Bij André Lehr is
het al klok wat
de klok slaat
Geladen sfeer
in Caïro bij
komst Rogers
Unilever
willig
'S WERELDS ENIGE CAMPANOLOOG HEEFT
GEEN TIJD OM BEIAARD TE SPELEN
Drijfjacht op
moordenaar
Kroketten uit
automaat
niet gevaarlijk
LEIDSE COURANT
DINSDAG 4 MEI 1971 fas
ASTEN ,,lk kan wel e«n
paar eenvoudige dingetjes
spelen, maar dan moet er
geen beiaardier in de buurt
rijn". Dat zegt André Lehr,
's werelds enige beroeps-
campanoloog, een man, die
alles weet van luidklokken
en beiaarden en die zojuist
een boek over dit onder
werp voltooid heeft, dat
binnenkort bij de Europese
Uitgeverij in Zaltbommel
zal uitkomen. André Lehr
(41) ontvangt ons in zijn
gezellige houten woning te
Asten (N.-Br.) waar het al
klok is, dat de klok slaat.
Het los van het huis ge
bouwde schuurtje bevat een
op de seconde gelijklopend
torenuurwerk; de bel hangt
buiten boven het dak in een
klein torentje, een zoge
naamde dakruiter.
Aantal
carillons is
na de oorlog
toegenomen
Binnen, in de studeerkamer, hangen
tritsen bellen en klokjes aan, het
plafond en is een hele verzameling
achter glas opgesteld. ,.Ik ben pas
een jaar of vijf aan het verzame
len,'7 zegt André Lehr. „Eigenlijk net
zolang als we hier met het museum
bezig zijn", 's Morgens hebben we
dat museum bekeken, het ..Beiaard
en Klokkenmuseum'op de zolder van
't raadhuis. „Onze stichting is voortge
komen uit het beiaardcomité van
Asten, dat in 1968 een klokkenspel
aan de gemeente schonk', vertelt
conservator André Lehr. „We hebben
veel te weinig geld om alles te
kopen, wat we zouden kunnen krij
gen, maar we barsten toch nu al uit
de ruimte". Inderdaad hangt en
staat heel de ruime zolder vol oude
luidklokken. een paar complete klei
ne carillons, beiaardklavieren, mo
dellen, foto's en allerlei historische
zaken met betrekking tot het typisch
Nederlandse verschijnsel van het
klokkenspel.
„Rammelaars voor volwassenen," zei
een Engelsman in de 18e eeuw. En
in Duitsland gaan de meeste mensen
nog altijd van de veronderstelling
uit. dat een beiaard per se vals moet
klinken. Men vindt het daar dan ook
al gauw goed. ..Duitsland heeft vrij
wel alleen slechte beiaards." zegt
André Lehr.
Beroepshalve is hij met de wereld
van klok en beiaard verbonden door
rijn functie van adjunctdirecteur
Van de Nederlandse klokkengieterij
en fabriek van torenuurwerken N.V.
Eijsbouts. „Wij zijn piepjong", zegt
hij, „al bestaat het bedrijf in 1972
honderd jaar." Deze uitspraak slaat
op de afdeling klokkengieterij, want
daarmee is men pas in 1947 ge
start.
De fabriek is opgericht door de
grootvader van de heer Max Eijs
bouts. de huidige directeur. Dat was
een Astense boerenzoon, die in Den
Haag het horlogevak leerde, maar
daar thuis niet veel emplooi voor
vond. Zo kwam hij op het denkbeeld
*m torenuurwerken te gaan maken.
•Op het ogenblik beslaan die nog een
kwart van de produktie. Daarnaast
maakt Eijsbouts tandwielen en ande-
rt onderdelen, maar zelfstandig bo
vendien medische apparatuur. Sinds
een jaar of vijf wordt er ook veel
beeldhouwwerk gegoten. Men is ge
specialiseerd in groot werk: zo wordt
op dit moment de laatste hand ge
legd aan een bronzen deur van vier
ton. bestemd voor het nieuwe Bra
bantse provinciehuis.
De klokkengieterij is logisch uit de
torenuurwerken voortgekomen.
Vroeger bestelde men de klokken in
Engeland, of in het vlak bij de
Gelderse Achterhoek gelegen Duitse
plaatsje Gescher. Ze werden dan sa
men met het uurwerk gemonteerd
(in de Oldenzaalse Plechelmus, bij
voorbeeld). In '47, toen import moei
lijk was en het naoorlogse Neder
land veel klokken nodig had. begon
Eijsbouts zelf met het gieten.
André Lehr komt niet uit het bedrijf
of uit de familie voort. „Ik b*n in
Utrecht geboren en er op het lyceum
geweest. Onze familie was we]
enigszins met de klokkenwereld ver
bonden. want mijn grootvader was
beiaardier van Kampen. Toen ze bij
Eijsbouts een stemmer vroegen, heb
ik op de advertentie geschreven, en
zo ben ik in dit vak gerold". Dat
was in 1948. „Het trok mij dus wel
aan. maar ik wist nog nergens van:
ik heb in de praktijk alles ge
leerd".
Wetenschap
De hele klokkengieterij was toen
volop in ontwikkeling. Sinds 1730
kon in Nederland niemand meer een
beiaard gieten. Wel afzonderlijke
klokken, maar bij een beiaard komt
het op de juiste onderlinge stemming
aan. Men heeft daar altijd erg ge
heimzinnig over gedaan, maar vol
gens André Lehr is het vrij gemak
kelijk te Ieren. Vlak voor de oorlog
was de kunst opnieuw ontdekt en na
de bevrijding is dr. E. W. van Heu-
ven zelfs op klokkenakoestiek gepro
moveerd. Sindsdien is het mogelijk
om de zaak gewoon wetenschappe
lijk aan te pakken.
Het gieten van een carillon is een
belevenis. Onder onze voeten sche
mert achter een rooster de vorm van
een grote klok, ..festgemauert in der
Her uitbeitelen (stemmen) van Klok
klokken is de essentie en de kunst
om een beiaard te maken.
Erde", zoals Schillers het klassiek be
schreven heeft. Maar al wordt ook
in onze tijd nog de vorm ..uit leem
gebrand", bij de kleinere klokjes
wordt deze niet meer door zand.
doch door een ijzeren gietkast bijeen
gehouden Het lijkt wel wat op een
grote bijenkorf, dat ijzeren ding
waar de gieters hun roodgloeiende
massa in moeten mikken Het vat
vol vloeibaar brons, gevuld uit de
met grafiet beklede smeltoven, wordt
aan twee lange ijzeren stangen
voorzichtig naar de vorm gedragen
en dan nog voorzichter omgekieperd.
Het is nog altijd volop ambachtelijk
werk, al helpt een elektrisch bedien
de lier het draagwerk verlichten en
al zal er naderhand een elektrisch
aangedreven beitel aan te pas ko
men. om de vorm aan de binnenkant
zo ver uit te hollen, dat de juiste
toon ontstaat. Dat is het eigenlijke
..Klokkenzo doceert André Lehr.
wanneer we in zijn studeerkamer
zitten, „bestaan al sinds 1400 voor
Christus, bij de Chinezen. Daar werd
gen en antiquairs aflopen. „Het kost
je wel drie paar schoenzolen, maar
op een goeie dag heb je hem", zegt
de trotse collectioneur. Wat voor het
museum te duur is. koopt hij zelf.
maar het is wel de bedoeling, dat de
hele zaak op den duur in het mu
seum terecht komt. Tenminste -Te
gaat natuurlijk wel aan die dinge
tjes heehten en mijn vrouw iz er
ook gek op. Mijn kinderen kijken ml
helemaal niet meer op. wanneer er
weer een pakketje binnenkomt."
Bezwerend
Hij toont ons een beeldje uit Mexico,
een vruchtbaarheidsfiguur van om
streeks het begin van onze jaartel
ling. Als'hij het oppakt, klinkt het
„Rammelaars voor
volwassenen"
er met hamers op geslagen. Bellen
en klokken met klepels kennen we
sinds 1200 voor Christus uit het Na
bije Oosten en Zuid-Europa. Dat
waren paardebellen. Kijk. hier heb
ik zo'n oud exemplaar, uit Perzië
Hij opent een vitrine en toont ons
een groen uitgeslagen klokje, fijn
v an vorm. dat tot de pronkstukken
van zijn verzameling behoort. Hoe
komt iemand in zo korte tijd aan zo'n
bijzondere collectie?
kwei
als een rammelaar. Een koningsstaf
uit Nigeria blijkt in omgekeerde
vorm een klok met klepel te zijn.
Een heel lang gerekte bel is het
volgende stuk: ..Dit heb ik kort gele
den gekocht, het komt uit Kameroen
en men gaat ermee rond.
een man sterft
Het klokgeluid '^eft. dat blijkt in
elke cultuur, vm oorsprong een be
zwerende betekenis. Dat geldt ook
voor ons huidige klokluiden, vooral
bij begrafenissen, al geeft men er
sinds eeuwen een christelijke uitleg
..Je begint je voor je vak te interes
seren en je leest eerst alles wat je
er over vinden kunt zegt André
Lehr, wanneer we willen weten, hoe
hij campanoloog (klokkenkundige)
geworden is. Hij toont ons de catalo
gus van de bibliotheek van de Ne
derlandse Klokkenspel Vereniging,
die door hem beheerd wordt. Zo'n
250 boeken, allemaal over klokken
en beiaarden. Maar zelf heeft hij er
nog meer: een hele boekenwand vol.
Daar zitten ook dossiers in. gerang
schikt naar plaatsen en personen: al
les over klokken, klokkenspelen en
beiaardiers. Ze vormen de grondslag
voor zijn boek: Van paardebel tot
speelklok, de geschiedenis van de
klokgietkunst in de lage landen".
Een beperkt onderwerp weliswaar,
maar toch wordt het een boek van
400 bladzijden. Of hij er alles wat
hij van dit onderwerp weet. in kwijt
gekund heeft? André Lehr glimlacht.
..Het boek is dubbel zo dik geworden
als de bedoeling is. Ik mag niet
mopperen: de uitgever heeft alles
aanvaard."
Bijvoorbeeld dat verhaal over de
Stevenstoren in Nijmegen, die in de
18e eeuw (het dieptepunt van de
beiaardkunst) een nieuw klokkenspel
zou krijgen. Men gaf de opdracht
aan een klokgieter uit Luik, die dat
wel even zon fiksen. Maar het stads
bestuur was ontevreden over het re
sultaat. Men kreeg letterlijk slaande
ruzie en de Luikenaar sloeg zijn
werk aan gruzelementen. De brief
wisseling tussen Luik en Nijmegen,
die daar uit voort gekomen is. is
ongelooflijk. Hoe twee steden om
zo'n geval ruzie kunnen krijgen en
wat elkaar dan toevoegen
De beiaardkunst gaat voor typisch
Nederlands door. Dat is ze ook vol
gens André Lehr, al stamt de ont
dekking uit Henegouwen en al zijn
er zelfs bronnen, die op een nog
oudere herkomst uit Spanje wijzen,
omstreeks de dertiende eeuw. Maar
het klokkenspel is opgekomen in een
tijd, dat de Nederlandse musici in
Europa de toon aangaven. Het past
helemaal in de Bourgondische sfeer
van de ontwikkeling der vrije ste
den. Nu nog heb je overal ter we
reld klokgieterijen. maar beiaards
worden alleen in Nederland gegoten
(bij Eijsbouts en verder bij Petit en
f'ritsen, ook in Brabant en bij Van
Bergen in Heiligerlee) en dan ook
nog in het Franse Annecy-Le-Vieux
en het Britse Longborrough. De bei
aarden, die bij Eijsbouts ontstaan,
gaan vaak ver de wereld in. Vorig
jaar zijn er carillons geleverd naar
IJsland en Ni.euw-Zeeland. De beste
afnemers zijn Scandinavië en de
Verenigde Staten. Ook België bestelt
nog regelmatig.
In Nederland zit er de laatste tijd
ten beetje de klad in. In het mu
seum hangen twee kaarten naast
elkaar, waar uit blijkt, hoe sterk het
aantal carillons sinds de oorlog is
toegenomen. Maar er zijn toch nog
heel wat witte plekken. Vooral het
noorden van het land laat he< afwe-
André Lehr is ook gastdocent aan de
beiaardschool in Mechelen. Hij kent
de klokkenspelen in Vlaanderen en
in Nederland, die hij in zijn boek
beschrijft. Hij kent ook de mensen.
Jn Nederland worden de beiaarden
in het algemeen keurig onderhou
den. in België is dat ronduit slecht,
maar toch zijn de Vlamingen veel
meer met hun klokken verbonden.
De beiaard (een Vlaams woord) is
daar veel meer dan bij ons in het
hele sladsgebeuren opgenomen Ze
worden gewoon gekoesterd in steden
als Antwerpen. Brugge en Mechelen.
Zo'n zomeravondconcert in Meche
len. dat is een vertoning. Wij in het
noorden zijn vaak wal stijfjes, vaak
wat te intellectueel tegenover het
fenomeen van de zingende toren".
De beiaardier? ..Dat is eigenlijk de
enig overgebleven echte muzikant,
in de ware positieve betekenis. Een
man. die niet alleen speelt, maar die
ook verantwoordelijk is voor zijn
instrument en die het tot in onder
delen nauwkeurig kent."
Dat is het enige, wat André
Lehr nog ontbreekt: zelf
beiaard spelen. Maar dan
minstens een uur per dag
oefenen. En vindt daar als
enige campanoloog maar
eens de tijd voor.
Adriaan Buter
De nieuwe tentoonstellingswagen van Staatsbosbeheer is gisteren door ir. A-
Stoffels in gebruik gesteldHij deed dit door het doorknippen van een lint met
een levensgrote snoeischaar. Staatsbosbeheer gaat met deze auto een proef
nemen met de bedoeling by de stedelijke jeugd belangstelling te wekken voor
het natuurbehoud.
(Van onze correspondent)
BEIROET De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rogers is I-
in de Egyptische hoofdstad aangekomen in een politiek zeer geladen sfeer. I_
Als hij er niet in slaagt om president Sadat een diplomatieke doorbraak in
het conflict met Israël voor te leggen, zal Sadat binnenkort geen andere
keuze meer hebben dan het vuren te hervatten of ernstige moeilijkheden
met zijn aanhangers te riskeren. Een van de tekenen van de hoge politieke i
spanning in Caïro is de onverwachte wijze waarop een van de Egypt twee
vice-president en, Ali Sabri, van zijn taak ontheven werd.
Machtsstrijd
aan top
Deze verandering in de regering is de t
belangrijkste gebeurtenis sinds de dood
van Nasser. Sabri mag dan uit de
regering weggestuurd zijn. dat wil nog
niet zeggen, dat de politieke invloed
van zijn aanhangers voor president Sa-
I dat geen gevaar meer betekent. Sabri's
verdwijning luidt een periode van
machtsstrijd in in de Egyptische top. De
reden voor zijn vertrek is nog steeds
niet bekend gemaakt. Het ziet er naar
uit. dat het iets te maken heeft met
i Sabri's tegenstand tegen de vorming
van de unie met Libië en Syrië
In ieder geval is de reden minder
belangrijk dan het conflict tussen de
1 linkse en rechtse krachten in de Egyp-
I lische politiek. Sabri is de man die met
de linkse koers vereenzelvigd wordt en
wiens politieke doelen voor een groot
deel dezelfde zijn als die van de Rus
sen. Hij is echter geen communist. In
de laatste jaren van Nasser vervulde
hij de rol van contactman met Moskou,
i Ook heeft men hem de taak toebedacht
zorg te dragen voor de integratie van
I de Russische en Egyptische luchtmacht
I in het Midden Ooosten.
I Dat Sadat de vooravond van het be-
zoek van Rogers gekozen heeft om Sa
ri de laan uit te sturen, toont wel i
hoe groot de tegenstelling tussen
beide leiders was. Sadat had moeilijker
een slechter moment kunnen uitkiezen
om zich kwetsbaar te maken voor be
schuldigingen dat hij de Arabische zaak
op een goedkope wijze aan de Ameri
kaanse belangen zal vei-spelen in zijn
streven naar een vreedzame regeling 1^8"
voor het conflict. De grote vraag in Di
Egj'pte luidt nu hoe de Russen en de fcke
Egyptische linkervleugel op de verdwii-poc
ning van „hun" man in de Egyptische kg
top zullen reageren. b i
(Copyright The Guardian). Fe
(Vervolg
de
npagina)
AMSTERDAM, 3 mei (ANP) Het
Damrak is de beursweek goed begonnen.
In een overwegend goed prijshoudende -
markt gedroeg Unilever zich zelfs willig
met een koerswinst van I 3 op f 111.80.
Ook Kon. Olie deed hel goed met een
j stijging van f 1.30 op f 151.70. AKZO en
j Hoogovens konden bij opening twee dub-
j beitjes aan de koers toevoegen op f 87,50
Philips daarentegen kon zich moeilijk
handhaven. De mededelingen op de jaar
vergaderingen over de minder gunstige
gang van zaken in het eerste kwartaal
leidden tot een verlies ex dividend van
I f 1,20 op f 46.10. Ook KLM moest f 1
prijsgeven op f 203 en Nationale-Neder-
landen f 0.50 op f 66.80. Heineken trok
f 0,60 aan op f 266. Bij de banken was
ABN f 0.80 in avance, doch AMRO-
bank verloor f 0.30 op f 61
Bij de overigens tamelijk rustig ver
lopende handel deden de scheepvaart
fondsen het over het algemeen vrij goed.
KNSM was ex dividend f 100. wat een
winst betekende van f 2,70. Scheepvaart
Unie was f 0.30 beter op f 85.40 HAL en
Van Ommeren waren resp. fractioneel
iets lager en hoger. Bij de cultures waren
de verhoudingen van weinig betekenis.
Staatsfondsen waren goed prijshoudend
tot vast.
sinds de nacht van zondag op maandag
verdenkt. Om zekerheid te verkrijgen
zijn gisteren drie leden van de gerech
telijke politie van Brugge naar Neder
land gereis. Men verwacht in Brugge
hun rapport. De jacht die vanmorgen
weer opnieuw op de moordenaar ontke
tend is wordt overigens nog steeds ge
baseerd op de overtuiging dat Van S. de
De beheerder van het Zwin, de heer
Triau, heeft zijn opponent positief her
kend van de l'oto op de identiteitspapie
ren. Bovendien is Van S. in de afgelo
pen weken in Knokke gezien in de
gestolen Chrevolet. Daar komt bij, dat
Van S. spoorloos is. Vrijdag vertrok hij
met verlof uit de kazerne, in Ede
Zaterdag ging hij met onbekende be
stemming uit het huis van zijn moeder
te Amstelveen. Morgenmiddag om 12
uur moet hij zich weer melden bij de
kazerne in Ede. Daar staat hij ovi
gens bekend als een „rustige jongen,
die nooit moeilijkheden veroorzaakt".
l Van
verslaggevers)
MAASTRICHT „Ik trek met een
gerust liart een kroket uit een automaat.
Ruim 90 is namelijk goed. De onder
nemer ziet wel degelijk het helang van
een hygiënische bereiding". Dat is de
reactie van de lieer J. K Daenen, diree-
leur van de keuringsdienst voor Waren
in Maastricht op een onderzoek van hel
damesblad „Eva". Deze mening wordt
overigens volledig onderschreven door
een woordvoerder van de Haagse keu
ringsdienst.
Uit het onderzoek bleek dat van de
25 onderzochte kroketten 20 gevaar
opleverde voor de volksgezondheid.
De woordvoerder van de Haagse keu
ringsdienst stelde wel, dat het bewaren
van de kroketten in de automaten soms
op een te lage temperatuur gebeurt.
Dan is er wel gevaar voor overmatig
veel bacteriën. ..Die temperatuur (die
overigens 55 graden moet zijn en niet
45 zoals de Eva meldde) is dan ook één
van de punten die de Keuringsdienst
nauwkeurig in het oog houdt".
