Wie helpt Jan de Boeienkoning aan een huisje? BRAM VADER, ,DE GROOTSTE RADDRAAIER'VAN KOLHORN NEDERLANDERS ZIJN ZICH BEWUST VAN GROEIENDE VERKEERSPROBLEMATIEK Kermisman bouwde reuzenattractie Opinie-onderzoek wijst uit: Rad zit met twee bouten in elkaar Dorp bedreigd op Etnahelling Verscherpte censuur in Zd-Afrika )INSDAG 18 MEI 1971 LEIDSE COURANT PAGINA 7 TTARD. Ver voor de oorlog zei pa Lemmens tegen Jan: n, jongen, je zult moeten gaan werken. Zoek maar >ns een boer waar je terecht kunt". Jan zocht en vond en leek hem wel wat. Maar bij boer 1 was het niet wat hij m verwacht had. Dus ging Jan naar boer 2 en van boer 2 r boer 3 totdat hij van een bakker in Beek een aanbieding ig om voor acht gulden in de maand de handen uit de iwen te steken. Jan deed het. want het leek hem wel wat ir het werd niks. Jan zocht weer naar Werk en vond het jen steenfabriek. Maar vader ging dood en moeder ging i en Jan vond het allemaal wel welletjes. Jan pakte z'n illetjes en ging trekken. Hij vond in België een klein idtrekkend circus, waar hij voor een paar gulden in de k mocht proberen een wilde ezel in toom te houden tei naak van de bezoekers. Drie maanden hield hij het vol toen had Jan het wel weer bekeken. Hij wandelde van gië terug naar Nederland. Zag in Maastricht schippers het werk en dacht: „Potverdike, dat is wat voor mij", aatjaar de schippers zagen geen brood voor hem op het water. Jan gin.g weer de wal op. zag in een winkel een serie orden hangen en dacht voor de zoveelste maal in zijn ze!pen: ..Dat is wel wat voor mij: boeienkoning". Hij kocht de daprdcn en ging ermee van café naar kermis en van ar café, liet zich daar binden en zei dan ..Geachte heren. Met de vriendelijke medewerking van u zal lijn krachten u even verpozen. U bindt mij en ppfcnen de tien minuten ben ik weer los. Zoniet, dan ben ik [ev;fe kracht verloren". En dan. als hij goed vast zal: ,,Bent u vriendelijk om met de rechterhand naar uw revtftemonnee te grijpen en een klein zinkstukje te pakken mijn moeite". Jan, eraan terugdenken, luid lachend: ha, ha, soms kwam ik helemaal niet meer los. Maar gaf niks, want als het zover was. hadden de mensen ng betaald. Ja. ik bleef erg veel hangen. Totdat ik in mkjnnond een schipper tegen het lijf liep, die me allerlei :jes leerde. Hoe ik me op moest vf>Pen er allemaal waren. Toen ik die fd onder de knie had, ben ik voet- dJterreinen afgegaan. Eindhoven, lastricht, Geleen, Sittard. Overal „Aam 'ik. Dan ging naar het bestuur a. lp de vereniging: „Heren", zei ik dan. i', ik ben artiest en ik wil u be- ragen in de pauze te mogen de- istreren met koorden. In tien minu- ben ik weer los". Meestal mocht het. ar dat wil niet zeggen, dat ik overal st 1 verdiende. Voor het geld op te ha- had ik meestal twee assistenten, d^ar het is vaaak gebeurd, dat die geld gingen halen, terwijl ik me liet als ik dan vast zat, gingen ze kiek vandoor. En ze hebben mé later, toen zelf de centen ophaalde, ook nog re- blai natig te pakken gehad. Ik had een :eds emsleel met de voet van een ouwe .onkous eraan. Die stak ik dan om- dra g. Maar als ik niet oplette, gooiden' o.P daar een peukje in en ssssjjjjl, weg .dïe|s en weg centjes. En welke Jan de Boeienkoning uil Sittard heeft het niet best. HU is langzaam maar zeker weg aan het kwijnen in zijn kleine woonwagen, die de gemeente voor hem liet neerzetten op het woonwagenkamp. Maar Jan hoort daar niet. Jan wil een huisje, maar er is niemand die hem daaraan helpt. Na betaling van de bakker die middag nog precies 9 centen rijk. Steuntrekker voor 68 gulden in de week. Zeer godvruchtig. Grote liefhebber van alles wat leeft en bloeit en in die hoedanigheid eigenaar van een aap. een valk parkiet. twee marmotten, een hamster, een winterslapende schildpad in een oude deken en een kefferig hondje. Twee witte muizen hebben onlangs het tijdige voor het eeuwige gewisseld, een gebeurtenis die Jan nu nog aan het snikken kan brengen. Hij drinkt niet (hoogstens af en toe een glaasje wijn) maar rookt veel. Zegt tegen beter weten in tegen iedereen die het maar horen wil. dat hü heel gelukkig is. maar schaamt zich niet om m het decor van een oude woonwagen met drie plakken kleffe zoete koek en een schaaltje plastic fruit op een tafeltje te bekennen: „De mensen zijn slecht. Ze plagen me. Ik kan er niet meer tegen. Een huisje op het land. Ver weg van het lawaai. Dat is alles waar ik om vraag. En alsjeblieft een bloemetje op m'n graf, tegen de tijd dat Hij, die alles in Zijn handen heeft, me roept". WEEGSCHAAL n na een jaar of zeven kwam er meer van de belasting bij me en ..Lemmens. je bent artiest en je dient goed, maar hoe zit het met ':alen?" Toen dacht ik: „Nee. dat met ,Jjoeie is ook niks". Toen kocht ik me j gitaar en een mondorgel. Ben ik op stap gegaan. Maar dat ver- de ook gauw. Oh. ja. en ik heb nog tijdje met een weegschaaltje ge- Daar konden de mensen zich op Maar toen is de oorlog gekomen lebben me opgepakt en naar Om- gestuurd. Daar ben ik heel. heel mishandeld meneer. Hier (klapt z'n dubbel), hier meneer. Die was er afgeweest. Zó hard hebbed ze me agen. En dacht u dat ik ooit een heb gezien voor alle ontberingen9 it, nooit, nooit. Ze zeggen: „Lem- je hebt niet in Duitsland ge- ct. Je komt er niet voor in aan- king." Maar van de gemeente kijken niet naar, dat ik nu nog steeds ?n van de oorlog. Ik heb hier ge- Hier, in de wagen, op de bank u nu opzit. Dat ik lag te rillen ik dacht dat ik dol werd. Op han- voeten ben ik naar de deur ge- ..Help, help", heb ik geroepen Jacht toen dat het mijn tijd was. „ZET ALSJEBLIEFT EEN BLOEMETJE OP M N GRAF" paar Onze Vaders en weesgegroetjes. Later is het weer wat beter gegaan. Maar af en toe ben ik helemifal duizelig en ziek. Dat komt door die wagen. Ik zou me zo graag een beetje een burger mens willen voelen. Je hebt geen frisse lucht hier. Daar. dat kleine raampje dat open staat, daardoor moet alle frisse lucht voor mij en mijn diertjes komen. Kunt u niet .eens uitkijken voor mij? •Het hoeft geen mooi huisje te zijn als het maar dicht bij de natuur is. En ver van hét lawaai". Waarom zover weg van de mensen? Jan: „Ze zijn slecht. Ja, niet allemaal hoor. Maar ik ben erg te leurgesteld in de mensen. Dieren niet. Dieren zijn lief. Ik ben een natuur mens. Al ben ik nog zo arm. dan voel ik me zó rijk, meneer. Zó rijkom dat ik mag genieten van wat God ons gegeven heeft. Ze zeggen wel. dal er niks bestaat en dat je niet hoeft te bid den. Maar een beetje bidden is nooit slecht. Dat heh ik vaak ondervonden als God verloren is alles verloren. Ik heb tussen de wolven gezeten, in kou ge legen en nooit is me iets overkomen. Maar met de mensen gaat het de ver keerde kant op. Ik zie het op de tele visie en lees het in de krant". Wijst op een klein, teeveetoestelletje. Zegt ineens weer enthousiast: „Zeven zenders me neer. En vanavond is voetballen. Ik heb de namen allemaal opgeschreven. En de ombudsman. Daar kijk ik ook al tijd naar. Dat vind ik zielig, al die on gelukkige mensen. Dan zou ik willen helpen. Als ik honderdduizend gulden had, kocht ik wat nieuw beddegoed en een paar meubeltjes, en de rest ging op de bank. En dan liet in den krant zetten, dat mensen die het slecht heb ben. bij mij geld mogen halen. Want erger ongeluk dan ongeluk is er niet. Maar de mensen zien geen leed. Ik Barst in snikken uit, huilt dikke, hele dikke tranen. Grijpt naar zijn hondje Tippie. Wrijft hei snuitje in zijn ge zicht. Zegt: „Kijk, kijk. Hij kust me. Hij is zo lief meneer. Soms heb ik een stuk- ie vlees en dan sta ik het te braden en dan ruikt het zó lekker, dattie begint te janken. En dan geef ik het maar aan Tippie. Ik geef alles aan mijn diertjes". Doet een klein oud koelkastje open Haalt er blikjes hondevlees en voedsel voor zijn (wilde) aap uit. Zegt, nog steeds snikkend: „Ik geef alles aan de diertjes. Want de mensen verdienen geen goedheid". Is even stil en barst dan opnieuw los: „Meneer, ik heb zoveel leed. Nog meer dan een groot huisgezin. Maar ik moet het nemen, zoals God het wil. Hij zal de mensen wel oordelen, die mij onrecht aandoen. Nu pas geleden hebben de mensen me weer heel erg beledigd. Met de volkstelling. Ze kwa men die kaart brengen en ik dacht dat het iets van de elektrisch was. Maar toen zag ik dat het van de volkstelling was. Maar het was al ingevuld. Op de gemeente denken ze zeker, dat ik niet lezen en schrijven kan. Dat was een hele grote verschrikkelijke belediging voor me. Waarom moeten ze mij zo onderdrukken? Ik heb ook nog nooit mogen stemmen. Ze hebben me nooit een briefje gestuurd. Ik had voor de katholieken willen kiezen. Als ze één stem te weinig hadden gehad, had mijn stem ze kunnen redden. Maar de men sen hebben nooit van mij af willen we ten. Mijn contacten zijn altijd kort. Ze horen me of zien me en ze lachen en zwaaien. En dan lach ik terug en dan zeg ik dat ik heel gelukkig ben zo. Maar dat is helemaal niet waar. Ik ben helemaal niet bang om dood te gaan, want als de Heer mij roept is het mijn tijd, maar ik wil niet als een hond* on der de grond gestopt worden. Ik wil ook een mooie kist en een bloemetje op mijn graf". VOETBALSTERREN Veegt de tranen weg. Zegt: „U moet mij maar niet kwalijk nemen". Herstelt zich zeer snel. Springt op. Duikt in een kastje. Haalt stapels plakboeken en een handjevol munten te voorschijn met daarop de beeltenissen van voetbalster ren. Zegt lachend: „En ik heb ze alle maal. De hele serie compleet. Daar ga ik gaatjes in boren en dan hang ik ze aan mijn muts. Zodat de mensen het horen rinkelen. Van: „Ah, daar is de wereldreiziger". Zo gauw het weer zo mer wordt ga ik weg uit deze wagen. Dan pak ik mijn aap en mijn hondje en mijn andere diertjes. En een wagen tje dat ik vooruit kan trekken. Dan pak ik het touw en trek weer de wereld in. En als ik onderweg moet sterven, dan dank ik God voor alles. Ik doe mijn ogen dicht en zeg: „Nou, het beste alle maal, maar zorg goed voor de diertjes", j (Van één onzer verslaggevers) KOLHORN Zijn over-over-grootvader dreef een oliebollenkraam. Grootvader Gerbrand had een Turkse schop, en zijn vader was de trotse bezitter van een zweef molen en een luchtschommel. En hijzelf, Bram Vader in Kolhorn, bouwt nu persoon lijk zijn eigen reuzerad. Het reuzerad (hij had al een kleiner, dat wordt nu beheerd door Otto Cupido, „de kleine raddraaier") „Hel rad is helemaal gebouwd op snelheid. Het moet in vier en een half uur afgebroken kunnen worden al dus de heer Vader. Daarom zit het hele ding met twee bouten in elkaar, afgezien van de nodige borgpennen. Dat is vanwege het feit dat kermissen steeds duurder worden. Het staangeld is zo schrikbarend hoog, dat het nood zakelijk is om zoveel mogelijk op één wagen te laden (teneinde zo weinig mogelijk plaats in te nemen), om zo weinig mogelijk rompslomp op de hals te halen en de boel zo vlot mogelijk verplaatsbaar te maken. Dat Bram Vader zijn rad snel kan verplaatsen heeft hij vooral in Sint Oedenrode duidelijk bewezen. Daar was vorig jaar een voetbalwedstrijd die begon op het moment dat de kermis afgelopen was. Toen de sup porters terugkwamen van de wed strijd. was het rad al op weg naar een andere kermis, in Lutjebroek. UITERST SOLIDE Aan alles heeft Bram Vader gedacht. Hij heeft het rad zó geconstrueerd, dat hij het apparaat vanuit de keuken van zijn woonwagen kan bedienen, zodat hij. als hij ziek is, geen extra- personeel hoeft te huren. Hij heeft alle aandacht geschonken aan de veiligheid van zijn reuzerad. De belangrijke onderdelen ervan zijn op metaalmoeheid doorgelicht door het TNO in Delft; röntgenfoto's bewijzen dal het rad uiterst solide is. Het kleinste rad van de twee die de heer Vader bezit, stond vorige week al opgeladen: dat heeft met Pasen in Bovenkarspel gedraaid. Je kunt het zo zien. dat het kleine rad het meest aantrekkelijk is voor de jongere ker- misgangers, die zo hard als 't maar kan in de rondte willen. Het nieuwe reuzerad is drie meter hoger, en biedt een weids uitzicht, wat vooral voor de ouderen aantrekkelijk zal zijn; hij draait ook niet zo hard. Er zijn maar zeven kermisexploitan ten in ons land die een reuzerad bezitten, en slechts één van deze zeven reuzeraderen is groter dan die van de heer Vader. EIGEN ONTWERP Bram Vader heeft het hele reuzerad zelf ontworpen. Hij heeft polyester bakken laten maken, die elk plaats bieden aan zes man. Overigens zal hij veiligheidshalve in de gondels niet meer dan vier personen laten plaats nemen. In totaal kunnen in het reuze rad zo'n vijfenzestig man. Vanuit Frankrijk heeft de heer Vader een speciale motor laten komen voor de aandrijving van het rad. Een aanzien lijke vertraging in de levering van de motor en de polyester bakjes heeft de bouw gestagneerd. De afgelopen dagen heeft Bram Vader tot ver na midder nacht aan de bouw gewerkt om de zaak toch nog een beetje op tijd af te krijgen. Het rad staat op een podium van lien bij zes meter; daarop kunnen de masten hydraulisch worden uitge schoven. Er is een lichtaggregaat bij kwam eind april klaar, en op Koninginnedag stond het in Vlaardingen. „Het was een gevlieg om de laatste dagen nog alles bij elkaar te krijgen", zegt Bram Vader. De hele winter is hij met het reuzerad bezig ge weest, op een erf aan de buitenkant van Kolhorn, onderaan een dijk, waar het enorm kan stormen, zo hard dat het een angstige gewaarwording wordt om in de woonwagen van de familie Vader te vertoeven. Bram, Vader bij zijn zelfgebouwde rad. (Van een onzer verslaggevers) HAAG Tot de meest belangrijke problemen, die de komende I zullen moeten worden opgelost, behoren volgens een groot deel van "^rlandse bevolking de verkeersproblemen. De verkeersproblemen delen i lomische en sociale problemen en de woningnood de tweede plaats, erstc plaats komen de problemen van het milieubederf. Dit blükt uil onderzoek, dat is ingesteld naar de mening omtrent de functie van baar vervoer in de toekomst, in opdracht van dc NS en de Kon. Ned. I Transport-Ondernemingen (KNVTO). Een zeer hoog percentage van raagden (89 procent) verwacht dat de verkeersproblemen de kome: jaar zullen toenemen, vooral als gevolg van het grote aantal auto's. liPPj J; de helft ziet de oplossing van toékomstige verkeersproblematiek in meer en beter openbaar ver als in meer en betere wegen. De van de Nederlandse bevolking is omreden over het overheidsbeleid ten de wegenaanleg en iets dan de helft is ontevreden over de leiten op het gebied van het open- vervoer. acht openbaar vervoer vooral j nate geschikt voor het toekomstige •werk-verkeer en het winkelen in lad. In het sociale verkeer, het jke verkeer en het inkopen doen ipermarkten ziet men een meer grijke rol weggelegd voor de au- leip1' slechts een kleine minderheid voorgestaan, dat er geen extra- eidsgeld aan verbetering van het wordt besteed. Bijna 'ft accepteert voor verbetering van inbaar vervoer hogere algemene ■neen. terwijl de overigen hetzij belastingen voor autogebruikers :esf>PPi voorstellen, hel/.i j hogere tarieven voor gebruikers van openbaar vervoer. Van de autobezitters wil slechts 18 procent hogere belaslingen voor autogebiuikers I en van degenen die geen auto in het gezin hebben wil 40 procent hogere belastingen voor autogebruikers. Van i degenen, die thans veel van het open baar vervoer gebruik maken, wil de meerderheid de lasten verdelen over allen. Die lasten zouden dan speciaal I moeten drukken op de autogebruikers 1 en minder op de gebi'uikers van open- Tn een schrijven aan kabinetsinfor mateur prof. Steenkamp zegt de KNVTO van mening te zijn dal de nieuwe regering een hogere prioriteit zal moeten toekennen aan het openbaar vervoer. Volgens de KNVTO bepleiten alle politieke partijen in hun program ma's bevordering van hel openbaar ver- voer. Uit cijfers blijkt dat het stads- en j streekvervoer de komende vier jaar grote tekorten zullen hebben Voor 1972 wordt het verlies bij het stedelijk ver- voer geraamd op 170 miljoen en bij het i streekvervoer op 90 miljoen. Voor ver- j c j betering van het stedelijk vervoer is de t komende vier jaar 1.2 miljard nodig. i) I Het maatschappelijk belang van deze i I zaak is volgens de KNVTO zo duidelijk, j t I dat onze gemeenschap bereid zal moe- j len zijn de daarvoor benodigde gelden 1 p op te brengen. CATANIA (Reuter). Op de helling van de Etna wordt het dorp Sant' Alfio bedreigd door een stroom gloeiende lava uit de vulkaan. Gisteravond was de lava. die zich door de bedding van een droge rivier ongeveer 600 meter per etmaal verplaatst, nauwelijks tweeduizend meter van het centrum van de 3500 inwoners tellende plaats verwijderd. Gisterochtend was er even paniek in het dorp, toen het gerucht ging dat er nóg een scheur in de kraterwand was gekomen. Dorpelingen pleitten bij hun pastoor voor het houden van een proces sie met de relikwieën van de dorps- beschermheilige. Dc pastoor beloofde het met de bisschop te zullen opnemen. machtig reuzen rad dat ingschakeld kan worden wanneer onverhoopt de stroom mocht uitvallen. Alles zit dus zeer efficiënt in elkaar. Overigens komt Bram Vader na de eerstkomende twee kermissen nog even naar Kolhorn terug om eventu eel de techniek van het reuzerad nog te vervolmaken. Bram Vader kan al zijn aandacht aan het grootste rad wijden, nu hij de zorg over het kleinere (maar nog al tijd imponerende) rad heeft opgedra gen aan „kleine raddraaier" Otto Cu pido (23) die al op zijn dertiende bij de heer Vader in dienst kwam. HELE WINTER Bram Vader is er druk mee: op het terrein in Kolhorn. dat hij drie jaar geleden kocht, is hij de hele winter lang aan het ontwerpen (in zijn van centrale verwarming, telefoon, stro mend water en andere gemakken voorziene woonwagen) en aan het monteren, bouwen, schilderen en wat er allemaal nog meer komt kijken bij het bouwen van een reuzerad En dat is heel veel. .Want behalve de nieuwe as, die hydraulisch kan wor den opgedrukt lot 20 m. boven de begane grond, waaraan spaken en spanten als meccanodoosplaten worden vastgeklikt, kenmerkt dit reuzerad zich door een aandrijving naar eigen vinding van de heer Vader, zoals ook nog nooit eerder is toegepast. Hiervoor gebruikt hij een compleet truck-diffe rentieel, waarop dubbele riemschijven zijn gemonteerd. Eendrievoudig met perslucht „gespannen" contra-schij- venstel zorgt er voor dat de aandrijf- kabels altijd perfect op spanning blij ven slaan, terwijl het differentieel er voor zorgt dat er geen wrijving tussen de tweezijdig aangedraven rad-delen kan ontstaan. Tot dusverre had een tweezijdig door een vaste as aangedreven rad zoveel van wring te lijden, dat dit tenslotte aanleiding tot metaalmoeheid zou kunnen geven. Met uitzondering van de start,, die r.og altijd met de bekende elektromessen in een pekelbad plaatsvindt, functio neert het gehele mechaniek op pers lucht en oliedruk, waarvoor onder in de wagon speciale motoren en pompen en hogedrukcilinders werden gemon- EEN BIJWAGEN In tegenstelling tot alle andere be- j slaande reuzenraderen blijft de con- J structie van Bram Vader ook tijdens i het draaien op de kermissen gewoon op de wagen staan waarmee hij ook wordt vervoerd. Dat verklaart ook de enorme arbeidsbesparing bij opzetten en afbreken. En het voorkomt dat men later op volgebouwde kermissen met lege materiaalwagens klem komt te zitten. Er is slechts één bijwagen nodig voor de gondels, de verlichting en de facade met kassa. Als trekkers j voor deze twee giganten fungeren de trucks waarop de diesel-Kromhout scheepsmotoren met generatoren zijn geplaatst die de benodigde energie voor het hele „circus" én het huishou den van de familie Vader leveren. Want als je gewend bent aan kook platen. wasautomaat, stereo pick-up en stofzuiger, kun je die ook in het kermisseizoen niet missen JOHANNESBURG (RTR) Ondank» groeiende binnenlandse oppositie is de censuur in Zuid-Afrika de laatste tijd aanzienlijk verscherpt. Het huis van afgevaardigden nam onlangs een amen dement aan op de wet op publikaties en amusement, waardoor de bevoegdheden van de Raad voor de Controle op publi katies aanzienlijk worden uitgebreid. De eerste versie van het amendement trok dc regering in, geschrokken door de golf van kritiek die van vele kanten tegen bet amendement los kwam. Sprekers van de oppositie noemden de Raad voor Controle op publikaties een „dictator van het Zuid-Afrikaanse' denken" en zeiden dat hij zo —kweze lachtig en kleinzielig" Is dat het een belachelijke instelling is geworden. Het amendement geeft de raad de bevoegd heid een eigen corps van inspecteurs samen te stellen, die de naleving van de censuurwetten moeten controleren De oppositie heeft het korps al de naam ..gluurderskorps" gegeven. De raad kan achter gesloten deuren zonder opgaaf van redenen besluiten tot het verbieden of censureren van publi katies, zonder daar later verantwoor ding over af te hoeven leggen. Het nieuwe amendement verbiedt „polemie ken" een term die niet gedefinieerd wordt over alle films die door dc raad nog niet voor openbare vertoning zijn vrijgegeven. J^unst en kunstenaars .even in een Romeinse legioenvesting. Over dit onderwerp wordt in hel rijksmuseum Kam te Nijmegen een tentoonstelling gehouden onder de ti tel „10 Gemina" van 4 juni tot eind september. Deze expositie die het re sultaat is van de opgravingen die in de jaren 1959 tot 1967 te Nijmegen zijn verricht, geeft een beeld van het tiende legioen Gemina dat in de om geving van Noviomagum was gele gerd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1971 | | pagina 7