3
GOUDSE
PIJP
ROOKT
ZWARE
PIJP
VOOR LANGE GOUWENAAR IS UUR
/AN DE WAARHEID AANGEBROKEN
OP WAT DOOR
SUKKELEN NA
IS DE LANGE
STENEN PIJP
GEDOEMD
MUSEUMSTUK
TE WORDEN
Dagelijks sterven
in Australië
5500 kangoeroes
19"
I GOUDA Nog is het respect
II voor „de lange Gouwenaar'' de
specifiek Goudse stenen pyp
niet helemaal verdwenen. Nog zit
aan dit artikel een traditie en
j folklore verbonden om van te
i likkebaarden. Maar helaas
I niet lang meer. Gouda's beste
ambassadeur met een onvoorstel-
bare wereldreputatie rookt mo
menteel een zware pyp. Een. en
soms twee, bejaarde „casters" pas
seren 's morgens nog de poorten
I' van de koninklykc aardewerk
fabriek Goedewagcn. officieel de
laatste pypenmakery in de we
reld. Meer zyn er niet. Het on
vermijdelijke klokje van afscheid
heeft daarom al heel lang geleden
geslagen. Zy de laatsten der
Mohikanen kunnen het vak,
waarin ze hun ziel en hun leven
hebben gelegd, nog steeds niet los
laten. Het zal echter weinig meer
baten. Het uur van de waarheid
is nauwelijks meer te ontlopen
De handenarbeid is gebeurd. De
oven moet de definitieve status
aan „de lange Gouwenaar"
geven. Ook het inleggen in het
droogrek vereist zeer veel zQrg-
vuldigheid. Dat is aan het
gezicht van Leen de Jong wel te
merken.
.Wij sukkelen nog wat door", zegt
directeur Goedewagen. „Meer niet. De
hele kwestie is, dat we de mensen die
nog werken, eigenlijk niet voor hun
hoofd willen stoten Dat komt overi
gens niet door de vraag, want die is
nog steeds erg groot. Maar het am
bacht is gewoond dood. Er zijn in deze
tijd geen vakmensen meer, die de ste-
pijp nog kunnen maken."
In 1969 kwamen Gouda en de stenen
pijp op initiatief van oud-VVV-direc-
Van der Wall weer dichter bij.
elkaar. Op de wekelijkse ambachten
markt vormde de pijpenmaker met- al
zijn zonderlinge attributen een van de
grootste attracties. Voor de meeste
ooral jonge) toeristen was deze be
zienswaardigheid een opwindende er-
aring. Ook deze een van de aller
laatste manifestatie zal in 1971
erloren gaan. De krasse Leen de
Jong, met zijn tachtig jaar de oudste,
nog in leven zijnde man van het vak,
heeft het bestuur van het VVV na de
jaarwisseling definitief laten weten
met- demonstreren te stoppen. De tra
van de Goudse pijpenindustrie is
door dit besluit compleet. Zijn handen
en gereedschap herbergden een ge
schiedenis van bijna vierhonderd jaar
en dat alles zal binnen één a twee
jaar nooit meer te bewonderen zijn.
Of. het zou moeten zijn. in het veel te
weinig bezochte pijpenmuseum de
Moriaan, waar men in de antieke
pijpenmakerswerkplaats nog iets van
de vergane glorie proeft.
Leen de Jong was een „aparte" vak
man. Op de wekelijkse demonstraties
in het kader van de historische kaas
markt viel zijn intentie en zijn ambi
tie van z'n gegroefd gezicht af te
lezen. Oude tijden kwamen onmiddel
lijk in herinnering zodra de handen
van de Goudse demonstrateur hun
werk deden. In de open lucht toonde
hij hoe „de lange Gouwenaar" van
het embryonale stadium in zijn eigen
lijke vorm veranderde. Een zeldzaam
vakwerk waar iedereen versteld van
stond.
Afgelopen
Van 1900 af zijn drastische pogingen
in het werk gesteld om door mechani
satie de produktie te
gen.
Goedewagen: „Mijn vader dacht er al
hard over na. In al die jaren is echter
nooit een bevredigende oplossing ge
vonden. Het gaat wel. dat is het punt
niet. Maar het wordt nooit dé pijp.
Handwerk is eenvoudig niet te over
treffen.
Reactie van Leen de Jong: „Ook ik
heb mijn ervaring met de machine
Mijn conclusie is. dat alleen de grove
pijpen machinaal verwerkt kunnen
worden. Al het fijne, gave werk kan
slechts met handenarbeid verricht
worden". Tegenwerking van de ..cas
ters" (pijpenmakers) was In het begin
van 1900 ook van invloed op de ont
wikkeling. Ouderen wilden geen ver
nieuwing. Zij dachten dat het goed
zou gaan als ze maar op de oude voet
bleven werken. Dat was een fallkante
misrekening heeft de geschiedenis ge-
De afwezigheid van Jonge, stimuleren
de vaklui heeft het gilde van de
pijpenmakers uiteindelijk de nek om
gedraaid. De heer Goedewagen herin
nert zich nog, dat de firma alle moei
te heeft gedaan om het tijdperk van
verval te ontlopen. „In dit vak is een
vaardigheid van enkele jaren min
stens noodzakelijk om aan het loon te
komen.
Dat geduld hebben de .jongeren niet
willen opbrengen. Zij wilden meteen
geld zien en stapten daarom op een
andere branche over. Die besluiten
waren niet helemaal aanvechtbaar.
Maar Amerika, Canada en Australië
schreeuwden om het hardst om Goudse
pijpen. Vooral studenten zijn er gek
op. Zij vinden dat de stenen pijp beter
absorbeert en daardoor gezonder is.
Daarbij komt nog, dat „de lange Gou
wenaar" altijd iets heeft gehad van
statigheid en deftigheid, wat ook aan
spreekt."
1617 was het jaar waarin alles begon.
William Barends, een Britse onder
daan, kwam naar Holland om dienst
te doen in het huurlingenleger van
prins Maurits. Toen de kruitdampen
optrokken, ontstonden er moeilijkhe
den. Tijdens de oorlog had ons land
zijn „gasten" leren kennen als goede,
gedisciplineerde soldaten. Daarna brak
echter de hel los. De Engelse huurlin
gen sloegen aan het muiten omdat ze
geen bron van inkomsten meer had
den. De vroedschappen in Holland
grepen daarna in. Om de burgers te
beschermen. In het vervolg mochten
alleen zij de stadspoorten in. die in
het bezit waven van een brevet van
een eerlijk beroep. De meeste Engelse
huurlingen waren pijpenmakers en
trokken daarom naar Gouda om daar
in samenwerking met de aardewerk
fabrieken hun ambacht uit te oefe-
Voorzieningen
Het ging crescendo met deze nijve:
heid. Het hoogtepunt werd bereikt
De 9teel van „de lange Gouwenaar" is een kwetsbare zaak. De
afwerking vereist daarom veel deskundigheid. Tot het afgelopen
zomerseizoen was deze handarbeid te bewonderen op de kaasmarkt in
Gouda. Maar dat is nu ook over. De oudste pijpenmaker van de wereld:
Leen de Jong stopt dit seizoen met zijn drukbezochte, wekelijkse
demonstraties.
1750. Twaalfduizend van dc twintig
duizend inwoners waren werkzaam in
de pijpenmakerijen. De Gouden Eeuw
van Gouda werd die tijd genoemd
Sociale voorzieningen, waarvan men
in die tijd in andere beroepen
alleen maar droomde, werden in
Gouda doorgevoerd
Zo kwam et een ziekenfonds, een
eigen dokter en een weduwe- en we
zenfonds Het verval bleef niet uit. De
concurrentie elders werd aldoor groter
en in het midden van de vorige eeuw
waren de symptonen daarvan al
merkbaar. De vroede vaderen wilden
door het stichten van een collectieve
fabriek de onvermijdelijke werkeloos
heid voorkomen. Deze poging liep op
niets uit. De meest noodlijdende be-
drijven zochten daarna een oplossing
van de moeilijkheden in een nauwere
samenwerking. Het is aan dit initia
tief te danken, dat de firma Goede
wagen nog steeds werkgelegenheid
biedt voor pijpenmakers.
Museumstuk
liet pijpenmuseum „de Moriaan" is
een antieke tabakswinkel, zoals Gouda
er vele kende in de Gouden Eeuw.
Het is nog helemaal intact. Tot wat er
te bewonderen is behoren een gilde-
bord met daarop alle erkende merken
uit de historie, een antieke werkplaats
en natuurlijk een legio aantal zeer
zeldzame exemplaren. Het zal niet
lang meer duren, of de stenen pijp uit
Gouda zal alleen nog maar een mu
seumstuk zijn
Hans de Bruyn
(Van onze correspondent)
Hoeveel kangoeroes er in Australië zijn is bij
geen benadering te schatten. En, vreemd
genoeg, evenmin of de kangoeroes of sommige
soorten kangoeroes daardoor dreigen uit te
sterven. De uitvoerige rapporten die door de
federale en staatsregeringen, door zoölogische
departementen van de universiteiten, door de
C.S.I.R.O. (zoveel als T.N.O. in Nederland),
door de Australian Conservation Foundation
spreken elkaar allemaal tegen: resultaat van
gebrek aan mankracht en geld voor een wer
kelijk diepgaand onderzoek.
„Het is gemakkelijk er
emotioneel over te spreken.
De kangoeroe is een lief
dier, hel is dociel, het
brengt zijn jongen met
zorg groot in zijn buidel.
Het is het populaire
symbool van Australië, het
is niet vechtlustig. Waarom
wordt er dan op gejaagd?
In 1958 werd de kangoeroe
big business, en dat is het
jaar dat de strijd ontbrand
de op alle fronten. Is de
kangoeroe een bedreiging,
of wordt hij bedreigd? Is
de kangoeroe schadelijk
wild dat uitgedund dient te
worden, of moet hij be
schermd worden? De situa
tie is verschillend voor de
verschillende staten. Het
lijkt wel vast te staan dat
in Queensland en in West-
Auslralië het dier inder
daad als schadelijk wild
beschouwd moet worden. In
dc veeteeltgebieden waar
dc boeren per jaar miljoe
nen uitgeven aan verbete
ring van de grond door
kunstmest en uitvoerige ir
rigatieprojecten voedt de
kangoeroe zich ten nadele
van de schapen, de koeien,
het slachtvee en de beurs
van de boer; in Nieuw Zuid
Wales en Zuid-Australië is
de toestand niet duidefijk,
in Victoria is de kangoeroe
beschermd. In de laatste
staat komen 8 soorten al
niet meer voor, en mét de
kangoeroe zijn 50 soorten
buideldieren daar al zeld
zaam geworden. Volgens
het onderzoek van de CSI-
RO komen ei gemiddeld
over heel Australië 8 kan
goeroes voor per vierkante
mijl, tegen 200 schapen.
Nauwelijks een bedreiging,
zou men zo zeggen. Ze eten
wel dezelfde planten, ze ge
bruiken ongeveer dezelfde
hoeveelheid water, wat in
een land dat veel droogte
kent belangrijk is. Maar
toch: 8 op de 200. Juist in
de streken waar de kan
goeroe als schadelijk wild
beschouwd wordt, is het
water schaars. En juist
daar maken de boeren een
erg moeilijke tijd door: er
zijn streken die al jaren
lijden onder droogte en
waar de schapen met mil
joenen de hongerdood ge
storven zijn. Er zijn ook
veel veeboeren die een ui
terst klein bedrijf hebben
en die vrijwel permanent
op de rand van bankroet
leven, omdat het nóch met
de wol, noch met de zuivel
goed gaat. De prijzen zijn
gekelderd en er is een
overschot: de export is een
fractie van wat ze eerst
was, Is het een wonder dat
die boeren de beroepsjagers
maar al te graag hun gang
laten gaan? Als economisch
produkt is de kangoeroe
per jaart 25 miljoen dollar
waard, maar daarvan
wordt s-lechts ongeveer 3
miljoen dollar geëxpor
teerd. Voornamelijk in hui
den, al dan niet bewerkt
als bont of leer. 't Kangoe
roevlees is hoofdzakelijk
voor binnenlandse con
sumptie bestemd: niet voor
de mens, maar voor de mil
joenen huisdieren Want
Vandaag worden
5500 kangoeroes
doodgeschoten.
Gisteren ook.
morgen weer.
Elke dag sterven
er vijfeneenhalf-
duizend:
ruim 2 miljoen
per jaar.
Een derde
daarvan wordt
verwerkt door
één Queensland
firma, die
het vlees en de
huiden verkoopt.
Het vlees als
voedsel voor
huisdieren,
zowel voor
binnenlands
verbruik als
voor export;
de huiden
voornamelijk
voor export.
geen gezin in Australië is
compleet zonder 'n „pet",
een hond of een kat en het
woord „pet" heeft een an
dere gevoelswaarde dan het
Nederlandse woord „huis
dier". „Pet" heeft een lief
kozende betekenis, en de
huls- „pet" wordt bijna be
schouwd als een eigen
kind. dat vooral goed ge
voed, zo niet verwend moet
worden. Niets is te goed
voor de hond of de poes en
liever met biefstuk dan met
afval of kangoeroevlees.
Maar wat niet weet, dat
niet deert, en de enorme
,.pet-food"-industrie maakt
daar dankbaar gebruik van
door in de blikken kangoe
roevlees te doen. Per jaar
wordt 2000 ton kangoeroe
vlees Ingeblikt, en in de
handel gebracht door fir
ma's die elkaar met moord
lust beconcurreren.
shops. De Australiër griezelt
ervan, maar veel immi
granten nemen graag het
risico en kopen voor 20
cent per pond de malse
kangoeroesteaks, zoals in
Nederland mensen ook wel
paardevlees eten. De kan
goeroejagers - in - 't - groot,
die per nacht zo'n honderd
beesten schieten en die ter
plaatse de karkassen ont
doen van kop en ingewan
den, zijn niet de brute,
wrede individuen .zoals ze
dikwijls afgeschilderd wor
den. Ze werken met speci
aal ingerichte wagens met
sterke spotlights en telesco
pen op hun geweren. Ze
martelen de dieren niet, en
wat Is het verschil tussen
het afslachten op deze ma
nier en die op de abattoirs
van jonge lammeren en
ander slachtvee?
Neen, lk wil het ongebrei
deld jagen op kangoeroes
niet goedpraten, maar elke
munt heeft twee kanten. In
Europa werden toen het
wild zich sterk vermeer
derde en een bedreiging
ging vormen voor land
bouw en bossen op grote
schaal drijfjachten gehou
den; Australië, dun bevolkt,
droog, onvruchtbaar, waar
veel in de grond gestopt
moet worden eer er iets
uitkomt, moet zijn wildbe-
stand (en dat zijn voorna
melijk de kangoeroes en
zijn kleinere broer, de wal
laby) onder controle hou
den. Voordat de beroepsja
gers de bush ingingen ver
giftigden
drinkplaatsen
kangoeroes in
ochtend kwam
nog vindt
de boeren de
ivaar de
Je vroege
i drinken,
honderden
Op televis
pet-food
dan voor welk ander pro
dukt ook, en sedert enkele
jaren geleden de pers het
publiek attent maakte op
de slachting claimen be
paalde merken dat zij geen
Uijngoeroevlees meer ii)
htln blikken doen.Maar
wat dan wel? Rundvlees is
te duur, schapevlees te vet,
en ledereen kan begrijpen
gemiddeld 15 dollarceni (60
cent) verkocht worden er
kangoeroévlees in moet zit
ten. KangoeroevleeB wordt
niet gekeurd; het is weJ
vers te koop op dê inarfcten
en in de zogenaam»"e -pet-
plaatsen
kangoeroeskeletten
struikgewas liggen. Wat
wél moet gebeuren is dat
de federale regering de
zaak" in de hand neemt en
een effectieve controle gaat
uitoefenen na een uitge
breid onderzoek over waar
de kangoeroe uitgedund en
waar hij beschermd moet
worden. Maar in september
van dit jaar werden voor
stellen daartoe in een vak
je gelegd in de kast „van
later zorg". Voorlopig zit
ten, ondanks het natuurbe
schermingsjaar. de inblik-
kers en huidenexporteurs
nog op rozen.
Huisdieren
leven van
brokjes
buideldier
Kangoeroes: acht exemplaren op tweehonderd schapen.
