Terug naar
de grote knal
Jeugdige v. d. Sluis
>edreigt Blommendaal
MARKTBERK 1HTEN
BOERENZOON WERD
GROOT ASTRONOOM
Radio-astronomen
reizen miljarden
jaren in de tijd
BEN JE 15 JAAR...
leidse Courant
KRANTENWIJK
INDERDAG 17 JUNI 1971
LEIDSE COURANT
UCKY LUKEIn de schaduw der boortorens
OM MARIE-ANNGoud in de olie
leun wsxBiJKmn
-• rgï-ïj*?'
WE EN WISKE; De kale kapper
LEIDEN Toen in 1936 de Groningse boer Van der Laan op
zijn akker stond en naar de sterren keek, zal hij wel gedacht
hebben: „Er komt vorst vanavond". Vierendertig jaar later
kijkt zijn oudste zoon Harry ook naar de sterren, maar zijn
gedachten zijn niet van deze aarde. Want prof. dr. H. van der
Laan is gewoon hoogleraar in de radio-astronomie aan de
universiteit van Leiden en een van de leiders van een we
tenschappelijk team dat zich de ambitieuze opgave heeft
gesteld te zoeken tot aan de horizon van het heelal.
Met behulp van 's werelds sterkste ra
diotelescoop in het Drentse Wes-
terbork maken radio-astronomen
waaronder prof. Van der Laan, reizen
die niet meer te meten zijn in kilome
ters maar in miljoenen lichtjaren. Een
lichtjaar is de afstand die het licht in
een jaar aflegt (de snelheid van het
licht is 300.000 kilometer per seconde.
I dus rekent u maar uit).
Maar niet alleen naar de ontzaglijke
j ruimte van het heelal richt prof. Van
der Laan zijn superkijker. Hij snelt
ook terug in de tijd, miljarden jaren
diep. Ver. onbegrijpelijk ver voordat
de oermens zijn knots verhief en zich
I hiermee machtiger maakte dan het
dier, ver voordat de brontosaurus zijn
tonnen gewicht over de aarde torste,
ver voordat de aarde en de zon zich
vormden, ver voor er leven was en
zelfs ver voor de .materie er was.
Want hel einddoel van de reis die in
Westerbork start is hel begin van
alles: de vroegste faze, de geboorte
van het heelal.
Plus minus tien miljard jaar geleden
vond er een ontploffing plaats: de
j grootste knal van alle tijden. Ontzag
lijke hoeveelheden energie en deeltjes.
later verdicht tot hemellichamen,
werden weggeslingerd en verwijde
ren zich nog steeds. Neem een ballon,
breng er verfpunten op aan en blaas
I hem op. De verfpunten komen steeds
J verder te liggen van elkaar. Vergelijk
een melkweg een enorme verzame-
j ling sterren door zwaartekracht sa-
j mengebald op reis. met zo'h verf-
punt en u hebt er een idee van waar
prof. Van der Laan en zijn collegae
mee geconfronteerd worden.
Fascinerend
„We kunnen met de telescoop terug in
de tijd. We zien een brok geschiedenis
van de wording van het heelal. Hoe
konden die ontzettend grote gebeurte
nissen plaatsvinden? Hoe worden ze
veroorzaakt? Door een nauwkeurig
onderzoek hopen wij aanwijzingen
hierover te krijgen. En wat we ook
willen nagaan is: hoe universeel zijn
de fysische wetten? Dat vind ik zelf
een van de meest fascinerende aspec
ten van zo'n reis terug in de tijd. Als
je vijf miljard jaar terugkijkt, gelden
dezelfde wetten als nu. Hoe komt dit?
De ruimtetijd blijkt uit door de tele
scoop gevangen straling door een
weefsel, samenspel van natuurwetten
te zijn gestructureerd."
De loopbaan van prof. .Van der Laan
is van dezelfde allure als die van een
komeet. Hij werd in 1936 geboren in
het Groningse Blijham als oudste zoon
van een landbouwer. „Mijn vader
beeft drie zoons. Er was weinig kans
om twee of drie boerderijen te be
machtigen. Dat was te duur. Mijn
vader had 35 hectare bij een huur-
boerderij. Daarom emigreerde hij
naar Canada. Maar goed ook. want
het lag nooit in mijn bedoeling om
boer te worden. Ik was 16 en zat op
de hbs in Winschoten en wilde naar
Delft. De kant van de wis- en natuur
kunde uit, In Canada ging ik eerst
twee jaar werken; van alles en nog
wat, Ik moest me aanpassen, een le
vensstijl aanmeten en het is niet effi
ciënt om dan meteen naar school te
stappen, 's Avonds studeerde ik Engels
en de technische terminologie van na
tuur- en scheikunde. En Engelse lite
ratuur. geschiedenis etc. Ik heb een
vol seizoen, van planten tot de oogst,
gewerkt op een tabaksplantage en dan
heb ik nog een jaar in een fabriek
gewerkt. Mijn vader heeft nu zijn
boerderij verkocht, en hij renteniert
met mijn moeder, want mijn twee
broers zijn ook geen landbouwer
geworden.
Toen won ik een beurs die mijn hele
universitaire studie van vijf jaar be
kostigde. Daarvan studeerde ik wis-
en natuurkunde. Toen ben ik afgestu
deerd en heb ik een Gemenebestpro-
motiebeurs gewonnen aan de Cam
bridge University in Engeland. Er was
een enorme competitie van afgestu
deerden en je moet hoog op de rang
lijst staan om een van die promotie-
beurzen te bemachtigen. Ik was toen
genaturaliseerd tot Canadees. In Enge
land heb ik drie jaar astronomisch
onderzoek gedaan en daar promoveer
de ik in 1963. Na mijn promotie heb
ik nog een 'jaar gestudeerd aan de
Vrije Universiteit van Amsterdam,
een vol jaar filosofie. Dit deed ik om
de grondslagen van mijn eigen weten- Oor
schap en de relatie van je eigen
wetenschap tot je diepste religieuze
grond beter te zien. En om over dat
verband rustig na te denken, waar
voor je in de natuurwetenschappen
geen kans hebt. Ik had door de jaren
heen een leesprogramma uitgestippeld
van zaken die ik beslist eens moest
bestuderen en dat lukte niet tussen de
bedrijven door. Het is me daarna ge
lukt een aanstelling te krijgen aan
een Canadese universiteit. Die begon
met een jaar betaald verlof. Daar heb
ik drie universitaire jaren astronomie
gedoceerd en onderzoek verricht.
Prof. dr. H. v. d. Laan zoekt het antw
Door het kijken naar verschillende sche collega's ingeschakeld die probe-
diepten in het heelal kijk je tegelijk ren met hun kijker iets te zien op de
naar verschillende perioden. Je pro- door ons aangewezen plek",
beert het fysische ontwikkelingsproces
het astronomische heelal te be- Levensbeschouwing
grijpen over een tijdsdomein dat zich
uitstrekt van dit moment naar een
miljarden jaren oude faze.
De astronomen speuren de hemel af
met verschillende soorten telescopen.
De optische telescoop, oftewel een ul-
trasupersterke verrekijker waarvan
de grootste (Mount Palomar) een
doorsnee heeft van vijf meter, en de
radiotelescoop. Een radiotelescoop is
een ultrasupersterke antenne die radio
signalen opvangt uit het heelal. Men
krijgt hier geen direct beeld, maar
gegevens die over te vlanten zijn op
kaarten en grafieken, die voor een
deskundige even begrijpelijk zijn als
een schatkaart voor een zeerover.
Districttennis goed op gang
Herenenkel C - le ronde: P. Kinkel-
A. v. Vierbergen 6-2, 6-0, R. den Boeft- I
R. Schepman 6-2, 6-0, M. Noordman-R.
Lucas S-6. 6-3, G. Dijksman-P. de Wolf
6-4, 6-3, T. v.d. Bruggen-R. v. Ee 6-0, I
6-1, E. de Groot-H. Frielink n.o.; A.
Ploos v. Amstel-H. Morshuis 1-6, 6-1. 6-4
Moekardanoe-de Boer n.o., v. Beelen-
Dekker favoriet
bedrijfsfinale
HAZERSWOUDE Het team van
:t architectenbureau Dekker-accoun-
Brooshoff 6-1. 6-3, v. Werkum-Tjebbes tantskantoor Hogeveen maakt de mees-
9-7, 7-5, Pauwels-Rodenburg 6-0. 6-2. te kanSi vrijdagavond als winnaar uit
v.d. Capelleu-de Wekker 6-3. 7-5. buj u ki)m,n he, b.dr|ihï0et-
iEIDEN Na twee dagen lang de
Istrijdleiding van het toernooi om de
rictstitels geteisterd te hebben, liet
het de derde dag eindelijk af
ten. Zodoende konden enorm veel par-
worden verspeeld, waardoor de
istrijdleiding erin slaagde haar ach-
«tand bijna geheel in te lopen.
ronde bereikend, waarin hij Jaap Tem-
minck zal ontmoeten.
Lodewijk Kallenberg bereikte de volgen
de ronde door op eenvoudige wijze Peter
Tuk te elimineren.
S. Ruysenaars-Dee 6-1. 6-1. P. v. Straa-
-1, H. Schüller-O. Ufkes baltoernool. dat wordt gespeeld op het
nardus.
Radiotelescoop
Prof. Van der Laan is opvolger van de
wereldvermaarde astronoom, prof. dr.
J. H. Oort. De radiotelescoop, een
batterij van 12 futuristische „schotels"
in Westerbork is geconstrueerd om
vragen op te lossen, maar toept hierbij
nieuwe vragen op:
Is het heelal eindig of oneindig?
Groeit, het heelal onbeperkt tot de
jongste dag of zet het uit en krimpt
het in met een ritme dat miljarden en
miljarden jaren overspant?
Wat ligt er voorbij de verste ster?
Wat ging vooraf aan die oerexplo-
Prof. Van der Laan: „Met de telescoop
in Westerbork speuren wij een klein
gebied van de hemel af. Een gebied
van maar enkele tientallen vierkante
graden. Daar is de telescoop 56 dagen
mee bezig. Wij proberen nu dat stukje
in kaart te brengen. Omdat je daar
heel lang naar kijkt, heb je het voor
deel, dat je zo ook heel zwakke stra
ling kunt opvangen. De telescoop van
Westerbork gaat 6 lot 7 miljard licht-
jai-en terug. Dit is trouwens maar een
van de programma's die hij moet uit-
De telescoop kijkt terug in de tijd.
Wat je dan ziet zijn de radiobronnen
zoals die vroeger waren. Je tast op die
manier de verschillende fazen van de
fysieke ontwikkeling van het heelal
af. En dat is ook juistde bedoeling
van dit programma een recente faze
te vergelijken met een vroegere faze.
Kan men een optische telescoop verge
lijken met het oog, zo is die radiote
lescoop een „oor" waarmee sterrenstel
sel. ofwel melkweg, ofwel galaxie, kan
miljarden sterren omvatten. Zo bevindt
zich onze zon met zijn satellieten de
planeten (waaronder de aarde) in een
dergelijk sterrenstelsel dat wij „de
Melkweg" noemen. Er zijn miljarden
en miljarden sterrenstelsels die ieder
et hun aanhang hun eigen weg ver
volgen in het heelal, voortgedreven
door de oerexplosie van 10 miljard
jaar geleden."
Prof. Van der Laan: „We hebben
radiobronnen in ons eigen sterrenstel
sel en daarbuiten. In ons eigen Melk
wegstelsel zin de meeste radiobron
nen ontplofte sterren, de z.g. superno-
varesten en verder zijn er grote ge
bieden van gas- en stofwolken waarin
zich jonge, hete sterren bevinden. Dc
sterren verhitten het gas en zenden
zowel licht uit als radiostralen. De
spiegels van de radiotelescoop van
gen die radiostralen op. Met een nor
maal radiotoestel thuis zijn die ra
diogolven ook op te vangen, maar dat
is achtergrondgeruis dat meestal niet
gehoord wort omdat de ruis van
het toestel zelf nog sterker is.
Buiten onze Melkweg worden natuur
lijk ook zulke bronnen gevonden.
Maar omdat die zo ver weg zijn
kun je ze bijna niet meer detecte
ren. Hooguit in de nabije stelsels, dat
wil zeggen binnen de 50 miljoen licht
jaren. Dat is astronomisch gesproken
onze directe omgeving.
Naast deze kleine radiobronnen die
geassocieerd zijn met een enkele ster
of met een groep sterren, zijn er ook
nog op een veel grotere schaal explo
sieve gebeurtenissen die nog eens een
keer een miljoen of een miljard keer
sterker zijn. Er zijn sterrenstelsels
waar zich in de kern ontploffingen
voordoen, dus echt kosmische explosies
en die veroorzaken een radiobron die
een miljoen' of miljard maal sterker
kan zijn dan een supernovarest.
Radio-astronomen werken altijd sa
men met optische astronomen. Hebben
zij iets ontdekt, dan worden de opti-
„Heeft uw filosofische studie u gehol
pen bij uw onderzoek? Wordt uw le-
vcnsbescouwing hierdoor omverge
gooid. of gestabiliseerd?"
Prof. v.d. Laan zegt daarop: „Wat uw
eerste vraag betreftr, die studie heeft
mij een onmisbaar stuk systematisch
denken bijgebracht. De tweede vraag
roept noch het een, noch het ander op,
Je eigen denkwereld wordt voortdu
rend beïnvloed door natuurweten
schappelijke activiteiten. Maar die ac
tiviteiten worden ook door je wereld
beschouwing beïnvloed".
„Maar wordt uw wereldbeschouwing
nu beïnvloed omdat u verder kunt
kijken dan de grenzen van de aarde,
letterlijk en figuurlijk
„Je moet bedenken dat een astronoom
gemakkelijk went aan die kolossale
begrippen", zegt prof. v.d. Laan. „Je
zit er iedere dag in. Zo noem je het
feit dat je vier kilometer van de
Sterrenwacht woont, terwijl je, 2!odra
je achter je bureau gaat zittep, bezig
bent met iets dat 12 miljoen lichtjaren
ver is in een adem als een gewone
•zaak. Dat is een zekere gewenning.
Wat mijn wereldbeschouwing betreft,
een wat minder gebezigde term van
daag de dag, ik ben een overtuigd
christen. In het hele machtige kader
van 's mensen veelzijdige ervaring
kan een mens zich bewust worden dat
ook het fysische heelal een grootse
conceptie is en van een ongelooflijk
grote allure. Het heelal past helemaal
bij de grootsheid en je mag wel zeg
gen de pretentie van het evangelie.
Voor mij is dat volledig congeniaal.
Men mag niet zeggen dat ons weten
schappelijk werk het. evangelie op ni
veau moet brengen, Het is juist het
evangelie dat een heel andere status
heeft. Dat komt eerst, is primair en in
het licht daarvan zie ik de zin van
mijn werk en van alle werk. Ik heb
ar geweldig veel bezwaar tegen dat
de een of andere wetenschapper door
middel van het prestige van zijn vak
het christendom wil ondersteunen of
met datzelfde prestige vaniilt e«i ver
zwegen ander geloof het christendom
ondermijnt. De mensen denken wol
eens: „Die professor moeg het weten".
Dit is een verwerpelijke wijze van e-
vangeliseren en van seculariseren. Dat
is als het ware het evangelie onderstu
ten met een stuk wetenschap. Maar
ook een wetenschap. Om zinvol te
zijn. heeft hij eerst het evangelisch
inzicht nodig in wat de mens te doen
staat. Niet andersom. Een christen
kan onbevangen in de schepping
staan, want die weet wie de oor
sprong, de zin van de schepping ia:
namelijk dezelfde die ons dwars ddfcl
alles heen heeft vastgehouden.
Tot onze verwondering zijn we nu fa
ons gesprek van radio-astronomen tot
Pasen gekomen, als van periferie naar
het centrum".
JAN KOESEN
ten-Dijke 6-1. 6-
6-0, 6-1, W. Nagel-v. Hage 2-6, 6-3, 6-4,
A. de Wit-B. v.d. Zee 6-4, 7-5.
2e ronde: T. v.d. Bruggen-E. de Groot
6-0, 6-1, Koelman-v. Beelen 6-3, 6-3,
Pauwels-v. Werkum 6-0, 6-3, Broxter-
man-H. v.d. Capellen 5-7, 6-4, 8-6, Vis_
been-v. Straaten 6-4, 6-3.
Outsider
n totaal moeten nu nog 105 partijen gij de dames had Mirjam Mulder meer
vier dagen tijd worden verspeeld, het- moeite met mevr. Huurman dan op
M een haalbare kaart voor de or- grond van haar capaciteiten mocht
usatoren moet zijn. den verwacht. Met 6-3 in de la
de hoogste afdeling leverde Gerrold reeks bleef zij aan de positieve kant van
Sluis, het jeugdige talent van de de score. Annelies Kook versloeg hier
:he Hout een opvallende prestatie, mevr. v.d Linden.
fi Ronald Blommendaal wist hij een in het herenenkel-C maakte Onno
achterstand in de tweede set goed Ruysenaars - vorige week winnaar in
zelfs op 54 40-30 een Alphen - zijn faam als outsider volledig
waar door Dee in slechts twee games
te verslaan.
D.E.C. - le ronde: Mevr. Schouten-H.
Lange veld 6-1. 6-1, M. den Holder-R.
v.d. Pol 6-4, 7-5, M. Prager-T. Keyser
6-2, 6-3, E. Leer de Bruyn-S. van Praag
6-4. 6-3, A. v.d. Mey-A. v.d. Capellen
(3.0. 6-1,C. Brooshoofd-H. v. Noort 6-2,
'laatste S-4- K Braakman-E. Moors 6-1, 6-0, sportief
In de finale ontmoet dit elftal om
19.00 uur de loodgvieters van P. v. d.
Niet NV. die gisteravond de woningin
richters van Huisman, versterkt met de
mannen van melkhandel Krron, met
liefst 92 versloegen. Voets N V. speelt
dezelfde avond tegen de combinatie
Huisman-Kroon. Voor de winnaar is
een fraaie beker, door alle bedrijven (i,.„ a
gedoteerd, beschikbaar. Ook is er nog i jaSer
een kleinere bokaal in dit toernooi te (1(
verdienen. Overigens blijkt er in dit j kwalin
erlopende toernooi èèn wan- ^'•ma^n
klank: er zouden bij sommige
veel gastspelers van de partij zi
Point te krijgen. Toen echter liet
mendaal zien, hij niet voor niks
jen hoger speelt. Met flitsen-
[forehands en scherpe backhands gaf
Krrold v.d. Sluis geen enkele kans
met 7-5 greep hij de volle
te. de partij tegen Jan Theunissen
J Har Meijer was interessant. De op
y. Van'he beluste Har Meijer - vorige
A Hi was hij in Alphen tenonder ge-
tegen Jan Theunissen - ging fel
f n start en met diep baselinespet gaf
jfo 'an Theunissen in de eerste reeks
V, *n enkele kans (6-1).
V, Inde volgende reeks kwam Jan Theu-
sseh echter goed terug. Met slize ge-
forehands en fraai aanvalsspel
hij deze set (6-4). In de laatste
fiks herstelde Har Meijer zich echter
WMi, Niets meer missend en fel op
(ADVERTENTIE)
liwa
op deze dorde
Peter Pouwel
toernooidag tw>
eerst Rodenburg en vervolgen!
kum in twee sets uit te schakelen. Bij
de dames bereikte Ellen Sanders de der-
de ronde door mej. Gast in twee korte
sets te. kloppen.
Uitslagen
H.E.B. - le ronde: A. v.d. Berg-T.
Crépin S-6, 6-4, H. Meijer-J. Theunissen
6-1. 4-6, 6-0, W. SmithH. Mulder 6-2,
6-4. L. Kallenberg-P. Thiele 6-3, 6-4.
2e ronde: A. v.d. Capellen-J. Blaauw
6-8. 6-3. 6-0, R. Blommendaal-G. v.d.
Sluys 6-3, 7-5.
D.E.B. - le ronde: M. Mulder-Mevr,
Huurman-v. Eesteren 4-6, 9-7, 6-3; Mvr.
A. Koole-mevr. v.d. Linden 3-6, 6-2, 6-4.
Kom dan zo spoedig mogelijk even bij
ons op kantoor.
DEN TELEFOON 01710 - 22244
