ik.
heer stierf, toen hij 57
'as. Hij kreeg een hartverlam-
van de zorgen. Een ac-
leefde toen nog op de rand
de afgrond. Toen hij in
937 dood ging waren er hon-
erd gulden in huis. Dat was
lies. Je speelde in die dagen
is voor tien, twaalf mensen,
had geen droog brood te
i, maar dat donderde niet.
heb zelf in het Rika Hop-
theater een voorstelling ge
raaid voor drie mensen, van
twee met de trein uit
ussum waren gekomen. Dat
fcren mijn aanstaande
choonouders, die wel eens wil-
wat Ko uitvrat. Een
sar later was ik gescheiden,
laha.
>lle hond
ben dankbaar, dat ik die tijd
leb meegemaakt. Ik verdiende
gulden en daar leefde ik
aaar lachte ik me rot van.
•n je kon ook nog je borreltje
rinken. Vraag me niet. hoe je
at lapte, maar het gebeurde.
herinner van die tijd
J. dat je altijd lachte. Je had
tezier in je werk, je ging als
dolle hond tekeer. Nou
leeft iedereen, wat zijn hart
«geert, maar niemand gunt
de tijd meer om te
lachen. Alles gebeurt bloed
serieus, ook in dit vak, niemand
heeft meer pret in zijn leven.
Ik vind dat doodzonde. Ik probeer
nog steeds om de gekke, dwaze
dingen van het leven te zien.
Ik ben ervan overtuigd, dat je
alleen vanuit de ontspanning
de wezenlijke opdracht van het
toneel waar kunt maken. Mijn
God, wat een volzin is dat.
Maar ik meen het. Saalbom zei
altijd tegen me: „Ko jongen,
als je een dramatische rol
speelt, zorg dan voor een paar
momenten, waar het publiek
kan lachen. En omgekeerd, als
je een komische rol opneemt,
zorg dan ook voor wat drama
tiek. Laat ze even medelijden
met je hebben. Al ls het maar
één seconde. Dan pas gebeurt
het wonder".
Saalborn had natuurlijk het
grootste gelijk van de wereld.
Dramatiek heeft altijd een
lichte kant. En zelfs Strindberg
heeft niet kunnen verhinderen,
dat er op een gegeven moment
een lach doorbreekt.
En laten we ook even eerlijk
wezen: dit is en blijft een gek
vak van ijdele mensen. Stel je
voor: een man in Rusland
schrijft over iemand, die niet
bestaat. Daarna gaat iemand
twee, drieduizend kilometer
verderop die tekst serieus uit
zijn kop leren. Voor de man, die
elke dag van negen tot vijf op
kantoor zit moet dat een aan
eenschakeling van krankzinni
ge handelingen zijn. Die acteur
gaat zelfs zover, dat hij met
alle geweld probeert om die
niet bestaande man in Rusland
te worden. En daarvoor is hij
bereid zijn eigen natuur ge
weld aan te doen. Hij zet een
pruikje op, schminkt zijn eigen
trekken weg, gaat anders lo
pen, praten, lachen en pas als
na drie uur de tranen over zijn
smoel lopen is hij tevreden.
van het publiek was lacherig
en dan kost het een rib uit je
lijf om in het laatste bedrijf
alle emoties over te dragen. Na
afloop was ik hondsmoe, maar
toch is zo'n uitputting voor mij
geen temptatie. Je weet tevo
ren donders goed, dat het een
loodzware opgaaf is. Iedereen
praat tegenwoordig over poli
tiek toneel, over getuigend to
neel. Maar voor mij zijn dat
nikszeggende etiketten. Ze zeg
gen ook: „We moeten het
vak dichter bij de mensen
brengen". Onzin, waardeloos
geleuter. Ze bedoelen, dat er
meer mensen in de schouw
burg moeten komen en daar
voor zul je verrekte goeie
voorstellingen moeten bren
gen.
Waarom is „Schakels" nog steeds
een ongelooflijk succes? Omdat
het een schitterend stuk is, dat
voor iedereen herkenbaar en
begrijpelijk is. Ik was blij, dat
Wim van Rooy, die het geregis
seerd heeft „Schakels" nog niet
eerder gezien had. Want daar
door stond hij er frisser tegen
over. Hij heeft zijn eigen op
vattingen over Heijermans en
die heb ik con amore van hem
overgenomen. Ik ben op zo'n
moment makkelijk, ik laat me
graag leiden, ik ben een open
boek. In dat geval was er trou
wens geen enkel probleem,
want die rol van Pancras Duif
is zo verdomd duidelijk, dat er
geen misverstanden over kun
nen bestaan. Het ging deze
keer alleen om de stijl van het
stuk. Van Rooy heeft erg knap
met het snoeimes gewerkt, hij
heeft de overbodige franje
Ko van Dijk met zoon
Peter-Jan: „Dat kind, ge
loof me, is voor mij het
eindeloze einde. De vol
maaktheid is bereikt".
Houd me asjeblieft ten goede. Als
je tot dat alles in staat bent,
dan moet je toch wel een tikje
gefrustreerd zijn. Scharow die
grote Rus heeft me eens ver
teld, dat er in Moskou een
acteur was, die de Othello
speelde. Die man kwam drie
uur vóór de voorsteling naar
het theater en begon daar heel
langzaam aan zijn metamorfo
se. Hij zette zijn pruik op, liep
naar het toneel, keek rond,
ging weer terug naar zijn kleed
kamer, bracht de eerste laag
schmink op, slenterde weer naar
het toneel, liep terug, trok zijn
pak aan, liep weer naar het to
neel. Dat hield hij vol tot vlak
vóór de voorstelling. Op dat mo
ment was hij Othello.
Ik geloof daar in. Ik geloof in het
wonder van een ander worden.
Er zijn tegenwoordig steeds
meer mensen, die daar om la
chen. Maar ik niet. Als ik Pan
cras Duif speel in „Schakels"
dan laat ik me ook meeslepen
door de emoties van die man.
Dan zijn mijn tranen echt, dan
is mijn ellende niet gespeeld.
Ik heb mijn eigen ontroering
nodig om mijn rol aanvaard
baar te maken. Ik vind het vak
gewoon te eerlijk en te lekker
om met allerlei foefjes een fi
guur neer te zetten. Het pu
bliek heeft er geen donder mee
te maken, hoe ik het doe. Als ze
maar zien, dat ik mijn best
doe, dat ik dit vak liefheb. Het
gaat er om. dat zo n zaal ge
grepen wordt, dat ze in de ban
komen van het mysterie. Ik
doe dat toevallig door om acht
uur Pancras Duif te worden.
Mag ik me aljeblieft door mijn
eigen gevoelens laten meeslepen".
Hij heeft gisteravond een moeilij
ke voorstelling van Heijermans
„Schakels" gehad. „Een deel
weggehaald en het dreigende
melodrama van dit typische
zwart-wit stuk binnen de per
ken gehouden. Ik vind dat een
niet geringe verdienste.
Kritiek
De Haagse Comedie is typisch
een gezelschap, waar zulke
dingen mogelijk zijn. De nieu
we directeur, Carl van der
Plas, hield gisteren een verga
dering voor het hele personeel
Ik heb een gloeiende hekel aan
vergaderingen, ik denk altijd:
„Ik kan mijn tijd beter gebrui
ken". Ik begrijp ook niks van
inspraak, ik vind het een ver
schrikkelijk iets, dat de ver
warring alleen maar groter
kan maken. Van der Plas had
zich voorbereid op een storm
van kritiek. Hij dacht echt, dat
iedereen hem voor rotte vis zou
uitschelden. Maar verdomme,
ze waren het met hem eens.
Hij had de pech. dat de Haagse
Comedie een homogene troep
is.
Ik voel me in zo'n sfeer buitenge
woon prettig. Ik wil best over
statuten kletsen, maar ik heb
altijd het gevoel, dat niemand
me mist, als ik niet kom. Ik doe 't
minste kwaad, als ik gewoon
met het vak bezig ben, als ik
doe, wat er van me verwacht
Ik heb als ras-Amsterdammer ook
geen enkele behoefte meer om
naar die stad terug te gaan Ik
wil nooit meer naar Amster
dam terug. Oh God, neen. Ik
heb er niks te zoeken Ik haat
die atmosfeer van rotzooi en
vuiligheid. Ik gruw van het
geteisem, dat de lakens uit
deelt, dat het leefklimaat ver
pest. Ik 'ben er ook van over
tuigd, dat de stad niet goed
gerund wordt.
Noem mij één wereldstad als
je Amsterdam tenminste een
wereldstad mag noemen
waar het bestuur er zo'n ge
weldige puinhoop van gemaakt
heeft als juist in Mokum. Het
is een onwaardige en bescha
mende gemeenschap geworden,
waarin de ellende gepropa
geerd wordt.
Is het verwonderlijk, dat in zo'n
situatie het toneel ook niet
langer kan functioneren? De
Nederlandse Comedie was geen
gering gezelschap en Guus Os-
ter heeft het twintig jaar fan
tastisch gerund. Helaas had
hij het de laatste jaren niet zo
best getroffen met zijn mede
werkers en dat heeft hem de
das omgedaan. Die sfeer van
„alles mag" en „leve de rot
zooi" is funest voor elke schouw
burgtroep. Omdat Oster deson
danks tot het laatste moment
op zijn post is gebleven, hebben
de smeerlappen hem van alles
de schuld gegeven. Ze hebben
hem behandeld op eén manier,
die je je ergste vijand nog niet
gunt. Een sensibele vrouw als
Ellen Vogel moest en zou kapot
worden gemaakt. Ik hoop dat
de opvolgers wel de rust en
het innerlijk evenwicht vinden,
die nodig zijn om echte toneel
creaties tot stand te brengen.
Werkplaats
Misschien kun je je nu voorstel
len, waarom ik blii ben. dat ik
na al mijn omzwervingen in
Den Haag terecht ben geko
men Den Haag is goddank an
ders. rustiger. Maar het is echt
niet de rust van de verveling.
Als ik hier de generale repeti
tie van „Schakels" speel, leeft
iedereen bij de Jlaagse Come
die mee. Dan zie ik Frltsje
tussen de coulissen staan en
Leo. Die zijn geïnteresseerd, die
willen weten, of Van Dijk deze
keer de reis weer haalt. Wij
beschouwen de Koninklijke
Schouwburg als een werk
plaats, waar we met zijn allen
iets tot stand brengen. Dat is
een moordgevoel. Ik ben Ko en
Frits is Frits. En als het lukt,
zoals bij „Schakels", als je die
volle zaal met 840 mensen
dankbaar hoort en ziet applau-
diseren, dan heb je met zijn
allen een heerlijke sensatie.
Ik vind repetities ook net zo inte
ressant en boeiend als het spe
len zelf. Je bouwt samen, je
praat over je vak, het stuk.
Dat met zijn allen creëren
geeft mij een enorme voldoe
ning. Het is heerlijk om te
merken, dat een gezelschap de
eisen, die jij aan het vak stelt,
even ernstig neemt".
Broeierige trots
Ko van Dijk draait zich om in
zijn stoel, kijkt naar zijn
vrouw, die zijn gulzig uitge
sproken clausen met een prijs-
vaste glimlach inhaleert. Van
zijn vierkant hoofd dampt een
broeierige trots. „Een mooie
vrouw, een heerlijk kind en
een zalig vak", ventileert hij
in een glashelder terzijde,
„verdomme, dat noem ik bof-
Weet ie. wat dat betekent? Als je
zoals ik op je 53e vader wordt
van een kind Je eerste k'nd.
Voor mij is dat de allergrootste
sensatie van mijn leven ge
weest. Doe me een lol en ge
loof, wat ik nou zeg. Die zoon
van me, dat gekke wezen is
het nobelste speelgoed, dat een
mens zich kan wensen. Daar
kijk je naar, daar houd je van
met elke vezel van je lijf. Voor
mij is die kleine figuur het
eindeloze einde. De volmaakt
heid is bereikt.
Helaas is het ook een broos bezit.
Ik denk nu opeens na over
dingen, die mij nooit hebben
geïnteresseerd. Ik wilde geen
kinderen, omdat ik dacht, dat
ze in het leven van een toneel
speler niet pasten, dat ze geen
faire kans kregen. Nu denk ik:
„Ik ben 55. Als straks die jon
gen twintig is, een knul met
dromen, zal ik dat nog meema-
,lk vind het
vak
gewoon
te eerlijk en
te lekker
om
met allerlei
foefjes
een
figuur
neer te
zetten"
ken? Dat houdt me bezig. Als
mijn vrouw 45 is, ben ik een
man van zeventig. Zal ik het
zo lang volhouden'' Zal ik haar
nog ooit in de bloei van haar
leven zien? Op zon moment
wordt denken dubben".
Hij loopt vooruit naar zijn werk
kamer, wijSt op het bruine
portret van zijn vader. Hij
zegt: „Ook die man was bezeten
van zijn vak. Die leefde voor
niks anders. En dan had hij
nog het geluk, dat hij een
groot talent had. Het gekke is,
dat anderen, die de reis niet
halen, die te karig getalenteerd
zijn, toch blijven hangen. Het
is nu eenmaal een vak, waar
je verdomd moeilijk uitstapt.
Wat is er immers makkelijker
dan je te laten prostitueren
door de overheid? Iedeieen
weet, dat er in Nederland
hooguit plaats is voor twee ge
subsidieerde toneelgezelschap
pen. Maar nu er tien zijn kun
nen ook de kneusjes een leuk
engagement krijgen. En reken
er op. dat het een alleraardig.
vak is. Met zes weken vakantie
en waardevast pensioen en
's morgens tegen twaalven even
repeteren, wat praten over het
weer, een bak koffie drinken
en om 7 uur in de kleedkamer.
En dan nog applaus op de koop
toe. Mijn liefje wat wil je nog
Je moet verschrikkelijk veel
moed hebben om er vrijwrll r.
uit te stappen. Neem nvw.i
maker te worden. Kun je 's mnr-
bikkeltje en je leien kn i
door een straat kruipen, Nou
vergeet het maar. Er i> nie
mand, die uit eigen beweging
zo'n moedig besluit neemt,
[k neem mezelf bij de kop. Ik
ben een man, die door zijn vak
is opgevreten. Ik heb nauwe
lijks :jd gehad voor hobbys,
voor zaken, die buiten het to
neel lagen. Ik heb wel meege
werkt aan reclamefilms, aan
radiostrips. En waarom niet?
„Schande", roepen de anderen
afgunstig, maar van mij kun
nen .:e wat. Als ik om 12 uur
in een studio kom en ik ga er
vijf uur later uit met 9,5 dui
zend gulden, omdat ik een ont
bijtkoek heb aangeprezen dan
zeg ik: „Welke gek roept op
dat moment: „Nee, ik doe het
Ik ben blij, dat ik populair ge
noeg ben om zulke opdrachten
te krijgen Kom nou. Toen ik
in die radioserie Koek en Ei
zat moest ik voor een filmop
name in de gevangenis van
Haarlem zijn. Ik kom die koe
pel binnen en op dat moment
schreeuwen alle gevangenen
vanaf de gaanderijen:,, Ko van
D ik, Ko van Dijk Er werd in
de gevangenis ook naar Koek
en Ei geluisterd. Probeer op
zo'n moment maar eens je tra
nen binnen te houden.
Natuurlijk blijft het vak, die zaal
met 840 mensen voor mij de
hoofdzaak. En als er een mo
ment komt, dat ik geen kome
die meer kan spelen, zal ik
in de stad, waar ik dan woon
hij een toneelgezelschap aan
kloppen en vragen, of Ik de
mag bijwonen en
i ergens ach'eraf naar de
li- me dat niet toestaan dan
oi Hei klinkt verrek-
pathetisch maar ik meen
hpf je geen brood krijgt A
sterf i< an de honger Als ik
het toneel niet meer heb sterf
ik van verdriet".
LEO THURING
