ORGELS BLIJVEN ALS
KERKEN VERDWIJNEN
Vijf jaar geleden
stierf mgr. Bekkers
ZATERDAG 8 MEI 1971
ELBURG Door de kerkramen valt een licht dat de
'Si/bels doet opvlammen in milde gloed. De stoelen
banken staan in stille slagorde. Zonnestralen
Ireken door, worden gezeefd, en nemen in hun baan
hofdeeltjes mee. De kansel rijst toornig omhoog, wach
tend op een menselijke bezetter. Het is stil in de kerk.
ficel zwakjes bereiken de geluiden van de buiten
wereld het interieur. Een stoel kraakt. Een kuch.
Onbestemde geluiden als een jas ophangen, geschraap,
'tven klinkt er niets.
Pan dreunt het orgel van de Grote Kerk van Elburg
Orgelmuseum
om pronkstukken
op te slaan
op zijn handen leert anders. Zijn
vingers zijn lang, rank, soepel,
verzorgd en verlengstukken van een
talent, dat aan de buitenkant geen
sporen heeft achtergelaten.
Hij is organist van de Nederlands
hervormde kerk te Elburg en de
Organist Maarten Seybel aan zijn orgel in de grote kerk van Elburg
en opeens zijn alle hoeken gevuld met levend geluid.
Met een volheid die geen hi-fi kan reproduceren, een
klankkleur, die recht doet aan de ontvanger van de
muziek: de kerk, en een warmte waarbij andere
instrumenten verkillen barst het orgel in een explosie
van geluid.
Het is moeilijk om niet in snorkende lyriek verder te
gaan. Wie kan accuraat een zonsondergang beschrij
ven, het nieuwe van een lente schilderen en over
dragen aan een derde de gevoeliens van een liefde?
auteur van drie boeken ..Orgels op de
Veluwe", .Orgels in Overijsel" en
..Orgels in Friesland". Simpele titels,
die de inhoud geheel dekken-
Wij hebben hem benaderd om te vragen
wat er gebeurt met een orgel als een
kerk moet verdwijnen. Wordt het
instrument vernietigd, verkocht,
versjacherd, verborgen in een privé-
verzameling, gekannibaliseerd voor de
bouw van andere orgels, gereduceerd
tot schroot waarvan alleen het tin en
het lood nog waarde hebben (voor de
sloper) of wordt zo'n orgel op verant
woorde wijze bewaard en krijgt het een
nieuwe bestemming?
Hogere taak
Een orgel is geen gitaar, die je koopt
in een bui en daarna aan de wilgen
hangt. Het is het grootste muziek
instrument op aarde. Het is een in
strument, dat een hogere taak heeft
dan schone klanken produceren. Het
geluid van een orgel is majesteitelijk
en gericht op verspreiding in enorme
gebouwen. Zoals een olifant zich on
gelukkig voelt in een achtertuintje, zo
moet het orgel om zich een atmosfeer
hebben van verhevenheid en ruimte.
Een orgel is een monument en vaak
mooier dan de kerk die het herbergt.
En dan laten we maar meer materiële
overwegingen als geïnvesteerde be
dragen en moeiten en handelswaarde
buiten beschouwing.
De heer Seybel kan ons gerust stellen.
,,Je hebt de Monumentenzorg. Orgels
uit een bepaalde periode, de achttiende,
begin negentiende eeuw vallen daar
onder- Oude orgels worden dan ook
niet vernietigd. Ze worden opgeslagen
tot er een passende nieuwe ruimte is.
Zo heeft de Nieuwe Zuiderkerk in
Rotterdam een orgel uit Doesburg ge
kregen. En een orgel, dat opgeslagen
stond in 't archief van de Nederlandse
Bank aan de Kloveniersburgwal te-
Amsterdam staat nu in de Eusebius-
kerk te Arnhem. Neem nu het orgel
van de grote kerk in Elburg, waar ik
zelf op speel. Dat is een prachtig in
strument, 150 jaar oud- Stel voor dal
die kerk wordt afgebroken. Wat moet je
met dat orgel doen? Dat kun je een-
twee-drie niet kwijt. Het is een ding
van twintig meter hoog. Zo'n orgel
hoort thuis in een kathedrale kerk.
het past niet in een nieuwe. In dat
geval wordt zo'n orgel ergens bewaard
(otdat er een passende ruimte voor is
Dat orgel van ons is helemaal hand
werk. Het is een monument. Wat is
het waard? Dat kun je zo moeilijk
zeggen- Er zijn mensen die er nog geen
tientje voor over hebben, maar als het
iets op moest brengen dan zou dat
zeker drie tot vier ton moeten zijn
Vergeet niet, dit orgel heeft zesendertig
stemmen. Nee, meneer, een orgel wordt
niet zomaar vernietigd. Er zijn ik weet
niet hoeveel orgels in Nederland. Je
kunt zeggen net zoveel als kerken. Er is
een organisatie van orgelliefhebbers die
naar schatting tachtigduizend leden
telt. Ik ben nu bezig met het oprichten
,MET DE LIEFDE
ALS WAPEN"
Nog jaarlijks trekken duizenden langs het graf va.n hun vereerde mgr. Bekkers.
Het orgel van de grote kerk te Elburg.
MAARTEN SEYBEL
GENIET VAN
GROTE ORGELS
Volgens Maarten Seybel is vooral
Noord-Nederland rijk aan fraaie orgels.
..In Friesland bijvoorbeeld zitten veel
historische orgels. Dc belangrijkste
orgels in Nederland heb ik bespeeld. Je
komt niet zomaar aan een orgel. O nee.
je moet echt wat kunnen eer je erop
toegelaten wordt".
Inzinking
..De mooiste orgels dateren uit het
midden van de achttiende eeuw Na de
barokke periode kwam er een in
zinking. Ze hebben toen karakteris
tieke stemmen uit het orgel weg
gehaald. Nu gaan we weer terug naai
de oude bouwwijze. Vandaag de dag
bouwen we weer prachtige orgels. De
orgels die vernietigd worden, stammen
ook uit die tijd toen er slechte orgels
werden gebouwd en daaraan is niet
veel verloren. Je kimt die slechte
orgels slopen en van de onderdelen
een nieuw, goed orgel bouwen".
Een orgel is voor Maarten Seybel
meer dan een muziekapparaat. ,,Als
organist neem je in de eerste plaats
deel aan de eredienst. Daarna pas komt
de muziek. Wat ik het mooiste orgel
vind op de hele wereld? Hmmeven
denkentja.... moeilijk te zeggen
maar als ik het moet zeggen: het
mooiste orgel ter wereld staat in
Parijs, in de Sint-Clothilde. Daar heb
ik nog nooit op gespeeld. Daar moet
ie speciale connecties voor hebben.
Nee, meneer, het zijn geen speel
apparaten"
Hij laat zijn vingers de toetsen strelen,
demonstreert hoe je (moeder-kijk-
zonder-handen) met je voeten kunt
spelen en legt de werking uit van het
even ouderwets aandoende als inge
wikkelde knoppenpaneel, links en
rechts van de toetsen, dat gedachten
oproept aan dashboarden van antieke
vliegtuigen. Wijzend op de motor die
de blaasbalgen moet bedienen: Vroe
ger had je orgeltrappers. Die moesten
op grote pedalen rennen, vaak met
tweeën tegelijk. Vergeet niet dat er
nogal wat lucht door de pijpen moet.
Je hebt buizen waar een kind in kan
staan".
Dan vertelt Seybel een kleine vak
anekdote. Het is geen dijenkletser,
maar illustreert toch wel hoe ook het
nederigste wezen nog zijn plaats in de
schepping heeft.
„Een organist moest een keer een heel
moeiljjk werk spelen. Na afloop loopt
hjj met de orgeltrapper de kerk uit en
die zegt: „Hebben wij hem dat niet
even goed geflikt?" „Hoezo?" vraagt de
ogranist. ..Kijk", zegt de orgeltrapper.
.AVe hebben toch samen gespeeld. JU
de tonen en ik de wind".
JAN KOESEN
ideeën door blijve
ken. „Bekkers heeft veel
losgeslagen. Veel van de
vernieuwingen heeft hij
op gang gebracht, hoe
wel dat vaak niet wordt
gerealiseerd. Hij wordt
meestal onbewust nage
leefd".
Tijd vooruit
Bijvoorbeeld: een 9pen
dialoog tussen bisschop
pen en priesters is in de
Katholieke Kerk in Ne
derland geen nieuwig
heid meer. Bisschop Bek
kers is begonnen met
priesterbijeenkomsten
waar werd gepraat over
pastorale zorg. „Zo zijn
er wel meer dingen op
Rooyakkers. „Maar zijn
invloed is moeilijk na
speurbaar. Als je nu een
rede van Bekkers zou
uitspreken (zonder daar
bij zijn naam te noe
men) zou daar niemand
van opkijken. Hij was
zijn tijd vooruit".
Door zijn dood heeft de
tijd gelegenheid gekre
gen hem in te halen.
Mgr. Rooyakkers: „Het
valt me steeds weer op,
dat Bekkers ook bij
niet-katholieken zo'n in
druk heeft gemaakt.
Nog niet zo lang gele
den heb ik meegemaakt,
dat een taxichauffeur
tegen me zei: „Oh, komt
u uit Den Bosch? Van
Bekkers? Ja. ik ben niet
gelovig, maar ik mis
hem toch wel op de tv".
Mgr. Bekkers had feel-
hel echter opzienba-
De vraag rijst als van
zelfsprekend, hoe bis
schop Bekkers gestaan
zou hebben in de Kerk
van vandaag. Mgr. Rooy
akkers: „Hij zou zeker
helemaal achter het
huidige beleid van de
bisschoppen hebben ge
staan. Toen hij nog leef
de, verlieten bijvoor
beeld nog niet zo veel
priesters het ambt. Maar
Bekkers was wel de
eerste om te proberen
dispensatie van het celi
baat te krijgen voor
priesters die het moei
lijk hadden. Dat wil niet
zeggen dat hij erover
dacht om gehuwde
priesters te handhaven
als pastoraal werkers.
Maar toen waren we
nog niet zo ver".
Over de groepsvorming
binnen de Katholieke
Kerk: „In de tijd van
mgr. Bekkers zette de
tegenstand tegen de
vernieuwingen zich nog
niet zo vast. Maar hij
had zeker ook openge
staan voor mensen die
vast wilden houden aan
oude tradities. Ergens
was hij ook voor tradi-
„De polarisering van de
verschillende meningen
zoals die zich vooral
heeft voorgedaan in het
bisdom Rotterdam na de
benoeming van bisschop
Simonis zou hem ge
hinderd hebben. Het zou
Dat openbreken van een
mentaliteit, dat lag hem
„Voor andersdenkenden
was Bekkers het begin
van de toenadering",
meent vicaris Rooyak
kers. „Wanneer ze hem
vroegen voor een ge
sprek met niet-katholie
ken, dan ging hij daar
graag op in".
Zijn streven naar toena
dering werd beloond.
Het overtuigende bewijs
daarvan kreeg hij pas
na zijn dood. In veel
protestantse kerken werd
voor hem gebeden. Zijn
overlijden gaf ook niet-
katholiek Nederland een
schok.
De drempel
Vooral zijn optreden in
de Brandpuntuitzendin-
gen bracht hem in de
huiskamers van niet-ka
tholieken. over de drem
pel heen van eeuwen
gescheiden denken en
leven. „Hij wist ook niet
precies, hoe dat allemaal
moest, maar hij stond in
de eerste plaats open.
Voor iedereen", weet
mgr. Rooyakkers.
Veel indruk heeft mgr
Bekkers op de vicaris
gemaakt door zijn pas
torale bewogenheid. „Hij
had er altijd zorg voor
wat de Kerk voor de
al de jongeren bete
kende. De liturgie had
zijn volle aandacht". Op
het Vaticaans concilie
werd hij door paus Jo
annes benoemd in de li,-
turgische commissie.
Daarin heeft hij zijn
bijdrage geleverd aan
de liturgievernieuwing.
Mgr. Rooyakkers: „De
dingen waar hij de aan
zet aan heeft gegeven,
vinden wij nu heel ge
woon. In zijn tijd was
hem ook wel niet gelukt
zijn de verschillende
groepen bij elkaar te
brengen, maar hij zou
tevens geen van die
blokken hebben afgesto
ten. Niettemin is er na
tuurlijk een groot ver
schil tussen afstoten en
omhelzen".
Op het bureau van mgr.
Rooyakkers staat een
portret van de overleden
mgr. Bekkers. „Hij heeft
voor mij heel veel bete
kend. Ik was diep onder
de indruk en dat ben
pastorale bewogenheid.
En dan al die belang
stelling uit het hele land
toen hij stierf. Er was
zo ontzettend veel me
deleven van niet-katho-
lieken. Dat vergeet ik
niet meer. Als bisschop
stond hij ook altijd open
voor mijn ideeën. Hij
vroeg vaak om advies
als hij ergens mee wor
stelde, want hij ging
nooit over een nacht
ijs". In Sint-Oedenrode.
waar hij op 20 april
1908 werd geboren en
op 14 mei 1966 begra
ven, zeggen de mensen
wel eens: „Wat komen
er toch 'n hoop mensen
onze kerk bezoeken".
Maar ze komen voor het
graf van mgr. Bekkers.
Soms honderden in 'n
weekend. Katholieken
en niet-katholieken, Ne
derlanders en buitenlan
ders. In het eerste jaar
na zijn overlijden kwa
men zeker een half mil
joen mensen naar mgr.
Bekkers' graf kijken.
Daarna nam de belang
stelling Wi
blijven dc
i getuigen
ervan. Het is duidelijk:
Nederland is bisschop
Bekkers niet vergeten.
Voor dc uitvaartdienst van mgr. Bekkers
in de St.-Jao te Den Bosch bestond een ont
zaglijke belangstelling.
