Eigen visie
in Strindbergs
van Bergman
Droomspel
iommentaren op
regeerakkoord
„DIES IRAE"
VAN J. C. BACH
Sonsbeek
V/eLUbb. man, métuéeriïg-
]q. ZATERDAG 19 JUNI 1971
LEIDSE COURANT
PAGINA 5
Manifestatie
met totaal
nieuwe opzet
en met
twijfelachtig
resultaat
men films die niet om aan te zien
waren. Een van die films is een „bui
ten de perkenobject" van de Leidse
Lakenhal, die ook ter plekke te zien
is. Boezem deed er iets onduidelijks
met de Hooglandsekerk en Joes Odufrè
Kaf daar een oninteressant verslag
Onze taak is te signaleren in hoeverre
een kunstgcbcuren van belang is en
tevens u te informeren in hoeverre
het wenselijk is er zelf kennis van te
nemen. Wat het eerste betreft: een
belang is er wel degelijk. Sonsbeek
kreeg een totaal nieuwe opzet, waar
bij moedig vrij baan gegeven werd
aan experimentele kunst. Wij vinden
die opzet niet geslaagd, maar juichen
het experiment toe en vinden derhal
ve niet dat, zoals we tijdens onze
rondgang hoorden. „Sonsbeek alle per
ken te buiten ging".
De vraag of de manifestatie een fijn
kijkspel biedt hebben we hiermee ei
genlijk tevens beantwoord. Ingevoer
den in de allernieuwste kunst zullen
er weinig nieuws vinden. Anderen
zullen er zich wellicht ergeren om
veel wat onzinnig lijkt. Een vriende
lijke bijkomstigheid is wel dat men
gratis toegang heeft tot het park en
tot het filmpaviljoen. Vrije toegang
overigens ook tot het Arnhemse Ge
meentemuseum dat een belangrijk
deel van de Kröller Müller collectie
huisvest. Toch maar naar Arnhem
Die vrije toegang impliceert niet dat
de manifestatie ..goedkoop" is. Ze kost
rondweg één miljoen gulden, voor het
grootste gedeelte opgebracht uit over
heidssubsidies en krachtig gesteund
door het bedrijfsleven. De BBK is
boos om dat miljoen voor een „presti-
ge-object". Zelfs als we menen dat
Sonsbeek buiten de perken als geheel
niet geslaagd is (om de term „mislukt"
-t te gebruiken) blijven we geloven
het experiment waarvan u tot 15
istus kunt kennis nemen.
akcentrales
lersbed
te Lei
eld in
:uimt<
f jaar
dende
Washinton-Post
moet publicaties
eveneens staken
Het hof van Beroep in Washington
heeft vannacht de „Washington Post"
gelast de publikatie van deze serie arti
kelen te staken. Deze beslissing kwam
vijf uur nadat de federale rechter had
beslist dat er geen juridische redenen
erlegorgaan van
qoJj teentrales constateert in een
Torlopige reactie op het regeerakkoord
hierin een groot aantal knelpunten
t genoemd dat ook in het
programma van de vakbeweging
prioriteiten is aangeduid. In
istelling echter tot dit actie-
ramma en de verkiezingsprogram-
van de politieke partijen, onl-
tekt in het regeerakkoord een
lidelijke financieringsopzet voor het
iliseren van de voorgestelde beleids-
atregelen, aldus het overlegorgaan,
klachi echts op het terrein van de defensie
van de ontwikkelingshulp is er
grot|rake van een duidelijke program-
i werkelijke structurele en ver-
twoorde bezuiniging worden geen
terete mogelijkheden aangegeven. De
kcentrales vinden het onbegrijpelijk
het akkoord niet met even
reel woorden wordt aangekondigd,
de loonmaatregel met de meeste
d zal worden ingetx-okken. De vak-
ïtrales beoordelen de aangekondigde
latregelen op het terrein van de so
le verzekeringen over het algemeen
positieve zin. maar betwijfelen wel,
uitvoering hiervan de stijging van
premiedruk kan beperken tot de
loemde drie procent van het netto
Konale inkomen. Zij constateren met
tdoening, dat het oorspronkelijk
ogramma van informateur Steen-
Op op het gebied van de mede-
'erf {genschap is uitgebreid met het punt
jruiming van de bevoegdheden van
ondernemingsraad.
erkge
vers
werkgeverszijde wordt opgemerkt,
tien van het regeerakkoord een he
nrijke bijdrage tot het beperken van
groei van de overheidsbestedingen
ine Uac'1t- Dit element wordt in werk-
rerskring op prijs gesteld, maar aan
andere kant heeft men bezwaren
*n het opschorten van de afbraak
»n/'\Vc'' Q omzetbelasting op investerings-
*deren. Als men, zoals nu het geval
als uitgangspunt van dit programma
ide en# mogelijkheden voor toekomstige
-nd< Onomische groei neemt, dan doet het
werkgevers vreemd aan, dat dan
die omzetbelasting op investerings-
n die groei wordt belemmerd,
niet in de hand gewerkt. Men
[in werkgeverskring van oordeel, dat
oei van het bedrijfsleven op zich
Prioriteit moet hebben ;n men
heeft er bezwaar tegen, dat het be
drijfsleven meer lasten te dragen zou
krijgen.
Ondernemers
Uit de tekst van het regeerakkoord
blijkt, aldus het Koninklijk Verbond
van Ondernemers (K.V.O.), dat de vijf
partijen weliswaar bereid zijn om tot
bezuinigingen in de* overheidssfeer te
komen om ruimte le maken voor jle
oplossing van enkele knelpunten, maar
er valt niet uit op te maken hoe die
bezuinigingen een rol spelen in het zo
noodzakelijke beleid ter bestrijding van
de inflatie. De - huidige inflatie zal
echter hoogstwaarschijnlijk zoveel aan
de overheid gaan kosten in het kader
van loon- en prijsstijgingen, dat de
voorgenomen bezuinigingsmaatregelen
daardoor voor een groot gedeelte zal
worden afgeroomd. Even vreemd is het,
dat met geen woord wordt gerept over
de te volgen loon- en prijspolitiek van
het nieuwe kabinet.
Het Nederlands Katholiek Onderne-
mersverbond en het Nederlands Chris
telijk Ondernemersverbond, vinden dat
een staatssecretaris belast met midden-,
standsaangelegenheden een onmisbaar
onderdeel is van het akkoord. Zij blij
ven van mening, dat zo snel mogelijke
verwezenlijking van de voorstellen van
de commissie-Van Soest een eenvou
dige daad van rechtvaardigheid is. Dat
in het akkoord de grote lijnen van de
commissie worden gevolgd, brengt de
verwezenlijking van een redelijke
oudedagsvoorziening voor de zelfstan
digen naderbij. De maatregelen ter
bestrijding van de inflatie hebben zeer
de instemming van de verbonden. De
arbeidsongeschiktheidsverzekering als
volksverzekering achten de verbonden
van belang voor het midden- en klein
bedrijf.
Werkende jongeren
Een woordvoerder van de Katholieke
Werkende Jongeren (KWJ) zei, dat de
werkende jongeren in het ontwerp
„niet erg aan hun trekken komen". In
het ontwerp wordt gestreefd naar twee
dagen verplicht onderwijs per week
vooi- werkende jongeren van vijftien en
zestien jaar in 1975. „een streven, dat
ver achterblijft bij onze wensen". De
woordvoerder wees erop. dat het wer
ven van mening, dat zo snel mogelijk
en de jongerenorganisaties van NVV en
CNV samenwerken, al in 1973 drie
daaen onderwijs wil voor vijftien
jarigen. twee voor zestienjarigen ep
één voor zeventienjarigen.
Ook ..Werkende Jeugd de jongeren
organisatie van het CNV. is teleur
gesteld over de plannen voor de par
tiële onderwijsplicht. „Werkende
Jeugd" vraagt zich wel af wat bij de
bezuinigingsplannen wordt bedoeld
met verhoging van schoolgeld: als dit
inhoudt, dat ook de jongsten uit een
arbeidsproces weer worden geconfron
teerd met school- en cursusgelden, is
dit voor Werkende Jeugd" een onaan
vaardbare zaak. Ook moet zo snel mo
gelijk bekend worden wie in het
nieuwe kabinet de zaak van de wer
kende jongeren gaat behartigen.
DEN HAAG (A.N.P.). Een Neptune-
van de Koninklijke Marine is gisteravond
omstreeks kwart voor zeven van de
vliegbasis Valkenburg opgestegen om
een nier naar het Duitse luchtmacht
vliegveld „Brengarten" te vliegen. Van
daar werd de nier per helikopter naar
een ziekenhuis in Freiburg gebracht.
Strindbergs „Droomspel" is een be
langrijk stuk. Het is een uiting van
een zeer zwartgallige levensvisie, die
de auteur op dat ogenblik (zoals vaker
overigens) teisterde. Hij laat de Dochter
van Indra (als een tegenhangster van
Christus) uil de hemel neerdalen en
daar het leed van de mensen mee
maken. In korte scenes, die onverhoeds
uit elkaar voortkomen, wordt Strind
bergs mening over zijn medemensen
uitgewerkt: de Dochter ziet alle ellende
en komt tot het besef dat slechts mede
lijden overblijft. „Het Droomspel" is
van 1901 en mag gelden als een uiter
mate surrealistisch stuk, waarin droom-
scenes tot realiteit zijn geworden.
Nu kennen wij het stuk in ons land
nauwelijks, ook al is het wel eens op
het repertoire van toneelgezelschappen
geweest. In Zweden zal dat uiteraard
anders liggen, Strindberg zal daar in
allerlei opzichten wel een „klassiek"
auteur genoemd mogen worden. Het is
heel logisch, dat Ingmar Bergman in
zijn benadering van het stuk heeft ge
tracht zich los te maken van die tra
dities. Hij zet zich in zijn visie af tegen
de gangbare opinie over Strindberg en
dit stuk.
Zo laat hij India's Dochter een soort
vage persoon zijn in een „toneelstuk
in het stuk zelf". Hij splitst de komst
naar de aarde van de Dochter van dat
gene wat zij op aarde meemaakt. Er
zijn dus twee personen: de hemelse en
de aardse dochter. In Zweden zal dat
ontegenzeggelijk heel interessant zijn.
het voegt waarschijnlijk een nieuwe
dimensie toe aan een bekend gegeven.
Voor ons, minder bekend met het ge
geven, is die wijziging echter alleen
maar verwarrend. Laat staan interes-
Festival in Gouda
In feite zal voor de vele bezoekers van
(•ouda's bijdrage tot Holland Festival
'71 de uitvoering van Mozarts mis in
c-klein (die vanwege het ontbrekende
Agnus Dei de „Onvoltooide" van Wolf
gang Amadeus wordt genoemd) hel
hoogtepunt zijn geweest. Om twee an
dere zaken was het program niettemin
Origineel was het idee om de tot een
klein uur gerekte pauze aan te bieden
als gelegenheid voor een wandeling
langs d? cultuurmonumenten in Gou
da's centrum: de kerk zelf het stad
huis. het Gasthuismuscum, de „Mori
aan" en dr Kaasweg; als „supplement"
was door een ondernemend kunstcen
trum nog een expositie van eigentijdse
kunst in dc Jeruzalen aan toegevoegd.
Omdat het weer de verhoopte zomer
avondwandeling dwars zat, kregen de
verlichte Crabethramen veler aandacht
Muzikaal interessant was daarnaast de
uitvoering van een „Dies Irae" van
Bachs jongste zoon Johann Christan
een werk dat vrijdag in Gouda weei
voor het eerst op het Europese conti
nent uitgevoerd schijnt te zijn
Qua vorm heeft het „Dies Irae" van
Johann Christian veel weg van de can
tates van Bach sr.: ren nogal beschei
den rol voor het koor en veel solo-
werk; de instrumentale partij is hierbij
allesbehalve een aanhangwagen maai
speelt wel degelijk een eigen rol mee
Stilistisch loopt Johann Chrstian even
wel bepaald niet straf aan het handje
van vader Johann Sebastian. Er zijn
sporen van de horizon die Mozart aan
het overleggen was en ook wel van do
ontwikkeling die de muziek in Italië
aan het doormaken was. Johann Chris
tian heeft bij zijn stage in Italië en zijn
lessen bij Giovanni Battista Martini de
oren wijd open gehad. Met name in
de soli die de tenor toebedeeld kreeg,
is zelfs bel-cantobelangstelling merk-
Op Italiaanse invloed wijst ook dc sfeer
waarin Bach jr. dit werk schreef; geen
„Dies irea" van wanhoop of ontzetting,
maar mild vaak zelfs, irenisch van
tint. Alleen de alt-soli - klonken in de
Goudse Sint-Janskerk nogal dramatisch,
maar kwam dat niet mede doordat Ma
rianne Dieleman har partij veel zwaar
der accenten gaf dan haar partners, de
goed zingende Ingeborg Reichelt. de bas
Henk Smil en de tenor Frank Patter-
De korpartij werd door het Klein Koor
van de Nederlandse Bachvereniglng
goed. de instrumentale bijdrage door
het Radio Kamerorkest alleszins bevre
digend verzorgd. En Charles de Wolff
bewees andermaal dat hij in dit genre
een dirigent is die uit het goede hout
werd gesnctjAj, G. v. L.
BUITEN
ALLE
PERKEN?
GAAT
In Arnhem en
in tal van
andere plaatsen
afstand erg veel op een echte auto
lijkt en zijn absurditeit pas prijsgeeft
als men dichterbij komt.
Grappig is ook wel de eonstructie die
wel het klapstuk van de manifestatie
zal worden: de tien meter lange trof
fel van Claes Oldenburg. Dat staat
natuurlijk mooi-gek. zo'n ding in een
gazonnetje geprikt. Maar toch lijkt er
iets misgegaan. Het ding is namelijk
te mooi uitgevoerd. In zijn blinkende
onbesmettelijkheid en volmaakte afge
wogenheid is het niet zo absurd als de
meeste Oldenburgheden. Men ziet er
ook de grote maat nauwelijks aan af.
Het werd kitsch.
Wellicht heeft Oldenburg het niet zo
bedoeld. Hij had de troffel aanvanke
lijk anders getekend. De Nederlandse
constructeur, die het moest uitvoeren,
wees hem er op dat een steun die aan
één kant was getekend technisch ge
zien niet nodig was. Claes vond dat zo
mooi dat hij meende dat die construc
teur nu ook maar de tekening voor
Een van de interessantste objecten
buiten Arnhem kan het .Observato
rium" van Robert Morris worden. Het
is een kolossaal object van staal, beton.
hout en grond dat gerealiseerd wordt
in Santpoort op enkele steenworpen
afstand van het crematorium Wester-
veld. Toen wij het zagen, waren er
slechts enkele paaltjes in de grond
geslagen, maar hoopvolle organisa
toren verzekerden dat men met een
dag of twaalf een heel stuk verder
zou zijn
hot definitieve werk moest maken.
Sindsdien kan deze man, R van Hun-
nik er prat op gaan dat hij een echte
Oldenburg heeft ontworpen. Overi
gens: Claes is zó beroemd dat hij als
enige niet akkoord kon gaan met het
1.500 dollar honorarium dat alle ande
ren kregen.
ANDERE ACTIVITEITEN
Er is meer in Sonsbeek: een commu
nicatiecentrum met telexen en -expe
riment van de PTT een mogelijk
heid tot telefonisch vergaderen met
groepen tot tien mensen per verbin
ding Voorts een video-studio waar
geëxpirimenteerd kan worden met
veelsoortige apparatuur, een discus-
Gemeentemuseum Arnhem
filmpaviljoen waar non-stop
wordt. Toen wij er war
