©jé
De unieke
verkiezing van
Had-je-me-maar
Politiek Nederland ontmoet voor
eindstreep felle maar vermoeide helden
UIT PROTEST
TEGEN STEMPLICHT:
STRAATVENTER CORNELIS VAN GELDER 50 JAAR GELEDEN IN AMSTERDAMSE GEMEENTERAAD
iUtiG -u AirltiL 19 <1
LE1DSE COURANT
Had-jc-maar is in zij
zaken beirokken gew
Had-je-me-ma
van het Ams
publiek door r
in volle wapenrusting. Op zijn tochten langs de terrasj
damse Rembrandtplevn trok hij de aandacht van I
t zijn stok op zijn (lege) sigarenkistje te slaan.
)1MSTERDAM Hoe raar het politieke
billetje bij de komende verkiezingen ook
bizar als op 27 april 1921, precies
iijftig jaar geleden dus, kan het er onmoge-
Jk toegaan. De avond van die gedenkwaar-
N, ige dag zag niemand minder als overwin-
I laar uit de stembusstrijd te voorschijn ko
nen dan Cornelis de Gelder, alias Had-je-
e-maar, alias August de Domme. Amster-
'v imhecft wel meer vreemde electorale
uitgebroed (de tafeltennisser Cor du
et zijn partij Sportbelangen: Provo;
Kabouters, om de meest recente te noe-
maar zo bont als toen heeft het
stedelijke kiezersvolk het nog nooit ge-
t. Had-je-me-maar was namelijk niet
i een straatventer van laag allooi die
•dag bedelend rondging op het Rem-
idtsplein en zich 's nachts in het eerste
beste plantsoen te ruste legde hij was
chronische alcoholist met nevels in
njn brein, zo dicht dat ze te snijden wa-
Tat het geval? Toen de gemeente-»
raadsverkiezingen van 1921 voor de deur
Honden, was er juist nogal gesleuteld aan
,te kieswet. Het algemene stemrecht was
agevoerd maar tevens de stemplicht die we
nmiddels weer als zijnder autoritair en
Btemalistisch bij het vuilnisvat hebben ge-
Nu waren ze in die dagen ook niet
|zj{ «elukkig met die stemplicht, zij het om een
«ndere reden. „Je reinste stemdwang", werd
er gemord. „Zoals de wet nu ligt. kan de
eerste de beste dorpsidioot in de gemeente
raad gekozen worden." En men
besloot, althans in Amsterdam, maar meteen
de daad bij hel woord te voegen.
Die „men" waren een aantal radicale groe-
peringen waaronder de Dadaïsten, de kun
stenaarsvereniging „De Anderen" en de
Vereniging van Anarchistische Taxichauf
feurs. Ze bundelden hun krachten in de
Vrije Socialistische Groep, door de volks
mond nl snel tot Rapaljepartij" omge
doopt; en vatten het pan op om Cornelis de
Gëlöer kandidaat te stellen voor de gemeen
teraad. Hun doel was de waanzin van de
stemplicht te bewijzen en aan de kaak te
stellen. Had-je-me-maar leek hun daarvoor
de meest aangewen figuur.
Hoe de toen reeds vergrijsde zwerver aan
zijn bijnaam kwam. is gauw verteld. Tijdens
de eerste wereldoorlog had in het Flora
theater de revue „Had je me maar" ge
draaid. De directie had Cornlis de Gelder
gehuurd om als sandwichman reclame voor
het spektakelstuk te maken. De zwerver
kweet zich zo uitbundig van zijn taak dat de
naam bleef beklijven. Maar het verhaal hoe
hij erin was geslaagd tot de laagste sport
van de maatschappelijke ladder af te dalen,
is ingewikkelder cn heeft uiteraard de nodi
ge tragische achtergronden.
Tragedie
Üornelis de Gelder werd geboren op 22
november 1856. Zijn wieg stond in een nette
burgermanswoning aan de BatavierénstraaL.
Hij groeide op zoals dat in die dagen hoorde
en toen hij daarvoor de leeftijd had, beslo
ten zijn oppassende -ouders dat hij moest
worden opgeleid tot metselaar. Dit geschied
de. Toen hij zelfstandig de kost kon verdie
nen, trouwde hij en daarmee kwam de
tragedie in zijn leven. Zijn vrouw namelijk
waarvan hij zielsveel hield, stierf enkele
jaren later in het kraambed, hem met drie
kinderen achterlatend. Daarmee was voor de
jonge Cornelis het zout uit de pap. Hij gaf
zijn beroep en vastigheid op en begon te
zwerven, zijn brood verdienend als acrobaat
op kermissen. Uiteindelijk keerde hij terug
naar de hoofdstad waar men hem langs de
deuren zag leuren met pantoffels. Ook kon
men hem aantreffen in de Tolhuistuin
bet toenmalige amusementscentrum waar
hij n elektriseerapparaat exploiteerde zijnde
een bak met water dat onder stroom stond,
met op de bodem een stuiverstuk. Wie het te
pakken kon krijgen, mocht het houden.
Ondertussen raakte hij meer en meer aan
de drank, hetgeen hem ertoe bracht iedere
eerlijke broodwinning op te geven. Hij werd
een van de best gekende straatfiguren van
de twintiger jaren, bedelend langs de ter
rasjes, moppen tappend vanuit zijn ongeken
de baard, altijd een wandelstok in de hand
en een kistje sigaren onder de arm. Zijn
populariteit steeg met de jaren. Toen hij in
1919 een ongelukje kreeg, haalde hij zelfs
de kranten, getuige het volgende bericht:....
Hij is over een bananeschil uitgegleden en
heel leelijk terecht gekomen, heeft inwendige
kneuzingen opgeloopen en een knie ont
wricht. zoodat hij met de autobrancard
den eenigen keer van zijn leven dat-ie getufd
heeft zei-d-ie naar het gasthuis gebracht
is waar hij nu verpleegd is geworden."
Kandidaat
Dit dan was de mar».-die, de Rapaljepartij
voordroeg als kandidaat toen de gemeente
raadsverkiezingen van IfUl.icicb aandienden.
Amsterdam wreef zich verbaasd de ogenuit
toen hij per landauer naar het stadhuis
werd gereden voor de officiële kandidaat
stelling. De verkiezingsrede die hij daar
uitspraak, is goddank voor het monkelende
nageslacht bewaard gebleven en luidde al
dus: „Er moet veel veranderen, mensen, in
deze stad. Wij zullen strijden tegen de hoge
prijzen. Wij zullen strijden voor jajempjes
van vijf cent. want wie geen jajem drinkt is
een snoeper en snoepen is ongezond. Het
brood moet op 11 cent komen en het vet op
35 cent."
king moeten hebben aangesproken. Wat be
gonnen was als een grap. liep kolossaal uit
de hand. Bij de verkiezingen verenigde hij
13.179 stemmen op zich ruimschoots vol
doende voor een zetel in de gemeenteraad.
Commentatoren uit die dagen noemden het
met name verbazingwekkend dat zowel in
de arme als in de rijke buurten royaal op
de publieke dronkaard was gestemd. Sinds
Amsterdam bij de Kabouters precies hetzelf
de verschijnsel heeft geconstateerd, is dit
niet zo verwonderlijk meer.
Ondertussen zat burgemeester H. H den
Hartog lelijk in de nesten. Wat moest hij
beginnen met een infame zwerver in zo'n
voornaam college als de gemeenteraad? Hij
nam de zaak zelfs op met de secretaris
generaal van Binnenlandse Zaken .1 B
Kan. maar de verkiezing van Had-je-me-
maar was langs volkomen democratische
weg tot stand gekomen: er viel geen moe
dertjelief meer aan te doen.
„O nee?", moet burgemeester Den Hartog in
ware regententrant hebben gedacht. En hel
volgende geschiedde. De zwerver werd door
een politieman opgepikt in een plantsoen
waar hij gewoontegetrouw een uiltje lag te
knappen. Tot dusver had de sterke arm hem
ongemoeid gelaten maar nu zat hij opeens in
de cel, beschuldigd van openbare dronken
schap en landloperij.
De wachtcommandant vond hem te vies om
zijn aanwezigheid te kunnen tolereren en
liet hem transporteren naar een quarantai
ne-inrichting voor ontluizing en verscho
ning. Daarna werd hij voor de rechter
gebracht die hem veroordeelde tot twee
weken gevangenisstraf. Terwijl hi.i die uit
zat, tekende hij onder zachte druk een
verklaring dat hij afzag van de hem Iopko
mende raadszetel. Daarmee was voor de
vroede vaderen het schandaal alsnog in de
kiem gesmoord. Zijn plaats in de gemeente
raad werd ingenomen door Bertus Zuurbier,
eert socialistische straatredenaar van grote
allure die echter in de vergaderzaal op het
Prinsenhof, zoals het Amsterdamse stadhuis
met een weidse naam heet. met stomheid
geslagen leek en er nooit een zinnig woord
heeft uitgebracht. Dat de jajem geen vijf
cent werd. laat zich hierna gemakkelijk
De rest is gauw verteld. Van de grfVangenls
verhuisde Had-je-rme-maar naar een kliniek
voor drankzuchtigen en vandaar naar een
Rijkswerkinrichting. Men slaagde erin hem
grondig te genezen, getuige het feit dat hij
eind 1922 weer in het Amsterdamse straat
beeld verscheen maar nu keurig in het'pak
en geurend naar zeep. Daar leidde hij ver
der een deugdzaam bestaan, ventend met
prentbriefkaarten waarop een aan hem/elf
gewijd vers prijkte dat aldus eindigde „Toe.
help m' als De Gelder leven en niet meer
als Had-je-me-maar."
Hij hield dit vol totdat een auto in 1931 een
einde maakte aan zijn veelbewogen bestaan.
Maar zijn bijnaam leeft voort in Amsterdam
waar men nog steeds moet grijzen om de
geslaagde, nooit meer te evenaren verkie
zingsstunt van de Rapaljepartij.
AMSTERDAM B« de werkende.
Jongeren in Amsterdam heeft drs. J.
den Uyl zaterdag toegegeven, dat
„ook de P.v.d.A. de achterstelling van
de werkende jongeren te laat heeft
onderkend". Maar de progressieve
concentratie zal daarin verbetering
brengen, aldus de socialistische lijst
trekker en leider van het schaduw
kabinet. „Maar wjj moeten met zoveel
andere groeperingen in de samen
leving rekening houden", aldus drs.
Den Uyl, die later kon vaststellen,
dat de meerderheid van de aanwezige
N.K.V.- en N.VV.-leden bij een
alternatieve verkiezing tijdens de
demonstratieve bijeenkomst voor de
progressieve samenwerking stemden.
Intussen heeft de Utrechtse groep van
werkende jongeren het liberale
Kamerlid Vomhoff aangeboden de
schade aan zijn auto te vergoeden.
Deze schade zou vorige week na een
politieke bijeenkomst in Utrecht door
werkende jongeren aangebracht zijn.
Daarnaast heeft een tiental directeu
ren van vormingsinstituten voor wer
kende jongeren gisteren verklaard
het stemadvies van het K.W..T-
bestuur om op de progressieven te
stemmen, met klem van de hand te
wijzen. Zij steunen het beleid, zoals
het K.V.P.-Kamerlid Cor Kleisterlee
oud-voorzitter van de Kajotters, thans
Werkende Jongeren) gevoerd heeft,
aldus deze verklaring. „Bij krachtige
voortzetting hiervan opent dit be
moedigende perspectieven om de
achterstand in te halen."
Zij vinden bij hun houding steun bij
C.N.V.-voorzitter Lanser. die in
reactie op allerlei andere aanmoedi
gingen met een aantal A.R.-leden
heeft laten weten „bewust op de A.R.
te zullen stemmen". Zijn advies heeft
vooral bij het N.V.V. reacties uit
gelokt, omdat aldus het NW de drie
vakcentrales afgesproken hadden geen
•itemadvies te zullen uitbrengen.
Op het Overijssels Appèl van de
K.V.P. beet lijsttrekker Veringa feller
dan ooit van zich af. „Ik heb niet
meegedaan aan het schoonvegen van
de eigen winkel en het vuilmakén
van de ander Ik heb geen spel ge
speeld om over de ruggen van ande
ren zelf beter te worden. Maar in
Nederland mag dat blijkbaar niet.
„Veringa is te lief. Veringa is te net
jes", zonder brallende betogen ben je
blijkbaar niet geschikt voor dit vak.
Maar ik geloof daar niet in'v, zei hij
zaterdag in Hengelo. Het was één van
zijn beste en meest persoonlijke rede
voeringen uit zijn verkiezingscampag
ne. Van begin af aan heeft hij ge
weigerd zich te conformeren aan de
politieke strijd zoals de andere par
tijen die soms met scheldpartijen
voeren. „Kritiek moet waarachtig en
eerlijk zijn", zei Veringa. vaak tot
vertwijfeling van de KVP-toppolitici
die hem tijdens zijn tournees bege
leidden. en die tevergeefs hebben ge
wacht op forse uithalen van hun
aanvoerder naar de Den Uyls, Van
Mierlo's. Geertsema s en Drezen. Ter
wijl CH-leider Udink P.v d.A-D '66-
P P R minachtend de „rode drie"
noemt, houdt Veringa het op het neu
trale „de andere drie".
Veringa wil „de knelpunten in de
samenleving" aanpakken. Daaronder
verstaat hij de tekorten op gebied
van woningen, bejaardenvoorzienin
gen. onderwijs, werkende jongeren,
kleine zelfstandigen. Maar ook wil hij
meer inspanning om de noden in de
wereld buiten Nederland te helpen
lenigen. „Onze problemen hier zinken
in het niet bij de enorme problemen
van de ontwikkelingslanden", zegt hij.
Om zijn programma van hulp en soli
dariteit te realiseren, moeten offers
gebracht worden in de vorm van
matiging van de individuele bestedin -
gen matiging stijging reëel beschik
baar loon) en stijging van belasting
druk met per jaar).
Die solidariteit moeten we niet als
een offer, maar als iets positiefs
ervaren, vindt de KVP-leider. Hij
heeft zich vast voorgenomen ook na
woensdag voet bij stuk te houden.
„We zijn niet bereid nu ons te ver
zetten tegen de slogans van VVD en
DS '70, om straks na de verkiezingen
genoegen er mee te nemen dat de
knelpunten weer onaangepakt blij
ven", riep hij in Hengeol uit.
CHU-lijsttrekker Udink, heeft zater
dagmiddag tijdens een verkiezings
bijeenkomst in Delft kritiek geuit op
J. den Uyl van de P.v.d.A „Ik zou
de schaduw-minister-president van
het schaduwkabinet de vraag willen
stellen: „Zou hij aan de werknemeis
in de bouw durven vertellen dat de
de reëele inkomensverbetering in het
komende iaar beneden de 2 moet
blijven? Dat zou hij In alle eerlijk
heid moeten doen en wanneer de
inkomensverbetering de 2 te boven
zal gaan, dan zou hij een afrem
mingsmaatregel moeten aankondigen,
maar ik betwijfel of hij dat durft",
aldus drs. Udink
In Utrecht zei hij: „De PPR zal een
grote smak maken. In verscheidene
enquêtes verdwijnt ze geheel van do
kaart. De P.v.d.A. zal waarschijnlijk
verliezen en D '6 ook. n waarom? ik
zeg dat niet op losse gronden; er is te
veel wezenlijke tegenstrijdigheid in
de posities. Ik kan me niet voorstel
len dat aan D '66-mensen voorbijgaai
dat nu een socialistische partij do
sleutelposities inneemt"
„Ook de Boerenpartij zal naar mijn
mening geheel van de kaart verdwij
nen de de Kabouters zullen de enr
zetel die hun voorspeld is nooit halen
Een partij als de Kabouters kan .men
wel als een grapje beleven in de ge
meentelijke politiek, maar niet in do
landspolitiek, zeker niet in de huidige
faze waarin de verkiezingen ver-
Aardig spel
voor uw kind
HENGELO „Zelfs als de P.P.R.
geen zetel behaalt, mag ze toch haar
twee ministersportefeullles behou
den. Dat is het gezelschapsspel van
Den Uyl. Dat doe ik ook met mijn
jongste dochter. Als zij verliest last
ik haar toch winnen", aldus dr. G
Veringa in Hengelo op het Overijssels
Appèl van de K.V.P. „En waarom
kijkt Veringa steeds naar de lucht?
Om te kijkem naar de miljarden, die
Den Uyl eruit wil plukken voor zijn
schaduwprogram
Eén klein
foutje maar
EEUW ARDEN Dr. ir. A. Von
deling van de P.v.d.A., waarvan V
tijdens de verkiezingstoernees maar
weinig gehoord hebben, zei in Leeu
warden: „De auto van de drie pro
gressieven heeft nianr één fout: hij
heeft geen achteruit. De wagen van
de confessionelen heeft wel een nieu
we carrosserie, maar is uitgevoerd
met een I9de eeuwse motor. Veringa
en Biesheuvel vechten om het stuur
en Udink doet dienst als knalpot", al
dus dr. Vondeling. Toch moest zijn
progressieve concentratie het afleg
gen tegen de A.R. Vondeling met
vrienden trok „slechts" 800 geestver
wanten, Biesheuvel in hetzelfde
Leeuwarden meer dan duizend toe
hoorders.
Gedeelde roem
is halve roem
MEPPEL Drees Jr. had het de
laatste dagen toch wel moeilijk. In
Meppel werd hij verrast door een
lofzang van de P.S.P., nou ja een lof
zang.
„Een rekenmachien uit Den Haag
die was eensklaps de P.v.d.A. zat.
Hij werd snel bekend
niet om zijn talent
maar omdat hij de naam
van zijn Pa had
Overigens was het geen produkt van
le Meppeler P.S.P.. want eind vorige
week circuleerde deze limerick al in
Den Haag.
Royale tip
van Drees jr.
je wilt de belasting ontduiken, koop
je een vliegtuig. Dat mag je aftrek
ken van de belastingen en dan kun
je zo'n vliegtuig verhuren en er weer
geld aan verdienen". Een tip van
een belastingconsulent, of zoals pro
gressieve politici zouden zeggen van
een VVD'er? Nee, een tip van niet
minder dan dr. NV. Drees jr. De man
die het weten kan, omdat hij jaren
lang in de diepste geheimen van het
ministerie van Financiën heeft kun
nen ronddolen.
Politici schijnen het soms nuttig te vinden de Nederlandse kiezers
luchtkastelen te laten spelen. Ook mr. Hans van Mierlo van D '66 kijkt r
dan „in Blauen hinein" om zijn politieke voorspellingen te doen.
