ETH GAAIKEMA EN ZIJN TIEN MILJOEN GEBODEN
Poging ex-SS'er te
ontvoeren mislukt
Pas als de boel in t honderd
loopt voel ik me ontspannen
yc „c
fNIIE f
Böft \1$
pakenburger
JJoodt vriend
tijdens
spelletje
Simon Vestdijk, een
universeel schrijver
ACTIE BEATE KLARSFELD
■ART NSDAG 24 MAART 1971
foto's: Simon E. Smit
DEN HAAG Om zijn culturele Messiasrol adequaat te
kunnen uitoefenen, heeft domineeszoon Seth Gaikema tus
sentijds zijn Groningse vetkuif ingeruild voor een frivool
krulletjeskapsel, waardoor de omvang van zijn hoofd op slag
is verdubbeld. Hij wil er alleen maar duidelijk mee maken,
dat de oude, woordspelige Seth uit het moddervette Uithui
zen is gestorven en dat in zijn plaats een nieuwe Seth is op
gestaan. Allelujah. Twee jaar geleden begon die spectacu
laire metamorfose in het Amsterdamse Concertgebouw,
waar hij vriend en vijand op de stoelen kreeg met zijn mee
zinger over de „sprekerd, die zo ouwe-hoeren kan". En
passant stelde hij op diezelfde oudejaarsavond een stuurs
ventilerende dominee Buskes in de gelegenheid een bewo
gen dagsluiting als een koekoeksei tussen de appelflappen
te leggen.
„Natuurlijk was dat optreden niet
volmaakt", geeft hij grootmoedig toe,
„het barstte zelfs van de fouten. Maar
dat dondert niet. Het ging mij er
alleen om een ijzeren wet te doorbre
ken. Iedereen in Nederland was er
van overtuigd, dat alleen een Wim
Kan op oudejaarsavond het volk kon
vermaken. Dat was een historisch ge
groeide zekerheid. Zoals het ook van
zelfsprekend was, dat Toon Hermans
de enige was, die een bakbeest als
Carré kon bespelen.
Ik heb dat zelf trouwens ook jaren
lang geloofd. Ik heb jaren lang braaf
geluisterd naar Kan en Toon en Roelf
Stalknecht en Piet Meerburg. En alles,
wat die mensen zeiden, was voor mij
wet. Ik heb al die tijd als een brave
Groningse jongen op de collegebanken
van het cabaret gezeten om het vak
te leren. Als ik optrad deed ik precies,
wat de leermeesters me hadden ver
teld. Er was geeen sprake van ..dit
ben ik." Ik probeerde alleen om alles,
wat anderen me hadden verteld, op
een nette beschaafde manier uit te
voeren. Ik werd de student, die zo
leuk met de taal kon goochelen, het
woord was voor mij de absolute
waarheid.
woordkunstenaar
Een jaar geleden heb lk die ouwe
filosofie bewust overboord gezet. Ik
zocht al lang naar andere middelen
om me te uiten, ik vond het zinloos
om alsmaar die grappige woordkun
stenaar uit te hangen en mijn carriè
re afhankelijk te maken van een
handvol geslaagde woordspelingen. De
ellende is, dat Nederlanders de taal
als enige communicatiemiddel be
schouwen. We zijn zo vergroeid met
de bijbel, dat we ons krampachtig
blijven vastklampen aan het woord.
Ook ik heb die fout gemaakt. Het
woord was voor mij de enige waar
heid, want de mensen, die langer in
het vak zaten en het beter wisten,
hadden me allang duidelijk gemaakt,
dat de rest voor mij niet was wegge
legd.
Die televisie-uitzending op oudejaars
avond en mijn optreden in Carré
hebben duidelijk gemaakt, dat ons
vak een nieuw tijdperk is ingegaan.
De oude zekerheden doen het niet
Er is geen behoefte meer aan
paternalisme en vaderijke schouder
klopjes van de grote broers. Je zoekt
zelf je weg, je eigen filosofie. Er is
opeens ruimte voor je eigen gelijk,
voor escapades, waarin je jezelf ge
lukkig voelt. Jaren lang hebben ze
van de daken geschreeuwd, wat het
vertellen: cabaret moest niks zijn.
het moest dat zijn. Ik zal je wat
vertellen: cabaret moest miks zijn.
Het meesterlijke van het Nederlandse
cabaret is juist, dat het één groot
avontuur is. Dat het een vorm heeft,
die geen vorm is. Er is ruimte voor
Wim Kan en voor „Neerlands hoop
in bange dagen". En allebei maken ze
met totaal verschillende middelen een
schitterende voorstelling.
in het honderd
Mijn kracht ligt in het bouwen van
een feestje. Ik stel ook niet zoveel
prijs op dat woord „cabaretier". Ik
voel me meer communicator, anima
tor. Ik zou het liefst elke dag een
andere voorstelling spelen, een avond-
lang improviseren. Als mijn show van
begin tot eind volgens het boekje
gaat, word ik onrustig. Dan heb ik het
gevoel dat er niks gebeurt. Zo'n domi
nee Buskes, die midden in mijn oude-
jaarsshow gaat zitten preken, vind ik
het einde. Op zo'n moment is er een
machtige authenticiteit. De mensen
zitten op de punt van hun stoel, want
er gebeurt iets, dat ze niet verwacht
hadden. Pas als de boel in het hon
derd dreigt te lopen, voel ik me ont
spannen.
Het meesterlijke van deze tijd is, dat
alles mogelijk is. Alles wat leuk is, is
leuk. Alles wat goed is, is goed. Je
merkt het aan het gezag, aan de
autoriteiten.Het gezag gaat kapot, om
dat het zijn tijd verdoet aan het
handhaven van het gezag. Nederland
is zoveel eeuwen opgevoed met „je
maintaindrai", dat het aan niks an
ders meer dacht. Ze zitten nu met de
handen in het haar, omdat de oude
verhoudingen niet meer geaccepteerd
worden. Het gaat er nu alleen om:
„heb je wat te zeggen, of heb je niks
te zeggen?". Als je niks te zeggen
hebt, moet je je mond houden. Ook al
ben je toevallig generaal of bis-
één dreun
Die hele ontwikkeling heeft ook ons
vak radicaal veranderd. Tien jaar ge
leden was er geen sprake van, dat je
je eigen gang kon gaan. Toen moest
je je met alle geweld conformeren
aan wat gangbaar was, mode was. Nu
huur je Carré af en overtuig je 1500
mensen, dat je het beste met ze voor
hebt. Ik wil graag bekennen, dat ik
naar dat optreden heb toegewerkt.
Carré is uniek. De ruimte, de sfeer,
zelfs de kleedkamers hebben iets
grandioos. Uitgerekend daar heb ik de
enige goeie première van mijn leven
gegeven. Het was één grote dreun.
Voor mij zijn vijf principes belangrijk
voor een artiest. Ik heb ze van Paul
Melton, die ook Toon Hermans heeft
gecoached. Het allerbelangrijkste is
volgens hem. dat je eerlijk bent.
Daarnaast moet je personality heb
ben. Jij zegt het. Seth zegt het en
niemand anders. De derde voorwaarde
is, dat een show informeel moet zijn.
Als je je krampachtig waar probeerl
te maken, val je onherroepelijk. Ik
heb geleerd om mezelf niet helemaal
serieus te nemen. Ik breng een artikel
en als het je niet bevalt, dan ga je een
deur verder.
Paul Melton vindt het ook belangrijk,
dat een show uniek is. Het moet
nergens in de wereld zo gaan als in
jouw voorstelling. Als Hermans over
de bloemetjes en de bijtjes zingt, is
het authentiek. Als een ander het ook
zo doet, gaat hij af. Het publiek heeft
gauw iets door, of je eerlijk bent, of
je ze positief tegemoet treedt.
salonamusement
Ik laat ze in mijn show de tien
geboden opzeggen. Gij zult niet stelen,
gij zult niet doden. Dat moet je je
voorstellen in zo'n fijnzinnig gepolijst
zaaltje als Diligentia in Den Haag. Ik
laat ze zingen, ik laat ze klappen; die
hele voorstelling heeft niets Haags. En
toch accepteren ze het van me. Als ik
ze plechtig laat beloven, dat ze niet
meer zullen stelen, dan is er niemand
die roept: „Je hebt geen bliksem te
maken, met wat ik doe of niet doe".
Ik heb wel ontdekt, dat Diligentia
voor het soort amusement, dat ik nu
breng, veel legen heeft. Het is alle
maal te klein, te verfijnd. Het is
gebouwd voor salonamusement, voor
een zanger, die liederen van Schubert
brengt. Als je in Diligentia als een
idioot gaat staan bulken, wordt het
niet geaccepteerd. Dat past niet in de
broze miniatuurcultuur, die er al ge
neraties lang bedreven wordt Je
merkt ook, dat de mensen in Diligen
tia passieve recreanten zijn. Ze krui
sen de aremn over elkaar en wachten
af. Ze wantrouwen een totale show,
waar ze zelf met huid en haar bij
betrokken worden. Dat past niet in de
nette stijl van het Lange Voorhout.
Op mijn beurt moet ik zeggen, dat ik
de mensen in de salon ook niet bijster
interessant vind. Ik ga liever tegen
een Carré met 1500 mensen aan, dan
te moeten converseren met 500 toe
schouwers in Diligentia.
spits liedje
Melton zegt ook: „Alles, wat een ar
tiest op zijn hart heeft, moet zichtbaar
gebeuren. Het is niet voldoende, dat
het met woorden wordt duidelijk ge
maakt". De tekst is één van de mid
delen, meer niet. Als ik „ftij zult niet
stelen" behandel, ziet het publiek me
stelen. Vroeger zou ik een spits liedje
hebben gezongen over Truusje van
den Bever, die naar de Bijenkorf ging
om een stuk zeep te gappen. Nou ben
ik het zelf. Ik heb Truusje niet meer
nodig."
Het gevolg van zijn nieuwe theater
filosofie is, dat Gaikema een volledig
nieuw publiek heeft aangeboord. Ze
ventig procent van de mensen, die
zich avondvullend houdt aan zijn tien
miljoen geboden, is tussen de 20 en 35
jaar. Het is ook die groep, die geen
moeite heeft gehad met Gaaikema's
sprong naar het totale theater, waarin
bizarre lichteffecten en gitaren naast
het woord als boodschappenjongens
fungeren.
sickies
„tn deze tijd is alles mogelijk", zegt
de Messias zelf, „als Glen Miller met
zijn orkest naar Nederland komt, is ie
niet „sickies", maar helemaal „in". De
jeugd vindt, dat hij fijne muziek
maakt en het hindert hen niet, dat hij
ook een vorige generatie heeft ver
maakt. Wij Nederlanders zijn eeuwen
lang opgevoed in een zeurderige ho^j
iesgeest. die elk afwijkend initiatie#
bij voorbaat uitsloot. Gelukkig is de
samenleving de laatste jaren steeds
elastischer geworden. Ik kan nu als
domineeszoon mijn liedjes zingtti in
een katholieke kerk, zonder ddl hsA
en verdoemenis over mij worden af
geroepen. En mijn publiek zingt
koor, dat ze nooit meer eikaars
wen zullen begeren. En nog co
ook. Noem dat maar geen Wi
Leo Ttiur
,i i;
i
Gij xult de zon zien, ook al schijnt ze niet.
to
'AKENBURG (ANP) Een 21-jari-
'abrieksarbeider uit Spakenburg is
■JL\_ ravond tijdens een spelletje met
jachtbuks om het leven gekomen,
werd getroffen door een schot uit
uks van zijn 22-jarige vriend.
mannen waren gistermiddag op
t geweest in de Flevopoldeis en
I II n daarb« wegens vermoede-
Lit stroperij betrapt door een jachtop
ïr. Thuis speelden zij wat na met de
ten,waarbij zij de lopen op elkaar
ten. De 22-jarlge jongeman besefte
dat zijn buks geladen was en trof
vriend in het hoofd, toen hij de
^r overhaalde. Het slachtoffer
troll «8 dood.
Camer akkoord
r> net herziening
H
chtscheidings-
wet
(Van onze parlementaire redactie)
cwarJfN HAAG De Tweede Kamer is
rmiddag akkoord gegaan met het
voorstel van Minister Polak (justi-
tot herziening van het echtschei-
srecht.
1 e idien dit voorstel ook door de Eerste
ter wordt aangenomen, zal er in de
omst nog slechts een echtschei-
sgrond oestaan, nl. duurzame ont-
hting van het huwelijk. Het
verp erkent ook de mogelijkheid
echtscheiding bij onderling goed'
van belde echtgenoten.
(Van onze kunstredactie)
Simon Vestdijk is dood. Hij zal de grote Prijs der Letteren van Nederland
en België niet uit de handen van koning Boudewijn ontvangen zoals in
de bedoeling lag. Hij heeft verschillende prijzen in ontvangst kunnen
nemen, onder meer de grootste prijs van Noord-Nederland, de P. C. Hooft-
prijs. Hij is een paar keer voorgedragen voor de Nobelprijs. Maar het zijn
juist de allergrootsten die deze universele prijs gewoonlijk niet ten deel valt.
We weten meer van Simon Vestdijk
en zijn betrekkelijk teruggetrokken
leven dan van de meeste mensen, zelfs
van de mensen die ons na staan. Hij
heeft het leven voor een groot gedeelte
beschreven in de reeks Anton Wachter
romans die getuigen van een zeer nuch
ter inzicht in het eigen karakter en be
staan en van een ongewoon groot en
boeiend beeldend vermogen. Hij liet zich
herhaaldelijk interviewen en hij was dan
altijd zeer openhartig, zo openhartig als
hij maar zijn kon. Hij heeft bovendien
een bundel essays over zichzelf en de
anderen gepubliceerd. Hoe hij dacht over
zichzelf en anderen kon men ook op
maken uit zijn kritieken die destijds in
de Nieuwe Rotterdamse Courant ver
schenen en uit verschillende bundels
opstellen of essays die tot het beste en
het scherpzinnigste behoren dat ooit in
dit genre geschreven werd. Hij interes
seerde zich voor alles wat menselijk was.
Van het begin van zijn schrijversloop
baan af bleek dat Hij hield er geen
taboes op na. Als hij dat misschien toch
deed. wist hij dit verbazend goed te
verbergen. Hij heeft geschreven over de
seksualiteit, onomwonden en zoals dat
destijds nog lang niet gebruikelijk was.
Maar hij heeft ook over de religie ge
schreven. Geen theologisch boek van
tegenwoordig, dat naar ruimer begrip
tracht of men vernoemt er zijn toekomst
der religie in.
Spelelement
Hij debuteerde in boekvorm met zijn
bundel verzen. Zijn poezie is een ver-
Prijs Ned. Letteren
postuum uitgereikt
DEN 1IAAG (ANP) De Prys
der Nederlandse Letteren zal
CRM bekend op de dag die
hiervoor al was bepaald. 13 mei,
in Brussel posthuum worden uit
gereikt. De weduwe van de schrij
ver Simon Vestdijk zal de prijs
namens haar man in ontvangst
standelijke poëzie; hetg<
gen dat er het gevoel
Hij heeft altijd grote bewondering
vonden, vooral bij hen. die vernuft en
het spelelement in poëzie waarderen.
Het spelelement is trouwens van grote
betekenis in het gehele werk van Vest
dijk. Hij werd telkens weer opnieuw
aangetrokken door een uitdaging, die
hem dan tot een opdracht werd. Hij
waagde telkens opnieuw zijn groot ver
mogen fantasie tot overtuigende werke
lijkheid te maken. Hij slaagde vrijwel al
tijd. Soms iets minder, meestal meer.
Hij schreef zoals we opmerkten romans
over het eigen leven in de Anton Wach
terreeks. Hij schreef novellen en ro
mans over het leven van gefingeerde
personen, als bijvoorbeeld in „De kope
ren tuin". ..Ivoren wachters". „De dok
ter en het lichte meisje1'. Ze bleken al-
- - temin tot in details kloppend en objec-
Sociale bewogenheid
Hij heeft een groot scala van mense
lijke gevoelens cn menselijke situaties
opgeroepen. Bijzonder reëel meestal,
soms fantastisch en symbolisch als bij
voorbeeld in De Kelner en de levenden
Hij verstond het niet alleen zich te ver
plaatsen in een situatie van anderen in
de eigen tijd. ook de historische romans
en novellen waren hem lief. Sommigen
kunnen zijn Anton Wachterromans als
zijn grootste schepping beschouwen, er
tijd apart, volkomen persoonlijk en niet-
zullen anderen zijn die juist zijn mythi
sche en historische schepping het hoogst
achten, van wat hij bereikte. Zijn her
schepping van het Helleense mytische
verleden of zijn romans die ons ver
plaatsen in de middeleeuwen en de
eeuwen die daarop volgen. Romans als
De verminkte Apollo, Het vijfde zegel,
en De na-dagen van Pilatus. Hij bleek
in zijn werk juist over de eigenschap te
beschikken die in de Nederlandse lette
ren \Tij zeldzaam is, nl. universaliteit.
Hij heeft inderdaad werelden voor zijn
lezers ontsloten. Maar al weet men daar-
j door nog zoveel van hem, toch blijft zijn
I persoonlijkheid ten slotte als het erop
aan komt een geheim.
Hij werd 17 oktober 1898 te Harlingen
geboren. Hij was een tijd arts. maar
sinds 1929 heeft hij zijn hele leven aan
I de letteren gewijd.
Voorbijgangers
kwamen
tussenbeiden
KEULEN (Reuter-DPA) Drie man
nen hebben bij klaarlichte dag in Keu
len getracht, een voormalige hoge SS-
officier te ontvoeren. Hun poging mis
lukte door tussenkomst van voorbijgan
gers en een politieagent. De ontvoering
was op touw gezet door Beate Klars-
feld, de vrouw die in 1968 de toenmali
ge Westduitse bondkanselier Kiesingen
op een partijcongres in West-Berlijn
een klap in het gezicht gaf.
Het „ontvoeringscommando" had het
gemunt op de 61-jarige gewezen luite
nant-kolonel dr. Kurt-Paul Lischka, nu
procuratiehouder van een firma in
Keulen. Lischka zou tijdens het nazi
bewind enige tijd de leiding hebben
gehad over de afdeling „joodse zaken"
van de veiligheidsdienst in Berlijn, en
was in de jaren 1942-'43 plaatsvervan
gend hoofd van de Gestapo in Parijs. In
1950 werd hij door de Franse autoritei
ten bij verstek tot levenslang veroor
deeld. Toen Lischka maandag zijn wo
ning verliet, werd hij vastgegrepen
dooi twee mannen, terwijl een derde
hem met een gummiknuppel op het
hoofd sloeg. Zijn aanvallers probeerden
hem in een auto te sleuren maar lieten
hem bij de nadering van voorbijgangers
en een agent los en gingen er met hun
(gestolen) auto vandoor, die later leeg
werd teruggevonden. Beate Klarsfeld,
die al jarenlang een felle campagne
tegen oud-nazi's voert, deelde later het
We6tduitse persbureau DPA telefonisch
uit Parijs mee dat de ontvoering door
haar en haar man (een joodse Frans
man) was georganiseerd en dat het
„commando" bestond uit een Fransman,
een Duitser en een Israëliër. Zij hadden
met hun actie willen demonstreren dat
„mensen met een smerig verleden" niet
zomaar een zorgeloos leventje in de
Bondsrepubliek kunnen leiden. Lischka
zou, als de ontvoering was gelukt, naar
Frankrijk zijn gebracht om er zijn „ge
rechte straf" te ondergaan.
Burgemeester
San Francisco
van omkoperij
beschuldigd
SEATTLE (AP) Een federale grand
jury heeft de burgemeester van San
Francisco, Joseph Alioto, en drie vroege
re ambtenaren van het bestuur van de
Amerikaanse staat Washington beschul
digd van omkoping van een functionaris
in Washington.
Behalve tegen Alioto is de aanklacht
gericht tegen de vroegere minister van
Justitie van de staat Washington, John
J. O'Connell, diens vroegere assistent
George K. Faler en de vroegere officier
van Justitie van Pierce County, John G.
Mc Cutcheon.
