MET
RIJDENDE
SCHOOLBUS
DE
KERMIS AF
Voedselbestraling
kent geen grenzen meer
„Meester" en „juf" Bakker tijdens de les in de rijdende school „Prinses Irene'
Dat een onderwijzer na zijn benoeming verplicht wordt een
vrachtwagenrijbewijs te behalen, zal stellig tot de grote uit
zonderingen behoren! Meester R. Bakker heeft echter m
zijn onderwijspraktijk ook letterlijk stuurmanskunst nodig,
om zijn „rijdende school" van de ene kermis naar de vol
gende te kunnen verplaatsen. De Prinses Ireneschool, eigen
dom van de Stichting Rijdende School, is een in 1957 tot les
lokaal omgebouwde autobus met ruimte voor 27 kinderen
van kermisexploitanten. In die bus worden zij door meester
en „juf" Bakker in de^geheimen van de lagereschoolstof
ingewijd. De rijdende school wordt getrokken door een an
dere autobus, die tot woonwagen omgebouwd is. In die
woning verblijft het echtpaar Bakker met zijn twee kinderen
(5 en op-weg-naar-de-2-jaar)Als het even mogelijk is trekt
het gezin 's avonds naar de „vaste" woning in Enspijk (nabij
Geldermalsen). Is de standplaats echter te ver van huis
Enschede was in het afgelopen seizoen de verstverwij derde
plaats dan wordt het huis in Enspijk slechts gedurende
het weekend bewoond.
kermissen in Nederland. Slaat de heei
Bakker zijn boekje met gegevens
open, dan blijkt dit bijvoorbeeld i
..h principe zoek je natuurlijk een
ïrote kermis uit; daar zijn ook de
neeste kinderen van de leerplichtige
ons bureau bij een gemeente de na
men van exploitanten die de kermis
zullen bevolken. Wij kunnen aan de
hand van die lijst opmaken hoeveel
kinderen er zullen zijn. Hier hebben
we bijvoorbeeld 32 leerlingen van 6
tot 14 jaar. We moeten erg flexibel
zijn. Komen er minder kinderen dan
we verwachten, dan trek ik bijvoor
beeld uit Breda weg om naar Bergen
op Zoom te gaan".
Hoewel hij heel wal kinderen regel
matig ontvangt, ziet hij op elke stand
plaats toch wel één op de tien kinde
ren voor het éérst. Zijn leerlingetjes
Nederlandse bevolking, compleet
ing Rijdende School
deskundigen bezit 3 van deze r
dende scholen met woonwagenbus.
Prinses Beatrixschool ging in 1935
eerste op reis. Er is bovendien e
éénmansschool zonder woonaccomir
voornamelijk de kleinere kermiss
bezoekt. Omdat die kleine kermiss
er méér zijn dan grote, wordt
naar ook het rijdende-school-
?m moet nu eenmaal het hele
•endabel zijn.
ond(
intreffen. Natuurlijk
r praktijkbezwaï
hten
ingesteld, dt
eelal
'erder te helpen. In een druk
bevolkte school is dat een onderwijzer
ook niet kwalijk te nemen. Deze kin-
pak; zij moeten individueel worden
geholpen".
Daar komt een leerlingetje raad vra
gen bij meester Bakker, die een be
zetting van 18 tot 20 leerlingen rede
lijk noemt. Dit 6-jarige meisji
rijdende school, later nog eens enkele
dagen, en nu is zij dan bij meester
Bakker. Tijdens de wintermaanden
wanneer kermisexploitanten niet
trekken woont zij in Rotterdam,
waar ze een vaste school bezoekt.
Haar probleem is dat van vele lotge
nootjes: wanneer zij tegen de winter
in de eerste klas van de vaste school
binnenstapt, heeft ze amper 25 school
dagen achter haar ruggetje. Dat zijn
er veel te weinig om het onderwijs
van de verder gevorderde klasgenoot
jes te kunnen volgen, vooral door
gebrek aan voldoende leescapaciteiten.
Zodra de leerlingen van de rijdende
school eenmaal kunnen lezen, redden
zij het in de vaste scholen meestal
aardig. Verscheidene van deze kinde
ren bezoeken tijdens de wintermaan
den een school-voor-schipperskinde-
ren, die dezelfde leermiddelen als de
rijdende school gebruikt.
Onderwijzer Bakker is blij als zijn
leerlingen gemiddeld de lagere school
doorlopen. Er is geen buitengewoon
onderwijs voor hen, zodat hij zowel de
heel trage leerlingen ontmoet als de
11-jc
leeftijd door
je gcschik-
i de lagere
De onderwijzer met enkele leerlingen
rijdende school gekoppeld aan de woonbus.
de stof heen t
school naar hoger onderw
ren. Dat houdt voor hen in: niet meer
een pleeggezin worden ondergebracht.
De kinderen kunnen in 4 jaar door de
lagereschoolleerstof heen zijn, mits zij
de school regelmatig bezoeken. Hun
kennis staat dan vrijwel gelijk aan
die van leerlingen van andere lagere
ren naar school te sturen, maar
zijn niet verplicht dat speciaal^ n;
de rijdende school te doen",
heer Bakker. Hij vindt het
tige oplossing dat zijn vrou
onderwijspraktijken vóór hun huw<
„Hoewel he
schoolbezoek uiteraard beter
gaat amper 25 procent van de kinde
ren van kermisexploitanten tijdens de
naat of bij een gezin in de kost. De
ouders zijn niet verplicht de kinderen
de deur uit te doen; ze hebben im
mers de mogelijkheid aan de leer
plicht te voldoen door ze in elke
standplaats op de plaatselijke school
te brengen".
Te weinig slaap
Af en toe staan wel 3 of 4 kinderen
rond mevrouw Bakker te dringen om
hulp. Ook meester Bakker is geen
minuut zonder werk! Het is enorm
„relaxen" bij! Op een andere school
kan een hele klas nog wel eens even
aan het werk worden gezet.
De heer en mevrouw Bakker zijn
volledig op elkaar ingeschoten. Wie
ander op zijn beurt staat te wachten.
Klassikaal onderwijs is onmogelijk
kennis gelijk zijn en ook omdat de
leeftijden te veel uiteenlopen. Van
daar dat bijvoorbeeld aardrijkskunde
heel summier wordt behandeld en ge
schiedenis praktisch helemaal niet.
Aan de hand van vragen en kaartjes
of tekeningen werken de leerlingen
zich door deze vakken (en o.a. biolo
gie) heen. Hun werkstukjes worden
nagekeken en naar aanleiding daar-
el eens
mislawaai leidt hen echter niet meer
af. Trouwens: vaak staat de wagen
te midden van woonwagens van ker
misexploitanten enigszins afzijdig
thuis de handen uit de mouwen moe
ten steken en vooral als de kermis
draait tot diep in de avond mee
werken; ze komen veel slaap te kort!
Toch volgen er lange schooldagen:
van half tien tot half zes (uiteraard
„Meester"
en „juf" Bakker
delen avontuur
met
les geven in
de bus
met enkele onderbrekingen). In het
bijzonder voor de kleintjes is dat een
heel lange dag.
Nadat meester Bakker ook in de rij
dende school een leerling tot opschie
ten heeft moeten manen, zegt hij:
„Uiteraard breken wij na afloop van
op. Zodra de exploitanten
ie?dè
lessen. De kinderen horen van elkaar
dat wij er staan, Natuurlijk is er
altijd wel een stelletje waar ik ach-
Vanzelfsprckend leidt het gezin Bak
ker een onregelmatig leven, de heer
Bakker, die nu ruim 12 jaar met de
Prinses Ireneschool rijdt, vindt dat
juist de attractie het „avontuurlij
ke" van zijn beroep. Zijn bijzonde
re onderwijzerschap staat hem over
het algemeen niet dezelfde vakantie
dagen toe als zijn bcroepsgenoten.
Zelden is er gelegenheid tot een lange
in is er soms tijd voor een korte,
's Winters zoeken alle rijdende scholen
een concentratie van exploitanten op.
Buiten het kermisseizoen (oktober tot
eid dooi
xploitante
voor de eigen kinderen; die kunnen
immers naar de rijdende school! De
Bakkers zijn er in het algemeen op
tegen dat een kind gedurende zijn
hele lagere-schooltijd één onderwijze-
r(es) heeft. Hun kinderen krijgen dan
als onderwijskrachten bovendien nog
uitgerekend hun vader en moeder, die
er héél serieus voor zullen waken
buiten de school ook „meester en juf"
te blijven., i
Ondanks diet bezwaren geven zij ech
ter juist de voorkeur aan dit soort
van meer individueel onderwijs boven
de schoolse en klassikale opleiding
aan andere scholen!
UTRECHT De tijd van de zwaar
in de pekel ingelegde boontjes is lang
voorbij. De huisvrouw van vandaag
heeft nu in de wintermaanden een rui
me keus in zomergroenten, gesterili-
i potten, blikken of diepvries.
Daarnaast echter is de la:
i andei
wijze
dukten. Niet omdat het bang
bestraald voedsel gevaar op zou 1
voor de volksgezondheid. Meer i
brek aan technisc
„Zoals alle methoden van conservei
heeft ook deze methode zijn eigen t
passing. In bepaalde gevallen kan
ben
of
nastralen. Wij Nederlanders zijn
een bar voorzichtig volkje. Over ijs
van één nacht wagen we ons niet. En
dat is maar goed ook, zeker waar het
om onze gezondheid gaat. Wordt in
landen als Canada. Israël en Rusland
bestraling van voedsel al lang op grote
schaal toegepast, wij gaan cr stapje
voor stapje in uitgebreide proefne
mingen, voor elk produkt apart een
goedkeuring van het ministerie van So
ciale Zaken en Volksgezondheid toe
over. Maar de lijst van .vrijgegeven
produkten groeit gestaag: aardappels,
deze
conserveringsmethode. Daar
komt nog iets bij: als de man-in-de-
straat het woord bestraling hoort denkt
hij meteen aan Hirosjima en zijn ge
volgen. De consument kan niet beter
op izijn gemak gesteld worden dan door
zeer strenge eisen die van overheidswe
ge aan voedingsmiddelen gesteld wor
den.
Hoe groot die angst wel kan zijn is
onlangs in Turkije gebleken waar een
graanbestralingsinstallatie een grap
je van bijna twee miljoen dollar, voor
de helft door de VN bekostigd
weer werd afgebroken, zonder ooit in
bedrijf te zijn geweest. De publieke
opinie was ertegen
Een wat moderner land als Zwitser
land heeft juist de bestraling van graan
dankbaar aangegrepen om het zonder
chemische middelen insektenvrij te ma
ken. Dat dan in het bijzonder voor
het voedergraan. De aanleiding ertoe
hoog gehalte aan sesiduen van chemi
sche bestrijdingsmiddelen, DDT en Lin
daan, in. Met het voedergraan hadden
de koeien de middelen geslikt en dat
was aan de kaas te merken.
Waarom nu naast de bekende en reeds
lang geaccepteerde methoden van con
servering nog een nieuwe erbij? Zijn
bonden? Die vraag hebben we. naast
vele andere, gesteld aan dr J. Spaan
methoden die veel moeilijker zijn. Laat
ik u een voorbeeld noemen: vis. Vis
is een belangrijke bron voor eiwitvoe
ding. Men zal dus graag die vis nog
verder landinwaarts brengen, maar vis
is een bederfelijke waar. Ze moet nu
vervoerd worden in koelwagens en dat
is een kostbare geschiedenis. Als je
vis bestraalt dan blijft die bij norma
le temperatuur langer houdbaar. Op
o goed mogelijke
ervoeren. Zo kan men mensen in
■oorbeeld Afrika die nu niet in
ijn voldoende eiwit in hun voi
e krijgen, wel dit eiwit brengen.
3 dus een duidelijk technologisch
hier naar Afrika per boot te loten
bedoelde ik eigenlijk niet. De
lie je aan de kust vangt kun je
voldoende landinwaarts krijgen
Jat het transport, ook al
..Daar zal ik zeker geen ja op zegge
Er is een aantal levensmiddelen wa
bestraling niet het gewenste conserve-
ringseffect kan bereiken. Melk bijvoor
beeld. De bederfelijkheid van melk zi
in de bacteriegroei. Nu kunnen we melt
Instituut voor de Volksgez
fles
vrij lang goedhouden. Zoiets kun
met bestraling veel moeilijker berei
ken. Ik zeg niet dat het onmogelijk
is. maar je krijgt dan melk die niet
meer goed smaakt. Er zijn grenzen die
variëren van produkt tot produkt".
Verder onderzoek
Over bestraling van vis is nog lang niet
het laatste woord gesproken. In hei
proefschrift over de haringworm waar
op dr. E. J. Ruitenberg kortelings aan
de Utrechtse universiteit promoveerde
is te lezen dat de bestraling in een rede
lijk kleine dosis geen afdoende bestrij
ding van de haringworm vormt. Toch
gaat de Duitse zeevisserij op het onder-
.oekschip Walter Herwig in volle zee
vis bestralen in samenwerking'met het
ministerie van Volksgezondheid van de
Bondsrepubliek. Bestraling louter al
Dr. J. Spaander.
conserveringsmiddel voor vis is op la
boratoriumschaal al heel lang beproefd.
Vis die aan boord met een bepaalde do
sis wordt bestraald en later aan land
nog eens dezelfde dosis krijgt blijft tot
vier weken houdbaar; mits ze wordt be
waard bij een temperatuur van minder
dan vijf graden. De vissers kunnen
daardoor één tot twee weken langer op
zee blijven. Een economisch niet te ver-
e methode kan bieden voor de volkg
ezondheid in de hand te werken. En
vengoed om de nadelen, als die ei
ijn, duidelijk te onderkennen".
voorzichtig ge-
ken en Volksgezondheid, dr. R. J. H
Kruisinga, op advies van de Commissie
Voedselbestraling, (een subcommissie
ge i
•egelei
dat beest tenminste beteugeld is? Korrn
tijd. komt raad. De Engelsen en ook de
Nederlanders gaan met dit Duitse pro
ject meedoen
Dr J. Spaander. „Het
bepaald niet over eén na
tief opgebouwd, om de voordelen die de-
moge]ijk. Doel i
isperges is de g
:lc aardbeien v
Dr. J. Spaander
;en doen. Ik kan hem bewarei
/riezen, door koken, en ik kar
tralen. Een aardappel die bei
voor vriezen of koken, toch hetzelfde
„Bij de bestraling effect met bestralen: het niet uitlopen
t het om een keu- van de aardappel. Het is eigenlijk
spruitremmen is grappig dat bij de voedselbewarings-
technieken het bevriezen veel heeft ge-
remmingsmiddelen zijn vrij sterk wer
kende stoffen. Je mag er dus niet te
veel van gebruiken. Die stoffen ver
ven resten van in de aardappel. Ook al
was en schil je de aardappelen nog zo
grondig, je raakt de resten van de che
mische middelen niet kwijt. Nu hebben
we dus de keus, wil ik mijn aardappe-
cher
l deel
meekomen in de keuken of wil ik
doen door bestraling waardoor niets
achterblijft?
Een van de voordelen van bestraling
immers is dat het een fysisch proces is.
Als het bestralen is afgelopen is 't ook
weg. Als u in de zon loopt, dan reflec
teert u de zonnestraling maar als de
fysische processen, er blijft niets6 van
achter En daarom heeft het bepaald
voordelen vanuit gezondheidsoogpunt de
bestraling; als die net zo goed werkt als
MBmm stoffen,
leggen. Mis
Eigen gebruik
:elfs
n gege'
Als n
De
iployi
Rijksi
\-oor de Volksgezondheid het
willig de primeur gehad van de be
straalde aardappel voor ons land. Dr.
Spaander: „Wat ligt nu meer voor de
hand om. wanneer hel aankomt op een
ewijs, dal
beweert.
landel van enkele bestraalde voedings
champignons bij.
erd wanneer je het zelf als t
ruikt. Alle medewerkers van 't Rijks-
istituut voor de Volksgezondheid heb-
en een circulaire thuis gehad met de
raag of ze mee wilden doen. Er hebben
i honderden meegedaan Die vonden 'l
steld dat dit geen
Irukkelijk i
istge
irdappelbestraimg
len grote hoeveelheid voedsel
wordt in bevroren toestand klaarge
maakt. Denk aan bevroren maaltijden,
aan diepvries. Het vriezen heeft dus een
deel opgenomen wat vroeger door het
kookproces gedaan werd, bij het inblik
ken. Want wat is het inblikken anders
dan 't koken onder afsluiting? Als men
mij nu vraagt is bestraling gevaarlijk
dan zeg ik: is koken of bevriezen ge
vaarlijk? Dat koken doet veel meer bij
die aardappel, kijk maar eens naar een
gekookte aardappel of naar de slapte
van de bevroren aardappel. Bestraling
blijft ook niet in de aardappel achter,
dus de verwachting dat er iets gebeuren
zal is minimaaL Vroeger heeft men voor
het inblikken en het bevriezen nooit de
vraag gesteld of dat gevaarlijk was
Men heeft het gedaan en niemand
maakte zich daar zorg over. Bij de in-
blikindustrie heeft men de veranderin
gen die men teweegbrengt met koken
en zo nooit als bezwaarlijk beschouwd.
i je eigen deskundigen
een produkt zó veilig
>ch wel gele-
ONDERZOEKERS
ETEN
ER MEER DAN
SMAKELIJK
VAN
van de wegwerpartikelen vindt dan in
hun eindverpakking plaats, waardoor
herbesmetting tengevolge van inpakken
absoluut is uitgesloten. Een bijkomend
voordeel is dat bij gammabestralingen
geen temperatuursverhogingen in het
behandelde materiaal optreden, hetgeen
En nu we toch in het medische vlak alt-
ten: hele maaltijden steriliseren in zie
kenhuizen is al geen droom meer. Van
ministeriële zijde is kort geleden goed
keuring verleend tot het bestralen van
complete diepvriesmaaltijden van ge
varieerde samenstelling, uitsluitend be
stemd voor bepaalde categorieën zie
kenhuispatiënten. Dc toestemming ia
gebonden aan enige verpakkingsvoor
schriften. Op de verpakking moet dui
delijk leesbaar vermeld worden: de sa
menstelling van de maaltijd, de bestra
lingsdatum. de toegepaste stralings
soort en -dosis en de mededeling
dat de maaltijd slechts op medisch
voorschrift mag verstrekt worden. De
verpakking moei het bekende beeld
merk voor bestraald voedsel dragen.
Zo i
r de pa:
voerig heeft onderzocht".
Op het gebied van voedselbewaring zit
ten dus duidelijk grote veranderingen
in de lucht. Maar ook op het gebied van
de sterilisatie door bestraling. Medische
ippandages en laboratoriumartikelen
schaal gesteriliseerd worden'door gam
mabestraling. De „Onderlinge Pharma-
ceutische Groothandel G.A." in Utrecht
heeft een eigen gammabestralingsunit
aangeschaft, die. geplaatst in Ede, nog
dit jaar gaat „draaien". De bestraling
„ekeerde isolatie (waar zoals bij trans
plantaties de omgeving gevaarlijk is
voor de patiënt) de weg vrijgemaakt
voor een meer gevarieerde samenstel
ling van zijn maaltijd. De op klassieke
wijze door hitte gesteriliseerde maal
tijden bieden te weinig variatiemoge
lijkheden terwijl ook de smaak te wen
sen overlaat. Het initiatief tot 't sterili
seren van deze maaltijden is genomen
door het Sofia Kinderziekenhuis in Rot
terdam en het Academisch Ziekenhuis
;rensd. In Chicai
Een onbegrensde toekomst voor de be
straling dus?
Ik ben geen ziener, ik ben onderzoe
ker", zegt dr. Spaander. „Bestraling als
conserveringstechniek is zeker niet al
leen-zaligmakend. Mijn verwachting is
an de bestaande
GERARD CRONB
