EPUBLIEK
INDONESIË
We hebben drie jaar
in een vacuüm geleefd
kwart eeuw
geleden geboren
Van Sabang tot Merauke
JAPAN
STOOTTE
EUROPEES
VOETSTUK
OM
Staande op de ruime voorgalerij van een oud Indisch huis,
relegen aan Pegangsaan Timoer in Djakarta liep ir. Soe-
de onafhankelijke republiek Uit. Dat was op 17
Augustus 1945, welgeteld nu vijfentwintig jaar geleden.
tekarno deed dit waarschijnlijk met enige inwendige aar
zeling, want hij noch zijn rechterhand Mohammed Hatta,
Échtten eigenlijk de tijd al geschikt voor een onafhanke
lijkheidsverklaring. Wel had het Japanse keizerrijk het
ihoofd in de schoot gelegd, maar het was, in Djakarta al-
Ihans, niet helemaal duidelijk hoe nu precies de zaken er
Aij stonden. Maar de Pemoeda's (jeugdstrijdgroepen) onder
leiding van Chairoel Saleh voelden niets voor wikken.en
[regen. Zij ontvoerden kortweg Soekarno en Hatta naar
^en nabijgelegen Petakazerne. Zij bedreigden het tweetal
jiiet met de dood, zoals de overlevering, maar stelden het
de keuze: „Jullie proclameren de onafhankelijkheid
èf wij doen het". Soekarno en Hatta kozen voor het eerste.
teerling was geworpen.
proclamatie maakte geen
•nde indruk. Er waren andi
n de wereld. Half Europ;
Bovendien, zo meend-e
Jederland, zouden de gealliec
/el spoedig korte metten
die zogeheten republiek
anse collaborateurs
■n hadden geroepen,
andlanger gezeten op d<
rflel
smaragd
ïrteerbare zaak.
at onjuiste kijk op wat
de
tigde peti-
olutie, heeft Nederland altijd
parten gespeeld. Min of meer
ïlfeenc
imheid die niet ten onrechte
>ts het bereikte in de koloniën o\
gedeeltfchouwde, gepaard
rij
tallen
klejuigen. Zelfs
Soetardjo (1938), waai
end gevraagd werd om grotere
•lneming in het bestuur van Neder-
mds-Indië kon geen genade vinden
rderheid
de Japanse inval wees de minis-
van Koloniën van de regering in
ingschap dr. Ch. Weiter, een soort
elijk verzoek onverbiddelijk
van koningin Wilhelmina waarin
zele nationalistische wensen tege-
werd gekomen op 7 december
stuitte af op het verdedigings
ier, dat de Japanners om het
ilandenrijk gesmeed hadden,
et voormalige Nederlands-Indië
erd nogal rechtlijnig geregeerd. De
suverneur-generaal regeerde per de-
eet met alleen een verre Tweede
amer alsi controlerend lichaam boven
ch. Vrijheidsprofeten werden met
gwaan bekeken en zonodig naar de
oven-Digoel of andere, aangenamer
illingsoorden verwezen. Mishandelin-
ZATERDAG IS AUGUSTUS 1970
en knevelarijen kwamen
Het bestuur zat techni:
listratief goed in elkaar,
zeider
status van Europeaan de meest
srenswaardige was. Deze aantas-
van de persoonlijke eigenwaarde
eeft dieper gebrand dan het feit dat
le miljoenen winst uit de koloniën
de Nederlandse schatkist verdwe-
Het beruchte vrouwenkamp Tjideng
geweest. Je zag de 1
OP 8 maart 1942 capituleerden de Jappen kenden
Nederlandse strijdkrachten op "ieu^aa1r",la^,1za
Java voor Japan. Daarmee was
heel Nederlands-Indië Ln de
macht van. de Japanners gekomen. Op
7 december 1941 had Japan de Verenigde
Staten een grote slag toegebracht door de
aanval op Pearl Harbour. Daags daarna
had Amerika aan Japan de oorlog ver
klaard, welk voorbeeld gevolgd werd
door Nederland
ien in een huis dat
nensen was bewoond,
kinderen huisden we
persoon
was er ruimte van zestig centimeter breed
twee meter lang. Er was een raam in
kamer, geen deur. Op de wc woond»
Dit is het verhaal van een van die
Nederlanders, die tussen 1942 en
1945 in het toenmalige Neder-
lands-lndië in Japanse gevangen
schap zaten. Drie jaren, die nog
steeds niet zijn vergeten.
Aanleidin
weigering
leveren. Dit om de Japa
een grote aanval te ondernemen. Nadat Japan'
in de vorige eeuw door Amerika gedwongen
was zijn isolement prijs te geven had het zich
stormachtig ontwikkeld. Het streefde naar de
macht in Oost-Azië. In 1931 had het Mandsjoe-
■rjje veroverd, in 1940-1941 Indo-China. In 1942
was Nederlands-Indië aan de beurt, dat voor
Japan interessant was vanwege de aardolie.
Het in Nederlands-Indië opkomend nationa
lisme vond tijdens de bezetting steun van
Japan. Duizenden Europeanen werden in inter
neringskampen opgesloten, stadswijken die van
de rest van de bevolking volkomen geïsoleerd
'erden. Bij het
werden de Japanners geholpen door
Een van de duizenden Nederlanders die het
kamp hebben overleefd is mevrouw De Vries.
Dat is niet haar werkelijke naam; zij wil die
de i
allet
het
kamp hebben gezeten. Zij werd in 1943
terneerd, met haar twee dochters en een zoon.
Haar man zat in een kamp bij Bandoeng. Toen Eens in
haar zoon twaalf was werd ook hij naar een om naa
mannenkamp gevoerd. In september 1945 kwa- Maleise
men zij vrij. Haar man overleed kort daarna. Je moe
rhaal van mevrouw De Vries geeft een maar d;
i op de badkamer. Ik had het
geluk dat ik een verdiepingenbed had, maar
dat heb ik later aan een zieke gegeven. In het
laatste halve jaar stierven er 7 a 8 personen
per dag. Op het laatst waren er van de
veertien mensen in onze kamer nog maar vier
die water konden dragen. Oorspronkelijk heb
ben de Jappen het doen voorkomen alsof de
kampen beschermingskampen waren tegen de
Indonesiërs. In het begin was het nog vrij
soepel, je mocht bezoek hebben, je mocht er
ook wel even uit. Hun bedoeling is geweest ons
uit te hongeren, een Jap zei: over tien jaar zijn
er geen kampen meer. Het voedsel werd steeds
minder. Ik geloof ook als het werkelijk nog
drie jaar geduurd had, dat er dan geen kampen
meer waren geweest. De honger was erg, de
psychische spanningen waren waarschijnlijk
erger, je had absoluut geen contact met de
wereld buiten het kamp. We leefden helemaal
afgesloten, en als Europeaan wist je je met 'n
klein aantal omringd door vijanden. Er waren,
geen ontsnappingen, je viel te veel op. We
hebben drie jaar in een vacuüm geleefd.
Bij de kempeitai (de Japanse Gestapo) kwamen
martelingen voor, dat weet ik zeker. In ons
kamp bleef het in 95 procent van de gevallen
bij dreiging. Maar er was de voortdurende
angst, wat gebeurt er met je man, met je kind?
Eens in het half jaar kreeg je een briefkaar
in orde. Als het i
-ond.
>rgens
beeld dat veel mensen zullen herker
zal misschien iets gewaar worden
ijn omgekomen,
het optimisme
Wie
Daar stonden
n op, je mocht er drie uitkiezen,
zelf tien woorden bijschrijven.
Er was twee keer appèl,
vonds. We moesten ons op straat in rijen
opstellen. Dan kwamen de Jappen en we moes
ten buigen, „yotsakee", werd er dan gezegd. Als
ze voorbij waren zeiden ze „kirre", dat bete
kende opstaan. Eens per dag kon je een lepel
rijst krijgen, en water met blaadjes, brood en
een lepeltje suiker. Wij hadden het geluk dat
we een kraan hadden, 's nachts verzamelden
we water in teilen. De ene dag kreeg je een
gunstig bericht over het verloop van de oorlog,
daags daarna ongunstig. Dat deden ze om ons
te demoraliseren. De dagen dat Japan een klap
had gekregen, hadden wij het slecht. Er waren
telkens geruchten, hoe dikwijls Duitsland de
oorlog gewonnen heeft, wel tien keer. Soms
kreeg je bericht dat je naar een ander adres
zou gaan. De discipline van de Japanners is me
ontzettend meegevallen, ze lieten vrouwen en
meisjes aardig met rust. Europeanen zijn gro
ver in hun methoden, maar de Jappen wisten
wel heel goed spanningen op te wekken om je
psychisch murw te krijgen. In het begin
toneel bijvoorbeeld. Het grootste deel van de
kampbewoners heeft de hele kamptijd door zijn
optimisme behouden, hoe we het gedaan heb
ben weet ik niet. Telkens opnieuw zeiden we,
langer dan drie maanden kan het niet meer
duren. Wie pessimistisch was ging dood. We
hebben eens tweeëneenhalve dag helemaal
geen eten gehad. De Jappen hadden gedacht
dat er een zenuwtoestand zou uitbreken, maar
vroeger. We spraken
ast. En dan het recepten
gedacht dat ik het ook
i derde jaar. Öp het laatst waren
er veel zieken, in een school hadden we een
ziekenhuisje ingericht, met een oud-verpleegster
aan het hoofd. Als er geen vrouwelijke dokto
ren in het kamp waren, waren er mannelijke,
die mochten hun vrouw bij zich. hebben. Als er
een enkele keer medicijnen waren kregen
vrouwen boven de zestig die niet. Er was eens
een zending geneesmiddelen aangevoerd, we
moesten die sorteren en in een kast opbergen.
Toen we daarmee klaar waren ging de kast op
slot en de sleutel werd meegenomen door de
De doden werden
gedraaid en door de Jappen begraven,
Jappen bevel
ipitulatie kregen de
zoveel voedsel per
nen te brengen. Er
s in het kamp. We
itten gehad, doktoren
ond
Ma:
de ellendt
zal zich ook verbazen ovei
anderen de kracht gaf te ove
„We zaten met tienduizend
dat geluk hebben
redacht dat dacht,
dat stuk ging dan van het ka
daar hielden we mee op. Je probeerde de dag
door te komen. Je probeerde de kinderen les te
geven, maar je mocht geen papier en schrijfge
rei hebben, ook geen foto's, geld of andere
bezittingen. Dat werd gecontroleerd, als het
gevonden werd kieeg je straf. In het kamp was
het louter een to be or not to be, zo zelfs dat ik
-erbodige dingen gehad. U
et denken
t kamp bi
kwamen toen ladingen
hadden drie jaar geen ei\
renden door het kamp: mensen eet er niet van.
Er zijn tientallen mensen gestorven door eiwit
vergiftiging.
Wij zijn volgens mij opzettelijk verkeerd voor
gelicht. We werden te optimistisch gehouden.
Ons werd gezegd dat de Jappen houten gewe
ren hadden en slechte vliegtuigen. Zelfs na
Pearl Harbour zeiden ze: Singapore houdt ze
tegen, om het leger nog enige moed te geven.
Ons leger heeft zijn best gedaan. Ik ben nu 63,
veel van mijn leeftijdgenoten hebben tot twintig
jaar na het kamp een ziekte gekregen, ze zijn er
niet meer. In het kamp heb je wel vrienden
voor je leven opgedaan".
heid een primair recht en geen t
ning voor braaf oppassen is. was
in Nederland, en elders evenmin,
lang geen gemeengoed.
De opvatting, dat uitsluitend de
panrrers de nationale Indonesische
volutie „gemaakt" hebben is nie
gehele waarheid evenals de mei
dat de revolutieleiders Japanse h
dat
tekig
deden.
het
irden
hadden, zeer
prikkeldheid als gevolg van
als onmondigen behandeld te wc
bestond namelijk reeds lang vooi
komst. De Japanners waren r
Aziaten en stonden de Indonesië
feite nader dan de Nederlandei
waren er ook nationalistische leiders
(Sjahrir, Amir Sjarifoedin e.a.). Niet
weinigen dachten dat de nationale
wensen eerder ingewilligd zouden
kunnen worden onder de Japanse
voogdij dan onder de Nederlandse
(Soekarno, Hatta, Dewantoro e.a.)
Toen de inval kwam. stonden de Indo
goeddeels belangstellend langs
de
rschiet
lageraad der vrijheid
Generaal Soedirman, opperbe
velhebber van het republikeinse
leger.
alleen in de verhouding meester
knecht. Deze omstandigheden vormden
eén zeer slecht klimaat om iets van
de groeiende vrijheidszin te begrijpen,
laat staan deze te leiden. Zelfs genu-
Deze inval legde met één vlijmscherpe,
zekere snede de feilen van de Neder
landse defensiepolitiek bloot. Tegen
een inval van buitenaf had men de
vloot en de luchtmacht. De eerste ging
ten onder in de Javazee en de tweede
boven Singapore. Het landleger had
van oudsher alleen een politietaak.
schikt
het
moed bij sommige verspreide gevech
ten ten spijt. Dit militaire echec moet
van invloed zijn geweest toen ten
tijde van de revolutie het republikein
se volksleger de Nederlandse expeditio
naire macht naar de keel vloog.
Maar toen had het te maken met een
leger dat beter voor zijn taak bere
kend was.
De Japanse verovering van het voor
malige Nederlands-Indië bracht een
naamloze ellende over de Nederlandse
gemeenschap. Opgesloten, vernederd,
mishandeld en uitgehongerd teerde
Overdracht na vijf jaar strijd
i diplomatiek getob.
apan
dagen voor de capitulatie van
bij de Japanse commandant
Terautsji in diens
i Lat (Indo-China)
weg i
i gevanger
de dodenspooi
ma. Ook de Indonesiërs betaalden hu:
bloedige tol. Romoesja's en Hei-Ho'
(hulparbeiders) stierven bij dui;
onder de tirannieke Japanse 1
zijds trachtten de Japann
>rlogspoli
hoofdkwarti
ontboden w
toch het zwaarste accent hebben ge
kregen. Interessant detail: onderwej
Da Lat kwamen nationalistischs
nannen- uit Malakka Soekarn*
Indonesi
de
i duiz
e opleiding in de Peta, later d.
0 van het geregelde republikeins,
■r. Over de toekomst van Indonesi.
:ond ook bij de Japanse leidin:
1 eensgezindheid. De Kodoh;
volledige ann
.ff i-
Dew
Mai
in het vlees van de republiek blijken
Op 17
ke republiek, zonder op dat
te beschikken over voldoend*
om aan deze vrijheid en ona
lijkheid een ordelijk aanzien It
Kai
inder de
panse tegenslag
oord onafhankelijk met betrekkin
t Indonesië liet vallen. Het is ni<
aarschijnlijk dat de Japanners toe
ichten
Nederlanders m:
nese bevolkingsf
Het zou nog vijf
en diplomatiek
eer Nederland,
druk en slechts
publiek de opgei
en daarna nog I
oen verblijvende
'engaed de Chi-
i Sabat
Mei
Japans interneringskamp.
li-militaire Peta werd later de kern van het Indonesische
